Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE
Watchtower
LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE
Xitsonga
  • BIBELE
  • MIKANDZIYISO
  • TINHLENGELETANO TA VANDHLA
  • yb04 matl. 134-161
  • Riphabliki Ra Congo (Brazzaville)

A ku na vhidiyo.

Hi khomele, ku ve ni xiphiqo loko hi tlanga vhidiyo leyi.

  • Riphabliki Ra Congo (Brazzaville)
  • 2004 Buku Ya Lembe Ya Timbhoni Ta Yehovha
  • Swihloko
  • Ntiyiso Wu Sungula Ku Ntshunxa Vanhu
  • Ntirho Wu Yirisiwa
  • Ku Chumayela eNkaveni Wa Tiko
  • Timhaka Ta Le Nawini Ni Ku Cinca Ka Swa Tipolitiki
  • Vutomi Bya Varhumiwa Hi Va-1960
  • Varhumiwa Lava Tshembekaka Ni Vakulu Va Kwalaho
  • Nkarhi Wa Ndzingo
  • Ku Hambeta Hi Chumayela Hambiloko Swiyimo Swa Tipolitiki Swi Cinca
  • Ku Tlhekeka Ka Nyimpi Ya Xin’wana-manana
  • Nyimpi Ya Xin’wana-manana Yi Tlhela Yi Tlhekeka
  • Ku Tiphina Hi Ntiyiso
2004 Buku Ya Lembe Ya Timbhoni Ta Yehovha
yb04 matl. 134-161

Riphabliki Ra Congo (Brazzaville)

Loko Etienne a pfula nyiko leyi a rhumeriweke yona, u hlamarile loko a vona nhloko-mhaka ya buku ya xivunguvungu leyi tsariweke hi marito ya nsuku, leyi nge “The Truth Shall Make You Free.” A swi ri erivaleni leswaku nyiko leyi a yi rhumeriwe yena. Adirese a yi tsariwe vito ra yena ku nga Etienne Nkounkou, murhangeri wa ndzawulo ya vampfampfarhuti va tipulani ta hulumendhe eBangui, le French Equatorial Africa. Kambe, a a nga endlanga xikombelo xo rhumeriwa buku, naswona eka adirese ya murhumeri wa yona a ku tsariwe Watch Tower ya le Switzerland, naswona a a nga tivi nchumu ha yona. A nga swi tivanga leswaku ntiyiso wa Bibele hilaha wu hlamuseriweke hakona ebukwini yoleyo a wu ta cinca vutomi bya yena. Naswona ntiyiso wolowo a wu ta ntshunxa magidi ya vantima-kulobye eka vukhongeri bya mavunwa, eka ku vengana ka tinxaka ni ku nga tivi ku tsala ni ku hlaya. A wu ta sirhelela vo tala eka ntlhamu wa switshembiso swa hava swa van’watipolitiki ni ku hela matimba loko switshembiso swa vona swi nga hetiseki. A wu ta va nyika ntshembo hi nkarhi wa mangava. Nakambe a wu ta susumetela vanhu lava chavaka Xikwembu leswaku va phalala van’wana hi ku veka vutomi bya vona ekhombyeni. Timhaka leti ti ta ku khutaza ti tlhela ti ku susumetela ku endla swo karhi. Hambiswiritano, loko hi nga si twa leswaku Etienne u endle yini endzhaku ko kuma buku yoleyo, a hi tweni hi ta tiko ra le Afrika leri a ri vulaka tiko ra rikwavo.

Malembe ya khume loko Christopher Columbus a nga si teka riendzo rakwe leri dumeke ro ya ematikweni ya le Amerika hi 1492, ku fike vatluti va Maputukezi lava a va rhangeriwa hi Diogo Cão, laha Nambu wa Congo wu sungulaka kona, le xikarhi ka Afrika. A va nga swi tivi leswaku loko mati ya nambu wolowo ma ri karhi ma ba xikepe xa vona, ma va ma khuluke tikhilomitara to tala loko ma chela elwandle.

Maputukezi ma hlangane ni vanhu va kwalaho, lava a va ri ehansi ka mfumo wa Kongo lowu a swi wu fambela kahle. Endzhaku ka madzana ya malembe, van’wamabindzu va Maputukezi ni valungu van’wana va xave timhondzo ta ndlopfu swin’we ni mahlonga eka vantima lava a va tshama hi le ribuweni. Eku heleni ka va-1800, valungu va kanye mbilu va nghena etikweni. Un’wana wa vavanuna volavo lava dumeke lava ngheneke va ya kambisisa tiko a ku ri Pierre Savorgnan de Brazza, ndhuna ya le Furwa ya mavuthu ya le matini. Hi 1880, Brazza u endle ntwanano ni hosi ya kwalaho, leswaku ndhawu ya le n’walungwini wa Nambu wa Congo yi va koloni ya Mafurwa. Endzhakunyana, ndhawu yoleyo yi ve French Equatorial Africa. Ntsindza wa kona a ku ri Brazzaville.

Namuntlha, Brazzaville i ntsindza tlhelo doroba lerikulu ngopfu ra laha sweswi ku nga Riphabliki ra Congo. Doroba leri ri le ribuweni ra Nambu wa Congo. Loko nambu wu ri karhi wu khuluka, wu famba ehenhla ka maribye lamakulu ni tindhundhuma ta sava ku ringana tikhilomitara ta 400 ku ya fika ekusuhi ni lwandle, laha Cão a nga fika a yimisa xikepe xa yena kona loko a ri karhi a kambisisa tiko. Loko u ri eBrazzaville u kota ku vona egangeni lerin’wana ra nambu, ku nga Kinshasa, ntsindza wa Democratic Republic of Congo. Leswi matiko lawa hamambirhi ma thyiweke vito ra nambu lowu, swi tolovelekile ku ma vitana Congo (Brazzaville) na Congo (Kinshasa).

Ku khuluka hi ku hatlisa ka mati ya nambu ni maboboma ya wona etlhelo ra Brazzaville, swi endla leswaku vanhu va kota ku tluta va ya fika eLwandle ra Atlantic. Hambiswiritano, ku ni xiporo lexi sukaka eBrazzaville xi ya edorobeni ra Pointe-Noire leri nga eribuweni. Vaaki vo tala va le Congo va tshama emadorobeni lawa mambirhi ni le kusuhi na wona. Hambileswi ku nga ni swidorobana swin’wana ni madoroba lamakulu lama nga eribuweni le n’walungu, etindhawini to tala ta tiko leri ra makhwati lama bohaneke a ku na vaaki vo tala.

Ntiyiso Wu Sungula Ku Ntshunxa Vanhu

Sweswi a hi tlheleleni emhakeni ya Etienne. U kume buku hi lembe ra 1947. Rona siku leri Etienne a nga yi kuma ha rona, u yi hlayile kutani a bula hi tindzimana ta yona to sungula swin’we ni muakelani wakwe. Havambirhi va xiye lomu ntiyiso wu nga kona, kutani va endla xiboho xo rhamba vanghana va vona eka Sonto leyi landzelaka leswaku va ta hlaya buku yoleyo swin’we va tlhela va kambisisa Matsalwa. Lava a va ri kona, va swi tsakerile leswi va swi dyondzeke, kutani va kunguhata ku tlhela va hlangana eka Sonto leyi landzelaka. Mutirhela-mfumo la vuriwaka Augustin Bayonne na yena a a ri kona loko ku hlanganiwa ra vumbirhi. Ku fana na Etienne, na yena a a huma eBrazzaville, naswona u hisekele ntiyiso lowu tisaka ntshunxeko wa xiviri.

Vhiki leri landzeleke, Etienne u kume mapapila mambirhi. Rin’wana a ri huma eCameroon eka munhu loyi a a twe leswaku Etienne u tsakela vukhongeri. A a tsalele Etienne a n’wi byela leswaku u rhumele vito ra yena ehofisini ya Sosayiti ya Watch Tower ya le Switzerland. Lerin’wana a ri huma eSwitzerland ri vula leswaku Etienne u rhumeriwe buku, ri tlhela ri n’wi khutaza leswaku a yi hlaya a tlhela a byela ndyangu wakwe swin’we ni vanghana ha yona. A ri tsariwe ni adirese ya le Furwa laha a nga tsalelaka kona leswaku a kuma rungula leri engetelekeke. Enkarhini wolowo Etienne se a a swi tiva leswaku ha yini a rhumeriwe buku yoleyo. A nga ha yima-yimanga, u lo namba a tsalela rhavi ra Timbhoni ta Yehovha eFurwa.

Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, Etienne na Augustin va tlhelele eBrazzaville. Loko va nga si tlhelela, Etienne u tsalele munghana wakwe wa le Brazzaville la vuriwaka Timothée Miemounoua, loyi a a ri nhloko ya xikolo xa mintirho ya mavoko. Papila rakwe ri sungurise xileswi: “Ndzi tsakela ku ku tivisa leswaku vukhongeri lebyi a hi byi landzela a hi bya ntiyiso. Timbhoni ta Yehovha hi tona ti nga ni ntiyiso.” Etienne u ye emahlweni a hlamusela leswi a swi dyondzeke. U n’wi rhumele buku leyi nge “The Truth Shall Make You Free” swin’we ni papila rero. Timothée u ri amukele hi mandla mambirhi rungula ra Bibele, ku fana na Etienne na Augustin. Lavanharhu hi vona vanhu vo sungula ku amukela ntiyiso wa Bibele eCongo, naswona ha un’we wa vona u hambete a pfuna van’wana vo tala leswaku na vona va wu amukela.

Timothée u rhambe swichudeni leswi a swi tshama exikolweni xa mintirho ya mavoko leswaku swi xuxa na yena hi Bibele. U tlhele a tsala a kombela tibuku leti engetelekeke leti sekeriweke eBibeleni. Ntlawa wolowo wu sungule ku khoma minhlangano ni ku chumayela hilaha wu nga kotaka hakona. Hi ku famba ka nkarhi, swichudeni swin’wana, swo kota Noé Mikouiza na Simon Mampouya, swi kume malunghelo yo va valanguteri enhlengeletanweni ya Yehovha.

Hi 1950, Eric Cooke la nga murhumiwa loyi a a tshama eRhodesia Dzonga (laha sweswi ku nga Zimbabwe), u endzele eBangui ni le Brazzaville a khutaza mintlawa leyitsongo ya vanhu lava tsakelaka. Hambiswiritano, xiphiqo lexi a xi ri kona a ku ri leswaku Makwerhu Cooke a a nga swi koti ku vulavula Xifurwa. Etienne u ri: “Makwerhu loyi la titsongahataka, wa musa u ringete hilaha a nga kotaka hakona ku hi hlamusela ntirho wo chumayela hi Mfumo ni ndlela leyi nhlengeletano ya le tilweni yi tirhaka ha yona, a ri karhi a tirhisa xihlamusela-marito xa yena lexitsongo lexi hlamuselaka marito ya Xinghezi hi Xifurwa. Minkarhi yin’wana a ho mbambela kunene leswaku u ringeta ku vula yini.”

Ntirho Wu Yirisiwa

Makwerhu Cooke a a endze hi nkarhi lowu faneleke hikuva hi July 24, 1950, khomixinara-nkulu wa valawuri va tikoloni u yirise ku rhumeriwa ni ku hangalasiwa ka tibuku hinkwato leti kandziyisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha. Haxawa xa kona, vahuweleri va le French Equatorial Africa va fambise tibuku ta tsevu ntsena, hambileswi va khomeke minhlangano ya 468. Buku Ya Lembe Ya Timbhoni Ta Yehovha Ya 1952 (ya Xinghezi) yi kombise leswaku xiyimo xa vamakwerhu xa twisisiwa naswona va tweriwa vusiwana. Yi te: “Anakanya u ri ensin’wini leyikulu leyi nga ni vahuweleri va mahungu ya Mfumo va 37 ntsena, lava hangalakeke ni tiko hinkwaro. Kumbexana a wu si tshama u vona timbhoni tin’wana leti hisekaka handle ka leti nga emugangeni wa ka n’wina ntsena, leti na tona ti nga tatiki ni xandla. Leswi u swi tivaka malunghana ni ntiyiso ni hi lunghiselelo ro chumayela, ko va leswi u swi hlayeke etibukwini ni le mapapileni ma nga ri mangani ntsena lama Sosayiti yi nga kota ku ku rhumela wona. [Sweswo hi leswi] vamakwerhu va le matikweni ya le Afrika lama fumiwaka hi Mafurwa va langutaneke na swona.”

Endzhakunyana, ku te Jacques Michel la humaka le Furwa a ta khutaza ntlawa wolowo ni ku wu nyika ndzetelo lowu engetelekeke. Noé Mikouiza, un’wana wa swichudeni swa le xikolweni xa mintirho ya mavoko, u tsundzuka xivutiso lexi yena ni swichudeni leswin’wana a va ri na xona emianakanyweni ya vona. Va vutisile: “Xana swi fanerile ku nwa vhinyo?” Hinkwavo a va honolele Makwerhu Michel loko a ri karhi a pfula Bibele ya yena eka Pisalema 104:15. Loko Jacques a hete ku hlaya ndzimana yoleyo u hlamusele leswaku vhinyo i nyiko leyi humaka eka Xikwembu, hambileswi Vakreste va nga fanelangiki va yi nwa ku tlula mpimo.

Vamakwerhu lava ha ku khuvuriwaka le Brazzaville va chumayele van’wana hi ku hiseka. Hakanyingi hi mahelo-vhiki, a va khandziya xikepe va tsemakanya nambu va ya chumayela eKinshasa. Hi 1952 ku khuvuriwe munhu wo sungula wa le Congo endhawini ya le dzongeni wa nambu. Vamakwerhu va le Brazzaville va va pfune ngopfu vanhu va le Kinshasa emalembeni wolawo ya ku sungula ka ntirho. Endzhaku ka nkarhi na vona a va ta vona ku hetiseka ka xivuriso lexi nge, xandla famba, xandla vuya.

Hi December 1954 vamakwerhu va hlele leswaku ku va ni nhlengeletano eBrazzaville. A ku ri ni vanhu va 650 ivi ku khuvuriwa va 70. Ntiyiso a wu ya wu ntshunxa vanhu vo tala evukhongerini bya mavunwa. Kambe mhaka leyi, a yi nga va dyisi byi rhelela varhangeri va vukhongeri bya Vujagana, hiloko va hlohlotela valawuri leswaku va lwisana ni Timbhoni ta Yehovha. Maphorisa a ma ehleketa leswaku Timothée Miemounoua a a ri murhangeri wa Timbhoni, hikwalaho a va tshamela ku n’wi vitana exitichini xa maphorisa. Va n’wi xungetile va tlhela va n’wi ba. Kambe, sweswo a swi n’wi hetanga matimba, hambi ku ri ku chavisa vanhu va Yehovha va le Brazzaville. Ntiyiso wa Bibele wu hambete wu tsakeriwa hi vanhu vo tala.

Valawuri va teke goza rin’wana. Timothée Miemounoua na Aaron Diamonika, un’wana wa khale ka swichudeni swa le xikolweni xa mintirho ya mavoko, loyi se a a amukele ntiyiso, havambirhi a va thoriwe hi mfumo. Hi 1955 mfumo wu va cincele emadorobeni ya le kule le nkaveni wa tiko. Timothée u cinceriwe eDjambala kasi Aaron u cinceriwe eImpfondo. Matshalatshala wolawo yo kavanyeta ntirho wo chumayela ma be hansi hi ndlela leyi khomisaka tingana. Vamakwerhu va le Brazzaville va hambete ni ntirho wa vona hi ku hiseka, loko hi hala tlhelo, Timothée na Aaron va ri karhi va sungula masimu lamantshwa ni ku simeka mavandlha etindhawini letintshwa leti va rhumeriweke eka tona. Hambileswi vamakwerhu a va hiseka, a va navela ku kuma mpfuno wa vamakwerhu lava humaka ematikweni man’wana. Kunene a va ta wu kuma ku nga ri khale.

Hi March 1956 ku fike mune wa varhumiwa vo sungula vo huma eFurwa: ku nga Jean na Ida va ka Seignobos swin’we na Claude na Simone va ka Dupont. Hi January 1957 ku simekiwe rhavi eBrazzaville leri a ri langutela ntirho wo chumayela ematikweni ya French Equatorial Africa. Makwerhu Seignobos u vekiwe ku va nandza wa rhavi. Endzhakunyana ka sweswo, va wele hi khombo, loko Ida nkata Jean a dlayiwe hi mhangu ya movha loko va ri endleleni va ri karhi va endzela mavandlha ya laha sweswi ku vuriwaka Central African Republic. Jean u hambete a tirha exiavelweni xakwe.

Ku Chumayela eNkaveni Wa Tiko

Hi nkarhi wolowo Augustin Bayonne a a ri mulanguteri wa xifundzha. Augustin u endzele swimitana leswi nga le xivindzini xa makhwati swin’we ni le mixaxeni ya Vamanghimana va le n’walungwini ni le vupela-dyambu bya tiko. Leswi a a tshama a ri endleleni, naswona a famba mpfhuka wo leha, vanhu va ndhawu yoleyo va sungule ku n’wi vitana N’wandleleni. Minkarhi yin’wana, Jean Seignobos a a khomisana ndlela na Makwerhu Bayonne. Jean u hlamale ngopfu ku twa leswaku vanhu va le xivindzini xa makhwati ya le ikhweyita a va swi tiva leswaku va le ndleleni. Mindzhumba a yi vikile yi ku: “N’wandleleni u ta ni mulungu.”

Matsima lawa ma veke mihandzu swinene. Khale, vanhu a va vula leswaku Timbhoni ta Yehovha ti kumeka eCongo (Brazzaville) ntsena. Kambe ku fika ka Makwerhu Seignobos ni varhumiwa van’wana, kun’we ni ku tlangiwa ka filimi leyi nge The New World Society in Action, swi kombise leswaku ta kumeka ni le tindhawini tin’wana.

Ntiyiso wa Bibele wu hambete wu nghena le ndzeni-ndzeni ka swimitana leswi nga le nkaveni wa tiko, wu ntshunxa vanhu eka ku tirhisana ni mimoya ni ku vengana hi swivongo. Vamakwerhu vo tala etindhawini leti a va nga swi tivi ku hlaya ni ku tsala. Leswi a va nga ri na swikomba-nkarhi, a va pima nkarhi wo ya eminhlanganweni hi ku languta dyambu leswaku ri yime kwihi. A va tirhisa tinhi ku hlayela nkarhi lowu va wu tirheke ensin’wini. Nkarhi na nkarhi loko va chumayela munhu, a va phutsela rinhi hi xidukwana. Mune wa tinhi a ti vula awara. Hikwalaho, a va kota ku vika xiviko xa ntirho wa vona wa nsimu eku heleni ka n’hweti yin’wana ni yin’wana. Kambe, entiyisweni vamakwerhu a va chumayela nkarhi wo tala ku tlula lowu a va wu vika, hikuva a va chumayela loko va ri karhi va dya mabulo ni van’wana.

Timhaka Ta Le Nawini Ni Ku Cinca Ka Swa Tipolitiki

Tsundzuka leswaku hi 1950, ku rhumeriwa ka tibuku leti kandziyisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha ku yirisiwile. Hilaha hi swi voneke hakona, leswi a swi wu yimisanga ntirho wo endla vadyondzisiwa. Leswi vafundhisi va Vujagana a va dya mbitsi, va yise xivilelo eka holobye, va hehla Timbhoni ta Yehovha hi mavunwa ya leswaku i Makhomunisi. Xisweswo, siku rin’wana hi 1956, ku ri Ravumune, ku khomiwe vamakwerhu va khume hi awara ya ntlhanu nimixo. Ta ku khomiwa ka vona ti hangalake hi ku copeta ka tihlo; mhaka leyi yi nyanyule varhangeri va vukhongeri. Vamakwerhu va tengisiwe hi siku rin’we ehubyeni leyi a yi lo mphaa, hi vamakwerhu lava a va tele ku ta twa leswaku swi famba njhani.

Noé Mikouiza wa hlamusela: “Loko ku ri karhi ku tengiwa, hi humese vumbhoni bya leswaku a hi Makhomunisi kambe hi Vakreste, hi malandza ya Xikwembu lama hetisisaka leswi tsariweke eka Matewu 24:14. Gqweta ra hina, leri hlayeke tibuku ta hina, ri byele huvo leswaku loko vanhu hinkwavo a va fana ni Timbhoni ta Yehovha, a ku nga ta va ni loyi a tlulaka nawu. Ndzhenga wolowo ku tivisiwe xiboho xa huvo xa nandzu lowu: ‘Hi kumeke hi nga ri na nandzu.’ Leswi a hi tsakile, hi tsutsumele emakaya hi ya cinca swiambalo, kutani hi khoma ndlela hi ya eminhlanganweni madyambu wolawo hikuva a ku ri siku ra minhlangano. Doroba hinkwaro a ri ti twile ta ku khomiwa ka hina, kutani a hi lava leswaku mani na mani a swi tiva leswaku hi ntshunxiwile. Eminhlanganweni hi yimbelele tinsimu ta Mfumo hi mbvangamula. Vo tala lava va hi tweke va hlamale ngopfu. Phela a va ehleketa leswaku hi le khotsweni.”

Hi August 15, 1960, Riphabliki ra Congo ri sungule ku tifuma. Ku sungule madzolonga ya swa tipolitiki. Loko vafundhisi va Vujagana va ri karhi va ma hisekela, Timbhoni ta Yehovha tona a ti hambeta ni ntirho wa tona wo chumayela. Hi 1960 a ku ri ni vanhu va 3 716 enhlengeletanweni ya xifundzha eBrazzaville. En’walungwini na kona vanhu vo tala a va khitikanela emavandlheni. Hi xikombiso, emugangeni wun’wana laha a ku ri ni vahuweleri va 70, ku te vanhu va kwalomu ka gidi eminhlanganweni ya vandlha.

Hi December 1961 Timbhoni ti tsarisiwe ximfumo hi vito leri nge Les Témoins de Jéhovah. Ku tsarisiwa ximfumo swi pfunile, kambe vamakwerhu a va swi tiva leswaku a byi nga ri vutlhari ku tshembela eka ku tsarisiwa koloko ntsena. Makwerhu Seignobos u rungula leswi humeleleke endzhakunyana ka ku tsarisiwa koloko: “Siku rin’wana ndzi vitaniwe hi mulawuri wa le hofisini ya maphorisa loyi a a hi vona nandzu hikwalaho ka leswi hi nga hlanganyeliki eka swa tipolitiki. U ndzi xungete leswaku u ta ndzi hlongola etikweni. A ndzi chava leswaku a nga ha swi endla leswi a swi vulaka, tanihi leswi a a ri ni matimba yo swi endla. Kambe, hi xa mundzuku xa kona, vuvabyi bya mbilu byi pfuke byi n’wi funyise buwa.”

Vutomi Bya Varhumiwa Hi Va-1960

Hi February 1963, ku fike Fred Lukuc na Max Danyleyko vo huma eHaiti. Endzhaku ka loko Fred a tekile u ve mulanguteri wa xifundzha. Eku sunguleni, loko a ri karhi a endzela mavandlha, a swi n’wi tikela ku tiva leswaku i vamani va nga swirho swa ndyangu wo karhi. U ri: “A ndzi nga swi tivi leswaku vasati va vakulu hi vahi, ni leswaku vana va vona hi vahi. Vamakwerhu a va landzelela ndhavuko wa le nkaveni wa Afrika wa leswaku vasati va vona va tivitana hi swivongo swa rikwavo hambiloko se va tekiwile, naswona vana va nyikiwa xivongo xa xaka kumbe xa munghana wa vatswari.

“Vusiku byo sungula loko hi va endzerile, hi kume vamakwerhu eHolweni ya Mfumo va lo whii, va tlhela va rhomba. Loko minhlangano yi sungula, hi xiye swin’wana leswi nga tolovelekangiki. Vamakwerhu va xinuna ni majaha a va tshamele tlhelo rin’we; swihlangi ni vamakwerhu va xisati a va tshame eka tlhelo lerin’wana. Tlhelo ra vamakwerhu va xinuna a ri tele ngopfu loko minhlangano yi sungula, kambe hala ka vamanana a ku nga talanga. Loko minhlangano yi ya emahlweni, vamakwerhu va xisati a va tama va nghena swin’we ni vana va vona, va rhwale Tibibele ni tibuku hi nhloko.

“Ndzi yimile, ndzi xeweta vandlha kutani ndzi titivisa eka rona ndzi tlhela ndzi ri tivisa nghamu ya mina. Endzhaku ka loko ndzi ri amukele hi malwandla, ndzi miyelenyana, ndzi honolela eka tlhelo ra va xinuna, ivi ndzi ku: ‘Vamakwerhu ndzi kombela eka timinete leta khume un’wana ni un’wana a tshama ni nsati wakwe swin’we ni vana vakwe. Ku sukela sweswi, ndzi kombela mi hamba mi tshama swin’we hi mindyangu hilaha vanhu va Yehovha va endlaka hakona emisaveni hinkwayo.’ Va endle tano hi ntsako.”

Swo famba a swi nga ri kona kahle. Loko Leah nkata Makwerhu Lukuc, a swi tsundzuka, u ri: “A hi rhwala swiponci, sefo yo sivela tinsuna, bakiti ra mati, nchumu wo sefa mati, swiambalo, tibuku, timagazini ni tifilimi leti sekeriweke eBibeleni. Leswaku hi kombisa tifilimi, a swi lava leswaku hi ta ni tintambhu ta gezi, mavoni ya gezi, tifilimi, maphepha ya rungula ra filimi, janareta leyitsongo ni thini ra petirolo. Swilo leswi hinkwaswo a hi nekanekana na swona hi khandziya tilori ta kwalaho. Leswaku hi kota ku tshama ni muchayeri, a hi fanele hi va hi ri laha lori yi yimaka kona hi awara ya mbirhi hi matakuxa. Handle ka sweswo, a hi ta tshama hala ndzhaku swin’we ni swifuwo, tinhundzu ni vakhandziyi van’wana hi ri karhi hi vavuriwa hi dyambu.

“Siku rin’wana, endzhaku ka ku famba tiawara to tala emun’wini, loko hi fika ekaya hi kume vusokoti byi nghene exiyindlwanini xa hina xa misava lexi a hi tshama eka xona. A byi hlambele ebakitini ra mati, byi landza xithinana xa botere, byi xi kukula xi sala xi basile. Madyambu wolawo hi lalele hi xinkwa xo oma ni swithinana swimbirhi swa nhlampfi. Hambileswi a hi tiputa vusiwana naswona hi lo lakahla, hi ku karhala, hi ye eku lateni ka rivambu, hi siya vamakwerhu ehandle va ha orha ndzilo va ri karhi va yimbelela tinsimu ta Mfumo hi marito ya le hansi. Phela va hi mbuwetele hi kala hi biwa hi vurhongo!”

Varhumiwa Lava Tshembekaka Ni Vakulu Va Kwalaho

Ku sukela hi 1956 ku ya fika hi 1977, a ku ri ni varhumiwa vo tlula 20 lava a va tirha eCongo (Brazzaville). Hambileswi vutomi a byi va tikela, ha un’we wa vona u endle ntirho wa risima wo chumayela hi Mfumo. Hi xikombiso, hinkwavo lava a va ri malandza ya rhavi na vona a va ri varhumiwa. Loko Makwerhu Seignobos a tlhelela eFurwa hi 1962, Larry Holmes u vekiwe ku langutela ntirho wo chumayela. Endzhaku ka loko Larry ni nkatakwe Audrey, va tshike ntirho wa vurhumiwa hi 1965, Makwerhu Lukuc u ve nandza wa rhavi.

Vamakwerhu vo tala va kwalaho na vona a va ri swikombiso leswinene ngopfu eku rhangeleni ka ntirho. Loko ku sungule lunghiselelo ra Komiti ya Rhavi hi 1976, Huvo leyi Fumaka yi veke vamakwerhu vanharhu: ku nga Jack Johansson na Palle Bjerre, lava a va ri varhumiwa na Marcellin Ngolo, makwerhu wa kwalaho.

Augustin Bayonne—N’wandleleni—a a ri eka ntlawa wa vu-37 wa xikolo xa Giliyadi hi 1962. Loko a thwasile u ye eCentral African Republic, ku nga laha a nga tshama a hlaya kona buku leyi nge “The Truth Shall Make You Free,” kwalomu ka malembe ya 15 lama hundzeke. Hi ku famba ka nkarhi, Augustin u tekile, ivi a va ni vana, kutani a tlhelela eBrazzaville, laha a pfumeleke leswaku ku khomeriwa minhlangano ya Vukreste ekaya rakwe. Endzhakunyana, u nyikele xiyenge xa xitandi xakwe leswaku ku akiwa Holo ya Mfumo eka xona, leyi akiweke hi ku famba ka nkarhi.

Augustin Bayonne na Timothée Miemounoua se va file. Loko Timothée a nga si fa, u tsale yin’wana ya mintokoto yakwe. U gimete hi ku tshaha Vaheveru 10:39 leyi nge: “A hi muxaka wa vanhu lava tlhelelaka endzhaku eku lovisiweni, kambe hi muxaka lowu nga ni ripfumelo eku londzovotiweni ka moya-xiviri wu hanya.” Etienne Nkounkou, la nga un’wana wa vamakwerhu vanharhu vo sungula lava amukeleke ntiyiso eCongo, sweswi u tshinela eka malembe ya 90 hi vukhale. Vamakwerhu lava va tikombise va ri swikombiso leswinene swonghasi swa ku tirha hi ku tshembeka!

Nkarhi Wa Ndzingo

Hi August 1970, Riphabliki ra Congo ri sungule ku fumiwa hi Vukhomunisi. Tsundzuka leswaku emalembeni lama hundzeke vafumi va hlasele vamakwerhu, va va hehla hileswaku i Makhomunisi. Leswi se a ku fuma Vukhomunisi, vafumi lavantshwa va vone vamakwerhu nandzu hikwalaho ka leswi va nga riki Makhomunisi!

Hambiswiritano, swi tekenyana nkarhi leswaku mfumo lowuntshwa wu kavanyeta ntirho wa Timbhoni ta Yehovha. Mintsombano ni minhlangano a yi khomiwa handle ko kavanyetiwa, naswona varhumiwa lavantshwa a va pfumeleriwa ku nghena etikweni. Kambe, hi ku famba ka nkarhi vamakwerhu va sungule ku kayakayisiwa hi mfumo wa Vukhomunisi. Eku sunguleni valawuri va hehle varhumiwa hileswaku i tinhlori. Kutani hi January 3, 1977, ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu yirisiwe ximfumo. Hiloko varhumiwa va hlongoriwa hi ku landzelelana kukondza ku sala ntsena Jack na Linda va ka Johansson. Loko Jack a rungula ta nkarhi wolowo, u ri: “Swi nga endleka leswaku entirhweni wa hina wa vurhumiwa, ripfumelo ra hina ri ringiwe ngopfu ri tlhela ri tiyisiwa eka tin’hweti teto ti nga ri tingani loko hi sale hexe erhavini. A hi ehleketeleriwa leswaku hi Tinhlori ta le Amerika (American Central Intelligence Agency). Valala va mfumo ku katsa ni varhangeri va vukhongeri, a va khomiwa va dlayiwa. Hikwalaho, a hi swi tiva leswaku hi le khombyeni lerikulu. Hambiswiritano, hi swi vonile leswaku Yehovha a a hi sirhelela, kutani sweswo swi tiyise ripfumelo ra hina.”

Noé Mikouiza u endle xikombelo eka holobye wa tiko xa leswaku Jack na Linda va pfumeleriwa ku tshama etikweni. Xikombelo xexo xi biwe hi makatla; kutani va boheke ku rhurha. Muako wa rhavi swin’we ni Tiholo ta Mfumo swi tekiwile, kutani rhavi ri pfariwa. Rhavi ra le Furwa ri langutele ntirho wo chumayela swa xinkarhana, kambe endzhakunyana vutihlamuleri byebyo byi byarhisiwe rhavi ra le Kinshasa.

Hambileswi vamakwerhu a va yirisiwile hi tindlela to karhi, a va nga xanisiwi hi tihanyi ku fana ni leswi Timbhoni ta le matikweni man’wana a ti boheka ku swi tiyiselela. Hambiswiritano, vamakwerhu van’wana va chavile, naswona ku chava loku a ku ya ku tlulela ni le ka van’wana. Hambileswi vamakwerhu a va ha khoma minhlangano nkarhi na nkarhi, kambe a va tshike ku chumayela hi yindlu ni yindlu. Rhavi ra le Kinshasa loko ri twa leswi, ri rhumele vakulu, hiloko va tsemakanya nambu va ya khutaza vamakwerhu ni ku va tiyisa.

Un’wana wa vakulu lava a ku ri André Kitula. Hi June 1981, u sungule ku endzela mavandlha ya 12 eBrazzaville a ri mulanguteri wa xifundzha. Loko a endzela vandlha ro sungula edorobeni, u xiye leswaku vamakwerhu va va kona eka Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni ni le ka Nhlangano wa Ntirho hi Ravumbirhi. Hambiswiritano, hi Ravunharhu nimixo, ku hava muhuweleri ni un’we la teke enhlanganweni wa ntirho wa nsimu. Loko André a sungula ku chumayela a ri yexe, eka yindlu yin’wana n’wini wa muti u n’wi nghene enon’wini a ku: “Timbhoni ta Yehovha hi tona leti a ti tshamela ku hi chavelela, kambe sweswi ti nyamalarile!”

Loko André a ya emahlweni ni ku chumayela mixo wolowo, u hlangane ni makwerhu loyi a nga te: “Hinkwerhu se hi tshike ku famba hi chumayela hi yindlu ni yindlu.” Endzhakunyana, hiloko makwerhu yoloye a rungulela vahuweleri lavan’wana hi ta ku chumayela ka André. Ndzhenga wolowo, vamakwerhu va xisati vo hlayanyana va ve kona enhlanganweni wa nsimu. A swi hlwelanga leswaku ntirho wa yindlu na yindlu wu tlhela wu yima hi milenge eBrazzaville. Eka malembe manharhu lawa André ni nkatakwe Clémentine, va ma tirheke kwalaho, a nga kona makwerhu ni un’we la khomiweke. Vamakwerhu lava tshamaka ehandle ka doroba va twe hi ta leswi a swi endleka hala dorobeni. Hiloko va gimeta hileswaku, loko vamakwerhu va le Brazzaville va nga chavi ku famba hi yindlu ni yindlu, a xi nga ri kona xivangelo xa leswaku vona va chava.

David Nawej, loyi enkarhini wolowo a a tirha erhavini ra le Kinshasa, u hlamusele xivangelo xa ku va rhavi ri tsakele ku rhumela vamakwerhu hala mpfungwe. U ri: “Vamakwerhu va le Brazzaville hi vona va nga tisa ntiyiso eKinshasa. Endzhakunyana, loko fambiselo ra Vukhomunisi ri kavanyete ntirho etikweni ra vona, Timbhoni ta haleni ti yile ti ya phalala vamakwerhu. Eklesiasta 4:9, 10 yi tiyisile loko yi ku: ‘Vambirhi va antswa ku tlula un’we, hikuva va ni hakelo leyinene ya ku tikarhata ka vona. Hikuva loko un’we wa vona o wa, loyi un’wana a nga pfuxa munghana wakwe.’ Eka hina, vamakwerhu va ta ku: ‘Matiko mambirhi ya Congo ma antswa ku tlula rin’we.’”

Ku Hambeta Hi Chumayela Hambiloko Swiyimo Swa Tipolitiki Swi Cinca

Lembe ra 1991 ri te ni mpfilumpfilu ni ku cinca ka swa tipolitiki. Tiko ra Congo (Brazzaville) ri tshike fambiselo ra ku va ni vandla rin’we ra politiki ivi ri va ni yo tala. Hambileswi vanhu a va nyanyukile lomu mapatwini, vamakwerhu a va tsundzuka xilemukiso lexi nga eka Pisalema 146:3, lexi nge: “Mi nga tshembi vanhu va xiyimo xa le henhla, hambi ku ri n’wana wa munhu wa nyama, loyi a tsandzekaka ku ponisa.” A swi hlwelanga leswaku va vona ntiyiso wa marito lawa.

Nilokoswiritano, ku cinca ka swa tipolitiki ku pfune vanhu va Yehovha. Hi November 12, 1991, holobye wa timhaka ta tiko u herise ku yirisiwa ka ntirho wa Timbhoni ta Yehovha. Tiholo ta Mfumo leti a va tekeriwe tona va tlheriseriwe tona, hambileswi va nga ha tlheriseriwangiki muako wa rhavi lowu Masocha lama Rindzaka Presidente ma hambeteke ma tshama eka wona ku fikela sweswi. Hi August 1992, ku hleriwe mintsombano ya muganga eBrazzaville ni le Pointe-Noire, leyi a yi ri yo sungula endzhaku ka malembe ya 15. Lembe rero nhlayo ya tidyondzo ta Bibele yi tlakuke yi ya eka 5 675, yi tlula nhlayo ya vahuweleri hi kwalomu ka mune!

Hi nkarhi wolowo, leswi ntirho a wu pfuleriwile, varhumiwa va kote ku tlhela va nghena etikweni. Ku hlawuriwe maphayona yo hlawuleka kutani ma rhumeriwa en’walungwini, laha vunyingi bya lava a va ta eminhlanganweni a byi nga swi tivi ku hlaya ni ku tsala. Mavandlha lama nga emadorobeni ma humelerile eku dyondziseni ka vanhu ku hlaya ni ku tsala. Se a ku ri nkarhi wa ku endla matshalatshala yo dyondzisa vanhu ku hlaya ni ku tsala etikweni hinkwaro.

Minhlawulo ya 1993 yi endle leswaku ku tlhela ku fuma mfumo wun’wana. Ku nga eneriseki ka vandla ra politiki leri kanetaka leri fumaka, ku endle leswaku ku hela mavhiki yo hlayanyana vanhu va nga pfumeleriwi ku famba-famba emapatwini endzhaku ka nkarhi wo karhi. Ku lwa ka mavandla ya tipolitiki, switereka, ku siveriwa ku famba-famba endzhaku ka nkarhi wo karhi ni ku yiviwa ka nhundzu eswitolo a ku ri tshamelo maxelo. Vanhu a va heleriwe hi ntshembo naswona a va pfilunganyekile. Swiphiqo swa timali a swi ya swi thopelana. Ku nyanyuka lokuya ka 1991 a ku nga ha ri kona.

A ku ri ni nkwetlembetano wa tinxaka ni ku himpfilitana ka swa tipolitiki. Nyimpi ya swivongo yi endle leswaku vamakwerhu van’wana va balekela etindhawini leti hlayisekeke. Hikwalaho, mavandlha ma nga ri mangani ma boheke ku nyamalala. Hi nkarhi wolowo, vamakwerhu a va tshama va ri karhi va kombisa leswaku ntiyiso wu va ntshunxile eka rivengo ra rixaka. Hi nkarhi wa minkitsikitsi, vamakwerhu va pfunanile va tlhela va sirhelelana, ku nga khathariseki leswaku i va xivongo xihi. Vanhu vo tala a va sungula ku swi vona leswaku i Yehovha ntsena loyi a nga va nyikaka nsirhelelo wa xiviri.

Rhavi ra le Kinshasa ri nyikele nkongomiso ri tlhela ri khutaza vamakwerhu. Eku heleni ka lembe ra 1996, tiko ri tlhele ri va ni ku rhula, naswona nhlayo ya vahuweleri yi fike eka 3 935. Ekaya ra varhumiwa ra le Brazzaville a ku tshama varhumiwa va ntlhanu. Loko ku fika mimpatswa yin’wana yimbirhi ya varhumiwa, ku pfuriwe kaya rin’wana ra varhumiwa ePointe-Noire hi April 1997.

En’walungwini wa nambu, kona kwale Congo (Brazzaville), tiko a ri lele, naswona ntirho wo chumayela hi Mfumo a wu famba kahle. Kambe, hala Congo (Kinshasa) minkitsikitsi a yi tinyike matimba. Loko nyimpi yi tshinela eKinshasa, varhumiwa lava a va ri kwalaho va boheke ku rhurha. Kutani, eku heleni ka n’hweti ya May, varhumiwa va le Kinshasa se a va khomisane ntirho hi ku hiseka ni varhumiwa-kulobye va le Brazzaville ni va le Pointe-Noire. A nga kona loyi a a anakanya hi swiendlakalo swo vava leswi a swi ta wela tiko endzhaku ka masiku ma nga ri mangani lama landzeleke.

Ku Tlhekeka Ka Nyimpi Ya Xin’wana-manana

Hi June 5, 1997, ku tlhekeke nyimpi swi nga rindzeriwanga le Brazzaville. A ku lwa masocha lama sirhelelaka presidente loyi a a fuma enkarhini wolowo ni ya presidente lowa khale. Swibamu swa matimba swi yayarhele doroba ni miti leyi nga le kusuhi na rona. Ku fe magidi ya vanhu. Mintsumbu a yi lo n’walala. Doroba hinkwaro a ri pfilunganyekile. A swi tika ku vona leswaku i vamani va lwaka na vamani. Ku rhulanyana loku vanhu va le Brazzaville va tiphineke hakona ku xaxisiwile. A swi nga ha ri kona swikepe leswi a swi tsemakanyela eKinshasa. Vanhu vo tala va balekele ekhwatini, loko hi hala tlhelo van’wana va tluta hi swikwekwetsu swa vona va tsemakanyela eswihlaleni leswitsongo swa le nambyeni. Hambiswiritano, van’wana va ringete ku tsemakanya Nambu wa Congo va ya eKinshasa. Hambileswi na kona kwale kusuhi na Kinshasa a ku lwiwa, kambe nyimpi ya kona a yi antswa loko yi pimanisiwa ni ya le Brazzaville.

Nyimpi yi tisele vamakwerhu swiphiqo swin’we ni vanhu lavan’wana hinkwavo, kambe, mayana ku hambana loku ntiyiso wu ku endleke emianakanyweni ni le timbilwini ta malandza ya Xikwembu! A ma ya tshemba hilaha ku heleleke marito ya Pisalema 46:1, 2, lama nge: “Xikwembu i vutumbelo ni ntamu wa hina, mpfuno lowu kumekaka hi ku hatlisa hi nkarhi wa maxangu. Hi yona mhaka leyi hi nga ta ka hi nga chavi, hambileswi misava yi hundzukaka hambileswi tintshava ti tsekatsekelaka embilwini ya lwandle lerikulu.”

Vamakwerhu vo tala va swi kotile ku baleka va ya fika eKinshasa, laha Komiti ya Rhavi yi nga hlela leswaku va nyikiwa swakudya, byetlelo kun’we ni vutshunguri. Mindyangu ya le Kinshasa a yi tsakile ku kombisa rirhandzu ni malwandla eka vapfumeri-kulobye va le Brazzaville.

Vamakwerhu van’wana a va sukanga eBrazzaville leswaku va ta pfuna lava swi va tikelaka ku baleka. Jean Théodore Otheni ni nsati wakwe Jeanne, la nga phayona ra nkarhi hinkwawo, a va ri van’wana va lava va saleke. Hi August, xibamu xa matimba xi duvule yindlu ya vona, kutani Jeanne a vaviseka swinene. Jean u n’wi tsutsumisele eKinshasa, kambe a swa ha pfunanga nchumu. Loko Jean a swi tsundzuka u ri: “Jeanne a a yi rhandza ngopfu nsimu ku kondza a fa. U ndzi nyike xibukwana xakwe lexi nga ni tiadirese, ivi a ku: ‘U fanele u ya eka hinkwaswo swichudeni swa mina swa Bibele hikuva i swa risima eka mina.’ Hiloko ndzi n’wi angarha, loko ndzi tlhela ndzi languta nghohe yakwe, ndzi swi vona leswaku humba se yi olele nkuma.” Ku fana ni van’wana vo tala, Jean na yena u hambeta a tirhela Yehovha hi ku hiseka, a ri ni ntshembo lowu heleleke eka xitshembiso xa ku pfuxiwa ka vafi.

Leswi a byi yimisiwile vutleketli bya swikepe leswi tsemakanyelaka emadorobeni lamambirhi, lava nga ni swikepe leswitsongo swa tinjhini a va swi tirhisela ku tsemakanyisa vanhu lava lavaka ku baleka eBrazzaville. Vamakwerhu va le Brazzaville lava nga ni xivindzi, ku katsa na Louis-Noël Motoula, Jean-Marie Lubaki na Symphorien Bakeba, va tinyiketele ku lavisisa vamakwerhu lava nga nyamalala ni ku phalala lava ha saleke eBrazzaville. Leswi a swi vula ku lwisana ni maboboma ya matimba ya Nambu wa Congo va ri eswikepeni leswitsongo va ya lavisisa eswihlaleni leswitsongo ni le ribuweni. A swi vula ku nghena enkitsinkitsini lowu nga eBrazzaville, laha a ku ri karhi ku dlayaniwa. Naswona a swi vula ku veka vutomi bya vona ekhombyeni hikwalaho ka vamakwavo.

Symphorien, loyi a a ri ni ntokoto wo tsemakanya nambu, u wu tsemakanye ko tala loko nyimpi ya ha hisa. Minkarhi yin’wana a a tsemakanya a ya phalala vamakwerhu lava ha saleke eBrazzaville. Hi xikombiso, siku rin’wana u tsemakanye ni masaka ya khume ya rhayisi a ma yisa eka vamakwerhu lava nga eBrazzaville lava a va tshama endhawini leyi sirhelelekekenyana. Entiyisweni, a swi tika ku tsemakanya nambu, kambe lexi a xi tika ngopfu a ku ri ku fikisa rhayisi lomu a yi ya kona yi nga si yiviwa hi makhamba. Un’wana wa vakhandziyi va xikepe xa yena a ku ri wanuna un’wana loyi a a tikomba a xiximeka, loyi a vutiseke Symphorien lomu a a yi yisa kona rhayisi yoleyo. Symphorien u n’wi hlamusele leswi a a swi endla, a tlhela a n’wi byela ntshembo wa yena lowu sekeriweke eBibeleni. Loko xikepe xi fika lomu a xi ya kona, wanuna yoloye u titivise eka yena, a vula leswaku i mutirhela-mfumo wa xikhundlha xa le henhla. U vitane masocha a ma lerisa leswaku ma rindza rhayisi yoleyo kukondza Symphorien a kuma movha wo yi yisa eka vamakwerhu.

Hi ntolovelo, Symphorien a a tsemakanya nambu a ya pfuna vamakwerhu leswaku va baleka eBrazzaville. Ku ni siku rin’wana leri a nga taka a nga ri rivali loko a ri karhi a tsemakanya nambu. U ri: “Mati ya Nambu wa Congo ya ni ntamu, kambe vo tala lava nga ni swikepe va yi tiva ndlela yo tluta eka wona ma nga si va susumetela laha ku nga ni maboboma lamakulu. Hi suke eBrazzaville swin’we ni vamakwerhu va nkombo ni vanhu van’wana va ntlhanu. Loko hi ri exikarhi ka nambu, hiloko xikepe xi helela hi mafurha. Kambe hi kote ku endla matshalatshala yo ya exihlaleni lexitsongo laha hi nga kota ku yimisa xikepe. Hi te hefu, loko ku ta xikepe lexitsongo, kutani muchayeri wa xona a hi tshembisa leswaku u ta hi xavela petirolo le Kinshasa. Hi sale hi yimile ku ringana awara ni hafu hi karhatekile kukondza a vuya ni petirolo.”

Ku nga ri khale rhavi ra le Kinshasa a ri rhurhele kwalomu ka 1 000 wa vamakwerhu va xinuna ni va xisati swin’we ni mindyangu ya vona ni vanhu lava tsakelaka. Hi October 1997 nyimpi yi herile, ivi vahlapfa va sungula ku muka eBrazzaville.

Varhumiwa hinkwavo lava a va ri eBrazzaville ni le Pointe-Noire a va rhurhile hikwalaho ka nyimpi. Van’wana a va tlhelele eka rikwavo eBritain ni le Jarimani, kasi van’wana a va ye eBenin ni le Côte d’Ivoire. Loko swi vonaka leswaku a ka ha lwiwi, van’wana va tlhelele eswiavelweni swa vona eCongo (Brazzaville). Nakambe a ku hleriwe leswaku hi December 1998 ku ta fika mimpatswa yinharhu ni makwerhu un’we loyi a a nga tekanga, vo huma eFurwa. Eddy na Pamela va ka May, ku nga varhumiwa lava nga ni ntokoto lava a va tirha erhavini ra le Kinshasa, va rhumeriwe eBrazzaville, naswona ku pfuriwe kaya lerintshwa ra varhumiwa.

Nyimpi Ya Xin’wana-manana Yi Tlhela Yi Tlhekeka

Haxawa xa kona, ku tlhekeke nyimpi yin’wana ya xin’wana-manana eBrazzaville. Ku tlhele ku fa magidi ya vanhu, ku katsa ni Timbhoni to hlayanyana. Vo tala va varhumiwa, lava a va ha ku fika, va balekele emakaya ya varhumiwa ya le tikweni leri nga le kusuhi ra Cameroon. Hambileswi a ku ri ni mavarivari ya leswaku nyimpi yi ta fika ni le dorobeni ra Pointe-Noire leri nga eribuweni, varhumiwa vanharhu va swi kotile ku sala kwalaho. Nyimpi ya xin’wana-manana yi kale yi hela hi May 1999.

Hikwalaho ka leswi Timbhoni to tala a ti boheke ku baleka, nhlayo ya mavandlha ya le tikweni rero a yi hunguteke yi suka eka 108 yi ya eka 89. Sweswi eBrazzaville ku ni vahuweleri va 1 903 emavandlheni ya 23. Le Pointe-Noire ku ni vahuweleri va 1 949 emavandlheni ya 24. Hi nkarhi wa tinyimpi hatimbirhi ta xin’wana-manana, Timbhoni ta Yehovha ta le matikweni mambe ti phalale vamakwavo va tona va moya. Hi ntolovelo, mpfuno wolowo wu pfune ni lava a va nga ri Timbhoni ta Yehovha.

Hambiloko ku ri ni nyimpi, ndlala, mavabyi ni swiphiqo swin’wana swo tala, Timbhoni ta le Congo (Brazzaville) a ti vika tiawara ta 16,2 hi xiringaniso eka ntirho wa tona wa nsimu, n’hweti na n’hweti. Hi April 1999, loko nyimpi ya vumbirhi ya xin’wana-manana yi ri karhi yi hela, 21 wa tiphesente ta vahuweleri a va ri entirhweni wo karhi wa nkarhi hinkwawo.

Ku Tiphina Hi Ntiyiso

Tinyimpi ti lave ku hlakata tiko hinkwaro. Brazzaville yi karhi ya pfuxiwa, kambe ntirho wa ha lo vuya. Tiholo ta Mfumo hi yin’wana ya miako ya nkoka leyi faneleke yi akiwa, laha vanhu va dyondzaka ntiyiso wa Bibele kona. Hi February 2002, ku nyiketeriwe mune wa Tiholo ta Mfumo, timbirhi ti le Pointe-Noire letin’wana timbirhi ti le Brazzaville.

Eka wun’wana wa minongonoko yo nyiketela tiholo leti ta le Brazzaville, makwerhu la khalabyeke u hlamusele leswi humeleleke eka malembe ya 15 lama hundzeke loko ntirho wa ha yirisiwile. Vamakwerhu a va hlele ku va ni nhlengeletano ya siku rin’we hi January 1 erivaleni rin’wana. A va ri na ntshembo wa leswaku va ta hlengeletana handle ko kavanyetiwa, tanihi leswi vanhu va nga ta va va ri karhi va tlangela lembe lerintshwa. Hambiswiritano, loko ku hela xiyimiso xa nimixo, maphorisa ma lo humelelo, enhlengeletanweni. Makwerhu u te: “Hi hangalake hi ri karhi hi xiririka mihloti. Namuntlha hi tlhele hi hlengeletana kwala, hi ri karhi hi xiririka mihloti. Kambe sweswi hi xiririka mihloti ya ntsako hikuva hi tele ku ta nyiketela Holo ya Mfumo leyi ya ha ku akiwaka.” Ina, holo leyi yintshwa yo xonga yi akiwe erivaleni leri va nga tshama va hlengeletana eka rona!

Sweswi se ku hundze malembe ya 50 ku sukela loko buku leyi nge “The Truth Shall Make You Free” yi pfune Etienne Nkounkou, Augustin Bayonne na Timothée Miemounoua leswaku va dyondza ntiyiso. Enkarhini wolowo, vanhu va magidi va le Congo (Brazzaville) va tekelele xikombiso xa vona xa ripfumelo, naswona van’wana vo tala va hambeta va endla tano, kutani sweswo swi endla leswaku vumundzuku byi languteka byi ri lebyi tsakisaka. Sweswi ku fambisiwa tidyondzo ta Bibele to tlula 15 000, naswona ti le henhla ka nhlayo ya vahuweleri hi kanharhu ni hafu! Nhlayo ya lava veke kona eXitsundzuxweni yi tlakuke yi ya eka 21 987 hi 2003. Eku heleni ka lembe ra ntirho ra 2003, vahuweleri va 4 536, ku katsa ni varhumiwa va 15, a va tirha hi ku hiseka va pfuna van’wana ku dyondza ntiyiso lowu nga ta va ntshunxa.—Yoh. 8:31, 32.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 143]

Mindzhumba a yi vike yi ku: “N’wandleleni u ta ni mulungu”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 144]

Leswi a va nga ri na swikomba-nkarhi, loko va pima nkarhi wo ya eminhlanganweni a va languta dyambu leswaku ri yime kwihi

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 151]

“Hi ye eku lateni ka rivambu, hi siya vamakwerhu va ha orha ndzilo va ri karhi va yimbelela tinsimu ta Mfumo. Phela va hi mbuwetele hi kala hi biwa hi vurhongo!”

[Bokisi leri nga eka tluka 140]

Nkatsakanyo Wa Congo (Brazzaville)

Tiko ra kona: Riphabliki ra Congo ri le xikarhi ka Gabon, Cameroon, Central African Republic na Democratic Republic of Congo. I rikulu ku tlula Finland kumbe Italiya. Ku suka eribuweni ku va ku ri rivala ro anama ku ringana mpfhuka wa tikhilomitara ta 60 ivi ku va timbala-ntshava leti tlakukeke timitara ta 800. Tiko hinkwaro ri ni makhwati lama tlhumeke ni milambu leyikulu.

Vanhu va kona: Ku ni vaaki va tinxaka to tala lava tlulaka timiliyoni tinharhu. Vamanghimana va kumeka le ndzeni-ndzeni ka makhwati.

Ririmi ra kona: Hambileswi ririmi ra ximfumo ku nga Xifurwa, kambe Xilingala xi vulavuriwa ngopfu etindhawini ta le n’walungwini. Ximonokutuba xi vulavuriwa edzongeni.

Ndlela ya ku tihanyisa: Vanhu va tihanyisa hi ku rima ni ku phasa tinhlampfi ematini yo tenga ni lama nga ni munyu. Kasi emakhwatini ku ni swiharhi swo tala kutani vahloti va swi kuma hi ku olova.

Swakudya swa kona: Ntsumbula kumbe rhayisi hi swona swi dyiwaka ngopfu. Swi dyiwa ni nhlampfi kumbe huku swin’we ni murhu lowu lungiweke hi viriviri. Mihandzu yo tala yi katsa mimango, swihenge, mapopo, malamula ni maavhokhado.

Maxelo: Congo i ndhawu leyi hisaka yi tlhela yi va ni moya wo tsakama lembe hinkwaro. Ku ni tinguva timbirhi leti nga faniki: nguva ya mpfula, leyi sungulaka hi March ku ya fika hi June, ni nguva yo pfumala mpfula, leyi sungulaka hi June ku ya fika hi October.

[Chati/Grafu leyi nga eka tluka 148, 149]

NXAXAMELO WA SWIENDLAKALO SWA NKOKA ECONGO (BRAZZAVILLE)

1940

1947: Buku leyi nge “The Truth Shall Make You Free” yi pfuxa ku tsakela ro sungula eka munhu un’wana.

1950: Eric Cooke loyi a nga murhumiwa u endzela eBrazzaville. Valawuri va yirisa tibuku leti kandziyisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha.

1956: Hi March, ku fika varhumiwa vo sungula lava a va huma eFurwa.

1957: Hi January ku pfuriwa rhavi.

1960

1961: Nhlengeletano yi tsarisiwa ximfumo hi December 9, hambileswi ku heleke lembe rin’wana tibuku ta ha yirisiwile.

1977: Timbhoni ta Yehovha ta yirisiwa. Rhavi ra tekiwa ku tlhela ku hlongoriwa varhumiwa.

1980

1981: André Kitula u pfuneta ku pfuxeta ntirho wo chumayela eBrazzaville.

1991: Holobye wa timhaka ta tiko u herisa ku yirisiwa ka ntirho. Hi ku famba ka nkarhi, ku hleriwa mintsombano ya muganga yo sungula endzhaku ka malembe ya 15.

1993: Madzolonga ya swa tipolitiki ma vanga leswaku ku vekiwa nawu lowu sivelaka vanhu ku famba-famba endzhaku ka nkarhi wo karhi.

1997: Hi June 5, ku tlhekeka nyimpi ya xin’wana-manana. Varhumiwa va rhurhisiwa. Rhavi ra le Kinshasa ri endla malunghiselelo ya swakudya, vutumbelo ni vutshunguri bya vahlapfa va 1 000.

1999: Ku tlhekeka nyimpi yin’wana ya xin’wana-manana. Varhumiwa va tlhela va rhurhisiwa.

2000

2002: Hi February, ku nyiketeriwa mune wa Tiholo ta Mfumo letintshwa to sungula.

2003: Ku va ni vahuweleri va 4 536 lava hisekaka eCongo (Brazzaville).

[Grafu]

(Hlaya nkandziyiso)

Ntsengo wa Vahuweleri

Ntsengo wa Maphayona

5 000

2 500

1940 1960 1980 2000

[Mimepe leyi nga eka tluka 141]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

CENTRAL AFRICAN REPUBLIC

CAMEROON

EQUATORIAL GUINEA

GABON

REPUBLIC OF CONGO

Impfondo

Djambala

BRAZZAVILLE

Pointe-Noire

Congo River

DEMOCRATIC REPUBLIC OF CONGO

KINSHASA

ANGOLA

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 134]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 138]

Swirho swa ntlawa wo sungula wa dyondzo ya Bibele hi 1949, ku suka eximatsini ku ya exineneni: Jean-Seth Mountsamboté, Timothée na Odile Miemounoua na Noé Mikouiza

[Xifaniso lexi nga eka tluka 139]

Etienne Nkounkou

[Xifaniso lexi nga eka tluka 142]

Jean Seignobos u nghene le ndzeni-ndzeni ka tiko ra Congo, a tsemakanya milambu hi swikepe a endzela mavandlha

[Xifaniso lexi nga eka tluka 147]

Fred na Leah va ka Lukuc (exikarhi) swin’we ni swirho swa vandlha leswi a swi hlanganyela ekaya ra Augustin Bayonne

[Xifaniso lexi nga eka tluka 150]

Nkhuvulo eLwandle ra Atlantic le Pointe-Noire

[Xifaniso lexi nga eka tluka 152]

Augustin Bayonne—N’wandleleni—a a ri eka ntlawa wa vu-37 wa Giliyadi hi 1962

[Xifaniso lexi nga eka tluka 153]

Muako lowu a wu tirhisiwa tanihi rhavi ku sukela hi 1967 ku ya eka 1977

[Xifaniso lexi nga eka tluka 155]

Noé Mikouiza

[Swifaniso leswi nga eka tluka 158]

Louis-Noël Motoula, Jean-Marie Lubaki na Symphorien Bakeba

    Minkandziyiso Ya Xitsonga (1987-2025)
    Huma
    Nghena
    • Xitsonga
    • Rhumela
    • Leswi u swi tsakelaka
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Swipimelo Swo Tirhisa Website Leyi
    • Milawu Yo Sirhelela Rungula Ra Xihundla
    • Seta Swa Xihundla
    • JW.ORG
    • Nghena
    Rhumela