“Yindlu Ya Xikhongelo Eka Matiko Hinkwawo”
“Xana a ku tsariwanga leswaku: ‘Yindlu ya mina yi ta vuriwa yindlu ya xikhongelo eka matiko hinkwawo’?”—MARKA 11:17.
1. Xana Adamu na Evha va tiphine hi vuxaka bya muxaka muni na Xikwembu eku sunguleni?
LOKO Adamu na Evha va vumbiwile, va tiphine hi vuxaka bya le kusuhi ni Tata wa vona wa le tilweni. Yehovha Xikwembu u vulavule na vona naswona u xi veke erivaleni xikongomelo xa yena lexi hlamarisaka hi rixaka ra vanhu. Entiyisweni, a va susumeteleka ku hambeta va dzunisa Yehovha hikwalaho ka mintirho ya yena leyikulukumba yo tumbuluxa. Loko Adamu na Evha va lava nkongomiso tanihiloko va ri karhi va anakanyisisa hi xiphemu xa vona tanihi tatana na manana vo sungula va ndyangu wa vanhu, a va ta swi kota ku tshinelela Xikwembu kun’wana ni kun’wana laha va nga kona ekaya ra vona ra Paradeyisi. A va nga pfumali mintirho ya muprista etempeleni.—Genesa 1:28.
2. Hi kwihi ku cinca loku veke kona loko Adamu na Evha va dyohile?
2 Xiyimo xi cincile loko ntsumi leyi xandzukeke yi kanganyise Evha hi ku n’wi nyika miehleketo ya leswaku xiyimo xa yena evuton’wini a xi ta antswa loko a ala vuhosi bya Yehovha, yi vula leswaku a a ta “kotisa Šikwembu.” Hikwalaho ka sweswo, Evha u dye muhandzu wa murhi lowu Xikwembu xi wu yiriseke. Kutani Sathana a tirhisa Evha ku ringa nuna wa yena. Lexi vavisaka, Adamu u yingise nsati wa yena la dyoheke, a kombisa leswaku u teka vuxaka bya yena ni nsati wa yena byi ri bya nkoka ku tlula vuxaka bya yena ni Xikwembu. (Genesa 3:4-7) Kahle-kahle, Adamu na Evha va hlawule Sathana tanihi xikwembu xa vona.—Ringanisa 2 Vakorinto 4:4.
3. Hi byihi vuyelo byo biha lebyi vangiweke hi ku xandzuka ka Adamu na Evha?
3 Hi ku endla tano, mpatswa wo sungula wa vanhu a wu lahlekeriwanga hi vuxaka bya wona bya risima na Xikwembu ntsena, kambe wu lahlekeriwe ni hi ntshembo wo hanya hilaha ku nga heriki emisaveni ya paradeyisi. (Genesa 2:16, 17) Eku heteleleni, mimiri ya vona leyi dyoheke yi tsanile ku kondza va fa. Vana va vona va kume xidyoho tanihi ndzhaka. Bibele ya hlamusela: “Hi mukhuva wolowo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo.”—Varhoma 5:12.
4. Hi wihi ntshembo lowu Xikwembu xi wu nyikeke vanhu lava dyoheke?
4 A ku laveka xin’wana lexi nga ta vuyelelanisa vanhu lava dyoheke ni Muvumbi wa vona wo kwetsima. Loko xi gweva Adamu na Evha, Xikwembu xi nyike vana va vona va nkarhi lowu taka ntshembo hi ku tshembisa ‘mbewu’ leyi nga ta ponisa vanhu eka vuyelo lebyi vangiweke hi nxandzuko wa Sathana. (Genesa 3:15) Endzhakunyana, Xikwembu xi paluxe leswaku Mbewu yo katekisa a yi ta ta hi Abrahama. (Genesa 22:18) Xi ri ni xikongomelo lexi xa rirhandzu emianakanyweni, Xikwembu xi hlawule vana va Abrahama, ku nga Vaisrayele, leswaku va va tiko ra xona leri hlawuriweke.
5. Ha yini hi fanele hi tsakela vuxokoxoko bya ntwanano wa Nawu wa Xikwembu lowu xi wu endleke na Israyele?
5 Hi 1513 B.C.E., Vaisrayele va endle ntwanano wa vuxaka na Xikwembu va tlhela va pfumela leswaku va ta yingisa milawu ya xona. Ntwanano wolowo wa Nawu wu fanele wu tsakisa swinene eka hinkwavo lava lavaka ku gandzela Xikwembu namuntlha, hikuva wu kombetela eka Mbewu leyi tshembisiweke. Pawulo u vule leswaku a wu ri “ndzhuti ntsena wa leswo saseka leswi nga ta humelela.” (Vaheveru 10:1) Loko Pawulo a vula marito lawa, a a vulavula hi ntirho wa vaprista va Israyele etabernakeleni leyi rhwalekaka, kumbe tende ra vugandzeri. A yi vuriwa “[tempele, NW] ya Šikwembu” kumbe ‘yindlu ya Yehovha.’ (1 Samuwele 1:9, 24) Loko hi kambisisa ntirho lowo kwetsima lowu endliwaka endlwini ya Yehovha ya laha misaveni, hi ta ri tlangela swinene lunghiselelo ra tintswalo leri ha rona swi kotekaka leswaku vanhu lava dyoheke namuntlha, va kondletela vuxaka bya vona na Xikwembu.
Vukwetsimisiso
6. I yini lexi a xi vekiwe eVukwetsimisisweni, naswona xana vukona bya Xikwembu a byi yimeriwa hi ndlela yihi kwalaho?
6 Bibele yi ri: “Loyi-a-nge-henhla-henhla a nga tshami etindlwini leti endliweke hi mavoko ya vanhu.” (Mintirho 7:48) Hambiswiritano, vukona bya Xikwembu endlwini ya xona ya laha misaveni a byi fanekiseriwa hi papa leri nga ekamareni ra le mpfungwe leri vuriwaka Vukwetsimisiso. (Levhitika 16:2) Entiyisweni, papa leri a ri vangama swinene, ri voningela Vukwetsimisiso. A ri vekiwe ehenhla ka bokisi lero kwetsima leri vuriwaka “areka ya v̌umboni,” leyi a yi ri ni maribye ya swiphepherhele lama ku tsariweke yin’wana ya milawu leyi Xikwembu xi yi nyikeke Israyele. Exifunengetweni xa Areka a ku ri ni tikerubimi timbirhi ta nsuku leti nga ni timpapa leti pfulekeke, leti a ti fanekisela swivumbiwa swa moya leswi nga ni xikhundla xa le henhla enhlengeletanweni ya Xikwembu ya le tilweni. Papa ra singita ra ku vonakala a ri ri ehenhla ka xifunengeto ni le xikarhi ka tikerubimi. (Eksoda 25:22) Leswi a swi fanekisela Xikwembu xa Matimba Hinkwawo xi tshamile ehenhla ka golonyi leyi tshegiwaka hi tikerubimi leti hanyaka. (1 Tikronika 28:18) Swi nyikela xivangelo lexi lexi endleke Hosi Hezekiya a khongela a ku: “Yehova, Šikwembu ša Israel, l’a ṭhamiseke šikari ka makerubim!”—Esaya 37:16.
Vukwetsimelo
7. Hi yihi nhundzu leyi a yi ri kona eVukwetsimelweni?
7 Kamara ra vumbirhi ra tabernakele a ri vuriwa Vukwetsimelo. Endzeni ka rona, enyangweni wa le ximatsini, a ku yime xitlhoma-rivoni xo saseka xa marhavi ya nkombo, naswona exineneni a ku ri ni tafula ra xinkwa xa xikombiso. Emahlweni ka rona a ku ri ni altari leyi nun’hwelo wa mirhi ya risuna a wu tuvika wu tlhandlukela kona. A ri ri emahlweni ka nguvu leyi a yi hambanisa Vukwetsimelo eka Vukwetsimisiso.
8. Hi yihi mintirho leyi vaprista a va yi endla eVukwetsimelweni nkarhi na nkarhi?
8 Mixo wun’wana ni wun’wana ni madyambu man’wana ni man’wana, muprista a a fanele a nghena etabernakeleni kutani a hisa murhi wa risuna ealtarini ya murhi wa risuna. (Eksoda 30:7, 8) Nimixo loko murhi wa risuna wu hisiwa, timboni ta nkombo leti a ti ri ehenhla ka xitlhoma-rivoni xa nsuku a ti fanele ti tatiwa hi mafurha. Nimadyambu timboni a ti fanele ti lumekiwa leswaku ti voninga Vukwetsimelo. Savata yin’wana ni yin’wana muprista a a fanele a veka swinkwa leswa ha ku endliwaka swa 12 ehenhla ka tafula ra xinkwa xa xikombiso.—Levhitika 24:4-8.
Xivava
9. A xi ri xihi xikongomelo xa nhlambeto ya mati, naswona hi yihi dyondzo leyi hi nga yi dyondzaka eka leswi?
9 Tabernakele na yona a yi ri ni xivava, lexi rhendzeriweke hi rihlampfu ra tinguvu ta tende. Endzeni ka xivava lexi a ku ri ni nhlambeto leyikulu leyi vaprista a va hlambela ka yona mavoko ya vona ni milenge, va nga si nghena eVukwetsimelweni. Nakambe a va fanele va hlamba emahlweni ka ku va va nyikela magandzelo ealtarini leyi a yi ri exivaveni. (Eksoda 30:18-21) Xilaveko lexi xa ku basa i xitsundzuxo xa matimba eka malandza ya Xikwembu namuntlha leswaku ma fanele ma lwela ku tenga emirini, emahanyelweni, emianakanyweni ni le moyeni, loko va lava vugandzeri bya vona byi amukeleka eka Xikwembu. (2 Vakorinto 7:1) Eku heteleleni, tihunyi ta ndzilo wa altari ni mati ya nhlambeto a swi tisiwa hi malandza lama nga riki Vaisrayele etempeleni.—Yoxuwa 9:27.
10. Hi wahi magandzelo man’wana lawa a ma endliwa ealtarini ya magandzelo?
10 Mixo wun’wana ni wun’wana ni madyambu man’wana ni man’wana, khuna ra gandzelo a ri hisiwa ealtarini swin’we ni gandzelo ra mapa ni ra swakunwa. (Eksoda 29:38-41) Magandzelo man’wana a ma endliwa hi masiku yo hlawuleka. Minkarhi yin’wana a ku fanele ku endliwa gandzelo hikwalaho ka xidyoho xo karhi xa munhu. (Levhitika 5:5, 6) Minkarhi yin’wana Muisrayele a ta nyikela gandzelo ro tirhandzela ra xinakulobye laha swiphemu swa rona a swi dyiwa hi vaprista ni loyi a nyikelaka gandzelo. Leswi a swi kombisa leswaku vanhu lava nga vadyohi, va nga va ni ku rhula ni Xikwembu, va tiphina hi swakudya na xona, hi ndlela yo fanekisela. Hambi ku ri muluveri a a swi kota ku va mugandzeri wa Yehovha naswona a a va ni lunghelo ro nyikela magandzelo yo tirhandzela endlwini ya Yena. Kambe leswaku va kombisa xichavo lexi faneleke eka Yehovha, vaprista a va amukela ntsena magandzelo ya nkoka swinene. Mapa ya magandzelo ya tindzoho a ma fanele ma kandziwa swinene, naswona swiharhi swa magandzelo a swi fanele swi pfumala xisandzu.—Levhitika 2:1; 22:18-20; Malakiya 1:6-8.
11. (a) I yini leswi a swi endliwa hi ngati ya magandzelo ya swiharhi, naswona xana leswi a swi kombetela eka yini? (b) Hi rihi langutelo ra Xikwembu hi ngati ya munhu ni ya swiharhi?
11 Ngati ya magandzelo lawa a yi tisiwa ealtarini. Leswi a swi tirha tanihi xitsundzuxo xa siku na siku eka tiko xa leswaku a va ri vadyohi lava lavaka mukutsuri loyi ngati ya yena leyi halatiweke yi nga ta riha swidyoho swa vona hilaha ku nga heriki ni ku va ponisa eka rifu. (Varhoma 7:24, 25; Vagalatiya 3:24; ringanisa Vaheveru 10:3.) Ku tirhisiwa loku ko kwetsima ka ngati ku tlhele ku tsundzuxa Vaisrayele leswaku ngati yi fanekisela vutomi ni leswaku vutomi i bya Xikwembu. Ku tirhisiwa kwihi na kwihi ka ngati hi vanhu a ku siveriwile hi Xikwembu.—Genesa 9:4; Levhitika 17:10-12; Mintirho 15:28, 29.
Siku Ro Phahlelana Mariyeta
12, 13. (a) Xana Siku ro Phahlelana Mariyeta a ri ri yini? (b) Emahlweni ka ku va muprista lonkulu a tisa ngati eVukwetsimisisweni, xana a fanele a endla yini?
12 Kan’we hi lembe, tiko hinkwaro ra Israyele ku katsa ni valuveri lava a va gandzela Yehovha, a va fanele ku tshika ku tirha mintirho hinkwayo kutani va titsona swakudya hi Siku ro Phahlelana Mariyeta. (Levhitika 16:29, 30) Hi siku leri ra nkoka, tiko a ri basisiwa eswidyohweni hi ndlela yo fanekisela leswaku ri ta va ni vuxaka bya ku rhula ni Xikwembu eka lembe leri landzelaka. A hi kambisiseni xiendlakalo xa kona, kutani hi xiya tin’wana ta tinhla-nkulu ta xona.
13 Muprista lonkulu u le xivaveni xa tabernakele. Loko se a hlambile esabelweni hi mati, u dlaya nkunzi yo endla gandzelo. Ngati ya nkunzi yi cheriwa enkambaneni; yi ta tirhisiwa hi ndlela yo hlawuleka leswaku yi riha swidyoho swa rixaka ra vaprista ku nga Valevhi. (Levhitika 16:4, 6, 11) Kambe a nga si ya emahlweni ni gandzelo, ku ni xin’wana lexi muprista lonkulu a faneleke a xi endla. U teka mirhi ya risuna leyi nun’hwelaka (kumbexana a yi veka eka xipunu xo phama hi xona) ni makala lama pfurhaka ealtarini endzeni ka ximbitana xo oka ndzilo. Sweswi u nghena eVukwetsimelweni kutani a nghena engubyeni ya Vukwetsimisiso. U hundza nguvu hakatsongo-tsongo kutani a yima emahlweni ka areka ya ntwanano. Lexi landzelaka, handle ko voniwa hi munhu wun’wana, u chela murhi wa risuna eka makala lama hisaka, naswona Vukwetsimisiso byi tala hi papa leri nun’hwelaka kahle.—Levhitika 16:12, 13.
14. Ha yini muprista lonkulu a a fanele a nghena eVukwetsimisisweni ni ngati ya swiharhi swimbirhi leswi nga faniki?
14 Sweswi Xikwembu xi lava ku kombisa tintswalo ni ku amukeriwa hi ndlela yo fanekisela. Hikwalaho ka xivangelo lexi, xifunengeto xa Areka a xi vitaniwa “xitshamo xa tintswalo” kumbe “xitshamo xa ndzivalelo.” (Vaheveru 9:5, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Muprista lonkulu wa huma eVukwetsimelweni bya Vukwetsimelo, a teka ngati ya nkunzi kutani a nghena eVukwetsimisisweni nakambe. Hilaha swi lerisiweke ha kona eNawini, u nghenisa rintiho ra yena engatini kutani a yi haxa ka nkombo emahlweni ka xifunengeto xa Areka. (Levhitika 16:14) Endzhaku ka sweswo u tlhelela exivaveni kutani a dlaya mbuti, leyi nga gandzelo ra swidyoho swa “tiko.” U tisa ngati yin’wana ya mbuti eVukwetsimisisweni kutani a endlisa leswi a endliseke swona hi ngati ya nkunzi. (Levhitika 16:15) Mintirho yin’wana ya nkoka na yona ya endliwa hi Siku ro Phahlelana Mariyeta. Hi xikombiso, muprista lonkulu a fanele a tlhandleka mavoko ya yena enhlokweni ya mbuti ya vumbirhi kutani a vula “e ku dyoha hikwaku ka v̌ana v̌a Israel.” Kutani mbuti leyi leyi hanyaka a yi yisiwa emananga leswaku yi rhwala swidyoho swa tiko hi ndlela yo fanekisela. Hi ndlela leyi ku phahlelana mariyeta a ku endleriwa “v̌aprista ni tiko hikwaro ra nhlengeletano” lembe rin’wana ni rin’wana.—Levhitika 16:16, 21, 22, 33.
15. (a) Xana tempele ya Solomoni a yi fana ni tabernakele hi ndlela yihi? (b) Xana i yini leswi buku ya Vaheveru yi swi vulaka mayelana ni ntirho wo kwetsima lowu a wu endliwa etabernakeleni ni le tempeleni?
15 Eka malembe yo sungula ya 486 ya matimu ya Israyele tanihi vanhu va ntwanano wa Xikwembu, tabernakele leyi rhwalekaka yi tirhe tanihi ndhawu yo gandzela Xikwembu xa vona, Yehovha. Kutani, Solomoni wa Israyele a a nyikiwe lunghelo ro aka muako wo tiya swinene. Hambileswi tempele a yi fanele yi va yikulu yi tlhela yi anama swinene, pulani leyi nyikeriweke hi Xikwembu yi landzele maendlelo lama fanaka ni lawaya ya tabernakele. Ku fana ni tabernakele, a yi ri xifanekiselo xa lunghiselelo lerikulu, leri humelelaka ro gandzela leri Yehovha a ri “yimis[eke] ku nga ri hi munhu.”—Vaheveru 8:2, 5; 9:9, 11.
Tempele Yo Sungula Ni Ya Vumbirhi
16. (a) Hi xihi xikombelo xa rirhandzu lexi Solomoni a xi endleke loko a nyiketela tempele? (b) Xana Yehovha u kombise ku amukela ka yena xikhongelo xa Solomoni hi ndlela yihi?
16 Loko a nyikela tempele yoleyo leyi dzunekaka, Solomoni u katse ni xikombelo lexi lexi huhuteriweke: “Hambi a ri muluv̌eri l’a nga riki wa tiko ra wena ra Israel, kambe a ta a sukile tikweni le’ri nge kule hikwalaho ka v̌ito ra wena le’rikulu . . . , kungaku loko a khongela, a ri kari a languta tlhelo ra yindlu leyi: wena yingisa u ri matilweni, laha u akeke kona, u tira, u nyika muluv̌eri loyi hikwaŝo leŝi a ŝi kombeleke ka wena, leŝaku matiko hikwawo ya misav̌a ma tiv̌a v̌ito ra wena, ma ku tšhav̌a kukotisa tiko ra wena ra Israel, ma ta tiv̌a leŝaku v̌ito ra wena ri khongeriwa e ndlwini leyi nḍi yi akeke!” (2 Tikronika 6:32, 33) Hi ndlela leyi twisisekaka, Xikwembu xi kombise ku amukela ka xona xikhongelo xa Solomoni xo nyiketela. Langavi ra ndzilo ri xike hi le tilweni kutani ri hisa swiharhi swo endla magandzelo ehenhla ka altari, naswona ku kwetsima ka Yehovha a ku tate tempele.—2 Tikronika 7:1-3.
17. I yini lexi eku heteleleni xi humeleleke eka tempele leyi akiweke hi Solomoni, naswona ha yini?
17 Lexi vavisaka, Vaisrayele va lahle ku chava ka vona lokunene ka Yehovha. Hi ku famba ka nkarhi, va nyamise vito ra yena lerikulu hi swiendlo swa vona swa ku halata ngati, vugandzeri bya swikwembu swa hava, vuoswi, vuxaka bya rimbewu exikarhi ka maxaka ya le kusuhi, na hi ku khoma swisiwana, tinoni ni vanhu vambe hi ndlela yo biha. (Ezekiyele 22:2, 3, 7, 11, 12, 26, 29) Xisweswo, hi lembe ra 607 B.C.E., Xikwembu xi va avanyisile hi ku tisela mavuthu ya Vababilona leswaku ma herisa tempele. Vaisrayele lava poneke va yisiwe evuhlongeni eBabilona.
18. Eka tempele ya vumbirhi, hi wahi malunghelo lawa a ma pfulekele vavanuna van’wana lava a va nga ri Vaisrayele lava seketeleke vugandzeri bya Yehovha hi mbilu hinkwayo?
18 Endzhaku ka malembe ya 70, masalela lama hundzukeke ya Vayuda ma tlhelele eYerusalema naswona ma nyikiwe lunghelo ro tlhela ma aka tempele ya Yehovha. Khombo ra kona, a ku pfumaleka vaprista ni Valevhi lava nga ta tirha eka tempele leyi ya vumbirhi. Hikwalaho, Vanetinimi lava humeke eka malandza ya le tempeleni lama nga riki Vaisrayele, a va nyikiwe malunghelo lamakulu yo va vatirheli va yindlu ya Xikwembu. Hambiswiritano, a va ringananga ni vaprista va Valevhi.—Ezra 7:24; 8:17, 20.
19. Hi xihi xitshembiso lexi Xikwembu xi xi endleke malunghana ni tempele ya vumbirhi, naswona xana marito lawa ma ve ntiyiso hi ndlela yihi?
19 Eku sunguleni, a swi vonaka onge tempele ya vumbirhi a yi nga ta teka nchumu eka leyo sungula. (Hagayi 2:3) Kambe Yehovha u tshembisile: “Nḍi ta ṭekaṭekisa ni matiko hikwawo, kutani le’ŝi ranḍekaka ŝa matiko hikwawo ŝi ta ta kwala, nḍi v̌a nḍi tata yindlu leyi hi ku kwetsima . . . Ku kwetsima ka yindlu ya le nḍaku ku ta tlula ka le’yo sungula.” (Hagayi 2:7, 9) Hilaha a swi vhumbhiwe hakona, tempele ya vumbirhi yi kume ku dzuneka lokukulu. Yi hete malembe ya 164, naswona vagandzeri vo tala swinene lava humaka ematikweni yo tala, va khitikanele eswivaveni swa yona. (Ringanisa Mintirho 2:5-11.) Ku pfuxetiwa ka tempele ya vumbirhi ku sungule emasikwini ya Hosi Heroda, naswona swivava swa yona swi kurisiwile. A yi akiwe ehenhla ka ribye lerikulu, leri andlalekeke yi ri ni makupakupa yo saseka, naswona hi vukulu a yi tlula ni tempele leyo sungula leyi akiweke hi Solomoni. A yi ri ni xivava lexikulu xa le handle xa vanhu va matiko lava a va lava ku gandzela Yehovha. Rihlampfu ra ribye a ri hambanise Xivava xa Vamatiko eka xivava xa le ndzeni lexi nga xa Vaisrayele ntsena.
20. (a) Hi kwihi ku hlawuleka loku xiyekaka loku veke kona etempeleni leyi pfuxetiweke? (b) I yini lexi kombiseke leswaku Vayuda a va languta tempele hi ndlela leyi hoxeke, naswona xana Yesu u angurise ku yini eka leswi?
20 Tempele leyi ya vumbirhi yi ve leyi hlawulekeke swinene, hileswi N’wana wa Xikwembu, Yesu Kreste, a dyondziseke eswivaveni swa yona. Kambe tanihi leswi a va yi tekisa xiswona tempele leyo sungula, hi ntolovelo Vayuda a va nga ri na langutelo lerinene hi lunghelo ra vona ro va vahlayisi va yindlu ya Xikwembu. Phela, a va pfumelela hambi ku ri van’wamabindzu ku xavisela exivaveni xa Vamatiko. Ku tlula kwalaho, vanhu a va pfumeleriwa ku tsemakanya etempeleni va khome swilo eYerusalema. Masiku ya mune emahlweni ka rifu ra yena, Yesu u basise tempele eka mikhuva yoleyo leyi nga riki ya vukhongeri, a ri karhi a ku: “Xana a ku tsariwanga leswaku: ‘Yindlu ya mina yi ta vuriwa yindlu ya xikhongelo eka matiko hinkwawo’ xana? Kasi n’wina mi yi endlile ‘bako ra makhamba.’”—Marka 11:15-17.
Xikwembu Xi Lahla Yindlu Ya Xona Ya Laha Misaveni Xi Yi Lahlela Makumu
21. I yini lexi Yesu a xi kombiseke malunghana ni tempele ya le Yerusalema?
21 Hikwalaho ka leswi Yesu a a kombisa xivindzi xo seketela vugandzeri lebyi tengeke bya Xikwembu, varhangeri va vukhongeri va Vayuda va kunguhate ku n’wi dlaya. (Marka 11:18) Hi ku tiva leswaku u ta dlayiwa ku nga ri khale, Yesu u byele varhangeri va vukhongeri bya Vayuda a ku: “Muti wa n’wina wu ta sala wu nga ri na munhu.” (Matewu 23:37, 38) Xisweswo u kombise leswaku ku nga ri khale Xikwembu a xi nga ha ta xi amukela xiyimo xa vugandzeri lexi a xi endliwa etempeleni ya xiviri eYerusalema. A yi nga ha ta va “yindlu ya xikhongelo eka matiko hinkwawo.” Loko vadyondzisiwa va yena va hlamusela Yesu hi vukulukumba bya miako ya tempele, u te: “Xana wa swi vona swilo leswi hinkwaswo? . . . a ku nga sali ribye ehenhla ka ribye rin’wana kwala; hinkwawo ma ta hindzimuxiwa.”—Matewu 24:1, 2.
22. (a) Xana marito ya Yesu malunghana ni tempele ma hetiseke hi ndlela yihi? (b) Ematshan’weni yo veka mintshembo ya vona emutini wa le misaveni, xana Vakreste vo sungula a va langutele yini?
22 Vuprofeta bya Yesu byi hetiseke endzhaku ka malembe ya 37 hi lembe ra 70 C.E., loko mavuthu ya Rhoma ma lovise Yerusalema ni tempele ya rona. Sweswo swi nyikele vumbhoni lebyi xiyekaka bya leswaku Xikwembu xi lahle yindlu ya xona ya xiviri hakunene. Yesu a nga vhumbhanga leswaku a ku ta tlhela ku akiwa nakambe tempele yin’wana eYerusalema. Malunghana ni muti lowu wa laha misaveni, muapostola Pawulo u tsalele Vakreste va Vaheveru a ku: “Kwala misaveni, a hi na muti lowu tiyeke, kambe hi lava muti lowu wa ha taka.” (Vaheveru 13:14) Vakreste vo sungula a va langutele ku va xiphemu xa “Yerusalema wa le tilweni”—ku nga Mfumo wa Xikwembu lowu fanaka ni muti. (Vaheveru 12:22) Xisweswo, vugandzeri bya ntiyiso bya Yehovha a bya ha endleriwi etempeleni ya xiviri ya laha misaveni. Exihlokweni xa hina lexi landzelaka, hi ta xiya lunghiselelo leri tlakukeke leri Xikwembu xi ri vekeleke hinkwavo lava navelaka ku xi gandzela “hi moya ni ntiyiso.”—Yohane 4:21, 24.
Swivutiso Swa Mpfuxeto
◻ Xana Adamu na Evha va lahlekeriwe hi vuxaka byihi ni Xikwembu?
◻ Ha yini swivumbeko swa tabernakele swi fanele swi hi tsakisa?
◻ I yini leswi hi swi dyondzaka eka mintirho ya le xivaveni xa tabernakele?
◻ Ha yini Xikwembu xi pfumelele leswaku tempele ya xona yi herisiwa?
[Swifaniso leswi nga eka tluka 10, 11]
Tempele Leyi Pfuxetiweke Hi Heroda
1. Vukwetsimisiso
2. Vukwetsimelo
3. Altari Yo Hisela Magandzelo
4. Lwandle Ra Koporo
5. Huvo Ya Vaprista
6. Huvo Ya Israyele
7. Huvo Ya Vavasati