XANA A WU SWI TIVA?

Ha yini Yosefa a byevurile a nga si ya vona Faro?

Hi ku ya hi rungula leri kumekaka eka buku ya Genesa, Faro u rhumele rito leswaku ku ya vitaniwa Yosefa lowa Muheveru, leswaku a ta emahlweni ka yena ku ta n’wi hlamusela norho wakwe. Hi nkarhi wolowo Yosefa se a khotsiwe malembe yo tala. Hambileswi xirhambo xa Faro a ku ri xa xihatla, Yosefa u rhange hi ku byevula. (Genesa 39:20-23; 41:1, 14) Swi le rivaleni leswaku mutsari wa mhaka leyi a a tiva mindhavuko ya Vaegipta, hikuva u tsale ni vuxokoxoko lebyi nga ha vonakaka byi nga ri bya nkoka.

Ku tshika malepfu ya kula, a swi tolovelekile eka vanhu va khale, ku katsa ni Vaheveru. Eka buku leyi nge Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature McClintock na Strong yi ri: “Vanhu va khale va le Egipta a ku ri vona ntsena lava a va byevula malepfu.”

Xana a ku byevuriwa malepfu ntsena? Magazini lowu vuriwaka Biblical Archaeology Review wu ringanyeta leswaku hi ku ya hi ndhavuko wa Vaegipta loko munhu a nga si ya vona Faro a fanele a ti lunghiselela ku fana ni loko a ya nghena etempeleni. Kutani loko swi ri tano, Yosefa a a fanele a byevula misisi hinkwayo enhlokweni ni le mirini.

Buku ya Mintirho yi vula leswaku tata wa Timotiya a a ri Mugriki. Xana leswi swi vula leswaku a huma eGreece?

A swi tano. EBibeleni, muapostola Pawulo minkarhi yin’wana a a tala ku hambanisa Vayuda ni Magriki, a tirhisa rito Mugriki ku yimela vanhu hinkwavo lava nga riki Vayuda. (Varhoma 1:​16; 10:​12) Leswi a swi vangiwa hileswi ririmi ni ndhavuko wa Magriki a swi tirhisiwa ngopfu eka tindhawu leti Pawulo a a chumayela eka tona.

Xana i vamani lava a va tekiwa va ri Magriki hi minkarhi yoleyo? Isocrates xivulavuri xa ndhuma xa Muatena lexi hanyeke hi va 300 B.C.E, a xi tala ku tibuma hileswi ndhavuko wa Magriki a wu tiviwa hi vanhu vo tala emisaveni. U vule leswaku, “lava a va tiva ni ku tirhisa mindhavuko ya Magriki a va ri ni lunghelo ro dyondza swo tala naswona a va tlula Magriki hi woxe.” Kutani, swi nga endleka leswaku tata wa Timotiya loyi Pawulo a vulavuleke ha yena ni van’wana a va ri Magriki hileswi a va hanya hi ndhavuko wa vona, ku nga ri hi ku velekiwa.—Mintirho 16:1.