Xana A Wu Swi Tiva?

Xana Yesu a a vula yini loko a byela Sawulo a ku: “Ku tshamela ku raha tinsungunu swi nonon’hwisela wena”?—Mintirho 26:14.

▪ Eminkarhini ya Bibele, varimi a va tirhisa tinsungunu ku kongomisa swifuwo swa vona loko va ri karhi va rima. Risungunu a ku ri mhandzi yo tontswa, kumbexana yi lehe timitara timbirhi na hafu. Emakumu ka mhandzi a ku ri ni nsimbi yo tontswa. Loko xifuwo xi raha risungunu, a xi ta tivavisa. Hakanyingi emakumu ka tlhelo lerin’wana ra risungunu a ku ri ni nchumu wo fana ni xilo xo tsema lexi a xi tirhisiwa ku susa thyaka, vumba kumbe swimilana leswi saleleke eka xikomu.

Minkarhi yin’wana, tinsungunu a ti tirhisiwa tanihi matlhari. Xamugari loyi a a ri muavanyisi wa Vaisrayele tlhelo nhenha u dlaye Vafilisita va 600 “hi risungunu ra tihomu.”—Vaavanyisi 3:31.

Matsalwa ma tlhela ma hlamusela xitirho lexi hi ndlela yo gega. Hi xikombiso, Hosi Solomoni u tsale leswaku marito ya munhu wo tlhariha ma nga “fana ni tinsungunu ta havi,” loyi a khutazaka munghana wakwe leswaku a endla xiboho lexinene.—Eklesiasta 12:11.

Yesu loyi a pfuxiweke eku feni u vule xigego lexi fanaka. U lerise Sawulo, muxanisi wa Vakreste, leswaku a tshika ku “raha tinsungunu.” Xivulwa lexi xi hi endla hi anakanya hi xiharhi xo oma nhloko lexi ringetaka ku honisa nkongomiso wa n’wini wa xona. Hi vutlhari, Sawulo u angurile eka ndzayo ya Yesu kutani a cinca mahanyelo yakwe, a va muapostola Pawulo.

Xana Vayuda va lembe-xidzana ro sungula a va wu tivisa ku yini nkarhi loko ri perile?

▪ Vayuda lava hanyeke hi lembe-xidzana ro sungula C.E. a va tirhisa wachi leyi vuriwaka sundial leswaku va kumisisa nkarhi wa siku. Hambiswiritano, loko mapapa ma siva dyambu kumbe ku va vusiku, a va tirhisa wachi leyi vuriwaka clepsydra. Wachi leyi a yi tirhisiwa hi Vaegipta va khale, Vaperesiya, Magriki ni Marhoma.

Buku leyi nge The Jewish Encyclopedia yi vula leswaku Mishnah ni Talmud ti vulavula hi clepsydra, “eka mavito yo hambana-hambana lama vulaka nchumu wun’we lowu tirhisiwaka; ku nga ku famba hakatsongo-tsongo—ku khuluka ka mati, ku thona kunene, ku nga nhlamuselo ya Xigriki ya rito leri nge clepsydra.”

Xana wachi ya clepsydra a yi tirha njhani? Mati a ma khuluka ma suka eka nkambana wun’wana ma ya eka wun’wana ma hundza hi le ka mbhovo lowutsongo. Muhlaleri a nga ha pima ku hundza ka nkarhi hi ku xiya mpimo wa mati lama nga eka nkambana lowu nga ehenhla kumbe lama nga eka nkambana wa le hansi, leyi hayimbirhi a yi pimiwa hi tidigri.

Tikampa ta masocha ya le Rhoma a ti tirhisa tiwachi to tano leswaku ti tiyisekisa varindzi va ni vusiku. Ku cincana ka varindzi a ku kombisiwa hi ku chayiwa ka nanga. Un’wana ni un’wana loyi a khumbekaka loyi a a yi twa a swi tiva leswaku tiawara ta mune to rindza ta nimadyambu ta sungula nileswaku ta hela.—Marka 13:35.