Bibele I Buku Leyi Tshembekaka
Ku sukela khale, vanhu va mindhavuko yo hambanahambana a va nga kanakani leswaku Bibele i buku ya ntiyiso. Namuntlha, vanhu vo tala va tirhisa leswi yi swi dyondzisaka. Hambiswiritano, van’wana va teka Bibele tanihi leyi nga tshembekiki ni leyi nga riki ni ntiyiso. Wena u ri yini? Xana u nga wu kuma ntiyiso eBibeleni?
XIVANGELO XO VA HI TSHEMBA BIBELE
U nga swi tiva njhani leswaku Bibele yi tamele ntiyiso? Hi xikombiso: Loko munghana wa wena a nga si tshama a ku hembela, xana a wu nga ta n’wi teka tanihi munhu la tshembekaka? Xana Bibele yi fana ni munghana la tshamelaka ku ku byela ntiyiso? Xiya swikombiso leswi landzelaka.
Vatsari Lava Tshembekaka
Vatsari va Bibele a va tshembeka lerova va tsale ni hi swihoxo swa vona vini. Hi xikombiso, muprofeta Yonasi u tsale hi ndlela leyi a nga tshama a ti omisa nhloko ha yona. (Yonasi 1:1-3) Loko a gimeta buku yakwe u vulavule hi ndlela leyi Yehovha a n’wi lulamiseke ha yona kambe a nga yi boxanga ndlela leyi a lulamiseke langutelo rakwe ha yona. (Yonasi 4:1, 4, 10, 11) Ku tshembeka ka vatsari va Bibele swi kombisa ndlela leyi Bibele yi nga ni ntiyiso ha yona.
Ntiyiso Lowu Hi Vuyerisaka
Xana Bibele ya hi nyika swiringanyeto leswi nga hi pfunaka evuton’wini? Ina ya hi nyika. Xiya leswi Bibele yi swi vulaka loko swi ta emhakeni yo hanyisana ni van’wana: “Swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.” (Matewu 7:12) “Loko nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi, kambe rito leri tlhavaka ri pfuxa ku hlundzuka.” (Swivuriso 15:1) Hakunene ntiyiso wa Bibele wa ha pfuna ninamuntlha ku fani ni nkarhi lowu yi tsariweke ha wona.
Ntiyiso Hi Matimu
Swilo swo tala leswi vayimburi va swi tshubuleke emalembeni lama hundzeke swi kombisa leswaku hakunene vanhu lava boxiweke eBibeleni, swiendlakalo ni tindhawu leti a va hanya eka tona i ntiyiso. Hi xikombiso, xiya vumbhoni bya mhaka leyi. Hi nkarhi wa Nehemiya Bibele yi vule leswaku (Vafenikiya lava a va huma eTiri) lava hanyeke eYerusalema a “va tisa tinhlampfi ni bindzu ra mixaka hinkwayo”—Nehemiya 13:16.
Xana byi kona vumbhoni byin’wana lebyi seketela ndzimana leyi? Ina, byi kona. Vayimburi va kume swilo swa Vafenikiya eIsrayele, leswi kombisaka leswaku matiko lama mambirhi a ma xaviselana. Ku engetela kwalaho eYerusalema ku kumeke masalela ya nhlampfi ya Mediteraniya. Vayimburi va vula leswaku nhlampfi yoleyo yi huma eswihlaleni swa le kule laha yi nga ha va ka yi siyiwe hi van’wamabindzu. Endzhaku ko kambisisa vumbhoni, xichudeni xin’wana xi te: “Mhaka leyi nga le ka [Nehemiya 13:16] leyi kombisaka leswaku Vatiri a va xavisa tinhlampfi eYerusalema i ntiyiso.”
Ntiyiso Hi Sayense
Bibele i buku ya vukhongeri ni matimu kambe loko swi ta emhakeni ya sayense ya pfumelelana emhakeni yo karhi. Xiya xikombiso xin’wana.
Endzhaku ka malembe ya 3 500 lama hundzeke, Bibele yi vule leswaku misava yi hayekiwe “ehenhla ka hava.” (Yobo 26:7) Leswi swi hambanile ni leswi van’wana va swi vulaka ku nga leswaku misava yi le henhla ka mati kumbe yi hayekiwe ehenhla ka timfutsu letikulu. Endzhaku ka malembe ya 1 100 buku ya Yobo yi tsariwile, vanhu a va ya emahlweni va tshemba leswaku misava a yi nge vi empfhukeni kambe ku fanele ku ri ni lexi yi hayekiweke eka xona. Eka malembe ya 300 lama hundzeke, hi 1687, loko Isaac Newton a endla ndzavisiso wakwe hi nkoka misava u hlamusele leswaku misava a yi tshamanga ehenhla ka nchumu. Ndzavisiso lowu endliweke wa sayense wu pfumelelana ni leswi Bibele a na se a yi swi vurile eka malembe yo tlula 3 000 lama hundzeke.
Ntiyiso Hi Vuprofeta
Xana vuprofeta lebyi nga eBibeleni byi fambisana njhani? Hi xikombiso: Esaya u profete hi ku wa ka Babilona.
Vuprofeta: Hi 732 B.C.E., mutsari wa Bibele Esaya u profete leswaku muti wa Babilona lowu a wu ta va ntsindza wa mfumo wa matimba, a wu ta hluriwa naswona a ku nga ha ta va na munhu loyi a ha ta tshama eka wona. (Esaya 13:17-20) Esaya u tlhele a boxa na vito ra munhu loyi a ta hetisisa vuprofeta lebyi, ku nga Korexe. U tlhele a boxa ndlela leyi a ta swi endla ha yona sweswo hi ku vula leswaku u ta “omisa” ni milambu. U tlhele a vula ka ha ri emahlweni leswaku tinyangwa ta muti a ti ta siyiwa ti nga pfariwanga.—Esaya 44:27–45:1.
Ku Hetiseka Ka Vuprofeta: Endzhaku ka malembe ya 200 Esaya a profetile, hosi ya le Peresiya yi hlasele muti wa Babilona. Vito ra yona i Korexe. Leswi muti wa Babilona a wu sirheleriwe ngopfu, Korexe u hambukise nambu wa Yufrata lowu a wu rhendzele muti wolowo. Vuthu rakwe ri cele mugerho leswaku ri hambukisa mati wolawo. Sweswo swi endle leswaku mati ya nambu wolowo ma hunguteka lerova vuthu ra Korexe ri kota ku hundza eka nambu lowu, lowu mati ya kona a ma fika ni le makhumbini ya muti. Lexi hlamarisaka hi leswaku siku rero Vababilona va siye tinyangwa ta muti ti nga pfariwanga. Vuthu ra Korexe ri nghene hi tinyangwa leti a ti pfuriwile ivi ri hlasela muti wa Babilona.
Hambiswiritano, hi nga ha tivutisa: Xana eBabilona a ka ha tshamanga vanhu? Ku ringana malembe yo karhi vanhu va hambete va tshama kona. Kambe namuntlha vuprofeta byebyo byi hetisekile hikuva muti wa Babilona lowu nga ekusuhi na Baghdad eIraq wo va marhumbi. Swilerivaleni leswaku mikarhi hinkwayo Bibele yi vulavula ntiyiso hambiloko yi vulavula hi swilo leswi nga ta endleka enkarhini lowu taka.