Guyana

“Tiko ra Mati”—yoleyo i nhlamuselo ya vito leri nge “Guyana,” ku nga tiko ra le Amerika Dzonga, leri ndzilakana wa rona wa le dzongeni wu nga le henhla ka ekweyitoro hi tikhilomitara ta kwalomu ka 130. Vito rero ri ri fanela kahle tiko leri hikuva ku ni milambu leyi tlulaka 40 ni swinambyana swa ntsandza vahlayi, leswi tswongaka mati lama humaka emakhwatini ya Guyana lama andlaleke mpfhuka wa kwalomu ka swikwere-khilomitara swa 215 000! Yin’wana ya milambu leyi i mindzilakana ya Guyana ni matiko lama vandzamaneke na rona—ku nga Brazil, Suriname na Venezuela. Milambu leyi yi tlhela yi va ndlela yo ya etindhawini ta le makaya ni le mapurasini lama kumekaka etimbuweni ta milambu. Hakunene, mabindzu ya Guyana swin’we ni matimu ya rona—ku katsa ni matimu ya Timbhoni ta Yehovha—swi titshege ngopfu hi milambu ni swinambyana swa tiko leri.

Ku suka evupela-dyambu ku ya evuxeni, ku ni milambu ya mune leyikulu, ku nga Essequibo, Demerara, Berbice na Courantyne. Lowu leheke ku yi tlula hinkwayo wu famba tikhilomitara ta 1 000 naswona lomu wu sungulaka kona wu aname tikhilomitara ta 30 kasi wu ni swihlala swa 365. Xin’wana xa swona lexi vuriwaka Fort Island, a xi ri ntsindza wa mfumo wa Madachi loko tiko leri ra ha ri koloni ya wona. Le tintshaveni leti nga le dzongeni, laha milambu leyi yi sungulaka kona, yi khuluka yi kongoma en’walungu ivi yi tsemakanya erivaleni ro lala yi kongoma elwandle ra Atlantic. Yi endla maboboma yo xonga swinene emisaveni, yo kota leri vuriwaka Kaieteur Falls, leri nga ni boboma, leri leheke timitara ta 226, leri kumekaka eka Nambu wa Potaro lowu anameke timitara ta 120, lowu khulukaka wu ya hlangana ni nambu lowu vuriwaka Essequibo.

Tiko ra Guyana ri ni swilo swo tala swa ntumbuluko naswona i paradeyisi eka vanhu lava rhandzaka ntumbuluko. Ematini ya rona, u kuma tixale letikulu, tingwenya ni tinhlampfi leti vuriwaka ti-pirarucu, kumbe ti-Arapaima, ku nga tin’wana ta tinhlampfi letikulu eka leti tshameke ti kumiwa ematini. Tinhlampfi leti, leti pfaka ti huma ematini ti ta koka moya naswona ti dyaka nyama, ti kula ti fika eka timitara tinharhu hi ku leha naswona ti tika tikhilogiramu ta 220. Leswi makhwati ma tlhumeke, i kaya lerinene ra tindloti kasi le maninginingini ya mirhi u ta twa tinkawu ti ri karhi ti ba huwa ku katsa ni mixaka ya 700 ya swinyenyana, leswi katsaka magama ni tihokwe ta mivalavala yo xonga ni leswi vuriwaka ti-toucan.

Tiko ra Guyana ri ni vaaki va kwalomu ka 770 000. Vaaki va kona va katsa Maindiya lama teke hi ku tirha; vantima lava nga vatukulu va mahlonga lama humaka eAfrika; Maindiya ya le Amerika (Maarawak, Makharibi, Mawapisiana ni Mawarrau); ni makhaladi. Hambileswi Xicreole xi vulavuriwaka etikweni hinkwaro, kambe ririmi ra ximfumo i Xinghezi, leswi endlaka leswaku Guyana ku va rona ntsena tiko leri vulavulaka Xinghezi eAmerika Dzonga.

Mati Ya Ntiyiso Ma Khulukela eGuyana

“Mati” lama hanyisaka, lama timulaka torha ra moya evanhwini, ma sungule ku khulukela eGuyana kwalomu ka lembe ra 1900. (Yoh. 4:14) Wanuna la vuriwaka Peter Johassen, loyi a a tirha ekampeni ya timhandzi eribuweni ra Nambu wa Courantyne, u kume magazini wa Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. Leswi a swi hlayeke u swi rungulele Nkulukumba Elgin, loyi a tsaleleke Sosayiti ya Watch Tower leswaku yi n’wi rhumela minkandziyiso leyi engetelekeke, ku katsa ni buku leyi nge The Divine Plan of the Ages. Hambileswi Elgin a nga yangiki emahlweni ni leswi a swi dyondzeke, u endle leswaku van’wana va swi tsakela. Leswi swi endle leswaku ku simekiwa ntlawa lowutsongo edorobeni ra New Amsterdam, leri kumekaka laha Nambu wa Berbice wu sungulaka kona.

Hi nkarhi wolowo, eGeorgetown, ku nga ntsindza wa Guyana, Edward Phillips u kume minkandziyiso leyi kandziyisiweke hi Swichudeni swa Bibele swa Matiko Hinkwawo, tanihi leswi Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa hakona hi nkarhi wolowo. Leswi Phillips a a tiyimisele ku byela van’wana leswi a swi dyondzaka, u hlengelete maxaka ni vanghana ekaya rakwe leswaku va pfa va bula hi Bibele minkarhi yin’wana. Hi 1908 u tsalele Sosayiti ya Watch Tower, a yi kombela leswaku yi rhumela muyimeri wa yona etikweni ra Guyana, leri hi nkarhi wolowo a ri vitaniwa British Guiana.a Endzhaku ka malembe ya mune, ku fike Evander J. Coward kutani a nyikela tinkulumo leti sekeriweke eBibeleni eka vayingiseri va madzana, lava a va hlengeletanile eholweni ya le dorobeni ra Georgetown ni ra New Amsterdam.

Frederick, n’wana wa Phillips wa ha ti tsundzuka ta ku endzeriwa hi Coward. U ri: “A swi tekanga nkarhi leswaku Makwerhu Coward a duma eGeorgetown naswona hikwalaho ka rungula leri a a ri chumayela, vanhu lava tsakelaka va sungule ku hlanganyela ni ntlawa wa hina wa Swichudeni swa Bibele. Hi nkarhi wolowo a hi bula hi buku leyi nge The Divine Plan of the Ages ni leyi nge The New Creation ni tin’wana. Swi nga si ya kwihi, se a hi nga ha ringaneli endlwini ya ka hina, hiloko hi 1913 hi qacha kamara ra le henhla eSomerset House, kona kwale Georgetown. Hi khomele minhlangano ya vandlha ekamareni rero ku fikela hi 1958.” Kaya ra Edward Phillips ri tlhele ri tirhisiwa hi 1914, kambe enkarhini wolowo ri tirhisiwe tanihi rhavi ro sungula eGuyana. U vekiwe ku va mulanguteri wa rhavi ku fikela loko a fa hi 1924.

Ntirho wo chumayela wu tlhele wu yisiwa emahlweni hi 1916, hi ku kombisa tislaydi ta nkulumo ya “Photo-Drama of Creation.” Frederick u ri: “Hi nkarhi wolowo a hi titshamele hi ku rhula naswona swilo a swi hi fambela kahle hi tlhelo ra moya. Maphepha-hungu ya laha tikweni a ma kandziyisa ni tinkulumo ta Charles T. Russell, Xichudeni xa Bibele lexi hisekaka.”

Kambe hi 1917 swilo swi sungule ku yima hi nhloko eGuyana. Vanhu a va pfilunganyekile hikwalaho ka nyimpi naswona mufundhisi la dumeke wa laha tikweni u kombele vanhu leswaku va khongelela Manghezi ni vaseketeri va wona enyimpini. Loko Coward a tsalela vakandziyisi va maphepha-hungu, u hlamusele xiyimo xa misava hi ku landza vuprofeta bya Bibele. U tlhele a nyikela nkulumo yo hisa eHolweni ya Doroba ra Georgetown, leyi nga ni nhloko-mhaka leyi nge “Ku Mbundzumuxa Marhangu Ya Babilona.”

Xiviko xa Xihondzo xo Rindza xa October 1, 1983 (hi Xinghezi) xi ri: “Sweswo swi va hlundzukise ngopfu vafundhisi lerova va kucetela valawuri leswaku va hlongola Makwerhu Coward nileswaku minkandziyiso yo karhi ya hina yi yirisiwa, ku yirisiwa koloko ku hele hi 1922.” Hambiswiritano, vanhu vo tala a va yi xixima ndlela leyi Coward a a chumayela hi xivindzi ha yona. Entiyisweni loko a famba, va yime etlhelo ka ribuwa, va huwelela va ku: “Hi yena ntsena loyi a a chumayela ntiyiso.” Vatirhi va le hlalukweni va kale va xungeta leswaku va ta tereka leswi Coward a hlongoriwaka, kambe vamakwerhu va va kombele leswaku va nga tereki.

Endzhaku ka nyimpi yo sungula ya misava, Swichudeni swa Bibele swi langutane ni ndzingo wun’wana lowu tumbeleke, lowu siveleke ntirho wo chumayela ntiyiso wa Mfumo nkarhinyana wo leha. Khale ka makwerhu la nga tshama a va xirho xa yindlu-kulu ya le Brooklyn ivi endzhaku a va mugwinehi, u endzele eGuyana ko hlayanyana hi xikongomelo xo hambukisa Swichudeni swa Bibele swa kwalaho leswaku swi fularhela nhlengeletano.

Xihondzo xo Rindza lexi boxiweke laha henhla xi ri: “Ku ve ni nkarhi lowu Swichudeni swa Bibele swa kwalaho a swi avane hi mintlawa yinharhu, wun’wana a wu tshembekile enhlengeletanweni loko wun’wana wu kanetana na yona, kasi wun’wana a wu ri nkanyi wa le ndzilakaneni. Hambiswiritano, Yehovha a a katekisa ntlawa lowu tshembekeke naswona wu hetelele wu andzile.” Van’wana va lava a va tshembekile a ku ri Malcolm Hall la khuvuriweke hi 1915 na Felix Powlett, la khuvuriweke hi 1916. Havumbirhi bya vona va tshame va ri malandza ya Yehovha lama hisekaka naswona va kale va fika eka malembe ya va-90 hi vukhale.

Leswaku vamakwerhu lava tshembekaka va ya emahlweni va kuma xikhutazo, George Young wa yindlu-nkulu u te eGuyana hi 1922 kutani a tshama kwalomu ka tin’hweti tinharhu. Felix Powlett u ri: “A a ri munhu wa migingiriko.” Vutivi lebyi Young a a ri na byona hi Matsalwa ni rito ra yena ra matimba swin’we ni swikoweto swa yena leswi a swi titela hi ntumbuluko ku katsa ni tislaydi leti a ti kombiseke, swi pfune vo tala leswaku va ri kambisisa hi vukheta Rito ra Xikwembu. Hi ku landza xiviko lexi humaka eka Young, Xihondzo xo Rindza xa January 1, 1923 (xa Xinghezi) xi vule leswaku “ku ni vanhu vo tala lava tsakelaka rungula ra ntiyiso etikweni leriya naswona vo tala va va kona eka tinkulumo ta le rivaleni kasi makaya lawa ku khomeriwaka minhlangano eka wona ma tshama ma tele hi vanhu ku katsa ni vamakwerhu lava hisekaka ni lava tinyiketeleke.” Hi xikombiso, eSomerset House, a ku ri ni vanhu va 100 hi xiringaniso, lava vaka kona eminhlanganweni hambileswi hi nkarhi wolowo a ko va ni vahuweleri va Mfumo va 25 ntsena.

Hi 1923 vamakwerhu a va ri karhi va endla matshalatshala yo fikelela vanhu lava nga le kule swinene. Hi ntolovelo a va rhwala maxuka ni minkandziyiso, va tshembe leswaku vanhu va ta va nyika swakudya. Loko vo kuma munhu la va rhurhelaka, a va etlela endhawini yoleyo. Kambe loko ku nga ri na loyi a va rhurhelaka, a va teka maxuka ya vona, lawa a ma ri ni tintambhu kutani va ma bohelela exikarhi ka mirhi yimbirhi va etlela, hakanyingi a va tiyisela ku dyiwa hi tinsuna. Loko ri xa, a va khoma Ndzimana ya siku leyi kumekaka ebukwini leyi nge Daily Heavenly Manna, leyi kandziyisiweke hi nhlengeletano ya Yehovha, ivi va khoma ndlela va ya ensin’wini eximutanini xexo kumbe va khandziya xikwekwetsu va ya eximutanini lexi landzelaka.

Va ye emahlweni ni matshalatshala ya vona yo ya chumayela vanhu va le kule ku fikela loko ku sungula Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, laha a swi nga ha olovi ku kuma petirolo yo fambisa swikepe kutani sweswo swi endla leswaku swi tika ku teka maendzo. Hi 1931, Swichudeni swa Bibele swi kume vito lerintshwa leri nge Timbhoni ta Yehovha. Mintlawa leyitsongo ya Swichudeni swa Bibele, leswi a swi kumeka eribuweni, swi ri amukele hi mandla mambirhi vito leri lerintshwa kutani swi kombisa ku ri amukela koloko hi ku hisekela ntirho wa swona. Loko malembe ya va-1930 ma ya eku heleni, vahuweleri va sungule ku tlanga tirhekhodo ta tinkulumo ta Bibele hi tigramafoni ensin’wini. Frederick Phillips, loyi a a ri mukongomisi wa rhavi hi nkarhi wolowo, u ri: “Enkarhini wolowo a ku nga ri na swiya-ni-moya eswimitanini kutani vanhu a va twa hi vuyimbeleri lebyi a byi mbvangamula eka swipikara swa hina leswaku se hi fikile! Endzhaku ka vuyimbeleri a ku landzela nkulumo leyi rhekhodiweke. Vunyingi bya vanhu a va fika va hi rhendzela, van’wana va ambale swiambalo swo vona swa ndhavuko.”

Switichi swa swiya-ni-moya na swona swi hoxe xandla eku chumayeleni ka mahungu lamanene. Xin’wana eGuyana a xi haxa rungula ra Mfumo Sonto yin’wana ni yin’wana ni hi Ravunharhu rin’wana ni rin’wana. Kambe Sathana u ma vonile matshalatshala lawa hinkwawo kutani a kavanyeta ntirho lowu hi ku kucetela moya wa vutiko wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.

Nyimpi Ya Vumbirhi Ya Misava Niloko Se Yi Herile

Hi 1941, loko nyimpi ya vumbirhi ya misava yi ri karhi yi ya emahlweni, a ku ri ni vahuweleri va Mfumo va 52 eGuyana. Hi rona lembe rero, Xihondzo xo Rindza na Consolation (leyi sweswi ku nga Xalamuka!) a swi yirisiwile. Kutani hi 1944 ku nambe ku yirisiwa minkandziyiso hinkwayo leyi kandziyisiwaka hi vanhu va Yehovha. Xiviko xa Xihondzo xo Rindza xa July 1, 1946 xi ri: “Timbhoni ta Yehovha a ti nga pfumeleriwanga ku khoma tikopi ta Bibele yo Kwetsima, hambiloko ti nga kandziyisiwanga hi nhlangano wa Watch Tower.”

Hiloko Nathan Knorr wa le yindlu-nkulu a endzela eGuyana hi April 1946. A a famba na William Tracy, loyi a a ha ku thwasa exikolweni xa Giliyadi. A va te hi xikongomelo xo ta khutaza vamakwerhu ni ku kombela mfumo leswaku wu pfumelela ntirho wa Timbhoni. Eka nhlangano lowu a wu khomiwe eGeorgetown, Makwerhu Knorr u byele vamakwerhu va 180 swin’we ni vanhu lava tsakelaka leswaku vadyondzisiwa vo sungula va Yesu a va nga tameli Tibibele ni tibuku loko va ya ensin’wini. Hambiswiritano, Yehovha u va katekise hi ku andza lokukulu. Ha yini? Hikuva a va tshikanga ku chumayela. Kutani Xikwembu a xi ta endla hilaha ku fanaka eka malandza ya xona ya manguva lawa, loko ma ri karhi ma ya emahlweni ni ntirho wa wona! Kunene xi endle tano!

Hi nkarhi wolowo, vamakwerhu a va ri karhi va lava tindlela ta le nawini ta leswaku mfumo wu pfumelela ntirho. Hi xikombiso, kuteloko ku nga si hela lembe nyimpi yi herile, va kote ku kuma vanhu va 31 370 leswaku va sayina mavito ya vona, va vilela hi ku yirisiwa ka ntirho. Hiloko xivilelo xexo xi hundziseriwa eka mfumo. Ku tlula kwalaho, leswaku vanhu va le Guyana va tshama va ri karhi va tiva leswi endlekaka, nhlengeletano ya Yehovha yi kandziyise xiphephana lexi vekeke timhaka erivaleni. Nhloko-mhaka ya xona a yi ku: “BIBELE YO KWETSIMA YI YIRISIWILE EBRITISH GUIANA—VANHU VA 31 000 VA SAYINE XIVILELO XA VONA VA XI NYIKA MULAWURI leswaku vanhu hinkwavo va koloni leyi va ta kota ku ya emahlweni va gandzela va ntshunxekile, ku nga khathariseki tidyondzo ta vona ta vukhongeri.”

Nakambe, Makwerhu Knorr u ye a ya vulavurisana na W. L. Heape, loyi a a ri matsalana wa koloni, leswaku ntirho wu pfumeleriwa. Loko va heta bulo ra vona leri heteke timinete ta 30, Makwerhu Knorr u nyike Nkulukumba Heape buku leyi nge “The Truth Shall Make You Free” kutani a n’wi kombela leswaku a yi hlaya hi vukheta. Nkulukumba Heape u tshembise leswaku u ta yi hlaya. U tlhele a byela Makwerhu Knorr leswaku hi wona nkarhi wolowo, swirho swa kaye swa komiti-nkulu swi karhi swi bula hi mhaka ya ku pfumelela minkandziyiso ya hina etikweni! Kunene a a tiyisile hikuva hi June 1946, ndhuna-nkulu u lerise leswaku ntirho wu pfumeleriwa ku ya emahlweni.

Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, vamakwerhu va nyikiwe mabokisi ya 130 lawa a ma pfaleriwile, ma tamele tibuku ni swibukwana swa 11 798, naswona a ma punyarile hi ritshuri. Leswi vachumayeri va Mfumo, lava se a va ri 70 a va tsakile hileswi a va ta tlhela va kota ku fambisa tibuku, swi va teke mavhiki ya khume ntsena ku fambisa minkandziyiso yoleyo hinkwayo. Hi August, vamakwerhu va tlhele va sungula ku chumayela exitarateni naswona va ve ni vuyelo lebyinene. Rhavi ri vike leswaku “timagazini a ti famba hi ku hatlisa ku fana ni leswi maphepha-hungu ya kwalaho a ma xavisiwa xiswona.”

Hambiloko ntirho wa ha yirisiwile, vamakwerhu a va swi kota ku hambeta va kuma swakudya swa moya, un’wana la hoxeke xandla a ku ri makwerhu loyi a a tirha eposweni ya le Georgetown. U ri: “Ndzi titwe ndzi boheka leswaku tikopi ta Xihondzo xo Rindza ti fanele ti fika erhavini. Vamakwerhu va xisati a va pfuneta ku thayipa kumbe ku endla tikopi ta swihloko leswi dyondziwaka kutani va ti yisa emindyangwini yo hambana-hambana leswaku ti ta tirhisiwa eminhlanganweni ya vandlha.”

Varhumiwa Lavantshwa Va Pfuna Leswaku Ntirho Wu Ya eMahlweni

Ntirho wo chumayela eGuyana wu sungule ku endliwa hi xihatla hi va-1940 loko ku fika varhumiwa lava thwaseke exikolweni xa Giliyadi. Un’wana wa vona a ku ri William Tracy, thwasana ra ntlawa wa vunharhu, swin’we na John na Daisy va ka Hemmaway na Ruth na Alice va ka Miller, lava thwaseke eka ntlawa wa vuntlhanu. Timbhoni leti to hiseka ti rungulele vamakwerhu va le tikweni swilo swa risima leswi ti swi dyondzeke exikolweni xa Giliyadi ti tlhela ti va xikombiso lexinene ensin’wini.

Makwerhu Tracy a a karhatekile hi vanhu lava tshamaka etindhawini ta le kule. U tsale a ku: “Ndzi valange tiko, ndzi ya ehenhla ni le hansi eribuweni ra lwandle ko hlayanyana ni le timbuweni ta milambu, ndzi ya vulavurisana ni vanhu lava tsakelaka, lava tshamaka ekule swin’we ni ku kuma vanhu van’wana lavantshwa lava tsakelaka. A ndzi famba hi xitimela lexi lulamaka ni ribuwa, hi mabazi, hi xikanyakanya, hi swikepe leswikulu ni leswitsongo ni hi swikwekwetsu.”

Varhumiwa va tlhele va pfuna vamakwerhu va le tikweni va kota ku hleleka, leswaku va ta tirha nsimu hi ndlela leyi hlelekeke nileswaku loko swi koteka, va kota ku tlhela va tirha masimu lama se ku hundzeke nkarhi wo leha ma nga tirhiwi. Phela hi 1946, tiko ra Guyana a ri ri ni mavandlha ya ntlhanu ntsena naswona nhlohlorhi ya vahuweleri va Mfumo a yi ri 91. Kambe, a xi kona xiphiqo lexi nga tsandzaka vanhu lava kongomisiwaka hi moya wa Xikwembu.—Zak. 4:6.

Eku sunguleni, maphayona yo tala lawa a ma tirha ni varhumiwa a ma dyuharile. Kambe, hambileswi a ma dyuharile, a ma hisekela ntirho wo chumayela. Man’wana ya wona i Isaac Graves, George Headley, Leslie Mayers, Rockliffe Pollard na George Yearwood. Kasi vamakwerhu va xisati a ku ri Margaret Dooknie, Ivy Hinds, Frances Jordan, Florence Thom, Atalanta Williams na Princess Williams (a hi maxaka ni lowun’wana). Va rhwale tibuku ni swibukwana ni timagazini, va ya chumayela rungula ra Mfumo ensin’wini ya le kule.

Ivy Hinds (loyi se a nga wa ka Wyatt) na Florence Thom (loyi se a nga wa ka Brissett) va rhumeriwe edorobeni ra Bartica ekusuhi ni Nambu wa Essequibo, ku nga mpfhuka wa kwalomu ka tikhilomitara ta 80 ku ya le ndzeni-ndzeni ka tiko. Loko vanhu va ya laha ku nga ni nsuku ni dayimani, va tsemakanya edorobeni leri. A ku ri ni makwerhu un’we ntsena loyi a a tshama kwalaho. John Ponting, loyi hi nkarhi wolowo a a ri mulanguteri wa rhavi ni mulanguteri wa xifundzha u ri: “Ku nga si hela tin’hweti timbirhi, se a ku ri ni vanhu va 20 lava a va va kona eminhlanganweni naswona ku ve ni vanhu va 50 eXitsundzuxweni.” Un’wana wa lava va amukeleke ntiyiso i Jerome Flavius. A a fe mahlo. John u ri: “A swi tekanga nkarhi leswaku a kota ku nyikela nkulumo hi yexe endzhaku ka loko Ivy Hinds a n’wi hlayele rungula ra kona ko hlayanyana.”

Hambileswi Esther Richmond na Frances Jordan, vamakwerhu va xisati lava a va ri maphayona, se a va hundze malembe ya va-60 hi vukhale, va dyondze ku gada swikanyakanya leswaku va ta kota ku hlanganisa nsimu leyikulu. Makwerhu Ponting u ri: “Margaret Dooknie loyi a a nga ha swi tivi nileswaku u ni malembe mangani a ri phayona, a a famba kukondza a karhala lerova minkarhi yin’wana a hi n’wi kuma a ye ni vurhongo ebencini ya le phakini. Vanhu vo tano a hi nge pfuki hi va rivarile.”

Hi ku vona xikombiso lexinene xa varhumiwa ni maphayona lama dyuhaleke, vantshwa vo tala va sungule ku phayona na vona. Sweswo swi endle leswaku vanhu vo tala va kuma ntiyiso kutani ku vumbiwa mintlawa ni mavandlha etindhawini to hambana-hambana etikweni. Hi 1948 a ku ri ni vahuweleri va 220 eGuyana. Kasi hi 1954 se a va ri 434. Hi nkarhi wolowo, ntlawa wa vamakwerhu lava a va hlanganyela eSomerset House wu kurile kukondza ku huma vandlha leri tiyimeleke—leri vuriwaka Kitty Newtown—ku nga ra vumbirhi entsindza. Namuntlha ku ni mavandlha ya kaye eGeorgetown.

Makalichi Lama Nga Ni Swipikara, Swikanyakanya Ni Timbhongolo

Eku sunguleni ka va-1950, rhavi ri kombele vamakwerhu leswaku loko va kuma ndhawu leyi pfulekeke, va nyikela tinkulumo ta le rivaleni, kun’wana ni kun’wana eGeorgetown, a ti tala ku nyikeriwa hi Mugqivela nimadyambu ni hi Sonto nindzhenga. A va tirhisa kalichi leyi va tihoxeleke swipikara eka yona. A yi ri ni muchini wa mpfumawulo wa matimba, swipikara swimbirhi leswikulu, tintambu ni swo tlhandleka swipikara. Albert Small loyi a khuvuriweke hi 1949 u ri: “Ninhlikanhi, a ku vekiwa bodo leyi kombisaka leswaku nhlangano wu ta khomeriwa kwalaho. A ku tsariwe leswi eka yona, ‘Swivutiso Swa Wena Swa Bibele Swi Ta Hlamuriwa,’ ivi ku tsariwa nkarhi lowu nhlangano wu nga ta khomiwa ha wona. Vanhu vo tala va tile va ta yingisela tinkulumo teto naswona hi ku famba ka nkarhi van’wana va amukele ntiyiso.”

Leswaku ka ha ta va ni ku andza enkarhini lowu taka, swi vonake loko Nathan Knorr ni matsalana wa yena Milton Henschel va nyikele tinkulumo eGlobe Cinema le Georgetown, eku sunguleni ka lembe ra 1954. John Ponting a a ri kona. U ri: “Switulu hinkwaswo swa 1 400 a swi tele naswona a ku ri ni vanhu va 700 lava a va tshame ehandle ka holo, va yingisele tinkulumo teto hi swipikara leswi a swi humeseriwe ehandle ku fikela loko ku na mpfula leyikulu yi va sindzisa leswaku va titlhotlhometa endzeni ka holo. Hi rhambe vanhu hi ku tirhisa vagadi va swikanyakanya lava a va hakarhe makhadi ya swinavetiso. Loko se ri perile, hi tirhise xinavetiso lexi voningiweke hi rivoni, lexi a xi kokiwa hi mbhongolo leyi a yi kongomisiwa hi makwerhu loyi a a rhamba vanhu hi ku tirhisa xikurisa marito.”

Maendzo Lama Engetelekeke Le Ndzeni-ndzeni Ka Tiko

Loko William Tracy a ha ri mulanguteri wa rhavi, u khutaze vamakwerhu leswaku va fikelela vanhu lava tshamaka etindhawini ta le kule. Yena hi xiviri u endzele etindhawini leti nga le swifundzheni swa ribuwa ra nambu wa Essequibo ni wa Berbice kutani a hlela leswaku ku va ni tinhlengeletano ta xifundzha ta mintlawa leyitsongo ni mavandlha lama nga etindhawini toleto. Hi ntolovelo tinhlengeletano a ti khomeriwa eka tisinema ni le swikolweni, tanihi leswi tisinema a ku ri tona ntsena tindhawu letikulu. Eka nhlengeletano leyi khomeriweke esinema ya le Suddie hi 1949, ekusuhi ni laha nambu wa Essequibo wu sungulaka kona, vanhu vo tala va khutaziwe hi nkulumo ya le rivaleni leyi a yi ri ni nhloko-mhaka leyi nge “Tihele, Ku Chavisiwa Vanhu Ha Tona.” Van’wana va sungule ku vula leswaku Timbhoni ta Yehovha i kereke leyi nga pfumelelaniki ni mhaka ya ndzilo wa tihele.

Hi 1950, William Tracy, loyi a a ha ku cata, u rhumeriwe eka xiavelo xin’wana le United States. Ntirho wa yena wo va mulanguteri wa rhavi ni mulanguteri la famba-fambaka wu tekiwe hi John Ponting. John u tlhele a pfuna ku tirha miti leyi nga le ribuweni ra nambu. Vamakwerhu a va famba hi swikepe leswi a swi tala ku tleketla nhundzu. Loko vaaki va le swimitanini va tluta hi swikwekwetsu swa vona va ya posa mapapila eswikepeni leswi tleketlaka nhundzu, vamakwerhu a va kombela ku khandziyisiwa va tsemakanyela egangeni lerin’wana, va ri ni ntshembo wa leswaku un’wana u ta va nyika swakudya ni byetlelo. A va chumayela eximutanini kutani nimadyambu ndyangu wo karhi a wu va rhurhela. Hi xamundzuku xa kona, a va kombela un’wana a va tlutisa leswaku va ya chumayela eximutanini lexi landzelaka. Siku rin’wana ninhlikanhi va endzele laha ku tirhiwaka hi timhandzi. Mufambisi u byele vatirhi leswaku va tshika ntirho, a va hlengeleta ivi a nyika vamakwerhu timinete ta 15 leswaku va nyikela nkulumo. Hinkwavo va teke minkandziyiso.

Thomas Markevich, thwasana ra le xikolweni xa Giliyadi ra ntlawa wa vu-19, u averiwe eGuyana hi July 1952. U tlhele a ya emasin’wini lama nga si tirhiwaka. Tom u ri: “U titwa u tsakile loko u chumayela rungula ra Mfumo eka munhu la nga si tshamaka a ri twa. Kambe nkarhi wun’wana u hlangana ni swiyimo leswi hlamarisaka, hilaha swi endlekeke hakona eka mina. Ndzi fambe hi nambu wa Demerara hi xikepe, ivi ndzi chochovela enhoveni kukondza ndzi fika eka xiyindlwana xin’wana. N’wini wa xona u ndzi xewetile ivi a ndzi rhurhela, a ndzi nyika ni xo tshama kutani a yingisela leswi ndzi teke ha swona. Loko ndzi ri karhi ndzi rhalarhala, ndzi hlamarile ku kuma leswaku makhumbi ya xiyindlwana xa yena ma namaketiwe matluka ya timagazini ta Xihondzo xo Rindza, ta va-1940! Swi ve erivaleni leswaku munhu loyi u tshame a chumayeriwa rungula ra Mfumo, swi nga ha endleka lava n’wi chumayeleke a va famba hi xikwekwetsu kumbe u chumayeriwe eGeorgetown kumbe eMackenzie.”

Donald Bolinger, loyi a a ri murhumiwa u ve wo sungula ku teka riendzo ro nonon’hwa ro tsemakanya tiko a ya eKaieteur Falls. Loko a ri karhi a chumayela Maindiya ya le Amerika, u hlangane ni mutirhela-mfumo loyi a a tirha na wona. Wanuna loyi u hetelele a nyiketele vutomi bya yena eka Yehovha kutani hi ku famba ka nkarhi a khathalela ntlawa lowu simekiweke kwalaho. Vahuweleri van’wana va rhurhele etindhawini ta le kule to fana ni le swifundzheni leswi ku ceriwaka nsuku ni dayimani eka swona, va ya lava ntirho. Hambileswi a va ri ekule ni vamakwavo, hakanyingi a va kumeka va ri karhi va nghena hi xiyindlwana ni xiyindlwana, va chumayela etikampeni teto. I yini lexi va pfuneke leswaku va tshama va tiyile emoyeni? I ku tshama va ri karhi va dyondza ni ku chumayela.

Ntirho Lowu ‘Tsakisaka Ni Lowu Enerisaka’

John na Daisy va ka Hemmaway, lava a va ri varhumiwa, va tirhe eGuyana ku sukela hi 1946 ku ya fika hi 1961. Minkarhi yin’wana a va heta mavhiki mambirhi emasikwini ya vona ya ku wisa va ri exifundzheni xa le n’walungu-vupela-dyambu, ekusuhi ni le Venezuela, laha a ku ri ni Makharibi, Maarawak ni tinxaka tin’wana ta kwalaho. Siku rin’wana va fambise minkandziyiso yo tala eka Maarawak. Sweswo swi nyangatse tinani ta Makhatoliki leti a ti fambisa xikolo xa kwalaho. Tinani leti a ti vutisa vana loko ku ri ni minkandziyiso leyi vatswari va vona va yi kumeke. Loko mhaka leyi yi fika etindleveni ta vatswari, va bave va khalakhasa kutani va landza mufundhisi va n’wi byela leswaku va ni lunghelo ro tihlawulela leswi va lavaka ku swi hlaya. Kambe sweswo swi nghene hi ndleve leyi swi huma hi leyin’wana eka mufundhisi, kutani hi Sonto ekerekeni, u sandze xibukwana lexi nge Can You Live Forever in Happiness on Earth? lexi vo tala a va xi kumile. Hambiswiritano, muhloti wa tinyarhi ti vuye hi yena, hikuva hi siku leri va ka Hemmaway va rhurheke ha rona, vanhu vo tala va te eka vona va ta kombela xona xibukwana xexo.

Leswaku John na Daisy va fika eximutanini lexi, lexi nga mpfhuka wa tikhilomitara ta 300 le ndzeni-ndzeni ka tiko, a va boheka ku famba hi xikepe ivi va khandziya xitimela kutani va chika va famba hi lori. Va fambe ni nhundzu leyi a yi laveka swin’we ni minkandziyiso ni xikanyakanya, lexi a va xi lavela ku famba eswindledyanini, leswaku va ta kota ku fika lomu Maindiya ma tshamaka kona. John u ri: “Swindledyana sweswo swi tele kutani munhu u fanele a ku tsundzuka kahle lomu a nga ta hi kona kumbe a tsema swirhabyana a fungha hi swona emahlanganweni ya swona leswaku a nga lahleki. Loko wo tshuka u hlangane ni yingwe, u ta tiponisa hi ku yima u ku whii, u yi honolela. Yi ta hetelela yi fambile. Tinkawu ti tsutsuma-tsutsuma le maninginingini ya miri, ti ri karhi ti huwelela loko ti vona nala, kasi xiharhi leri vuriwaka sloth, u ta kuma xi lenga-lengisa nhloko, xi ku honolerile hi mahlo lama onge ma ni vurhongo, loko u ri karhi u hundza. Laha ni lahaya, laha ku nga tlhumangiki, u pfa u vona swinyenyana leswi vuriwaka ti-toucan, swi ri karhi swi jovotela mapopo.”

Endzhaku ko heta malembe ya 15 a ri murhumiwa eGuyana, Makwerhu Hemmaway u vule hi ku komisa a ku: “Kunene a ku ri ntirho wo tsakisa! Ina a wu enerisa! Ku tshama ehansi exiyindlwanini lexi akiweke hi ncindzu, u vulavula ni Maindiya ya le Amerika hi Mfumo wa Xikwembu, u ma dyondzisa mahanyelo lamantshwa, u titwa u eneriseke hi ndlela leyi nga pimanisiwiki na nchumu. Ku vona vanhu volavo lava titsongahateke va amukela dyondzo ya Bibele kutani va tinyiketela eka Xikwembu, i ntokoto lowu nga rivalekiki.”

Maphayona Ya Le Tikweni Ma Ya eGiliyadi

Ku ni maphayona yo hlayanyana ya le tikweni lama kumeke lunghelo ro ya eXikolweni xa Giliyadi naswona man’wana ma tlhele ma averiwa kona eGuyana. Man’wana ya wona i Florence Thom (loyi se a nga wa ka Brissett), la yeke eka ntlawa wa vu-21, hi 1953; Albert na Sheila va ka Small, lava yeke eka ntlawa wa vu-31, hi 1958; na Frederick McAlman la yeke eka ntlawa wa vu-48, hi 1970.

Florence Brissett u ri: “A ndzi ri ni ntshembo wa leswaku ndzi ta averiwa etikweni rimbe, kambe Yehovha u ndzi katekise hi ku ndzi avela eSkeldon, eGuyana. Lava ndzi nga tshama ndzi nghena xikolo na vona, vadyondzisi va mina, vanghana va mina ni vanhu lava ndzi va toloveleke, va pfumele leswaku ndzi dyondza na vona Bibele hileswi va ndzi tivaka. Entiyisweni van’wana va lo ndzi kombela hi ku kongoma leswaku ndzi dyondza na vona! Un’wana wa vona i Edward King, loyi nsati wa yena ana se a ndzi dyondza na yena. Lexi tsakisaka hi leswaku swi fike etindleveni ta mufundhisi wa kereke ya Anglican leswaku nsati wa Edward wa dyondzeriwa. Hiloko a vitana Edward, a n’wi sindzisa ku tshikisa nsati ku dyondzeriwa. Ematshan’weni ya leswaku Edward a tshikisa nsati ku dyondzeriwa, na yena u sungule ku dyondzeriwa.”

Loko va ka Small va vuyile eGiliyadi, Albert u ve xirho xa Komiti ya Rhavi a tlhela a heta malembe yo tala a ri mulanguteri wa xifundzha. Sweswi yena na Sheila, hambileswi va nga riki na rihanyo lerinene, va ya emahlweni va ri maphayona yo hlawuleka evandlheni ra rikwavo naswona Makwerhu Small i nkulu. A hi hinkwavo lava a va huma eGuyana lava averiweke etikweni ra rikwavo loko va heta xikolo. Hi xikombiso, Lynette Peters, thwasana ra ntlawa wa vu-48, u averiwe eSierra Leone. Wa ha tirha hi ku tshembeka exiavelweni xa yena xa le tikweni rimbe.

Filimi Yi Endla Leswaku Rungula Ra Mfumo Ri Amukeriwa

Filimi leyi Timbhoni ta Yehovha ti yi tirhiseke ngopfu hi va-1950 hi leyi nge The New World Society in Action. A yi vulavula ngopfu hi leswi endliwaka eyindlu-nkulu ya le Brooklyn ni hi ntsombano lowukulu lowu a wu khomiwe eYankee Stadium le Dorobeni ra New York hi 1953. Filimi leyi yi pfune vanhu hinkwavo—Timbhoni ni lava nga riki tona—leswaku va yi twisisa ku antswa nhlengeletano ya Yehovha ni ndlela leyi yi tirhaka ha yona. A swi kanakanisi leswaku filimi leyi yi va pfune ngopfu vanhu lava tshamaka le xivindzini xa makhwati, lava vunyingi bya vona a va nga si tshama va vona filimi!

Hi ntolovelo a yi kombisiwa erivaleni ekomponini leyikulu. Vanhu a va teka maendzo yo leha leswaku va ta yi hlalela. Kambe u nga ha tivutisa, ‘Xana vamakwerhu va swi kotise ku yini ku kombisa filimi etindhawini leti pfumalaka gezi?’ Alan Johnstone, thwasana ra le Giliyadi, la nga fika hi 1957 kutani a va mulanguteri wa xifundzha, u kombise filimi leyi ko talanyana. U ri: “Lomu ku nga riki na gezi a hi tirhisa tijanareta, leti vanhu va muganga wolowo a va hi lomba tona hi mbilu yo basa, leti a va ti tirhisa ku voninga switolo swa vona nivusiku. A hi tirhisa lakani lerikulu leri a hi ri vamba ri ku ndee, exikarhi ka mirhi yimbirhi.”

Endzhaku ka nkombiso wun’wana wa filimi leyi, John na Daisy va ka Hemmaway va khandziye xikepe va muka. Vanhu vo tala exikepeni a va twile hi ta filimi leyi kutani a va lava ku yi vona. Hiloko va ka Hemmaway va kuma mpfumelelo wo yi kombisa eka kaputeni wa xikepe, kutani va vamba lakani, ivi va veka muchini wo tlanga filimi leyi eka kamara leri a ri ri ni fasitere hi le xineneni. John u ri: “A ku ri ni vafundhisi va kereke ya Khatoliki ni ya Anglican exikepeni. Hambileswi va nga swi lavangiki ku hlalela filimi leyi, sweswi a va ta yi hlalela laha xikepeni hambileswi swi nga ha endlekaka leswaku a va nga tiyimiselanga ku yi hlalela. Phela, muchini wo tlanga filimi leyi a wu ri ekamareni leri va tshameke eka rona. Loko se yi herile, vakhandziyi va va tlhave hi swivutiso leswi va tsandzekeke ku swi hlamula, ivi swi hlamuriwa hi un’wana loyi a a ri Mbhoni ya Yehovha.”

Loko John Ponting a hlamusela ndlela leyi filimi leyi a yi tsakisa vanhu ha yona, u ri: “Swi pfune ngopfu ku kombisa filimi hi nkarhi wolowo hikuva Timbhoni a ti nga talanga naswona a ti tekeriwa ehansi. Lava nga ti pfumeriki tidyondzo ta hina va sungule ku vona leswaku hi nhlengeletano leyikulu, ya tinxaka hinkwato emisaveni, ivi va sungula ku hi xixima. Vo tala va cince langutelo ra vona kutani va kombela ku dyondzeriwa Bibele. Hi ku famba ka nkarhi van’wana va vona va ve vakulu emavandlheni. Hi mavhiki mambirhi ntsena, mulanguteri wa xifundzha u kote ku kombisa filimi leyi ka 17, minkarhi yo tala a ku ri erivaleni, naswona yi hlaleriwe hi vanhu va 5 000.

“Eka riendzo rin’wana, mulanguteri wa xifundzha u hete masiku mambirhi enambyeni lowu khulukaka hi rivilo, ivi a tlhela a ba hi nenge ekhwatini, hambiswiritano, matshalatshala ya yena ma n’wi vuyerisile swinene hikuva ku te Maindiya yo tala ya le Amerika—lawa a ku ri ro sungula ma vona filimi leyi ma yi tsakeleke swinene. Hi xa mundzuku xa kona, vaaki vo tala va le ximutanini, lava nghenaka kereke ya Protestente, va teke timagazini ta hina. Sweswo swi endle leswaku vaaki hinkwavo va tshika ku xondzolota vanhu va Yehovha.”

Ku sukela hi 1953 ku ya fika hi 1966, ku pfuke mpfilumpfilu wa swa tipolitiki ni nyimpi ya xin’wana-manana kwale Guyana. Swiyimo swi tike ngopfu ku sukela hi 1961 ku ya fika hi 1964, a ku ri ni madzolonga, vanhu va yiva, va dlayana naswona va tereka. A ku nga ri na swo famba naswona vanhu a va chava. Vamakwerhu a va xanisiwanga hi ku kongoma kambe van’wana va khome xo tika hikwalaho ka swiyimo leswi a swi ri kona. Hi xikombiso, vambirhi va biwile kasi van’wana vambirhi, ku katsa na Albert Small, va duvuriwile kambe va yisiwe exibedlhele va ya humesiwa tikulu. Xiyimo xi tike lerova masocha ya le Britain ma boheka ku lamula.

Lexi tsakisaka hi leswaku hi nkarhi wolowo wo nonon’hwa, filimi leyi nge The New World Society in Action yi kombise vanhu lava humaka eka matiko hinkwawo, lava nga ni vun’we ni ku rhula ka xiviri! Tlhandlakambirhi, vamakwerhu a va pfumelelanga ku kayivela ka swo famba ku va sivela ku ya eminhlanganweni ni ku chumayela. Se a va famba mpfhuka wo lehanyana kumbe va famba hi swikanyakanya. Ku tlula kwalaho, va kombisane rirhandzu ra Vukreste ra xiviri. Albert Small u ri: “Va khathalelanile va tlhela va avelana leswi va nga na swona.”

Vamakwerhu Va Xisati Va Yisa Ntirho eMahlweni

Vamakwerhu va xisati na vona va yise rungula ra Mfumo etindhawini ta le kule swinene. Hi xikombiso, Ivy Hinds na Florence Thom, va hlawuriwe ku va maphayona yo hlawuleka eBartica, le makhwati ma helelaka kona. Kwalaho a ku tshama muhuweleri la vuriwaka Mahadeo ni nsati wa yena Jamela. Ku fana ni vanhwanyana vo tala va Maindiya, Jamela a a nga yanga exikolweni kutani a a nga swi koti ku hlaya ni ku tsala. Kambe, a a navela ku tihlayela Bibele ni ku dyondzisa vana va vona vambirhi va vafana. Florence u ri: “Hikwalaho ka nkateko wa Yehovha ni mpfuno wa mina, hakatsongo-tsongo u ye a dyondza ku hlaya, ku tsala ni ku chumayela van’wana.”

Endzhaku ka tin’hweti timbirhi Florence na Ivy va fikile, a va nga si kuma ndhawu yo tshama. Naswona a va lava ndhawu yo khomela minhlangano eka yona hikuva se a ku ri ni vanhu va khume lava a va dyondza Bibele na vona. Va karhateke ngopfu loko va tivisiwa leswaku va ta endzeriwa hi mulanguteri wa xifundzha. Tlhandlakambirhi, a a ta va endzela hi vhiki leri a ku ta va ku pfumala ni vuphelo bya marha edorobeni ra Bartica hileswi a ku ta ta vatirhi lava humaka le xikarhi ka tiko ni tinghwavava to tala ta le Georgetown, kutani nhlayo ya vaaki va doroba leri a yi ta andzisiwa kanharhu!

Kambe Yehovha u tshama a ri ni ndlela yo pfuna vanhu va yena. Florence u ri: “Loko ku sale siku rin’we leswaku mulanguteri wa xifundzha a fika, hi ndzhenga wa kona hi hlangane ni munhu un’wana, la pfumeleke leswaku hi qacha yindlu ya yena ya swikamarana swimbirhi le xikarhi ka doroba. Hi tirhe swi vonaka, hi hlantswa makhumbi hi tlhela hi ma penda ivi hi tota pholichi ehansi. Hi vehele makhetenisi hi tlhela hi nghenisa fanichara, ntirho hinkwawo wu hele hi matakuxa. Phela ti hi vuyerile vusiku byebyo! Loko mulanguteri wa hina wa xifundzha, John Ponting a twa ta ndlela leyi hi tirheke ha yona, a nga kholwanga! Eka nkulumo ya yena yo sungula vhiki rero, ku te vanhu va 22 kutani swi namba swi va erivaleni leswaku ku nga ri khale Vandlha ra Bartica ri ta tala.”

Ku Tsemakanya Milambu Hi Swikepe Leswi Thyiweke Kingdom Proclaimer

Khale loko vamakwerhu va ha ku sungula ntirho, a va famba hi swikepe ni swikwekwetsu leswi a swi ri kona enkarhini wolowo va ya emitini leyi kumekaka etimbuweni ta milambu. Hi ku famba ka nkarhi va kume swikepe swa vona vini leswi va nga swi thya Kingdom Proclaimer I, Kingdom Proclaimer II tano-tano, ku ya fika eka Kingdom Proclaimer V. (Leswimbirhi swo sungula a swa ha tirhi.)

Frederick McAlman wa hlamusela: “A hi tluta hi vamba ni ribuwa, hi chumayela eribuweni ra le vuxeni bya Nambu wa Pomeroon kukondza hi ya fika eHackney, ku nga mpfhuka wa tikhilomitara ta 11 ku sukela laha nambu wu sungulaka kona. Kwalaho a hi fika hi etlela bya n’wantenyana ekaya ra Makwerhu wa xisati DeCambra, loyi enkarhini wolowo a a ri muongori wa ndhawu yoleyo. Hi xamundzuku xa kona nimixo, a hi hambeta hi tluta hi ya fika kwale nambu wu sungulaka kona hi nga si tlulela eribuweni ra le vupela-dyambu. Kutani hi tluta tikhilomitara ta 34 hi tlhelela eCharity.” Loko vamakwerhu va nga si kuma xikepe lexi nga ni njhini, a va hamba va tluta kunene va ya ehenhla ni le hansi enambyeni wa Pomeroon.

Hakanyingi ku famba hi swikepe a swi nga ri na khombo, kambe vamakwerhu a va fanele va va ni vuxiyaxiya, hikuva a ku ri ni swikepe swin’wana ematini. Nakambe swikepe swa Kingdom Proclaimer I na II a swi nga fambi hi njhini kutani a swi nga ri na rivilo. Frederick u ri: “Hi Mugqivela wun’wana nindzhenga loko ndzi chayisile ensin’wini ndzi ri endleleni yo muka hi Nambu wa Pomeroon, xikepe xin’wana lexikulu xo rhwala nhundzu xi tlumbe lexa ka mina. Mufambisi wa xona ni ntlawa wakwe a va dakwile. Hiloko Kingdom Proclaimer I yi ndzi hlanta ndzi ya ku dlomu, ematini ndzi tikuma ndzi ri hala hansi ka xikepe xa vona. A ndzi mbombomela ndzi ri karhi ndzi raharaha leswaku ndzi nga nweli kambe ndzi nga voni lomu ndzi yaka kona, ndzi pfa ndzi tihima nhloko etshakwini ra xikepe hi hala kusuhi swinene ni muchini wa xona wo tluta lowu a wu rhendzeleka hi matimba. Jaha rin’wana leri a ri ri exikepeni, ri vone khombo leri a ndzi ri eka rona, hiloko ri ku dlomu, ematini ri ndzi tsavula. Ku hundze mavhiki ndzi ri karhi ndzi fomeriwa hi switlhavi, kambe ndzi nkhensa ntsena leswi ndzi nga pona ri ahlamile!”

Kambe khombo rero a ri n’wi hetanga matimba Frederick. Wa hlamusela: “A ndzi tiyimisele ku hambeta ndzi chumayela, hikuva vanhu va le ribuweni ra nambu a va tsakela rungula ra Bibele. Ku ya eka Dyondzo ya Buku ya Vandlha a ku ri mpfhuka wa tikhilomitara ta 11 ku suka eCharity le Sirikie, naswona a yi fambisiwa hi mina.”

Ku Heta Vhiki Swin’we Ni Mulanguteri Wa Xifundzha

Ku va mulanguteri wa xifundzha etindhawini ta le makaya kwale Guyana a swi lava munhu la tiyeke. Handle ko tluta emilambyeni, ni ku famba hi magondzo lama nga khuleriwangiki ni ku tsemakanya magova, swin’wana leswi valanguteri va xifundzha ni tinghamu ta vona a va langutana na swona a ku ri ku hungana ni tinsuna ni switsotswana, ku baleka tiyingwe ni tinghala, ku tiyisela timpfula naswona etindhawini tin’wana a ku ri ni swigevenga. Khombo rin’wana leri a va ri eka rona a ku ri ku khomiwa hi vuvabyi bya dari, thayifodi kumbe mavabyi man’wana lama kumekaka ematikweni lama hisaka.

Mulanguteri un’wana wa xifundzha u hlamusela ta loko va endzela vahuweleri lava nga voxe eribuweni ra Nambu wa Demerara. U ri: “Endzhaku ko endzela Vandlha ra Mackenzie, hi Musumbhunuku hi tlutile hi ya endzela makwerhu un’wana wa xinuna eximutanini xa Yaruni kona kwale Demerara kwalomu ka tikhilomitara ta 40 ku suka eMackenzie. Loko hi fika kwalaho hi tirhe matlhelo hamambirhi ya nambu hi ri karhi hi famba hi xikwekwetsu, hi kongoma laha mati ma khulukelaka kona ku ya etlhelo ra Mackenzie.

“Vanhu va kona a va ri ni malwandla swinene naswona va hi nyike mihandzu va tlhela va hi rhamba leswaku hi ta dya swin’we na vona. Hi Ravuntlhanu, hi siye xikwekwetsu hi ya khandziya xikepe lexi fambaka hi nkahelo. Loko hi fika eSoesdyke hi chikile ivi hi khandziya xikwekwetsu lexi hi yiseke eximutanini. Hi hlanganisiwe hi makwerhu un’wana kutani a tsemakanya na hina eDemerara hi kongoma ekaya rakwe eximutanini xa Georgia. Madyambu wolawo, hi khome nhlangano ni ndyangu wolowo.

“Hi xamundzuku xa kona, hinkwerhu ka hina hi tsemakanye muti wa Demerara hi ya eSoesdyke, hi tirha nsimu yoleyo swin’we ni ya le kusuhi ni Rivala ra Swihaha-mpfhuka ra Timehri. Hi tlhele hi ya emagangeni ya sava, laha vanhu va layichaka sava etilorini va ri yisa eGeorgetown. Hi Mugqivela nivusiku, hi ve ni nhlangano wun’wana swin’we ni ndyangu wun’wana eGeorgia. Hi xamundzuku xa kona, hinkwerhu ka hina hi tsemakanye nambu hi ya eSoesdyke leswaku nimixo hi ta tirha nsimu ivi nindzhenga hi va ni nkulumo ya le rivaleni erikupakupeni ra le posweni. Vhiki ra hina ri herise xisweswo.” Ku tirha hi matimba ka valanguteri volavo va xifundzha swin’we ni tinghamu ta vona ku ve ni mihandzu, hikuva le Soesdyke sweswi ku ni vandlha leri ndlandlamukaka. Vamakwerhu va ni Holo ya Mfumo, leyi nga hela hi 1997.

Valanguteri va xifundzha na vona a swi pfa swi nga va fambeli kahle. Siku rin’wana Jerry na Delma va ka Murray a va famba hi xithuthuthu, hiloko va fika emugerhweni lowu nga ni buloho ra timhandzi leti nga lo boheleriwa kunene. Delma u chikile a hlalela loko Jerry a ri karhi a tsemakanya hi xithuthuthu. Ku na swin’wana swi nga fambangiki kahle loko a ri karhi a tsemakanya, hiloko Jerry, xithuthuthu ni tiputumendhe va rhangisana va ya ku swee, ematini, a nga ha vonaki hikwalaho ka hunguva leyi a yi ri kona. Hiloko Delma a tlhava mukhosi, kutani vaaki va tsutsuma va ta phalala. Endzhakunyana, va file hi ku hleka, hilaha makwerhu un’wana a tsaleke hakona a ku, “loko mulungu loyi a ri karhi a tshinela eribuweni a havaxele nkuxu naswona tintangu ta yena ti ndlepfa-ndlepfa hi ndzhope.”

Maindiya Ya Le Amerika Ma Amukela Mahungu Lamanene

Eku sunguleni ka va-1970, loko Frederick McAlman a ri karhi a chumayela emakete le Charity, u fambisele wansati un’wana wa Muindiya wa le Amerika timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! loyi vito rakwe ku nga Monica Fitzallen. (Vona bokisi eka tluka 176.) Monica loyi a a tshama endhawini leyi ku tshamaka Maindiya ya le Amerika, u teke timagazini teto a muka na tona. Loko a ri karhi a vabya u ti hlayile, kutani a swi vona leswaku wolowo i ntiyiso. A swi hlwelanga leswaku a va muhuweleri wa mahungu lamanene—a ku ri yena ntsena muhuweleri endhawini yoleyo—naswona u khuvuriwe hi 1974.

Monica u ri: “A ndzi hisekela ku chumayela hi yindlu ni yindlu, a ndzi tsakela ku byela vanhu varikwerhu vutivi bya mina lebyintshwa. Hambiswiritano, loko ndzi va endzela a ndzi boheka ku tluta emilambyeni leyikulu ni le swinambyanini. Loko nhlayo ya lava tsakelaka yi ya yi engeteleka, hi sungule ku khoma minhlangano, hi hlaya hi tlhela hi bula hi rungula leri humaka ebukwini yo pfuna ku dyondza Bibele leyi nge Ntiyiso Lowu Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki.”

Xana yi ve kona mihandzu loko Monica a chumayela hi ku hiseka? Ina, yi ve kona, hikuva sweswi u hlanganyela ni vahuweleri va 13 ku katsa ni nuna wakwe, jaha rakwe ni nsati wa rona ni ntukulu wa yena wa nhwanyana. Eku sunguleni vahuweleri lava a va boheka ku famba tiawara ta 12 hi xikwekwetsu loko va ya eCharity, ku nga rona vandlha leri ri nga ekusuhi. Sweswi, va khomela minhlangano endhawini ya ka vona, naswona nhlayo ya lava vaka kona yi andze kanharhu!

Sweswi vandlha ra Charity na rona se ri kurile. Ri ni vahuweleri va 50, lava vo tala va vona va taka eminhlanganweni hi nambu wa Pomeroon. Ku ta vanhu va kwalomu ka 60 eminhlanganweni, kasi eXitsundzuxweni xa 2004, a ku ri ni vanhu va 301. Vandlha ra Charity na rona ri ni Holo ya Mfumo leyintshwa.

Ku Andza Loku Hlamarisaka eBaramita

Baramita i xin’wana xa swimitana swa le Guyana lexi vaaki va xona va amukeleke rungula ra Mfumo. Eximutanini lexi xi nga en’walungwini wa tiko ku tshama Maindiya lama vuriwaka Makharibi. Makharibi i van’wana va vaaki vo sungula va le Kharibiya, ndhawu yoleyo yi thyiwe vito leri hikwalaho ka leswi a ku tshama Makharibi eka yona. Ririmi ra vona i Xikharibi.

Ruby Smith, ku nga Mukharibi, u sungule ku tsakela ntiyiso hi 1975 loko kokwa wakwe a n’wi nyike xiphephana. (Vona bokisi eka tluka 181.) Hi nkarhi wolowo Ruby a a ri ni malembe ya 16 hi vukhale. U endle nhluvuko hi tlhelo ra moya kutani hi 1978 a khuvuriwa eNtsombanweni wa “Ku Hlula Ka Ripfumelo.” Endzhakunyana ka sweswo, ndyangu wa ka vona wu rhurhele eGeorgetown hikwalaho ka swa mabindzu. Hi kona laha a tekaneke na Eustace Smith. Eustace a a nga xi tivi Xikharibi, kambe yena na Ruby a va hisekela ku ya eBaramita leswaku va ya twarisa rungula ra Mfumo eka maxaka ya Ruby ni vanhu van’wana. Ruby u ri: “Yehovha u swi vonile leswi a swi ri etimbilwini ta hina kutani a hlamula swikhongelo swa hina hikuva hi 1992 hi ye eBaramita.”

Ruby u ya emahlweni a ku: “Loko hi fika, a ndza ha dyanga nkarhi ndzi lo vhela ndzi sungula ku chumayela. A hi khomela minhlangano ehansi ka xiyindlwana xa hina, lexi tlakukeke timitara ta 1,5 ku suka ehansi. Ku nga ri khale vanhu va sungule ku tala lerova va nga ha ringaneli ehansi ka xiyindlwana, kutani hi lombe matende. Loko mahungu ya leswaku ku ni minhlangano ma fika etindleveni ta van’wana, nhlayo ya vanhu lava vaka kona yi andzile kukondza yi fika eka 300! Leswi a ndzi xi vulavula kahle Xikharibi, ndzi averiwe ku toloka tindzimana ta Xihondzo xo Rindza. Xana vanhu volavo hinkwavo a va hi twisa ku yini? A hi tirhisa xikurisa-marito lexi khomaka eka xitichi xa FM, vo tala va vayingiseri a va ta ni swiya-ni-moya swa vona kutani va swi nghenisa eka xitichi lexi faneleke ivi va yingisela eka swona.

“Enkarhini wolowo, mina na Eustace hi swi vone swi fanerile leswaku ntlawa wolowo wu va ni Holo ya Mfumo. Kutani endzhaku ko hlayela timali ni ku bula hi ta holo yoleyo swin’we ni van’wana, hi ye emahlweni ni ntirho. Buti wa mina Cecil Baird u nyikele hi swilo swo tala swo aka, kasi van’wana va pfunete ku aka. Ntirho wo aka wu sungule hi June 1992, naswona holo yi hele eka tin’hweti to sungula haxawa xa kona, ka ha sale masiku ma nga ri mangani leswaku ku fika siku ra Xitsundzuxo. Swi hi hlamarisile ku vona vanhu va 800 va yingisele nkulumo leyi nyikeriweke hi Gordon Daniels la nga mulanguteri la famba-fambaka.

“Ntlawa wa le Baramita wu ve vandlha hi April 1, 1996, naswona Holo ya Mfumo yi nyiketeriwe hi May 25. Yi tlhele yi engeteriwa kutani sweswi yi nga ringana vanhu vo tlula 500 loko va tshame kahle, naswona vamakwerhu va kota ku yi tirhisela tinhlengeletano ta xifundzha ni tinhlengeletano ta siku ro hlawuleka. Kunene, ntlawa lowu nga sungula wu ri wutsongo, namuntlha se i vandlha leri nga ni vahuweleri va kwalomu ka 100 naswona ku va ni vanhu va 300 eka Nkulumo ya le Rivaleni. Vanhu va kwalomu ka 1 416 va va kona eXitsundzuxweni!”

Mucato Lowukulu Ngopfu!

Emugangeni wa Baramita, mimpatswa yo tala leyi a yi tshama swin’we yi nga tsarisanga vukati bya yona yi byi tsarise ximfumo leswaku yi ta fambisana ni milawu ya Bibele. Kambe, yin’wana a swi yi tikela ku kuma mapapila lama lavekaka, yo fana na xitifiketi xa ku velekiwa. Nilokoswiritano, yi swi kotile ku tekana ximfumo endzhaku ko endla matshalatshala yo tala ni ku pfuniwa hi vamakwerhu leswaku yi kuma switifiketi swa siku ra ku velekiwa ni mapapila man’wana lama lavekaka.

Siku rin’wana ku catisiwe mimpatswa ya 79 hi nkarhi wun’we. Adin Sills la nga xirho xa Komiti ya Rhavi, u nyikele nkulumo ya mucato. Endzhaku ka masiku manharhu, vanhu va 41, lava vo tala va vona a ku ri mimpatswa leya ha ku tekanaka, va vule leswaku va lava ku va vahuweleri lava nga khuvuriwangiki.

Va tele lava kombiseke ku tsakela Rito ra Xikwembu eBaramita lerova muganga hinkwawo wu vone ku cinca lokukulu. Loko ku nyiketeriwa Holo ya Mfumo, un’wana wa vakulu u te: “Sweswi Baramita i muganga wa ku rhula ni ntsako. Swi tano hikuva hakanyingi vaaki va tiphesente leti tlulaka 90 va va kona eminhlanganweni nkarhi hinkwawo.”

Hi 1995 ku ve ni dyandza lerikulu emugangeni wa Baramita. Xana vanhu va Yehovha va endlise ku yini? Gillian Persaud a a ri mudyondzisi eBaramita enkarhini wolowo. Loko a twa xihaha-mpfhuka lexitsongo xi ya eku phatsameni erivaleni leritsongo ra swihaha-mpfhuka leri nga ekusuhi, u tsutsumele kwale hi rivilo leswaku a ya yimisa muchayeri wa xona xi nga si suka. U n’wi kombele leswaku a n’wi khandziyisa a n’wi heleketa eGeorgetown, loko a fika kona, u kongome erhavini a ya vika hi ta xiyimo xa vamakwerhu.

James Thompson, loyi a a ri xirho xa Komiti ya Rhavi enkarhini wolowo, u ri: “Huvo leyi Fumaka yi hi nyike mpfumelelo wo rhumela swakudya ni mphakelo wun’wana hi xihaha-mpfhuka kwale Baramita. Hi kote ni ku hlela leswaku vahuweleri va 36 va khandziya xihaha-mpfhuka va ya entsombanweni wa muganga eGeorgetown. Vo tala va vona a ku ri ro sungula va ya entsombanweni.”

Xikolo Xa Ndzetelo Wa Vutirheli

Hi mpfhuka Xikolo xa Ndzetelo wa Vutirheli xi sungula hi 1987, matiko yo tala ma vuyeriwile hi ntirho lowu endliwaka hi vakulu ni malandza ya vutirheli lava nga tekangiki lava humaka exikolweni lexi. Guyana na yona yi vuyeriwile. Vamakwerhu vo tala va kwalaho, endzhaku ka loko va hetile exikolweni lexi a xi khomeriwe eTrinidad va wu seketele swinene ntirho wa Mfumo eGuyana. Van’wana sweswi i maphayona ya nkarhi hinkwawo, maphayona yo hlawuleka ni vakulu evandlheni. Kutani lava va tlheleleke emavandlheni ya rikwavo va endla ntirho lowukulu wo khathalela tinyimpfu ta Yehovha.

Mathwasana yo tala ya xikolo lexi, ma swi kotile ku amukela vutihlamuleri lebyi engetelekeke. Hi xikombiso, Floyd na Lawani va ka Daniels, ku nga vamakwavo, va averiwe ku va maphayona yo hlawuleka emavandlheni lawa a ma lava vakulu hi xihatla. David Persaud u nyikiwe lunghelo ro va mulanguteri wa xifundzha. Xichudeni-kulobye Edsel Hazel u vekiwe ku va xirho xa Komiti ya Rhavi eGuyana. Malunghana ni van’wana lava nga ya exikolweni lexi, mulanguteri un’wana wa xifundzha u te: “Vamakwerhu lava hinkwavo ndzi va vonile va ri karhi va kula hi tlhelo ra moya, ngopfu-ngopfu endzhaku ka loko va thwasile eka Xikolo xa Ndzetelo wa Vutirheli.”

Ku Tirha Laha Xilaveko Xi Nga Xikulu Kona

Eku heleni ka va-1970, le Ribuweni ra Atlantic evupela-dyambu bya Nambu wa Essequibo a ku tshama vanhu va 30 000 kambe a ku ri ni vahuweleri va 30 ntsena. Kutani nkarhi wun’wana rhavi a ri rhumela maphayona yo hlawuleka leswaku ma ya tirha xiphemu xo karhi xa nsimu yoleyo n’hweti hinkwayo. Makwerhu un’wana loyi a a langutela vahuweleri lava a va tirha nsimu u te: “Vamakwerhu va tirhe nsimu, naswona va fambise tibuku ta 1 835 va tlhela va endla maendzo yo tala yo vuyela, va sungule ni tidyondzo to tala ta Bibele.”

Makwerhu un’wana u vikile: “Hi tlute swikepe swa hina leswitsongo hi hlanganisa tikhilomitara ta 27 hi tiawara timbirhi. Minkarhi yin’wana, a hi boheka ku kokakoka xikepe xa hina kumbe hi xi susumeta endzhopeni, kambe matshalatshala ya hina a ma nga ri nyuku wa mbyana, hikuva vini va miti a va ri ni malwandla. Mudyondzisi un’wana wa vuyimbeleri, a a dyondzisa vuyimbeleri hi buku ya hina ya tinsimu. U te: ‘Ndzi tsakisa hi ndlela leyi vuyimbeleri lebyi byi hleriweke ha yona.’ U hi tlangele tinsimu timbirhi ivi a teka ni tibuku ta tsevu.”

Vamakwerhu van’wana va xinuna ni va xisati va ye va ya pfuna laha ku nga ni xilaveko lexikulu. Van’wana va vona i Sherlock na Juliet va ka Pahalan. Sherlock u ri: “Hi 1970, mina na Juliet hi komberiwe ku ya pfuna eVandlheni ra Eccles, ku nga mpfhuka wa tikhilomitara ta 13 hi hala dzongeni wa Georgetown eribuweni ra Nambu wa Demerara. A ku ri ni swiphiqo evandlheni, naswona van’wana va boheke ku susiwa eku hlanganyeleni. Sweswo swi endle leswaku ku sala vahuweleri va kwalomu ka 12 swin’we ni vana va vona lava nga khuvuriwangiki. Ku hundze nkarhi wo leha ndzi ri nkulu ndzi ri ndzexe. Ku engetela kwalaho, vandlha rero a ri khathalela ntlawa lowutsongo lowu a wu ri eximutanini xa Mocha, lexi nga ekule. Hi Musumbhunuku nimadyambu a ndzi fambisa Dyondzo ya Buku ya Vandlha eMocha ni yin’wana aEccles.

“A ndzi boheka ku fambisa ni Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza. Leswi a hi nga ri na timagazini leti eneleke, a hi rhanga hi hlaya ndzimana ivi ku vutisiwa xivutiso, kambe dyondzo leyi a yi nga fambisiwi tano hi nkarhi wolowo. A hi famba ni makhandlhela loko hi ya eminhlanganweni hikuva gezi a ri tshamela ku famba; kasi hi nguva ya timpfula tinsuna a ti ku vuyavuyani! Eminkarhini yoleyo, vamakwerhu vo tala a va famba hi milenge kumbe hi swikanyakanya loko va ya eminhlanganweni ni le nsin’wini. Vahuweleri va le Mocha na vona a va fambisa xisweswo loko va ta aEccles. Loko minhlangano yi hela, a ndzi khandziyisa van’wana va gandlana eximovhanini xa mina xa Austin ndzi va heleketa eMocha.”

Xana matshalatshala lawa hinkwawo ya ve ni mihandzu? Loko Makwerhu Pahalan a tsundzuka ta minkarhi yoleyo u ri: “Loko ha ha ri aEccles, mina ni nkatanga hi dyondze Bibele ni vanhu vo tala, naswona vo tala va vona swin’we ni mindyangu ya vona va ha ri entiyisweni nisweswi. Nakambe vamakwerhu van’wana va xinuna sweswi i vakulu evandlheni. Yoleyo i mikateko leyikulu hakunene!”

Ku Phayona eNsin’wini Leyi Tsakisaka Swinene!

Emalembeni ma nga ri mangani lama hundzeke, vamakwerhu va kwalomu ka 50—lava vo tala va vona va nga maphayona—vo huma eBritain, Canada, Furwa, Ireland ni le United States va ye eTikweni ra Mati va ya rhamba vanhu va ku: ‘Tanani! Mani na mani la swi navelaka a a nwe mati ya vutomi mahala.’ (Nhlav. 22:17) Van’wana va kote ku tshama tin’hweti to hlayanyana; van’wana va tshame malembe. Loko va heleriwa hi mali, vo tala a va tlhelela ematikweni ya rikwavo, va ya tirhanyana, va tlhela va vuya. Vo tala va titwa va vuyeriwile hi tlhelo ra moya hikwalaho ka leswi va teke va ta chumayela eGuyana. Lexi va tsakiseke ngopfu hileswi va koteke ku bula hi timhaka ta moya ni vanhu lava hi ndhavuko va yi xiximaka ngopfu Bibele. Hambi ku ri vo tala lava nga tivuliki Vakreste na vona va swi tsakela ku bula ni Timbhoni ta Yehovha. Ku tlula kwalaho, minkarhi yin’wana vini va miti va phamela vamakwerhu swakudya. Ricardo Hinds loyi sweswi a nga muungameri wa Komiti ya Rhavi u ri: “A hi ku hundzeleta swilo loko hi vula leswaku Guyana i tiko leri phayona rin’wana ni rin’wana ri nga navelaka ku tirha eka yona.”

Arlene Hazel, loyi sweswi a tirhaka eBethele swin’we ni nuna wakwe Edsel, u tsundzuka yin’wana ya mintokoto yakwe loko va ha tirha etindhawini ta le makaya eGuyana, u ri: “Hi 1997, endzhaku ka loko hi vulavule ni rhavi, hi kume xiavelo xo ya chumayela eLethem, ku nga doroba leri nga ekusuhi ni ndzilakana wa Brazil. Hi tirhe kwalaho swin’we ni varikwerhu va le Canada ku nga Robert na Joanna va ka Welch ni makwerhu wa xisati Sarah Dionne la humaka eAmerika, loyi a rhangeke a fika eLethem. Makwerhu un’wana la khuvuriweke ku nga Richard Achee, dokodela wa swiharhi—a a tshama ensin’wini yoleyo hi nkarhi wolowo. Rhavi ri hi nyike nxaxamelo wa vanhu va 20 lava va nga tshama va hlayeriwa, kambe hi kume leswaku vo tala va vona a va nga tsakeli. Hambiswiritano, vambirhi va vona a va lava ku va vahuweleri lava nga khuvuriwangiki.

“Nhlangano wa hina wo sungula hi wu khomele ehansi ka nsinya wa mango naswona a ku ri ni vanhu va 12, ku katsa ni maphayona ya tsevu. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani ku ve ni vanhu va 60 eXitsundzuxweni xa hina xo sungula. Enkarhini wolowo, maphayona ya hina a ma hungutekile, se a hi sale hi ri vanharhu. Kambe a hi ringeta ku fambisa tidyondzo ta Bibele ta 40! Loko mulanguteri wa xifundzha a fika, u hi byele leswaku hi tshika ku dyondza ni lava nga tiki eminhlanganweni. Leyi a ku ri mhaka ya kahle hikuva lava hi nga hambeta hi dyondza na vona va endle nhluvuko.”

Kunene, endzhaku ka malembe ya mune, ku ve ni vandlha leri nga ni vahuweleri va 14 eLethem. Lava vaka kona loko ku ri ni tinhlengeletano ta siku ro hlawuleka le Lethem se va fika eka 100. Vumbhoni byebyo bya leswaku Yehovha u katekisa matshalatshala ya malandza yakwe eka swiphiqo swa vona hinkwaswo leswi va swi tiyiselaka byi va khutaza hi ndlela leyi enerisaka.

Ku Hlanganyela “Ehansi Ka Tindlu” Ni Le Tiholweni Leti Hirhiweke

Hi mpfhuka ntirho wu sungurile eGuyana, ku kuma ndhawu yo gandzela eka yona i xiphiqo. Hi 1913 vamakwerhu va le Georgetown lava nga tatiki ni xandla va hirhe kamara eSomerset House leyi va yi tirhiseke malembe ya 45. Hi 1970 mavandlha lama nga ni Holo ya Mfumo a ma ri mambirhi ntsena, ku nga Vandlha ra Charlestown eGeorgetown ni Vandlha ra Palmyra eBerbice. Kambe eka malembe manharhu yo sungula vahuweleri va le Guyana va andzile va tlula 1 000! Hikwalaho mavandlha yo tala a ma hlanganyela etindhawini leti ma nga ti hirha, leti hakanyingi a ti nga ri tinene.

Hi xikombiso, eku heleni ka va-1950 Vandlha ra Wismar leri nga le ribuweni ra Nambu wa Demerara, ri kule lerova vamakwerhu va boheka ku lava holo yin’wana leyi nga ta va ringana. Va lombiwe ndhawu leyi vuriwaka Holo ya Xihlala. A va hlanganyela eka yona exikarhi ka vhiki, va khoma Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni ni Nhlangano wa Ntirho ivi hi Sonto ni madyambu va va ni Nkulumo ya le Rivaleni swin’we ni Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza. Kambe ku lunghisa ndhawu leyi leswaku ku ta khomeriwa minhlangano a swi lava ku dyeriwa marhambu ya nhloko swin’we ni ku tleketla swilo leswi nga ta tirhisiwa. Xo sungula, vamakwerhu a va suka eMackenzie va tsemakanya nambu wa Demerara va ya eWismar hi xikepe lexitsongo. Makwerhu un’wana a a rhwala bokisi ra timagazini, un’wana a rhwala bokisi ra tibuku, kutani un’wana a rhwala tifomo to hambana-hambana ni mabokisi ya minyikelo. Swilo leswi hinkwaswo a swi fanele swi hleriwa nhlangano wu nga si sungula. Loko minhlangano yi hela, a swi fanele swi tlhela swi rhwariwa.

Minhlangano a yi khomeriwa ni laha a ku vitaniwa tshaku ra yindlu—ku nga ndhawu leyi nga ehansi ka yindlu. Hikwalaho ka leswi ku talaka ku va ni tindhambhi, hi ntolovelo tindlu ta vanhu va le Guyana ti akeriwa ehenhla ka timhandzi kumbe tinsika ta semendhe. Maakelo lawa ma endla leswaku ku va ni ndhawu leyi nga tirhiseriwaka minhlangano ya vandlha. Hambiswiritano, le Guyana vanhu vo tala va pfumela leswaku loko vukhongeri byo karhi byi tsandzeka ku aka ndhawu leyi faneleke yo hlanganyela eka yona, swi vula leswaku a byi katekisiwanga hi Xikwembu.

Ku tlula kwalaho, minhlangano leyi khomeriwaka ehansi ka tindlu a yi pfa yi kavanyetiwa, yi nga ha vi na xindzhuti. Siku rin’wana huku yi chuhisiwe hi mbyana, hiloko yi hahela laha ku hlanganyeriwaka kona ivi yi fika yi phatsama ehenhla ka xinhwanyetana xa malembe ya tsevu. Hiloko xi tlhava mukhosi, xi kavanyeta vayingiseri hinkwavo. Loko minhlangano yi herile, a ku hlekiwa kambe sweswo swi kombise leswaku ku laveka ndhawu ya kahle yo gandzela eka yona. Ku tlula kwalaho, ku khomela minhlangano eTiholweni ta Mfumo ta le hansi ka tindlu a swi endla vanhu va nga swi naveli ku ta eka yona.

Ku Akiwa Ka Holo Ya Mfumo

Frederick McAlman u ri: “Emalembeni ya 32 lawa ndzi nga ma heta ndzi ri eVandlheni ra Charity, hi hirhe ehansi ka tindlu ta ntlhanu. Leswi a hi ri ehansi ka yindlu, a hi fanele hi tivonela leswaku hi nga tihimi tinhloko hi timhandzi leti nga le henhla. Makwerhu un’wana wa xisati a a nga swi lemukanga leswaku lwangu a ri tlakukanga ku ya kwihi kutani a hima nhloko ya xihlangi xa yena lexi a a xi beburile. Hiloko a fika a byela tata wa xona, loyi a nga riki Mbhoni. Vatswari va xona va vule leswaku vandlha ri fanele ri va ni ndhawu ya rona yo hlanganyela. Entiyisweni, mana wa xona u vule leswaku u ta nyika vandlha xitandi, ivi tata wa xona a vula leswaku u ta hakelela ku akiwa ka Holo ya Mfumo. Sweswo va swi endlile hakunene. Namuntlha Holo yoleyo ya Mfumo ka ha hlanganyeriwa eka yona endhawini yoleyo, hambileswi yi fayiweke ko tala yi cinciwa. Yi pfa yi tirha tanihi Holo ya Tinhlengeletano exifundzheni xexo.”

Khale a swi teka tin’hweti to tala ku heta ku aka Tiholo ta Mfumo. Swi ve tano hi holo ya le Eccles. Sherlock Pahalan, loyi hi nkarhi wolowo a a ri nkulu aEccles, u ri: “A hi khomela minhlangano ya hina exikolweni. A hi swi tiva leswaku vandlha a ri ta andza loko a hi ri ni Holo ya Mfumo. Kambe vahuweleri vatsongo va le Eccles a va ri swisiwana. Nilokoswiritano, va endle xiboho xa leswaku va ta yi aka holo. Ndzi lavalave xitandi xa kahle ensin’wini yoleyo, kambe a ndzi xi kumanga.

“Hi nkarhi wolowo vamakwerhu va le Georgetown va hi lombe tiforomo ta switina timbirhi va tlhela va hi dyondzisa ni ku foroma switina swa semendhe. Eku sunguleni swi hi tekele nkarhi wo leha ku endla switina swa 12 ntsena, kambe hi ku famba ka nkarhi hi ve ni vutshila, ngopfu-ngopfu vamakwerhu va xisati. Xiphiqo xin’wana a ku ri ku xava semendhe, hikuva enkarhini wolowo loko u yi xava a wu pimeriwa. Ndzi boheke ku endla xikombelo xo xaviseriwa semendhe yo talanyana. Ku tiyiseka leswaku hi kuma masaka lawa hi ma kombeleke, a ndzi vindzukela kwale ribuweni hi matakuxa ndzi ya fola layini. Endzhaku ka sweswo a ndzi fanele ndzi lava lori leyi a yi ya aEccles naswona leyi nga ni ndhawu yo ndzi rhwalela semendhe yoleyo. Minkarhi hinkwayo Yehovha a a hi pfuna. Kambe a hi ri eku laveni ka xitandi.”

Sherlock u ya emahlweni a ku: “Hi 1972, mina na Juliet hi endzele muzala wa mina eCanada, loyi a nga riki Mbhoni. U vule leswaku u na switandi swimbirhi aEccles kambe maxaka yakwe lama a ma sale na swona a ma nga ha swi khathaleli. Hiloko a kombela leswaku ndzi n’wi pfuna. Ndzi n’wi byele leswaku ndzi ta n’wi pfuna, ndzi tlhela ndzi vula leswaku na mina ndzi le ku laveni ka xitandi xo aka Holo ya Mfumo aEccles. A nga kanakananga ku ndzi byela leswaku ndzi hlawula xin’we eka swona.

“Hi tlhele hi vona vumbhoni bya nkateko wa Xikwembu loko hi ri eku akeni. Hambileswi a ku nga kayiveli tisemendhe ntsena kambe ni nhundzu yin’wana yo aka, hi tirhise swin’wana leswi a hi nga hlelanga ku swi tirhisa, kutani hi kote ku ya emahlweni ni ku aka. Ku tlula kwalaho, vamakwerhu va nga ri vangani a va ri ni vutshila byo karhi, naswona a swi lava hi hleleka leswaku hi kota ku rhamba vamakwerhu va ta hi pfuna emurhangeni. Kunene, movha wa mina wu ye ehenhla ni le hansi wu landza vamakwerhu wu tlhela wu va mukisa. Holo ya hina ya Mfumo yi hetelele yi herile. Makwerhu Karl Klein, la nga xirho xa Huvo leyi Fumaka u nyikele nkulumo yo nyiketela Holo ya hina ya Mfumo. Phela, a hi tsakise swin’wana!”

Tiholo Ta Mfumo Leti Akiwaka Hi Xihatla

Hi 1995 mavandlha yo tala ya le Guyana a ma ha hlanganyela etindhawini leti ma nga ti hirha ku katsa ni le hansi ka tindlu. Hikwalaho, rhavi ri hlele leswaku ku va ni komiti yo aka etikweni rero leswaku yi ta khathalela ku akiwa ka tiholo. Lembe rero hi October, vamakwerhu va ake Holo ya Mfumo yo sungula ya leti akiwaka hi xihatla, eMahaicony, kwalomu ka tikhilomitara ta 50 ku suka eGeorgetown eribuweni ra Nambu wa Mahaicony. Loko muakelani un’wana a byeriwa leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti ta aka Holo ya Mfumo hi mahelo-vhiki ya kwalomu ka mune, u te: “Loko mi vulavula hi ku aka hoko ya tihuku ndza swi twisisa, kambe loko ku ri ku aka hi switina ni semendhe—rivalani.” Handle ko kanakana, wanuna yoloye u tlhele a mita marito yakwe.

Etikweni leri minkarhi yin’wana xihlawuhlawu xi tinyikaka matimba, ku akiwa ka Holo ya Mfumo ku kombise vanhu hinkwavo leswaku Timbhoni ta Yehovha hambi ti ri ta rixaka rihi kumbe tiko rihi, ti tirha swin’we hi vun’we bya Vukreste. Kunene, kokwana un’wana wa xisati loyi a a hlalerile loko ku akiwa holo ya le Mahaicony, u byele mulanguteri wa xifundzha hi ku hlamala a ku: “Ndzi vona vanhu va tinxaka ta tsevu va ri karhi va tirha swin’we!”

Ku Akiwa Ka Rhavi

Hi 1914 rhavi ro sungula ra le Guyana a ri ri emutini wa Phillips, naswona ri hambete ri ri kwalaho ku fika hi 1946. Lembe rero a ku ri ni vahuweleri va 91. Hi 1959, nhlayo yoleyo yi engeteleke yi ya eka 685 naswona ntirho wu hambete wu kula. Kutani, hi June 1960, vamakwerhu va xave muako wa nomboro 50 lowu nga exitaratini xa Brickdam le Georgetown. Miako leyi yi cinciwilenyana kutani yi tirhisiwa tanihi rhavi tlhelo kaya ra varhumiwa. Kambe hi 1986 muako lowu se a wu ri wutsongo. Kutani Huvo leyi Fumaka yi hi nyike mpfumelelo wa leswaku hi aka rhavi lerintshwa exitandini xexo. Ku te vamakwerhu lava humaka ematikweni man’wana, va ta pfuna vamakwerhu va kwalaho kutani va heta ntirho wo aka hi 1987.

Ku fana ni vana va Xalumu va vanhwanyana lava va pfuneke tata wa vona ku aka xiphemu xa rirhangu ra Yerusalema, swi ve tano loko ku akiwa rhavi, vamakwerhu va xisati va hoxe xandla swinene. (Neh. 3:12) Hi xikombiso, vamakwerhu va xisati va 120 va avanyisiwe hi mintlawa va va khume eka ntlawa ha wun’we, naswona va forome switina swa 12 000. Leswi a va tirhisa tiforomo ta 16, va endle ntirho wolowo hi masiku ya 55. Ku foroma koloko a ku nga ri matlangwana! Semendhe ni sava a swi fanele swi pimiwa kahle leswaku swi ta tiya hi ndlela leyi faneleke naswona swi nga tsakami ngopfu lerova switina swi phemeleleka loko swi humesiwa eforomeni.

Vamakwerhu va kwalaho a va tirha ku rindza nivusiku, hakanyingi loko va suka emintirhweni ya vona yo tihanyisa a va kongoma emurhangeni. Van’wana a va tirha swin’we ni vamakwerhu lava humaka ematikweni man’wana, lava va va dyondziseke mintirho ya nkoka. Un’wana wa vamakwerhu lava ha tiyeke, ku nga Harrinarine (Indaal) Persaud, u ri: “Ntirho wa mina a ku ri ku khavisa ehansi ka mafasitere—ku nga nchumu lowu a ndzi nga si tshama ndzi wu endla. Ndzi ringeterile ndzi kondza ndzi swi kota. Loko makwerhu la langutelaka ntirho a vone ntirho wa mina, swi le rivaleni leswaku a a tsakile hi matshalatshala ya mina, kutani a ku, ‘Sweswi u fanele u endla mafasitere hinkwawo ya rhavi.’” Namuntlha, makwerhu loyi u dyondzisa van’wana vutshila bya yena loko ku akiwa Tiholo ta Mfumo.

Leswi vamakwerhu a va boheka ku xava nhundzu yo aka ematikweni man’wana, a va lava leswaku valawuri va hulumendhe va tirhisana na vona. Hikwalaho, vatirhela-mfumo vo tala va tile emurhangeni, ku katsa na Presidente Forbes L. Burnham swin’we ni vanhu va yena. Hinkwavo ka vona swin’we ni muvatli wa kwalaho va tsakisiwe hi mintirho ya hina. U te: “Ntirho lowu mi wu endlaka laha i wa xiyimo xa le henhla.” Hi January 14, 1988, Don Adams loyi a a ri muyimeri wa yindlu-nkulu ya le Brooklyn loyi a a ri mufamberi wa marhavi u nyikele nkulumo yo nyiketela rhavi.

Hi February 12, 2001, ku tlhele ku sunguriwa ku ceriwa leswaku ku ta akiwa—kambe sweswi a ku akiwa exitandini lexintshwa. Vamakwerhu lava humaka ematikweni man’wana va tlhele va ta pfuna vamakwerhu va kwalaho ku aka. Rhavi lerintshwa ri nyiketeriwe hi Mugqivela, February 15, 2003. Richard Kelsey wa le rhavini ra Jarimani u nyikele nkulumo yo nyiketela rhavi, naswona a ku ri ni vayingiseri va 332.

Varhumiwa vo tala lava nga tshama va averiwa eGuyana, na vona va tile loko ku nyiketeriwa rhavi, van’wana hi mpfhuka va famba a ku ri ro sungula va tlhelela etikweni leri! Kutani hi Sonto, a ku te vanhu va 4 752 lava humaka ematikweni ya 12 eka nhlangano wo hlawuleka—a va yi tlula ekule nhlayo ya vahuweleri va le Guyana.

Tinhlengeletano A Ti Lava Ku Dyeriwa Marhambu Ya Nhloko

Loko ku va ni tinhlengeletano ta xifundzha ni masiku ya tinhlengeletano to hlawuleka, hakanyingi vamakwerhu a va hirha miako yo karhi. Etindhawini ta le makaya, a va tiendlela ni ndhawu leyi va nga ta hlanganyela eka yona. Thomas Markevich, loyi a a averiwe eGuyana ku sukela hi 1952 ku ya ka 1956, u ri: “Nhlengeletano ya hina a yi khomeriwe endhawini leyi a yi ri eka mpfhuka wa tikhilomitara ta 60 ku suka eGeorgetown hi hala gangeni ra Nambu wa Demerara. Timbhoni ta kwalomu ka madzana mambirhi ta le mutini wolowo a ti lava ku ta ti ta seketela vamakwerhu va kwalaho. Hiloko hi kunguhata ku aka Holo ya Nhlengeletano ya xinkarhana hi swilo leswi a swi ri kona kwalaho—tinsika ta muako ni switulu swa kona a hi swi endle hi musengele kasi elwangwini a hi fulele hi makamba ya mibanana.

“Hi hlengelete nhundzu yo aka, hi yi hoxa exikocikarini lexi fambaka ehenhla ka xiporo, kutani hi xi susumeta xi rhelela. Hiloko makhathi ma nga ri mangani, xikocikara xi huma exiporweni loko xi jika ivi xi wa xi dibela nhundzu hinkwayo enambyeni. Hambiswiritano, ku wa ka xona swi pfunile, hikuva nhundzu yoleyo yi khuluke ni mati yi fika yi papamala ekusuhi ni xitandi xa hina! Loko nhlengeletano yi sungula, vamakwerhu lava humaka ematikweni man’wana a va tsake ngopfu ku vona vaaki va kwalaho va ri kona masiku hamanharhu.”

Thomas u ya emahlweni a ku: “Loko nhlengeletano yi herile, hinkwerhu ka hina hi tirhe nsimu leyi nga aviwangiki ya le kusuhi. Eximutanini xin’wana, hi ve ni nkulumo ya le rivaleni, naswona vanhu va le ximutanini xexo va te hinkwavo—ku katsa ni nkawu leyi fuyiweke. Yi tshamilenyana kutani yi vona swi antswa leswaku yi ya languta swilo yi ri eka tlhelo lerin’wana. Hiloko yi ba magoza mambirhi-manharhu yi ta ku jaja, ekatleni ra mina. Kutani yi languta vanhu swa xinkarhana ivi yi tlhelela eka n’wini wa yona kutani yi tshamiseka nkulumo yi kondza yi hela, ndzi te hefu, loko yi sukile ekatleni ra mina!”

Mintsombano

Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-19, hi ntolovelo a ku va ni mintsombano hi nkarhi wa riendzo ra vayimeri vo hlawuleka lava humaka eyindlu-nkulu, vo kota Makwerhu Coward na Makwerhu Young. Hi 1954, eka Nhlengeletano ya le Guyana leyi nga ni nhloko-mhaka leyi nge Vanhu Va Misava Leyintshwa, a ku te Nathan Knorr na Milton Henschel naswona a ku ri ni vayingiseri va 2 737.

Endzhaku ka makume ya malembe, hi 1999 a ku ri ni vapfhumba va 7 100 emintsombanweni hayimbirhi eGuyana. Wun’wana a wu ri eGeorgetown lowun’wana wu ri eBerbice. Ntsombano wa le Georgetown wu boheke ku cinciwa se ku sale masiku ma nga ri mangani wu sungula, naswona sweswo a swi ri xiphiqo eka vamakwerhu. Rhavi ra vika: “Ku fike mutlangi wa tifilimi la dumeke wa le Indiya swin’we ni ntlawa wa yena wa vacini, kutani Ndzawulo ya Tiko ya Tiphaka yi n’wi nyika siku leri a hi ta khoma ntsombano ha rona, hambileswi a ku rhange hina hi endla xikombelo xa ku tirhisa ndhawu yoleyo.”

“Hi kume ndhawu yin’wana hi xihatla—ku nga rivala ra mintlangu ya khrikete—ivi hi tivisa mavandlha hi xihatla. A ku sale masiku ya nhungu ntsena leswaku ntsombano wu sungula! Kambe swiphiqo a swi helelanga kwalaho. Le Kharibiya, ntlangu wa khrikete wu xiximiwa ngopfu, naswona rivala ra kona ri tekiwa ri ri leri kwetsimaka. Kutani a swi yila leswaku mulawuri wa kona a hi pfumelela hi famba-famba ehenhla ka byanyi bya rivala rero. Xana drama a yi ta tlangiwa njhani? Xana xiteji a hi ta xi veka kwihi?

“Hambiswiritano, hi ye emahlweni ni malunghiselelo ya hina, hi ri ni ntshembo wa leswaku Yehovha u ta hi pfuna. Kunene u hi pfunile! Hi nyikiwe mpfumelelo wo tirhisa rivala ra mintlangu leri nga ni byanyi, ntsena a hi fanele hi endla platifomo ni xindledyana lexi yaka eka yona kambe swi nga khumbi byanyi. Leswaku hi heta ntirho wolowo, un’wana ni un’wana u tirhe hi matimba vusiku hinkwabyo. Maxelo na wona a ma ri xiphiqo, hikuva ku ne mpfula vusiku byebyo hinkwabyo, kambe loko ri xa yi xile. Hambileswi a ku ri ni swiphiqo leswi hinkwaswo, nongonoko wu sungule hi nkarhi lowu vekiweke.

“Ntsombano wu fambe kahle, hikuva mpfula yi sungule ku na hi siku ro hetelela hi Sonto. Hi pfuke hi yona. A swi hlwelanga leswaku rivala ra ntlangu wa khrikete ri va damu, naswona mati se a ma lava ku fika ehenhla ka platifomo ni xindledyana lexi hi xi endleke. Kambe yi xile loko nongonoko wu ri ekusuhi no sungula. Nkateko wa kona tintambhu ta gezi a ti nga ri ehenhla ka byanyi, a ti khomisiwe hala hansi ka mapulanga ya platifomo. Swi pfune ngopfu leswi hi bohekeke ku endla platifomo ni xindledyana swi va ehenhla!”

Loko drama yi sungula vayingiseri hinkwavo va 6 088 va tiphine hi masana layo kufumela. Endzhaku ka mavhiki mambirhi, vanhu va 1 038 va ye entsombanweni wa vumbirhi, lowu a wu ri eBerbice. Nhlayo ya vanhu lava veke kona emintsombanweni hayimbirhi loko va helerile a va ri 7 126, naswona a ku ri nhlayo ya le henhla ngopfu enkarhini wolowo leyi yi nga tshama yi vikiwa eGuyana. Masiku lawa nhlayo ya kona yi fika kwalomu ka 10 000.

Vumundzuku Lebyi Tsakisaka

Ezekiyele eka vuprofeta byakwe u vone tempele leyi kwetsimaka ya Yehovha, leyi akiweke hi vuntshwa. A ku ri ni mati lama a ma pfelela, lawa a ma ya ma tala loko ma ri karhi ma khuluka kukondza ma va “xinambyana lexikulu” ma endla leswaku swilo swi kota ku hanya hambi ku ri eLwandle leri Feke, ra mati ya munyu.—Ezek. 47:1-12.

Leswi vugandzeri lebyi tengeke byi hambeteke ku sukela hi 1919, vanhu va Xikwembu va byi vonile vuprofeta byebyo loko byi hetiseka. Manguva lawa, nambu wa ntiyiso wa malunghiselelo ya swa moya—ku nga Tibibele, tibuku to pfuna ku dyondza Bibele, minhlangano, tinhlengeletano ni mintsombano—wu tima torha ra moya ra timiliyoni ta vanhu emisaveni hinkwayo.

Timbhoni ta Yehovha ta le Guyana ti tsakela ku hlanganyela eku hetisekeni ka vuprofeta byebyo. Ku tlula kwalaho, ti ta hambeta ti tirhisa milambu ya xiviri leswaku ti tleketla swakudya swa moya leswi hanyisaka hinkwavo ‘lava va nga ni mboyamelo lowunene eka vutomi lebyi nga heriki’ kwihi na kwihi laha vanhu volavo va tshamaka kona eTikweni leri ra Mati.—Mint. 13:48.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 140]

Nkatsakanyo Wa Guyana

Tiko ra kona: Ribuwa ra kona leri nga le hansi ka vuandlalo bya lwandle ro va misava leyi nga hlantiwa hi milambu loko yi chululela mati elwandle naswona ri aname mpfhuka wa tikhilomitara ta 230. Tiko leri ri taleriwe hi makhwati, ni tintshava leti nga le ndzeni-ndzeni ka tiko, laha vunyingi bya milambu ya Guyana yi sungulaka kona.

Vanhu va kona: Kwalomu ka hafu ya vaaki i Maindiya lama teke hi ku tirha, kasi vo tlula 40 wa tiphesente i vatukulu va vantima va le Afrika kumbe makhaladi, naswona kwalomu ka tiphesente ta ntlhanu i Maindiya ya le Amerika. Vaaki va kwalomu ka 40 wa tiphesente va tivula Vakreste; 34 wa tiphesente i Mahindu; naswona kaye wa tiphesente i Mamoslem.

Ririmi ra kona: Ririmi ra ximfumo i Xinghezi, kambe Xicreole xi vulavuriwa etikweni hinkwaro.

Ndlela yo tihanyisa: 30 wa tiphesente ta vaaka-tiko va tirha ku rima. Mintirho yin’wana leyi nga kona i ya ku phasa tinhlampfi, ku tsema timhandzi ni timayini.

Swakudya swa kona: Ku tshoveriwa ngopfu rhayisi, tinyawa ta khokho, mihandzu leyi byariwaka etindhawini leti hisaka, tikhokhonati, kofi, mavele, ntsumbula, mova ni mihandzu yin’wana ni matsavu lama kumekaka endhawini yoleyo yo hisa. Ku dyiwa nyama ya homu, ya nguluve, ya huku ni ya nyimpfu. Ku dyiwa ni nhlampfi ni mundle.

Maxelo: Xixika xa kona a xi hambananga ngopfu ni ximumu xa kona. Hi lembe ku na mpfula leyi ringanaka tisentimitara ta 150 ku ya eka 200 etindhawini ta le ribuweni ra lwandle. Hambileswi tiko ra Guyana ri nga le kusuhi ni ikhweyita, a ku hisi ngopfu hileswi moya lowu humaka eLwandle ra Atlantic wu tshamaka wu ri karhi wu hunga.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 143-145]

Ku Hava Loyi A A Ta N’wi “Pfala” Nomu

Malcolm Hall

U velekiwe hi: 1890

U khuvuriwe hi: 1915

Matimu ya yena hi ku komisa: I muaka-tiko wa le xihlaleni xa Leguan, kutani a a ri un’wana wa lavo sungula ku chumayela mahungu lamanene etikweni rolero naswona a a khathalela ntlawa lowu a wu ya wu kula kwale.

Ntukulu wakwe Yvonne Hall u hlamusela leswi landzelaka.

Munhu un’wana loyi a tsariselaka vanhu ku vhota u tshame a byela Kokwana a ku: “Xana i ntiyiso leswaku a wu vhoti? Loko swi ri tano, hi ta ku pfalela hi tlhela hi ku tekela Bibele ya wena.” Kokwana u lo n’wi xondzolota ivi a ku: “Nomu wa mina wona u ta wu endla yini? Xana u ta swi kota ku pfala nomu wa mina leswaku ndzi nga ha vulavuli ntiyiso lowu varhangeri va wena va vukhongeri va ku tumbeteleke wona nkarhi wo leha?” Mutirhela-mfumo yoloye u lo hlamula ntsena a ku: “Ndzi ta tlhela ndzi vuya.”

Kokwana u khuvuriwe hi 1915, naswona hi un’wana wa lavo sungula ku chumayela hi Mfumo eGuyana. Makwerhu un’wana u vule leswaku “kunene a a wu lwela ntiyiso.” Kokwana u kume ntiyiso loko a ha tshama eGeorgetown laha a a tirha kona. U swi xiyile leswaku wolowo a wu ri ntiyiso endzhaku ka loko a yingisele nkulumo yin’wana ya le rivaleni eSomerset House. Kahle-kahle loko a fika ekaya u hlaye matsalwa hinkwawo eBibeleni yakwe.

Endzhaku ka sweswo, u tlhelele ekaya le Leguan naswona a nga ha dyanga nkarhi u vhele a sungula ku chumayela. Vamakwavo wa yena vambirhi va xisati ni vana van’wana va buti wakwe hi van’wana vo sungula ku amukela rungula ra Mfumo. Hi vona lava a va ri swirho leswi tiyeke swa ntlawa lowu a wu hlanganyela ekaya ra kokwana.

Eku sunguleni, mufundhisi a a ri ni nkucetelo wo biha eka vanhu va le xihlaleni, naswona a swi tika ku endla leswaku vanhu va amukela mahungu lamanene. Mufundhisi a a tala ku vula leswaku kokwana u “pengisiwa hi Bibele.” Kambe sweswo a swi n’wi hetanga matimba. Hi xikombiso, hi Sonto nimixo a a veka gramafoni ya yena erikupakupeni ra le mahlweni ka yindlu kutani a tlanga tinkulumo ta Bibele. Hakanyingi, vanhu a va yima etlhelo ka patu va yingisela.

Hi ku famba ka nkarhi, van’wana va swi tsakerile. Sweswo swi vonake ngopfu-ngopfu hi vusiku bya Xitsundzuxo, loko xithezi xa le henhla xa yindlu ya kokwana xi lo mphaa, hi vanhu. A ku ri yena mutshama–xitulu tlhelo xivulavuri naswona hi yena a dyeke swifanekiselo. Leroy Denbow, un’wana wa swichudeni swa yena swa Bibele, u sungule ku phayona kutani a heta nkarhi wo karhi a ri mulanguteri wa xifundzha.

Endzhaku ka loko a tshike ntirho wakwe wa ku va mulanguteri wa vakhandziyi va xikepe eNambyeni wa Essequibo, kokwana u sungule ku phayona exihlaleni xa Leguan ni le xihlaleni lexi nga ekusuhi xa Wakenaam. Mixo wun’wana ni wun’wana a a pfuka hi hafu ku bile awara ya mune, kutani a senga tihomu takwe ni ku phamela tinguluve ta yena. Kwalomu ka hafu ku bile awara ya nkombo nimixo, a a hlamba ivi a hlaya ndzimana ya siku ni ndzima yo karhi ya Bibele, ivi a fihlula kutani a lunghiselela ku ya ensin’wini. Ndza ha n’wi vona hi mahlo ya mianakanyo loko a ri karhi a pompela mavhilwa ya xikanyakanya xakwe a nga si khoma ndlela. Siku ni siku a a hlanganisa mpfhuka wo ringana tikhilomitara ta 20.

Kokwana u hete pfhumba rakwe ra laha misaveni hi November 2, 1985, loko a ta va a tirhele Yehovha hi ku tshembeka ku ringana malembe ya kwalomu ka 70. Eka malembe wolawo hinkwawo ku hava loyi a koteke ku n’wi “pfala” nomu. Entiyisweni, sweswi Xihlala xa Leguan ni Xihlala xa Wakenaam swi ni mavandlha.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 155-158]

Vutomi Bya Mina Byi Cincile Loko Ndzi Kuma Tinhlamulo Ta Swivutiso Leswi Ndzi Karhateke Ku Sukela eVutsongwanini

Albert Small

U velekiwe hi: 1921

U khuvuriwe hi: 1949

Matimu ya yena hi ku komisa: U sungule ku phayona hi 1953. Yena ni nsati wakwe Sheila, va ye eGiliyadi hi 1958 kutani xiavelo xa vona xi va tlherisela eGuyana.

“U endliwe hi Xikwembu”—swoleswo hileswi a ndzi tala ku byeriwa swona loko ndza ha ri xifanyetana. Kutani loko Manana a ndzi byela leswaku a ku ri mina la karhata ngopfu eka vana vakwe va mune, ndzi anakanye leswaku Xikwembu xi endle vana lavanharhu va va kahle ivi mina xi ndzi endla ndzi va wo karhata.

Loko ndzi ri ni malembe ya kwalomu ka khume hi vukhale, ndzi vutise mudyondzisi wa xikolo xa Sonto ekerekeni ndzi ku: “Xikwembu xi endliwe hi mani?” A ndzi kumanga nhlamulo. Hambiswiritano, leswi vanhu hinkwavo a va nghena kereke, na mina loko se ndzi kule ku ringana, ndzi sungule ku ya ekerekeni—kambe a ndzi nghena Kereke ya Presbyterian. Kambe a ndzi nga ti kumi tinhlamulo ta swivutiso swo tala leswi a ndzi ri na swona. Hi xikombiso, ekerekeni a hi yimbelela risimu ro dzunisa leri hi ku komisa a ri ku: “Xifumi exigodlhweni xa xona, xisiwana egedeni ra xona. Xikwembu xi endle leswaku ku va ni lava tlakukeke ni va xiyimo xa le hansi; xi kunguhate swiyimo swa vona.” A ndzi tivutisa loko ‘Hakunene Xikwembu xi “kunguhate swiyimo swa vona”?’ Siku rin’wana ndzi vutise mufundhisi ndzi ku, “Loko Xikwembu xi endle Adamu na Evha, xana vanhu va tinxaka to hambana-hambana va huma kwihi?” Hi ku komisa u ndzi hlamule leswaku mhaka leyi nga eka Genesa i ntsheketo.

Kutani hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, hi khutaziwe ku khongelela masocha ya le Britain. Leswi swi hetelele swi ndzi endla ndzi vona leswaku leswi kereke ya mina yi swi dyondzisaka a swi kanetana ni leswi ndzi swi hlayeke eBibeleni. Hambiswiritano, ndzi tivutise leswaku, ‘Hi yihi kereke leyi ndzi nga yaka eka yona?’ Kambe a ndzi yi tshikanga kereke ya mina. Loko ndzi ri ni malembe ya 24 hi vukhale, ndzi tekane na Sheila.

Siku rin’wana loko ndza ha ku vuya ekerekeni, ndzi endzeriwe hi Mbhoni ya Yehovha. A hi tala ku vula leswaku Timbhoni i kereke leyi nga pfumelelaniki ni mhaka ya ndzilo wa tihele kutani a ndzi nga lavi ku twa nchumu ha tona. A ti khomela minhlangano ya tona emakaya ya vanhu naswona a ti nga ambali mpahla ya vufundhisi. Kasi xin’wana, swilo leswi ndzi humeleleke evuton’wini, nileswi ndzi tekaneke ni nsati lonene, swi ndzi endle ndzi vona leswaku Xikwembu xa ndzi khathalela.

Loko Mbhoni leyi vuriwaka Nesib Robinson yi titivisa eka mina, a ndzi ri eku pheceni ka vhilwa ra xikanyakanya xa mina. Ndzi te: “Vhilwa leri ri poncile. Loko u ri Mukreste ndzi pfune ku ri lunghisa.” Hiloko ndzi namba ndzi ya endlwini. Eka vhiki leri landzelaka, loko ndza ha ku huma endlwini ndzi ku ndzi ya ekerekeni, ndzi khome ni Bibele ya mina hi voko, Nesib a a ri karhi a khupuka switepisi a ta endlwini ya mina. Ndzi te eka yena: “A ndzi byi tsakeli vukhongeri bya wena. Nsati wa mina u le ndlwini. Vulavula na yena.” Hiloko ndzi n’wi siya kwalaho.

Loko ndzi ri ekerekeni ndzi tisorile hikwalaho ka leswi ndzi swi vuleke, kutani ematshan’weni yo yingisela mufundhisi a ndzi ri karhi ndzi anakanya leswaku, ‘Loko Nkulukumba Robinson a vulavula ni nsati wa mina, a nge wu kumi nkarhi wo sweka sopo yo nandziha leyi a yi swekaka Sonto yin’wana ni yin’wana.’ Kambe a ndzo karhateka ntsena; loko ndzi fika ekaya, sopo a yi lunghile. Leswi a ndzi karhatekile, ndzi vutise Sheila ndzi ku: “Xana u vulavule na yena wanuna luya va nge i Robinson?” Hiloko a ku, “Ina, ndzi vulavule na yena. Loko ndzi ri karhi ndzi sweka yena a a tshame ehansi a ri karhi a ndzi chumayela.”

Endzhakunyana ka sweswo, Sheila u amukele dyondzo ya Bibele. U tlhele a bebula n’wana wa hina wa mativula, loyi a velekiweke nkarhi wu nga si fika. Ndzi vutise Nkulukumba Robinson leswaku ha yini ku humelela swilo swo tano. U ndzi hlamule leswaku a ku nga ri ku rhandza ka Xikwembu kambe a swi vangiwa hi vuyelo bya ku nga yingisi ka Adamu na Evha ni ku nga hetiseki loku hi ku kumeke eka vona tanihi ndzhaka. Nhlamulo leyi yi ndzi enerisile.

Hakanyingi Nesib a a ndzi endzela endhawini leyi a ndzi vatlela fanichara eka yona. A hi bula hi ntirho wa mina, kambe loko a nga si famba, a a pfa a hoxa yinhla yo karhi leyi humaka eBibeleni. Hi ku famba ka nkarhi, a hi nga ha buli ngopfu hi fanichara kambe se a hi bula ngopfu hi Rito ra Xikwembu. Siku rin’wana ndzi endle xiboho xo n’wi vutisa xivutiso xin’we kumbe swimbirhi leswi swi ndzi karhateke vutomi bya mina hinkwabyo, ndzi anakanya leswaku na yena swi ta n’wi tsandza, hikuva vafundhisi hinkwavo “lava fanelekaka” a va nga swi koti ku swi hlamula.

Ndzi byele Nesib leswaku a ndzi hlamula hi Matsalwa, hiloko ndzi n’wi vutisa xivutiso xo sungula lexi nge: “Xikwembu xi vumbiwe hi mani?” Nesib u hlaye Pisalema 90:2 eka King James Version, leyi nge: “Tintshava ti nga si va kona, ni misava yi nga si va kona, u Xikwembu ku suka enkarhini lowu nga riki na makumu ku ya enkarhini lowu nga riki na makumu.” U ndzi langutile, ivi a ku: “Wa yi twa leswaku yi ri yini? Ku hava la endleke Xikwembu; i khale xi ri kona.” Nhlamulo leyi, leyi twisisekaka yi ndzi hlamarisile. Sweswo swi suse ku chava hinkwako loku a ndzi ri na kona, hiloko se ndzi n’wi vutisa swivutiso hinkwaswo leswi a ku ri malembe swi ri karhi swi ndzi karhata. Tinhlamulo ta Nesib leti humaka eMatsalweni, ngopfu-ngopfu ta malunghana ni xikongomelo xa Xikwembu xo endla misava yi va paradeyisi, ti ndzi tsakise ku tlula mpimo.

Siku ro sungula leri ndzi nga ya ha rona eHolweni ya Mfumo ri ndzi tsakisile. Njhani? Hikuva swi ndzi hlamarisile ku vona vayingiseri va nyikela tinhlamulo enhlanganweni—ku nga nchumu lowu a ndzi nga si tshama ndzi wu vona ekerekeni. Nsati wa mina loyi a a nga si tshama a ya enhlanganweni, a a nga ri kona hi nkarhi wolowo. Loko ndzi n’wi rungulela, u te: “A hi fambe swin’we.” Nisweswi endzhaku ka malembe ya 55 ha ha ya eminhlanganweni!

Mina na Sheila hi khuvuriwe hi 1949 eLwandle ra Atlantic. Ndzi sungule ku phayona hi 1953. Endzhaku ka malembe mambirhi, Sheila u ndzi joyinile eka ntirho wa mina wa nkarhi hinkwawo, lowu ndzi heteke malembe ya 50 ndzi ri karhi ndzi wu endla. Hi 1958 hi rhambiwe ku ya eka ntlawa wa vu-31 wa Giliyadi naswona hi tlhele hi averiwa eGuyana. Hi hete malembe ya 23 hi ri karhi hi endzela mavandlha ni swifundzha kutani hi va maphayona yo hlawuleka ku fikela sweswi. Kunene ndzi nkhensa Yehovha, ku nga ri hileswi a ndzi nyikeke tinhlamulo ta swivutiso leswi a ndzi ri na swona ku sukela evutsongwanini, kambe ni hileswi a hi pfumeleleke leswaku hi n’wi tirhela mina ni nkatanga.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 163-166]

“Hi Mina Loyi! Ndzi Rhume”

Joycelyn Ramalho (loyi a a ri wa ka Roach)

U velekiwe hi: 1927

U khuvuriwe hi: 1944

Matimu ya yena hi ku komisa: Sweswi i noni, u hete malembe ya 54 a ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo, ku katsa ni ku endzela mavandlha swin’we ni nuna wakwe.

Ndzi velekeriwe exihlaleni xa Kharibiya lexi vuriwaka Nevis. Manana a a nga ri na nuna naswona a a nghena kereke ya Methodist tlhelo a a ri muongori. U ndzi dyondzise ku pfumela eka Xikwembu. Hikwalaho ka ntirho wakwe, hi rhurhele eximutanini xin’wana lexi nga exihlaleni lexi a hi tshama eka xona. Sonto leyi landzelaka, hi ye ekerekeni ya Methodist hi fika hi tshama eka xin’wana xa switulu swo hlawuleka. Hambiswiritano, endzhakunyana ka timinete, hi byeriwe leswaku “vini” va xitulu xolexo xo hlawuleka va fikile kutani hi boheka ku ya tshama kun’wana. Hambileswi un’wana a hi tweleke vusiwana ivi a hi tshika hi tshama exitulwini “xakwe” xo hlawuleka, manana u endle xiboho xa leswaku a hi nge he pfuki hi yile ekerekeni yoleyo. Ematshan’weni ya sweswo hi sungule ku ya eKerekeni ya Anglican.

Eku sunguleni ka va 1940, loko manana a endzela munghana wakwe, u hlangane ni Mbhoni leyi a yi huma eSt. Kitts, leyi n’wi nyikeke buku. Leswi manana a a rhandza ku hlaya, u yi hlayile hi ku hiseka kutani a swi vona leswaku wolowo i ntiyiso. Endzhakunyana ka sweswo, u tekiwile kutani hinkwerhu ka hina hi rhurhela eTrinidad. Hi nkarhi wolowo minkandziyiso ya hina a yi yirisiwile eTrinidad, kambe a hi swi kota ku ya eminhlanganweni eHolweni ya Mfumo. Swi nga siya ekule, manana u tshike Kereke ya Anglican kutani a sungula ku tirhela Yehovha, hilaha tata wa mina wa vumbirhi James Hanley a endleke hakona.

Loko ndzi ri eTrinidad, ndzi hlangane na Rose Cuffie, makwerhu wa xisati loyi a a ha ri muntshwa. A ndzi nga swi xiyi leswaku endzhaku ka malembe ya 11, Rose u ta va murhumiwa swin’we na mina. A ndzi ya ndzi swi navela swinene ku tirhela Yehovha. Ndza ha ri tsundzuka kahle siku leri ndzi sunguleke ku chumayela ha rona. Kuteloko ndzi nghena emutini wo sungula, ndzi vhela ndzi pfaleka nomu loko n’wini wa muti a huma. Ndzi yime nkarhi wo leha ndzi nga si pfula Bibele, hiloko ndzi hlaya Daniyele 2:44 ivi ndzi hatlisa ndzi famba!

Ndzi sungule ku phayona hi 1950, kutani endzhaku ka malembe mambirhi, ndzi tsake ngopfu loko ndzi kuma xirhambo xo ya eka ntlawa wa vu-21 eGiliyadi. Swichudeni swinharhu eka ntlawa wa hina swi averiwe ku ya eGuyana: A ku ri mina; Florence Thom, loyi a a huma eGuyana; na Lindor Loreilhe, loyi a hi tshama swin’we ekamareni. Hi fike hi November 1953 kutani hi averiwa eSkeldon, ku nga doroba leri nga eka mpfhuka wo ringana tikhilomitara ta 180 ku suka eGeorgetown, ekusuhi ni laha ku sungulaka Nambu wa Courantyne. Ntlawa wa le xihlaleni a wu hi rindzele hi mahlo-ngati.

Vanhu vo tala va le Skeldon i Maindiya lama teke hi ku tirha naswona a va ri Mahindu kumbe Mamoslem. Vo tala a va nga koti ku hlaya ni ku tsala, kutani loko hi va chumayela, hakanyingi a va ta angula va ku: (“Bruck am up, Sista,”) leswi vulaka leswaku “Vulavula swi twala kumbe u hi olovisela n’wana mhani.” Eku sunguleni a ku va ni vanhu va le xikarhi ka 20 na 30 eminhlanganweni, kambe nhlayo yoleyo yi hungutekile loko lava a va nga tsakeli va tshika ku hlanganyela.

Wansati un’wana u endle nhluvuko lerova a lava ku ya ensin’wini. Kambe loko ndzi ya ekaya ra yena hi nkarhi lowu vekiweke, ndzi kume n’wana wakwe wa mufana loyi a a ri ni malembe ya 14 hi vukhale a lunghekele ku famba na mina. Mana wakwe u te: “Manana Roach, u nga famba na Frederick, mina ndza sala.” Endzhakunyana hi kume leswaku tatana wa wansati loyi, loyi a a ri Muanglican la hisekaka a a tile a ta n’wi chela moya wo biha. Nilokoswiritano, n’wana wakwe, Frederick McAlman, u endle nhluvuko lowu tsakisaka hi tlhelo ra moya naswona endzhakunyana u ye eGiliyadi.—Vona bokisi eka tluka 170.

Endzhakunyana ndzi tlhele ndzi averiwa eHenrietta, laha a ku ri ni muhuweleri un’we wa xinuna. Ndhawu yoleyo yi sungule ku khathaleriwa hi Vandlha ra Charity. Rose Cuffie, loyi ndzi nga vulavula ha yena hala henhla u sungule ku phayona na mina. Mina na Rose a hi heta mune wa masiku vhiki ni vhiki eHenrietta, naswona hi Ravuntlhanu rin’wana ni rin’wana a hi vindzuka hi khandziya xikanyakanya hi famba tikhilomitara to tlula 30 egondzweni leri nga ni ritshuri hi ya eminhlanganweni le Charity. A hi rhwala swakudya, malakani, minkumba ni tinete to sivela tinsuna.

A hi famba hi ri karhi hi chumayela naswona a hi pfa hi ya khutaza vahuweleri van’wana lava nga voxe ni makwerhu un’wana wa xisati la holeke emoyeni. Hakanyingi, a hi hlaya na vona Xihondzo xo Rindza. Hi Sonto, loko hi tlhelela eHenrietta, a hi fambisela ntlawa wa swichudeni swa hina swa Bibele Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza. A hi nga si tshama hi langutana ni swiyimo swo tika handle ka loko hi ponceriwe hi vhilwa kumbe hi neriwe hi mpfula.

A hi tshama hi tsakile. Entiyisweni, siku rin’wana wansati un’wana u te: “Mi tshama mi tsakile minkarhi hinkwayo; swi vonaka onge ku hava lexi mi karhataka.” Yehovha u engetele ntsako wa hina hi ku hi nyika nsimu leyi vekaka mihandzu. Hambi ku ri makwerhu wa xisati la holeke loyi hi n’wi endzeleke u tlhele a sungula ku tirhela Yehovha. Sweswi se ku hundze malembe ya kwalomu ka 50 naswona wa ha tshembekile.

Hi November 10, 1959, ndzi tekane na Immanuel Ramalho, loyi a a ri phayona. Hi tirhe swin’we eSuddie, laha ku nga mpfhuka wa tikhilomitara ta 23 ku suka edzongeni wa Henrietta. Ndzi ve ni khwiri kambe ri tlhele ri ndzi onhakela. Leswi a ndzi tshama ndzi khomekile hi nsimu swi ndzi pfune leswaku ndzi nga fi hi mbitsi. Hi ku famba ka nkarhi hi ve ni vana vambirhi. Nilokoswiritano, hi swi kotile ku hambeta hi phayona.

Hi 1995, Immanuel u file. Havumbirhi bya hina hi tirhele Yehovha emasin’wini yo tala. Hi vone mintlawa yin’wana leyitsongo yi kula yi va mavandlha lama kulaka, lama nga ni vakulu, malandza ya vutirheli hambi ku ri Tiholo ta Mfumo ta wona vini! Hi tlhele hi heta khume ra malembe hi ri karhi hi tiphina hi ku endzela mavandlha. Hambileswi Immanuel ndza ha n’wi kumbukaka swinene, nseketelo wa Yehovha wa rirhandzu ni wa le vandlheni wu hambeta wu ndzi chavelela swinene.

Muprofeta Esaya loko a rhambiwa hi Yehovha u hlamule a ku: “Hi mina loyi! Ndzi rhume.” (Esa. 6:8) Mina na nuna wa mina la nga fa hi ringete hi matimba ku tekelela langutelo rolero lerinene ra muprofeta yoloye. Hakunene, ku fana na Esaya, hi tiyisele minkarhi yo nonon’hwa ni leyi tshovaka mbilu. Kambe minkarhi yo tala a hi tiphina swinene.

[Bokisi leri nga eka tluka 170-173]

EXikolweni Xa Giliyadi Ndzi Averiwe Ku Ya Tirha eTikweni Ra Rikwerhu

Frederick McAlman

U velekiwe hi: 1942

U khuvuriwe hi: 1958

Matimu ya yena hi ku komisa: Loko a thwasile exikolweni xa Giliyadi, u averiwe etikweni ra rikwavo eGuyana. Sweswi yena ni nsati wakwe, Marshalind i maphayona ya nkarhi hinkwawo.

Loko ndzi ri ni malembe ya 12 hi vukhale, murhumiwa la vitaniwaka Joycelyn Roach (loyi sweswi a nga wa ka Ramalho) a a dyondza Bibele na manana. Na mina a ndzi hlanganyela eka bulo ra vona. Manana u tshike ku dyondza, kambe mina a ndzi tshikanga kutani ndzi sungule ku ya ni le minhlanganweni. Loko ndzi ri ni malembe ya 14 hi vukhale, Makwerhu Roach ni murhumiwa-kulobye Rose Cuffie na Lindor Loreilhe a va famba na mina ensin’wini hi swikanyakanya swa vona. A ndzi nga swi xiyi leswaku na mina ndzi ta va murhumiwa ku fana na vona.

Loko ndzi sungula ku dyondza ni Timbhoni ta Yehovha, a ndzi ri karhi ndzi tilunghiselela ku ya tinyiketela ximfumo tanihi xirho xa kereke ya Anglican. Siku rin’wana mufundhisi u ringete ku hlamusela Vunharhu-un’we lebyi va vulaka leswaku bya “kwetsima.” Endzhaku ka loko ndzi n’wi yingiserilenyana, mhaka leyi yi ndzi nyangalatile, hiloko ndzi pfula nomu ndzi n’wi byela leswaku a ndzi pfumeli leswaku dyondzo yoleyo yi kona eBibeleni. Kutani a ku: “Ndza swi tiva leswaku u hlaya tibuku to karhi, i chefu tibuku teto. U nga ha ti hlayi. U fanele u pfumela eka Vunharhu-un’we.” Hi mpfhuka siku rero a ndza ha wu vekaka nkondzo wa mina ekerekeni ya Anglican, ndzi hambete ndzi dyondza ni Timbhoni. Kutani ndzi khuvuriwa hi 1958.

Hi September 1963, ndzi kume papila leri humaka erhavini ri ndzi byela leswaku ndzi va phayona ro hlawuleka. Ndzi pfumerile. Hiloko ndzi averiwa eVandlheni ra Fyrish etlhelo ra Nambu wa Courantyne, kasi phayona-kulorhi a ku ri Walter McBean. Hi tirhe swin’we lembe hinkwaro, hi tirha miti ya le ribuweni ra nambu. Leswi swi endle leswaku hi lunghekela ku ya exiavelweni lexi landzelaka—ku nga eVandlheni ra Paradise, leri loko hi fika hi 1964 a ri ri ni vahuweleri va khume. Hi phayone kwalaho ku tlula malembe ya mune, naswona vandlha rero ri kurile ri va ni vahuweleri va 25.

Hi 1969, ndzi rhambiwe ku ya joyina ntlawa wa vu-48 exikolweni xa Giliyadi. Rona lembe rero ndzi tsakisiwe hi ku ya etlela eBethele eBrooklyn leswaku ndzi ta kota ku ya eNhlengeletanweni ya Matiko Hinkwawo ya “Ku Rhula Ka Misava.” Hakunene swi ndzi tsakisile swinene ku hlangana ni vamakwerhu vo tala lavo tshembeka! A ndzi nge ri rivali siku leri Frederick W. Franz loyi a a ri xirho xa Huvo leyi Fumaka, a nga famba na hina ekamareni rakwe. A a ri ni tibuku to tala lerova a ndzi tivutisa leswaku se mubedo wakwe wu le kwihi! Xichudeni xin’wana xa Rito ra Xikwembu a ku ri Ulysses Glass, un’wana wa valeteri va hina va le xikolweni xa Giliyadi. Ndza ha ma tsundzuka kahle marito yakwe lama nge: “Swilo swinharhu swa nkoka loko u tsala ni loko u dyondzisa i ku ba nhloko ya mhaka, ku komisa ni ku veka mhaka erivaleni.”

Ku vula ntiyiso, a swi ndzi tsakisanga nikatsongo loko ndzi kuma leswaku ndzi averiwe eGuyana. Eka mina a swi fana ni loko ndzi nga nyikiwanga xiavelo hikuva ku averiwa eGuyana a swi fana ni ku muka ekaya. Hambiswiritano, Makwerhu Glass u vulavule na mina hi ri vambirhi a ndzi pfuna leswaku ndzi va ni langutelo lerinene hi xiavelo lexi. U ndzi tsundzuxe leswaku ku va exikolweni xa Giliyadi hi koxe i lunghelo lerikulu, naswona swi nga ha endleka ndzi averiwa emugangeni wun’wana kwale Guyana laha swi nga ta fana ni loko ndzi ri etikweni rimbe. Kunene swi ve tano, hikuva ndzi averiwe eVandlheni ra Charity ekusuhi ni Nambu wa Pomeroon. Enkarhini wolowo, eCharity a ku ri ni vahuweleri va ntlhanu ntsena.

Mina swin’we ni murhumiwa-kulorhi Albert Talbot a hi nga tivi nchumu hi ku tluta, kutani a hi fanele hi dyondza ku tluta hi xikepe xa hina. Swi nga ha vonaka swi olova, kambe ndza ku byela, swa tika. Loko u nga xiyi lomu moya wu hungelaka kona ni lomu mati ma khulukelaka kona, u nga tikuma u yime ndhawu yin’we. Lexi tsakisaka makwerhu wa xisati loyi a a hi dyondzisa ku tluta a a swi kota ngopfu.

Mavoko ya hina lama tiyeleke hi wona ma hi pfuneke ku tluta ku ringana malembe ya khume. Hiloko munhu un’wana a hi byela leswaku a nga xavisela vandlha ra hina xikepe lexi nga ni njhini, kambe a hi nga ri na mali leyi ringaneke. Mawaku ntsako lowu a hi ri na wona loko rhavi ri hi rhumela mali yo xava xikepe xexo! Swi tikomba onge mavandlha yo tala a ma yi twile mhaka ya hina ya ku kayivela ka mali yo xava xikepe, naswona a ma lava ku hi pfuna. Hi ku famba ka nkarhi, hi kume swikepe swin’wana, leswi hinkwaswo ka swona a swi vitaniwa Kingdom Proclaimer ivi ku landzela nomboro yo karhi leswaku hi kota ku swi hambanisa.

Endzhaku ko tirha ni maphayona yo hambana-hambana, ndzi hlangane na Marshalind Johnson loyi hi ku famba ka nkarhi a veke nsati wa mina naswona a a ri phayona ro hlawuleka leri a ri averiwe eVandlheni ra Mackenzie. Tata wakwe ku nga Eustace Johnson a a dumile le Guyana, loko a nga si fa u hete malembe ya khume a ri mulanguteri wa xifundzha. Sweswi mina na Marshalind hi maphayona ya nkarhi hinkwawo naswona hi hete malembe yo ringana 55 hi ri maphayona yo hlawuleka, kambe malembe lawa hi ma heteke hi ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo i 72. Hi kurise ni vana va hina va tsevu.

Yehovha u wu katekisile ntirho wa hina wo chumayela. Hi xikombiso, eku sunguleni ka va-1970, loko hi ri karhi hi chumayela ePomeroon, hi hlangane ni jaha rin’wana leri nga murhungi, naswona ri pfumele ku dyondza Bibele. A ri ri xichudeni xa kahle ngopfu. Hi ri khutaze ku nhlokohata mavito ya tibuku ta Bibele. Loko ku hela vhiki se a ri ma tiva hinkwawo hi nhloko naswona a ri tiva ni tluka ra kona! Rona ni nsati va ve Timbhoni ku katsa ni vana va nkombo eka vana va vona va kaye, naswona mina na rona hi vakulu evandlheni ra Charity. Mikateko yo fana ni leyi, kumbexana a ndzi nga ta va ndzi yi kumile loko a ndzi nga landzelanga xikombiso xa varhumiwa lavaya va khale vo hiseka.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 176]

Ndzi Dyondze Rito Ra Xikwembu Hi Mapapila

Monica Fitzallen

U velekiwe hi: 1931

U khuvuriwe hi: 1974

Matimu ya yena hi ku komisa: Leswi a a ri kule ni Timbhoni, ku hele malembe mambirhi a ri karhi a dyondza Rito ra Xikwembu hi mapapila, naswona a a chumayela swinene eka Maindiya-kulobye ya le Amerika. Leswi sweswi se a feke mahlo, u nhlokohata matsalwa lawa a nga ta ma tirhisa ensin’wini.

Ndzi tshama eWaramuri endhawini ya Maindiya ya le Amerika, leyi nga le ribuweni ra Nambu wa Moruka, emugangeni wa le Guyana lowu nga en’walungu-vupela-dyambu. Eku sunguleni ka va-1970, loko ndzi kuma ntiyiso, vandlha leri a ri ri ekusuhi a ku ri ra Charity, hala kusuhi ni Nambu wa Pomeroon. A hi tluta tiawara ta 12 ku ya kona.

Loko ndzi ri eku xaveni kwale Charity ndzi hlangane ni Timbhoni ta Yehovha. Frederick McAlman u ndzi nyike magazini wa Xihondzo xo Rindza ni wa Xalamuka! Ndzi muke na tona ekaya ivi ndzi fika ndzi ti veka ni swiambalo swa mina, ti tshame kwalaho malembe mambirhi. Hiloko ndzi vabya, a ndzi tshama ndzi etlele minkarhi yo tala, kutani ndzi va ni ntshikilelo. Enkarhini wolowo ndzi tsundzuke timagazini letiya. Ndzi ti hlayile, kutani ndzi swi vona xikan’we-kan’we leswaku lowu i ntiyiso.

Hi nkarhi wolowo, nuna wa mina Eugene u sungule ku lava ntirho, hiloko a ehleketa ku khandziya xikepe a ya eCharity. A ndzi sungula ku hlakarhela, kutani ndzi fambe na yena. Hambiswiritano, xikongomelo xa mina a ku ri ku ya lavana ni Timbhoni ta Yehovha. A swi kalanga swi teka nkarhi leswaku ndzi ti kuma; Mbhoni yin’wana ya xisati yi te laha a hi tshama kona. Ndzi yi vutisile: “Xana u wun’wana wa vanhu va Xihondzo xo Rindza?” Loko yi hlamula yi ku ina, ndzi yi vutise loko yi tiva wanuna loyi ndzi nga tshama ndzi hlangana na yena emakete eka malembe mambirhi lama hundzeke. Hiloko yi hatlisa yi ya ndzi vitanela Frederick McAlman, loyi a a ri eku chumayeleni ensin’wini yoleyo swin’we ni vahuweleri van’wana.

Loko yi vuya na yena, Makwerhu McAlman u ndzi kombe leswi dyondzo ya Bibele yi fambisaka xiswona a tirhisa buku leyi nge Ntiyiso Lowu Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki. Ndzi pfumele ku dyondzeriwa. Leswi mina na Eugene a hi fanele hi muka, ndzi sungule ku dyondzeriwa hi mapapila. Ndzi dyondze tibuku timbirhi hi mapapila—buku leyi nge Ntiyiso ni leyi nge “Things in Which It Is Impossible for God to Lie.” Loko ndzi ri karhi ndzi dyondza buku leyi nge Ntiyiso, ndzi nambe ndzi lela eKerekeni ya Anglican kutani ndzi va muhuweleri la nga khuvuriwangiki. Mufundhisi u ndzi tsalele papila a ku: “U nga ti yingiseli Timbhoni ta Yehovha. A ti yi twisisi kahle Bibele. Ndzi ta ta ndzi ta bula na wena hi mhaka leyi.” Kambe a nga kalanga a fika.

Leswi a ndzi ri muhuweleri ndzi ri ndzexe endhawini yoleyo, ndzi sungule ku chumayela vaakelani va mina hi ta vukhongeri bya mina lebyintshwa. Ndzi chumayele ni nkatanga, loyi a khuvuriweke endzhaku ka lembe ndzi khuvuriwile. Namuntlha, Eugene i wun’wana wa vahuweleri va hina va 14.

Ndza ha ku va bofu hikwalaho ka vuvabyi bya mahlo, kutani masiku lawa ndzi nhlokohata matsalwa lama ndzi nga ta ma tirhisa ensin’wini. Nilokoswiritano, ndzi nkhensa Yehovha hikwalaho ka leswi ndza ha kotaka ku n’wi tirhela.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 181-183]

Yehovha U Ndzi Nyike ‘Leswi Komberiwaka Hi Mbilu Ya Mina’

Ruby Smith

U velekiwe hi: 1959

U khuvuriwe hi: 1978

Matimu ya yena hi ku komisa: Leswi a nga Mukharibi, u hoxe xandla swinene eku chumayeleni ka mahungu lamanene eBaramita, ku nga ndhawu leyi ku tshamaka Maindiya ya le Amerika, kwale ndzeni-ndzeni ka Guyana.

Ndzi hlangane ni Timbhoni ta Yehovha ro sungula hi 1975. A ndzi ri ni malembe ya 16 hi vukhale. Kokwana wa xisati u kume xiphephana eka n’wana wakwe wa jaha kutani leswi a a nga swi koti ku hlaya Xinghezi u ndzi kombele leswaku ndzi n’wi tolokela xona. Switshembiso leswi hlamuseriwaka eBibeleni swi ndzi hlamarisile, hiloko ndzi tsala vito ni adirese ya mina exiphephanini xexo ivi ndzi xi rhumela erhavini. Loko tibuku leti a ndzi ti komberile ti fika, ndzi ti hlayile ivi ndzi sungula ku vulavula ni van’wana hi ntiyiso wa Matsalwa lowu ndzi wu dyondzeke. Ndzi sungule hi kokwa wa mina wa xisati na mhani-ntsongo. Lexi vavisaka, tatana a a nga byi rhandzi vukhongeri bya mina.

A swi hlwelanga leswaku kokwana na mhani-ntsongo va sungula ku chumayela. Vanhu van’wana va le ximutanini xa ka hina loko va twa mahungu lamanene a va ta ekaya va ta dyondza swo tala hi Bibele. Hi nkarhi wolowo, loko ndzi ya emahlweni ndzi hlaya, ndzi sungule ku swi vona leswaku ndzi fanele ndzi cinca mahanyelo ya mina leswaku ndzi ta tsakisa Yehovha. Hiloko ndzi tiphofula eka tatana leswaku ndzi n’wi yivele xo karhi laha a tirhelaka kona, ndzi tlhantlha mholovo ya mina ni ndzisana ya mina ya mufana. Ndzi kote ku tlhantlha swiphiqo leswi endzhaku ka loko ndzi khongele nkarhi wo leha.

Hi nkarhi wolowo, rhavi ri hlele leswaku Sheik Bakhsh la nga phayona ro hlawuleka, a endzela eximutanini lexi a hi tshama eka xona. Hambiswiritano, Makwerhu Bakhsh a nga swi kotanga ku tshama nkarhi wo leha, kutani yena na makwerhu Eustace Smith, loyi hi ku famba ka nkarhi a nga va nuna wa mina, va dyondze na mina hi mapapila.

Hi 1978, ndzi khome ndlela ndzi ya eGeorgetown eNtsombanweni wa “Ku Hlula Ka Ripfumelo.” Loko ndzi fika entsindza, ndzi lo vhela ndzi kongoma erhavini ndzi ya va tivisa leswaku ndzi lava ku khuvuriwa. Va hlele leswaku Albert Small a ndzi vutisa swivutiso leswi vakulu va swi vutisaka lava lavaka ku khuvuriwa. A ndzi tsake ngopfu loko ndzi tlhelela eBaramita se ndzi ri nandza wa Yehovha la khuvuriweke!

Leswi a ndzi hiseka, ndzi nambe ndzi nghena hansi ni ntirho wo chumayela. Vo tala a va tsakela, hiloko ndzi kombela van’wana va vona leswaku hi aka ndhawu leyitsongo yo hlanganyela eka yona. Sonto yin’wana ni yin’wana a ndzi toloka Xihondzo xo Rindza, xa Xinghezi xi ya eka Xikharibi. Hambiswiritano, tatana a a nga byi rhandzi vukhongeri bya mina kutani u ndzi sindzise leswaku ndzi nga ha yi helo hi Tisonto. Hikwalaho a ndzi hlaya swihloko ndzi ri karhi ndzi swi rhekhoda eka khasete ya thepi, kutani buti wa mina a swi tlanga eminhlanganweni. Enkarhini lowu vanhu va kwalomu ka 100 a va tshama va ri kona eminhlanganweni.

Endzhakunyana ka sweswo, ndyangu wa ka hina wu rhurhele eGeorgetown hikwalaho ka timhaka ta mabindzu kutani kokwana a rhurhela eMatthews Ridge. Mhani-ntsongo u sale eBaramita kambe u tshike ku chumayela van’wana mahungu lamanene. Kutani mahungu ya Mfumo ma nyamalarile swa nkarhinyana kwalaho.

Loko ndzi ri eGeorgetown ndzi vonane na Eustace Smith hi xiviri, endzhaku ka nkarhinyana hi tekanile. Hambileswi Eustace a a nga xi tivi Xikharibi, havumbirhi bya hina a hi lava ku ya eBaramita leswaku hi ya hlakulela ku tsakela loku a ku ri kona kwale. Hi rhurhele kona hi 1992. Loko hi fika, hi vhele hi khomeka hi nsimu ni ku hlela minhlangano. A swi hlwelanga leswaku nhlayo ya lava vaka kona yi engeteleka yi ya fika kwalomu ka 300!

Hi tlhele hi hlela leswaku van’wana va dyondzisiwa ku tsala ni ku hlaya endzhaku ka Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza. A va pfuniwa hi Yolande mativula ya hina. U sungule loko a ri ni malembe ya 11 naswona a ri muhuweleri la nga khuvuriwangiki. Namuntlha, yena ni ndzisana ya yena Melissa i maphayona ya nkarhi hinkwawo.

Hi 1993, Yehovha u katekise muti wa Baramita hi Holo ya Mfumo. U hi nyike ni “tinyiko leti nga vanhu” lava vulavulaka Xikharibi lava nga ta rhangela evandlheni. (Efe. 4:8) Hi April 1, 1996, ntlawa wa hina wu simekiwe wu va Vandlha ra Baramita. Ndza tsaka ku vika leswaku manana, kokwana ni vamakwerhu va mina vo tala va hlanganyela evandlheni rero. Kunene, Yehovha u ndzi ‘nyike leswi komberiwaka hi mbilu ya mina.’—Ps. 37:4.

[Xifaniso]

Mina na Eustace namuntlha

[Chati/Xifaniso lexi nga eka tluka 148, 149]

NXAXAMELO WA SWIENDLAKALO SWA NKOKA EGUYANA

1900: Vanhu va sungula ku hlaya ni ku bula hi Zion’s Watch Tower ni minkandziyiso yin’wana leyi sekeriweke eBibeleni.

1910

1912: E. J. Coward u nyikela tinkulumo eka madzana ya vanhu eGeorgetown ni le New Amsterdam.

1913: Kamara ra le Somerset House ri hirhiwa tanihi ndhawu yo hlanganyela eka yona. Ri tirhisiwe ku fikela hi 1958.

1914: Ku simekiwa rhavi ro sungula eGeorgetown.

1917: Hikwalaho ko kuceteriwa hi mufundhisi, hulumendhe yi yirisa minkandziyiso yo karhi.

1922: Ntirho wu pfumeleriwa leswaku wu ya emahlweni. George Young u endzela tiko leri.

1940

1941: Ku yirisiwa Xihondzo xo Rindza na Consolation (leyi sweswi yi vuriwaka Xalamuka!).

1944: Ku yirisiwa minkandziyiso hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha.

1946: Ntirho wu pfumeleriwa leswaku wu ya emahlweni hi June. Ku fika varhumiwa vo sungula va le Giliyadi.

Va-1950: Ku kombiwa filimi leyi nge The New World Society in Action etikweni hinkwaro ra Guyana.

1960: Rhavi ri xava xitandi eGeorgetown. Miako leyi nga kona yi tirha tanihi rhavi tlhelo kaya ra varhumiwa.

1967: Nhlayo ya vahuweleri yi tlula 1 000.

1970

1988: Ku nyiketeriwa rhavi lerintshwa, exitandini lexi nga kona.

1995: Ku hetiwa Holo yo sungula ya Mfumo leyi akiweke hi xihatla.

2000

2003: Ku nyiketeriwa rhavi leri nga kona sweswi exitandini lexintshwa.

2004: Ku ni vahuweleri va 2 163 lava hisekaka eGuyana.

[Grafu]

(Hlaya nkandziyiso)

Ntsengo Wa Vahuweleri

Ntsengo Wa Maphayona

2 000

1 000

1910 1940 1970 2000

[Mimepe leyi nga eka tluka 141]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

GUYANA

Baramita

Hackney

Charity

Henrietta

Suddie

GEORGETOWN

Mahaicony

Soesdyke

Bartica

Yaruni

New Amsterdam

Mackenzie

Wismar

Skeldon

Berbice

Orealla

Lethem

Essequibo

Demerara

Berbice

Courantyne

VENEZUELA

BRAZIL

SURINAME

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 134]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 137]

Evander J. Coward

[Xifaniso lexi nga eka tluka 138]

Ndhawu leyi a ku khomeriwa minhlangano ya vandlha eka yona ku sukela hi 1913 ku ya fika hi 1958, leyi a yi vuriwa Somerset House eGeorgetown, eGuyana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 139]

George Young

[Xifaniso lexi nga eka tluka 146]

Frederick Phillips, Nathan Knorr na William Tracy hi 1946

[Xifaniso lexi nga eka tluka 147]

Hi June 1946, ku endliwe xitiviso lexi, lexi a xi vula leswaku tibuku ta hina ti ta tlhela ti pfumeleriwa ximfumo eGuyana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 152]

Nathan Knorr, Ruth Miller, Milton Henschel, Alice Tracy (loyi a a ri wa ka Miller) na Daisy na John va ka Hemmaway, hi 1954

[Xifaniso lexi nga eka tluka 153]

John Ponting

[Xifaniso lexi nga eka tluka 154]

Geraldine na James va ka Thompson va hete malembe ya 26 eGuyana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 168]

Vamakwerhu va ri karhi va chumayela hi xikepe

[Xifaniso lexi nga eka tluka 169]

Ku chumayela eribuweni ra Nambu wa Moruka hi xikepe xa “Kingdom Proclaimer III”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 175]

Jerry na Delma va ka Murray

[Xifaniso lexi nga eka tluka 178]

Frederick McAlman na Eugene na Monica va ka Fitzallen va chumayela mahungu lamanene eka wanuna wa Muindiya wa le Amerika loyi a lunghisaka xikwekwetsu xakwe

[Xifaniso lexi nga eka tluka 184]

Nhlengeletano ya xifundzha eBaramita hi 2003

[Swifaniso leswi nga eka tluka 185]

Vanhu vo tala va le mugangeni wa Baramita va amukele ntiyiso wa Bibele

[Xifaniso lexi nga eka tluka 186]

Ku chumayela hi xikwekwetsu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 188]

Sherlock na Juliet va ka Pahalan

[Swifaniso leswi nga eka tluka 191]

Guyana—“i nsimu leyi phayona rin’wana ni rin’wana ri nga navelaka ku tirha eka yona”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 194]

Holo ya Mfumo ya le Orealla kwale Guyana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 197]

Muako wa rhavi ro sungula exitandini xa nomboro 50 exitarateni xa Brickdam le Georgetown wu hele hi 1987

[Xifaniso lexi nga eka tluka 199]

Komiti ya Rhavi, ku suka eximatsini ku ya exineneni: Edsel Hazel, Ricardo Hinds na Adin Sills

[Xifaniso lexi nga eka tluka 200, 201]

Rhavi lera ha ku akiwaka eGuyana