Xana A Wu Swi Tiva?
EMikarhini ya khale, xana vaprista etempeleni a va endla yini hi ngati ya swifuwo leswi a swi nyikeriwa tanihi magandzelo?
LEMBE ni lembe eIsrayele wa khale, vaprista a va nyikela swifuwo swa magidi tanihi magandzelo ealitarini ya le tempeleni. Hi ku ya hi n’wamatimu wa Muyuda Josephus loyi a hanyeke emikarhini ya Vakreste vo sungula, u vula leswaku hi nkarhi wa Paseka a ku dlayiwa swinyimpfana swo tlula 250 000 leswi a swi nyikeriwa naswona sweswo a swi endla ku va ni ngati yo tala ealitarini. (Lev. 1:10, 11; Tinhl. 28:16, 19) Xana a ku endleka yini hi ngati yoleyo hinkwayo?
Vayimburi va tshubule mugerho lowukulu etempeleni ya Heroda lowu tirhisiweke kukondza tempele yi herisiwa hi 70 C.E. Swi le rivaleni leswaku mugerho wolowo a wu tirhiseriwa ku humesa ngati etempeleni.
Xiya swilo swimbirhi leswi a swi endla alitari yi tshama yi basile:
A ku ri ni mimbhovo ehansi ka alitari: Buku ya khale ya milawu ni ndhavuko wa Vayuda leyi tsariweke endzhaku ka malembe ya 200 yi hlamusela leswi fanaka loko yi vulavula hi mimbhovo kumbe mugerho wolowo. Buku yoleyo yi hlamusela leswaku a ku ri ni mimbhovo yimbirhi eka khona yin’we ya alitari. Ngati ya swifuwo leswi a swi nyikeriwa tanihi magandzelo ni mati lama a ma tirhisiwa ku basisa alitari a swi huma hi mimbhovo yoleyo kutani swi khuluka hi mugerho swi ya nghena enkoveni wa Kedroni.
Ku endliwa ka “mimbhovo” leyi ekusuhi ni alitari swi fambisana ni leswi swi kumiweke hi vayimburi va manguva lawa. Buku leyi nge, The Cambridge History of Judaism yi tiyisekisa leswaku hakunene a yi ri kona mimbhovo yoleyo leyikulu leyi tshuburiweke ekusuhi ni tempele. Yi vula leswi: “Kumbexana mimbhovo yoleyo a yi tirhisiwa ku humesa mati lama pfanganeke ni ngati ya swifuwo leyi a yi huma etempeleni.”
A ku ri ni mati lama eneleke: Vaprista a va lava mati yo tala leswaku va kota ku basisa laha a va dlayela kona swifuwo leswi a swi nyikeriwa tanihi magandzelo ni yo endla leswaku ngati yi kota ku khuluka kahle emugerhweni. Leswaku va kota ku endla xiavelo lexi xa nkoka, vaprista a va kuma mati yo tala ku suka emutini. “Migerho” a yi tirhiseriwa ku yisa mati etempeleni kasi “swihlovo” a swi tirhiseriwa ku hlayisa mati. Muyimburi loyi a vuriwaka Joseph Patrich u ri: “Swi tikomba a ku nga ri na tempele yin’wana hi nkarhi wolowo leyi a yi ri na fambiselo ra kahle ro tisa mati etempeleni ni ro humesa mati lama thyakeke.”