Matiko Ya Khale Ka Yugoslavia

TIKO leri a ri vitaniwa Yugoslavia i ndhawu leyi nga ni mindhavuko, tindzimi ni vukhongeri byo hambana-hambana. Sweswo swi vangiwa hileswi en’walungwini ri akelaneke na Yuropa Xikarhi na Yuropa Vuxa naswona edzongeni ri akelaneke na Greece na Turkey kasi evupela-dyambu ri akelaneke na Italy. Hambiswiritano, vo tala vito leri nge Yugoslavia ri va tsundzuxa mpfilumpfilu ni madzolonga leswi nga tshama swi va komba maxangu exifundzheni lexi. Ku sukela loko ku dlayiwe Ndhuna-nkulu Francis Ferdinand hi 1914, ku rhula ko twiwa hi ndhuma exiphen’wini lexi xa Nhlohle ya matiko ya Balkan naswona ku nga ri khale ka ha ku hlongoriwa tinxaka to karhi hi tihanyi ematikweni ya xiphemu lexi, leswaku ku sala rixaka rin’we ntsena. Loko vanhu va xifundzha lexi va ri karhi va lwela ntshunxeko, tirhiphabliki to tala ti hundzuke matiko lama tiyimeleke. Sweswo swi endle leswaku xifundzha xa Yugoslavia xi hahluka ivi ku sala matiko yo fana na Bosnia na Herzegovina, Croatia, Makedoniya, Montenegro, Serbia na Slovenia.

Kambe eka mpfilumpfilu lowu wa tinxaka, tipolitiki ni vukhongeri, hi ta twa rungula leri tsakisaka swinene, ra vanhu lava nga ni rirhandzu, vun’we ni lava tshembekaka. Timbhoni ta Yehovha exifundzheni lexi ti hlule xihlawuhlawu ni rivengo leswi endlaka leswaku vanhu va matiko lawa ya Balkan, va hanyisana bya kondlo ni ximanga. Vun’we bya tona byi swi veka erivaleni leswaku ti fumiwa hi Mfumo wa Xikwembu lowu nga le tilweni.

MASUNGULO YA NTIRHO

Xana ntirho wa vanhu va Yehovha wu sungule njhani exifundzheni lexi? Wu sunguriwe hi Franz Brand, jaha leri ntirho wa rona a ku ri ku tsemeta misisi, leri a ri huma etikweni leri vuriwaka Vojvodina, le n’walungu wa Yugoslavia. Ri ye eAustria ri ya lava ntirho kutani loko ri ri kwale ri dyondza ntiyiso ivi ri vuyela edorobeni ra rikwavo hi 1925. Ri fike ri hlanganyela ni ntlawa lowutsongo lowu a wu hlaya wu tlhela wu bula hi buku leyi sekeriweke eBibeleni, leyi nge Studies in the Scriptures, leyi wu yi kumeke eka maxaka eUnited States.

Ntlawa lowu wu swi xiyile leswaku wu fanele wu chumayela van’wana hiloko wu hundzuluxela swibukwana swimbirhi hi Xiserbia, leswi a swi hlamusela tidyondzo ta Bibele. Khombo ra kona, wu te loko wu lava ku sungula ku fambisela vanhu swibukwana sweswo, wu endzeriwa hi wanuna un’wana la nga tshama a va makwerhu la xiximekaka, la xandzukeleke nhlengeletano kutani a tivumbela ntlawa wa yena. U kucetele hinkwavo leswaku va fularhela Swichudeni swa Bibele, kambe rhengu ra yena a ri tirhanga eka Franz.

Franz u rhurhele eMaribor, le Slovenia laha a nga fika a tirha ku tsemeta misisi. U chumayele Richard Tautz, n’wini wa ndhawu yoleyo a tirhelaka eka yona kutani a va Mbhoni. Franz na Richard va thyiwe vatsemeti lava rhandzaka Bibele naswona a va chumayela mani na mani la taka a ta tsemeta misisi. Vanhu lava va va tsemetaka a va rhiya ndleve—kumbexana a va chava ku tshukatshuka leswaku va nga tsemiwi! Un’wana wa vona a ku ri Ðuro Džamonja, loyi a a rhandza tipolitiki. Kasi un’wana a ku ri Rudolf Kalle, loyi a a ri ni bindzu ra ku lunghisa michini ya ku thayipa. Ntiyiso wu hatle wu dzima timitsu eka Ðuro na Rudolf kutani havumbirhi bya vona va khuvuriwile ku nga ri khale. Leswi Ðuro a a tshike tipolitiki, u pfune ku simeka vandla ra le nawini hi vito leri nge The Lighthouse Society of Bible Students in the Kingdom of Yugoslavia. Vandla leri ri pfune vamakwerhu leswaku va kota ku chumayela ni ku khoma minhlangano va ntshunxekile.

FILIMI LEYI NGE “PHOTO-DRAMA” YI PFUNE VANHU LESWAKU VA RHANDZA BIBELE

Hi 1931, rhavi ra Timbhoni ta Yehovha ra le Switzerland ri rhumele vamakwerhu vambirhi leswaku va famba va komba vanhu filimi leyi nge “The Photo-Drama of Creation” emadorobeni lamakulu ya le Yugoslavia. Vanhu a va tala lerova a ku kala ni vuphelo bya marha naswona a va rhiya ndleve loko Ðuro a ri karhi a va hlamusela hi ta filimi yoleyo. Filimi leyi yi endle leswaku vanhu va rhandza Bibele exifundzheni hinkwaxo xa Yugoslavia. Kasi le Maribor, vamakwerhu va khome minhlangano hi Xislovenia ni hi Xijarimani. Naswona le Zagreb ni le tindhawini leti nga le kusuhi na kona, mintlawa a yi hlangana yi bula hi minkandziyiso leyi hundzuluxeriweke hi Xicroatia.

Endzhaku ka sweswo, vamakwerhu va endle xiboho xa ku hundzuluxela Xihondzo xo Rindza hi Xislovenia ni Xicroatia—ku nga ntirho lowu a wu nga ri matlangwana hi nkarhi wolowo. Endzhaku ko hundzuluxela magazini, makwerhu un’wana wa xisati a a wu thayipa hinkwawo a tirhisa phepha ra khaboni leri a ri kota ku endla tikopi ta 20 ntsena. Hi ku famba ka nkarhi va kote ku endla tikopi ta 200 ta Swihondzo swo Rindza, hileswi se a va ri ni muchini wo endla tikopi.

Leswi se vamakwerhu lava a va ri ni timagazini to tala, va chumayele ematikweni yo hambana-hambana ya xifundzha xa Yugoslavia. Minkarhi yin’wana vamakwerhu va le Slovenia a va hirha lori kutani va hirha muchayeri la nga riki Mbhoni leswaku a va yisa etindhawini leti va lavaka ku ya chumayela eka tona. A a va rindza siku hinkwaro kukondza va heta. Hi nkarhi wolowo vahuweleri lava va Mfumo a va nga leteriwanga entirhweni wo chumayela kutani minkarhi yin’wana leswi va swi vulaka a swi tlhava vayingiseri va vona; nilokoswiritano, Yehovha u katekise matshalatshala ya vona kutani a va pfuna leswaku va kuma “lava a va ri ni mboyamelo lowunene eka vutomi lebyi nga heriki.”—Mint. 13:48.

Franc Sagmeister u ri: “Ndzi twe mahungu lamanene hi 1931 eka hahani wa mina Terezija Gradič ni nuna wa yena Franc. I un’wana wa lava veke vahuweleri vo sungula eSlovenia. Hambileswi Franc a a venge vukhongeri hi mbilu ya yena hinkwayo u sungule ku dyondza Bibele hi ku tiyimisela. Sweswo swi ndzi tsakisile lerova na mina ndzi sungula ku hlanganyela na yena loko a dyondza Matsalwa. Hambileswi ekaya a va ndzi kaneta, a ndzi lava ku byela van’wana leswi ndzi swi dyondzaka. Loko mhaka leyi yi fika etindleveni ta mufundhisi, u ndzi vitane hi ku hatlisa leswaku ndzi ta n’wi vona. U ndzi byele leswaku a ndzi fanelanga ndzi va ni Bibele hikuva a ndzi nge yi twisisi. A a lava leswaku ndzi n’wi nyika Bibele ya mina kambe ndzi arile. Hi ku famba ka nkarhi tatana u lovile kutani ndzi hlangana ni mufundhisi exitarateni a hlundzukile hileswi a ndzi nga hakelanga ni peni ya ntima leswaku a ta endla xikhongelo exilahlwini xa tatana. Ndzi te eka yena: ‘Ndzi nga ku hakela mali yin’wana ni yin’wana leyi u yi lavaka loko xikhongelo xa wena xi ta pfuna tatana.’

“U te: ‘Xi ta n’wi pfuna!’

“Hiloko ndzi ku: ‘Xi ta n’wi pfuna njhani hikuva a hi swi tivi loko a ri etilweni kumbe a ri etiheleni?’

“Kutani a ku: ‘Kumbexana wa ha ri epagatori?’

“Hiloko ndzi ku: ‘Mufundhisi ndziwena, u swi tiva kahle leswaku ndzi fuwile. Ndzi nga famba na wena sweswi eka gqweta, hi ya sayina leswaku ndzi ku nyika rifuwo ra mina hinkwaro loko wo ndzi komba laha Bibele yi vulaka leswaku moya-xiviri wa munhu a wu fi, tihele ni pagatori swi kona nileswaku Xikwembu i Vunharhu-un’we.’

“U yimile a ndzi languta ivi a lumeka fole a dzaha kutani a famba.”

MAPHAYONA MA RHUMERIWA ENSIN’WINI

Hi va-1930, vavanuna ni vavasati lava hisekaka va pfune vanhu vo tala leswaku va dyondza Bibele eYugoslavia. Hi xikombiso, eMaribor le Slovenia, Grete Staudinger na Katarina Konečnik, va ve maphayona ya nkarhinyana, kasi Karolina Stropnik u ve rona hi ku famba ka nkarhi. Le dzongeni eMostar, ku nga doroba-nkulu ra tiko ra Herzegovina, Alfred Tuček loyi a a ri mukongomisi wa okhestra u twe mahungu lamanene kutani a khuvuriwa ivi a sungula ku phayona. Dušan Mikić loyi a a ri ni malembe ya 23 wa le Zagreb, eCroatia, u kume xibukwana lexi nge Where Are the Dead? Na yena u hatle a teka goza ro lava ku tirhela Xikwembu kutani a khuvuriwa ivi a sungula ku phayona. Ku nga ri khale a ku ta va ni maphayona yo tala hileswi a ku ta ta vamakwerhu lava hisekaka va xinuna ni va xisati va le Jarimani.

Loko ntirho wo chumayela wu ri karhi wu dzima timitsu eYugoslavia, a ku ri karhi ku endliwa matshalatshala ya leswaku wu yirisiwa eJarimani. Rhavi ra le Switzerland ri rhumele maphayona ya kwalomu ka 20 lama nga ni ntokoto eYugoslavia, yo fana na Martin Poetzinger, Alfred Schmidt, Vinko na Josephine va ka Platajs na Willi na Elisabeth va ka Wilke. Hambileswi maphayona lama hisekaka a ma nga swi koti ku vulavula Xislovenia kumbe Xiserbia lexi pfanganeke ni Xicroatia, ma tirhise makhadi lama tsariweke rungula ra Bibele leswaku ma chumayela hi xivindzi, ma pfula ndlela ya leswaku vanhu vo tala va yingisa mahungu lamanene enkarhini lowu taka.

SWIHINGA LESWI MAPHAYONA MA LANGUTANEKE NA SWONA

Ku rhandza Yehovha ni vanhu ku pfune maphayona leswaku ma hlula swihinga leswi a ma langutane na swona swa ku nga tivi ririmi ni ku kayivela mali. Xihinga xin’wana a ku ri ku tshama ma ri karhi ma rhurha. Hi xitalo a ma famba mpfhuka wa tikhilomitara ta 40 hi milenge exirhamini lexi vuyisaka n’wana evukatini naswona ndhawu leyi a ma famba eka yona loko ma ya eswimitanini a yi nga fambeki. Makwerhu un’wana wa xisati loyi a a ri phayona u vula leswaku a a hluvula tintangu ta yena a famba hi milenge loko a suka eka ximutana xin’wana a ya eka xin’wana, leswaku ti nga hatli ti hlakala. Martin Poetzinger, loyi hi ku famba ka nkarhi a veke xirho xa Huvo leyi Fumaka, u vule leswaku u tshama a famba etindhawini ta le makaya hi milenge a pakatse nkwama lowu a wu tele hi tibuku, a ri karhi a chumayela lava lavaka ku yingisa.

Maphayona wolawo yo tshembeka ma sungule ku oloveriwa hi maendzo ya wona loko makwerhu un’wana wa le Switzerland a ma xavela swikanyakanya. Swikanyakanya sweswo swi tirhisiwe malembe yo tala.

Hambileswi vanhu va le Yugoslavia a va tiviwa hi ku va ni malwandla, maphayona a ma kanetiwa ngopfu hi vafundhisi. Vafundhisi a va lawula swirho swa tikereke ta vona, ngopfu-ngopfu eswimitanini. Minkarhi yin’wana a va kucetela vana leswaku va hoxetela maphayona hi maribye. Nakambe a va yenga valawuri leswaku va xanisa maphayona, va ma tekela minkandziyiso nileswaku va ma khoma.

Siku rin’wana loko maphayona ma chumayela eximutanini lexi nga le kule eCroatia, Willi Wilke u twe huwa ya ntshungu lowu hlundzukeke exikarhi ka ximutana. Yena ni nsati wa yena swin’we na Grete Staudinger la nga phayona, a va ri karhi va fambisa xibukwana lexi nge Righteous Ruler, lexi eka xifunengeto xa xona a ku ri ni xifaniso xa Yesu Kreste. U ri: “Loko ndzi fika, a ndzi chuhe ngopfu loko ndzi vona nkatanga a rhendzeriwe hi vanhu va kwalomu ka 20 lava hlundzukeke, va khome tihwevo. Etlhelonyana ka kwalaho a ku ri ni van’wana va ri karhi va hisa swibukwana sweswo.”

Maphayona a ma nga swi twisisi leswaku ha yini vanhu volavo va hlundzukile naswona Makwerhu Wilke wa xisati a a nga ri tivi ririmi ra vona. Hambiswiritano, Grete a a tiva Xijarimani ni tindzimi ta kwalaho. Hiloko a tshinela kutani a ku: “Xana swilo yini?”

Va hlamule xikan’we va ku: “A hi lavi no n’wi vona Hosi Peter!”

Grete u te: “Na hina a hi n’wi lavi.”

Hiloko va kombetela eka xifaniso lexi nga eka xibukwana xexo, va hlamarile, va ku: “Loko mi nga n’wi lavi, ha yini mi famba mi komba vanhu xifaniso xa yena?”

Hiloko Grete a tsundzuka leswaku n’wexemu ka kona, hi 1934, a ka ha ku dlayiwa Hosi Alexander wo Sungula wa le Yugoslavia kutani n’wana wa yena Peter a a ta tshama exiluvelweni xa tata wakwe. Kambe, vanhu va le swimitanini a va nga swi lavi ku fumiwa hi hosi ya le Serbia, a va lava ntshunxeko. Kutani a va anakanya leswaku xifaniso xa Yesu Kreste i xa Hosi Peter!

Endzhaku ka loko maphayona ma va hlamusele hi ta ntirho wa wona, ma va chumayele hi rixaladza hi ta Hosi Yesu Kreste. Van’wana lava nga hisa swibukwana sweswo va kombele swin’wana. Maphayona ma hume eximutanini xexo ma tsakile naswona ma swi vonile leswaku Yehovha u ma sirhelerile.

Maphayona a ma fanele ma xixima ni mindhavuko ya ndhawu leyi ma chumayelaka eka yona. Loko ma chumayela swimitana swa Mamoslem eBosnia, a ma fanele ma xiyisisa leswaku ma nga ma hlundzukisi. Hi xikombiso, swa yila ku languta wansati wa Mumoslem exikandzeni loko u vulavula na yena, nuna wa yena u va ni mavondzo.

Hi nkarhi wolowo mavandlha ni mintlawa a swi nga talanga exifundzheni. Minkarhi yin’wana a swi tika leswaku maphayona ma kuma ndhawu yo etlela endzhaku ka loko ma hete siku hinkwaro ma ri karhi ma chumayela eximutanini lexi nga le kule. Leswi a ma nga ri na mali, a ma nga swi koti ku hirha kamara endlwini ya vaendzi. Josephine Platajs u ri: “Eximutanini xin’wana a nga kona ni un’we la pfumeleke ku hi rhurhela hikuva vanhu a va chava mufundhisi wa kwalaho wa kereke ya Khatoliki. Se a ri phumerile loko hi huma eximutanini xexo. Hi te loko hi ku ha famba, hi vona murhi lowukulu lowu nga ni matluka lama omeke hiloko hi kongoma eka wona hi fika hi etlela! Hi khigele ehenhla ka nkwama wo rhwala swiambalo swa hina kutani nuna wa mina a tsimbelela xikanyakanya enengeni wa yena. Loko hi pfuka nimixo, hi kume leswaku a hi etlele ekusuhi ni xihlovo xa mati kutani hi kote ku hlamba. Yehovha u hi sirhelerile a tlhela a hi nyika leswi hi swi pfumalaka.”

Swi ve erivaleni eka maphayona wolawo leswaku Yehovha wa ma khathalela ni le ka swilo leswitsongo. Kutani ma tiyimisele ku hambeta ma chumayela mahungu lamanene, ku nga ri ku hanya bya le ka byandlana.

KU PFUNA EMAKEDONIYA

Alfred na Frida va ka Tuček, lava hi vumbirhi bya vona a va ri maphayona, va chumayele mahungu lamanene ya Mfumo loko va suka eSlovenia va ya eBulgaria. Edorobeni ra Strumica eMakedoniya, va chumayele Dimitar Jovanovič, loyi a a ri ni xitolo kutani va n’wi lomba minkandziyiso yo karhi. Endzhaku ka n’hweti va tlhelele eBulgaria kutani va n’wi endzela. Loko va xiya leswaku a nga yi hlayanga minkandziyiso leyi va n’wi lombeke yona, va kombele leswaku a yi vuyisa leswaku va ta yi nyika loyi a nga ta yi hlaya. Sweswo swi endle Dimitar a swi xiya leswaku i ya nkoka. Hiloko a kombela leswaku va tlhela va n’wi nyika nkarhi wo yi hlaya. Endzhaku ka loko a yi hlayile, u swi xiyile leswaku yi dyondzisa ntiyiso kutani hi ku famba ka nkarhi a khuvuriwa ivi a va Mbhoni yo sungula ya Yehovha eMakedoniya.

Dimitar u chumayele Aleksa na Kosta va ka Arsov, lava a va ri vamakwavo. Ku nga ri khale, se a ku ri ni Timbhoni tinharhu eMakedoniya. Hiloko ti sungula ku chumayela hi timagazini, gramafoni ni hi ku tirhisa tirhekhodo leti a ti tamele rungula ra Bibele. Yin’wana ya timagazini teto yi kumiwe hi mufundhisi wa kereke ya Protestente kutani a yi nyika Tušo Carčev, jaha rin’wana ekerekeni ya yena leri a ri tlharihile. Tušo u swi tsakerile leswi a swi hlayeke kutani a kombela mufundhisi wa yena leswaku a n’wi nyika timagazini leti engetelekeke. Ku nga ri khale, u dyondze leswaku vanhu a va fanelanga va hakeriwa loko va chumayela mahungu lamanene. Swoleswo swi n’wi tsakisile kutani a byela mufundhisi wa yena kambe mhaka leyi a yi n’wi tsakisanga mufundhisi kutani u nambe a tshika ku n’wi nyika timagazini. Tušo u kume adirese ya rhavi ra le Maribor eka yin’wana ya timagazini ta yena kutani a tsala a kombela ku rhumeriwa timagazini leti engetelekeke. Rhavi ri tsalele Dimitar, Aleksa na Kosta leswaku va endzela Tušo. Ku nga ri khale ku simekiwe ntlawa.

Hi 1935, vamakwerhu va rhurhise rhavi ra le Maribor, eSlovenia, ri ya eBelgrade, ku nga ntsindza wa Serbia, le Yugoslavia. Franz Brand na Rudolf Kalle va ve valanguteri va rona.

NTIRHO WU YIRISIWA

Leswaku vamakwerhu a va nga tshamanga hi mavoko hi nkarhi wolowo, swi vonake eka broxara leyi kandziyisiweke hi Kereke ya Khatoliki hi 1933. Ntirho wa Timbhoni wu hlamuseriwe hi vuxokoxoko eka yona naswona kereke yoleyo yi tlhele yi vula leswaku ntirho wa hina wu ta hela ku nga ri khale. Kambe a swi vanga tano!

Le dzongeni wa Yugoslavia, vafundhisi va hlundzukisiwe hi ndlela leyi maphayona ma nga ri mangani a ma wu hisekela ha yona ntirho wo chumayela. Timbilu ta vona ti lave ku yima loko tihuvo ti ala ku yirisa ntirho wo chumayela hi Mfumo. Kambe mufundhisi wa kereke ya Khatoliki wa le Slovenia, u ve holobye wa timhaka ta xikaya. Goza ro sungula leri a ri tekeke ri ve ku herisa vandla ra Lighthouse Society; kutani hi August 1936, ntirho wa Timbhoni wu yirisiwe ximfumo. Valawuri va goge Tiholo ta Mfumo va tlhela va teka minkandziyiso ni timagazini hinkwato. Nkateko wa kona, mavandlha ma lumiwe ndleve ka ha ri ni nkarhi kutani valawuri va lo sala va kuma mahlanhla ntsena. Leswaku ntirho wu ya emahlweni, vamakwerhu va tirhise xiyindlwana xin’wana le Belgrade, leswaku va kandziyisela minkandziyiso eka xona naswona a xi vitaniwa Kula stražara (Xihondzo xo Rindza) kutani minhlangano a yi khomeriwa emakaya ya vamakwerhu.

Leswi se ntirho a wu yirisiwe ximfumo, valawuri va tiyise voko leswaku va yimisa ntirho wo chumayela. Vanhu lava a va va lava hi mahlo-ngati a ku ri maphayona kutani vamakwerhu lava vulavulaka Xijarimani swi ye swi va tikela leswaku va ya emahlweni ni ntirho wa vona. Phela a va te eYugoslavia hileswi ntirho wa Timbhoni a wu yirisiwile ematikweni yo tala ya le Yuropa kutani se a wu yirisiwe ni le Yugoslavia. Hambileswi maphayona a ma khomiwa ni ku pfaleriwa, a ma helanga matimba. Makwerhu un’wana wa xisati u ri: “Minkarhi yin’wana a hi aleriwa ni ku endzeriwa ekhotsweni kambe Yehovha a nga hi fularhelanga. Siku rin’wana loko makwerhu a hi endzerile ekhotsweni, a nga pfumeleriwanga ku hi vona hiloko a vulavulela ehenhla ni mulanguteri wa khotso lerova hi kota ku n’wi twa. Sweswo swi hi khutazile.”

Hi nkarhi wolowo wa mpfilumpfilu, a swi lava xivindzi ku hundzuluxela ni ku fambisa xibukwana lexi nge Judge Rutherford Uncovers Fifth Column, lexi a xi paluxa leswi tikereke ta Khatoliki a ti swi endla leswaku ti seketela marhengu ya mfumo wa Manazi. Xi hundzuluxeriwe hi Xiserbia, Xicroatia ni hi Xislovenia naswona ku kandziyisiwe tikopi ta 20 000 ta ririmi ha rin’we. Xibukwana lexi xi yirisiwe ku sukela loko xi sungula ku fambisiwa naswona xi endle leswaku maphayona lama humaka ematikweni mambe ma hlongoriwa, nileswaku gqweta ra mfumo ri ma vona nandzu kutani ri kombela mfumo leswaku wu ma gweva malembe ya khume ku ya eka 15 hikwalaho ko kandziyisa xibukwana xexo. Hambiswiritano, vahuweleri va nga ri vangani va le Yugoslavia va hatle va fambisa swibukwana swa 60 000 hambileswi sweswo a ku ri ku tivitanela khombo!

Lina Babić, loyi a tweke mahungu lamanene loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi ri ekusuhi ni ku hela naswona a a tivana ni vamakwerhu vo tshembeka, u ri: “Hi nkarhi wolowo vanhu a va ri ni ndlala yo twa mahungu lamanene kutani a va tiphina hi ku hlaya. Tanihi leswi minkarhi hinkwayo a swi lava leswaku hi va ni vuxiyaxiya, a ndzi titsalela tikopi ta mina ta minkandziyiso leswaku ndzi ta tihlayela tona. Kutani loko ndzi sechiwa, a swi ta tekiwa leswaku i tinotsi leti ndzi nga lo titsalela.”

KU HLAWULA TOLSTOY KUMBE YEHOVHA

Loko nyimpi ya misava yi ri kusuhi ni ku tlhekeka, ku ve ni ku avana eka rin’wana ra mavandlha lamakulu eYugoslavia. Vamakwerhu van’wana se a va sungule ku pfumelelana ni tidyondzo ta Leo Tolstoy, mutsari la nga Murhaxiya tlhelo mutivi wa filosofi ya vukhongeri. Tolstoy u tshame a va xirho xa Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya kutani a a khorwiseka leswaku tikereke hinkwato ta Vukreste a ti nga ha hanyi hi ndlela leyi Vakreste va ntiyiso va faneleke va hanya hi yona. Vamakwerhu van’wana va sungule ku pfumelelana ni tidyondzo ta Tolstoy naswona a va nga ha eneriseki hi ndlela leyi nhlengeletano ya Yehovha yi endlaka swilo ha yona. Makwerhu un’wana loyi a a rhangela Vandlha ra Zagreb u ri tirhise hi ndlela yo biha lunghelo leri a nyikiweke rona kutani a kucetela vahuweleri vo tala leswaku va pfumelelana ni tidyondzo ta Tolstoy. Nkucetelo wa yena a wu bihe lerova u kote ku khorwisa vahuweleri lava tlulaka 60 leswaku va tshika ku va Timbhoni ta Yehovha.

Loko mhaka leyi yi fika etindleveni ta Rudolf Kalle le Belgrade, u nambe a khoma ndlela a ya eZagreb leswaku a ta burisana ni swirho hinkwaswo swa vandlha. Loko a fika, u hlamusele tidyondzo ta xisekelo ta Bibele leti Yehovha a ti paluxeke hi hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha. (Mat. 24:45-47) Hiloko a ku: “I mani la mi dyondziseke tidyondzo leti? Xana i Tolstoy kumbe i nhlengeletano ya Yehovha?” U tshahe Yoxuwa 24:15 kutani a kombela leswaku lava va lavaka ku ya emahlweni ni nhlengeletano ya Yehovha va yimisa mavoko. Ku lo yimisa vamakwerhu vambirhi ntsena.

Rudolf u ri: “A swi tsema nhlana!”

A swi vonaka onge matshalatshala hinkwawo lama endliweke evandlheni ma fane ni ku tirhela mbhongolo leyi feke.

Hiloko Rudolf a kombela vamakwerhu volavo vambirhi lava tshembekaka leswaku va ta exitejini kutani a ku: “Ku lo sala hina vanharhu ntsena. Hi hina ntsena vanhu va Yehovha edorobeni leri. Ndzi kombela leswaku n’wina van’wana mi huma mi famba! Hi lava ku sala hi tirhela Xikwembu xa hina, Yehovha kutani na n’wina fambani mi ya tirhela Tolstoy wa n’wina. Ku sukela sweswi a ha ha tivani.”

Ku te whii, swa nkarhinyana. Hiloko va sungula ku yimisa mavoko ha un’we-un’we va ku: “Na mina ndzi lava ku tirhela Yehovha.” Ku hetelele ku sele makwerhu loyi a a rhangela vandlha ni van’wana va nga ri vangani, lava a va nga tiyimiselanga ku hundzuka. Ndzingo lowu wu tiyise malandza ya Yehovha lama tshembekaka leswaku ma kota ku tiyisela miringo yo tika leyi a ma ta langutana na yona ku nga ri khale.

MAXANGU YA NYIMPI

Hi April 6, 1941, mavuthu ya Majarimani ma hlasele Yugoslavia. Miako ya rhavi le Belgrade yi onhakile loko swihaha-mpfhuka swa nyimpi swi ri karhi swi lahlela tibomo. Ku hundze nkarhinyana wo karhi vamakwerhu va Bethele ya le Serbia va nga swi koti ku vulavurisana ni vamakwerhu emavandlheni ya le Slovenia, Croatia ni le Makedoniya. Lava swi va tikeleke ngopfu i vamakwerhu va le dzongeni wa Makedoniya hikuva ku kale ku hundza nyimpi swi nga si koteka ku vulavurisana na vona.

Hi ku tsopeta ka tihlo vamakwerhu va tikume va langutane ni swiyimo leswi leswintshwa ni leswi tikaka. Leswi misava hinkwayo a yi pfilunganyekile hikwalaho ka nyimpi, vamakwerhu va langutane ni miringo leyi tsaniseke ripfumelo ra van’wana. Hikwalaho, a va fanele va tshama va tiyile eripfumelweni va tlhela va rhandza Yehovha ni nhlengeletano ya yena.

Rhavi ra le Belgrade ri pfariwile kutani vamakwerhu va kume minkandziyiso yi huma eZagreb, le Croatia. Va boheke ku va ni vuxiyaxiya ni ku tirhela exihundleni hikuva a va nga ha rihisiwi kumbe va pfaleriwa ekhotsweni kambe a va gweviwa ku ya tshama etikampeni ta nxaniso kumbe ku dlayiwa.

Loko mavuthu ya Majarimani ma hlula xifundzha xa Yugoslavia ma tlhela ma xi ava, ma ake ni tikampa ta nxaniso. Etikampeni ta le Croatia a ku yisiwa vanhu va tinxaka to karhi ni lava nga ngheniki kereke ya Khatoliki swin’we ni va vukhongeri lebyi lwisanaka ni mfumo. Kasi eSerbia, Manazi ma ake tikampa to tirhisa vanhu hi tihanyi ni to va xanisa. Vamakwerhu lava tlulaka 150 va le Hungary va yisiwe ekampeni leyi a yi ri eBor, le Serbia hileswi va aleke ku ya enyimpini. Vamakwerhu va le Yugoslavia na vona va xanisiwile hi Manazi. Sweswo swi endle leswaku va chumayela hi xitshuketa ntsena. Vamakwerhu va lumiwe ndleve leswaku va khoma Bibele ni nkandziyiso wun’we ntsena nileswi va faneleke va swi vula loko vo khomiwa. A va hlanganyela hi swintlawana naswona a va nga tivi leswaku minhlangano leyin’wana yi ta khomeriwa kwihi.

Leswi a swi nga koteki ku rhumela minkandziyiso etikweni, a yi endliwa exihundleni. Vamakwerhu a va tirha vusiku hinkwabyo etindhawini to hambana-hambana leswaku va kandziyisa ni ku hlanganisa timagazini ni swibukwana. Nakambe a va kulula va n’watseka leswaku va kuma mali yo yisa ntirho lowu wa ku kandziyisa emahlweni. Minkarhi hinkwayo a va kota ku kuma swilo leswi va swi pfumalaka eka van’wamabindzu vo hambana-hambana loko va ri karhi va endla ntirho wa vona wo gandlisa. Hambileswi vanhu a va ri karhi va hlawulana hi ku ya hi rixaka ni vukhongeri bya vona exifundzheni xa Yugoslavia, vamakwerhu a va ri ni vun’we naswona a va hlenga mali leswaku va ta endla minkandziyiso leyi ponisaka. Kambe, a va ta yi yisa njhani eka vahuweleri vo hambana-hambana exifundzheni lexi?

Stevan Stanković, wa le Serbia loyi a a tirha eka rhalaweyi a a tiyimisele ku pfuna vamakwerhu ku nga khathariseki leswaku i va rixaka rihi. U hoxe vutomi bya yena ekhombyeni leswaku a ngungumerisa minkandziyiso yi suka eCroatia yi ya eSerbia, laha a ku ri ni masocha yo tala. Siku rin’wana maphorisa ma kume minkandziyiso enkwameni wa yena. Hiloko ma lava ku tiva leswaku yi huma kwihi. Kambe Stevan u arile ku vula lomu yi humaka kona hikuva a a nga lavi ku hoxa vamakwavo ekhombyeni. Maphorisa ma fambe na yena ekhotsweni leswaku ma ya n’wi konanisa ivi ma n’wi yisa ekampeni ya nxaniso ya le Jasenovac leyi a yi ri ekusuhi ni kwalaho. Leswi vanhu a va vuya va ri mintsumbu ekampeni yoleyo, makwerhu loyi wo tshembeka u fele kona.

Mihovil Balković, makwerhu loyi a a tlharihile naswona a tiva tindlela to endla mintirho ya nkoka, a a ri plambara eCroatia hi nkarhi wolowo wa mangava. Hambileswi a a tirha, a a endzela vamakwerhu leswaku a va khutaza ni ku va yisela minkandziyiso. Ntukulu wa yena u ri: “Siku rin’wana u twe leswaku xitimela lexi a a xi khandziyile xi ta sechiwa loko xi fika edorobeni leri landzelaka. Hiloko a chika xi nga si fika edorobeni rero. Hambileswi doroba a ri sirheleriwe hi darata leyi tsemaka, u kale a kuma ndhawu yo tsemakanya ensin’wini yin’wana ya vhinya. U pakatse nkwama wa minkandziyiso yoleyo kutani a veka mabodlhela mambirhi ya burendhi ehenhla ka minkandziyiso yoleyo swin’we ni swakudya swo karhi. Loko a ri karhi a famba hi vuxiyaxiya ensin’wini yoleyo ya vhinya, u hundze mugodi lowu masocha ma tumbelaka eka wona hi nkarhi wa nyimpi hiloko ku humelela socha a nga swi langutelanga, ri ku: ‘He nandzuwe, yima!’ Loko a ri karhi a tshinela, socha rin’wana ri te: ‘U rhwale yini?’

“U hlamule a ku: ‘Ndzi rhwale fulawa, tinyawa ni mazambhana.’

“Loko ri n’wi vutisa leswaku ku na yini emabodlheleni wolawo, u te: ‘Titwele hi wexe!’

“Loko socha ri heta ku ba nkolo wun’we, Mihovil u te: ‘Leri i ra wena kutani lerin’wana i ra mina.’

“Tanihi leswi masocha a ma tikumele byala bya mahala, ma te: ‘Tifambele hi ku rhula tatana!’”

Ntukulu wa Mihovil u gimete hi ku: “Minkandziyiso yoleyo yi fike yi hlayisekile.”

Hakunene Mihovil a a ri ni xivindzi. U ye etindhawini leti a ti sirheleriwe hi masocha. Minkarhi yin’wana a a hlangana ni Masocha lama tinyiketeleke hi mbilu hinkwayo eka Vukhomunisi; kasi minkarhi yin’wana u langutane ni masocha ya le Croatia lama vuriwaka Ustašea kumbe ya le Serbia lama vuriwaka Četnik. Sweswo a swi n’wi chavisanga kambe u tirhise nkarhi wolowo ku chumayela masocha wolawo ni ku ma hlamusela leswi Bibele yi hi tshembisaka swona enkarhini lowu taka. Sweswo a swi lava xivindzi hikuva hinkwavo lava tivekaka tanihi Timbhoni, a va tshama va ri ekhombyeni. U khomiwe ko hlayanyana, a konanisiwa kutani a pfaleriwa ekhotsweni.

Siku rin’wana nivusiku hi November 9, 1944, loko nyimpi yi ri kusuhi ni ku hela, Masocha ya Vukhomunisi ma seche yindlu ya Mihovil kutani ma teka minkandziyiso ma tlhela ma famba na yena. Khombo ra kona, a nga vuyanga. Vamakwerhu va twe hi ku famba ka nkarhi leswaku u dlayiwe hi ku tsemiwa nhloko.

Josip Sabo a a ha ri mufana loko a yisa minkandziyiso hi xikanyakanya eSlavonia, ku nga xifundzha xa Croatia. Endhawini yo layicha mindzhwalo, a a veke bokisi leri a a nghenisa minkandziyiso eka rona kutani a veka mapyere ehenhla ka yona. Hi nkarhi wolowo, ximutana xin’wana ni xin’wana a xi rindziwe hi masocha.

Masocha man’wana ni man’wana lawa Josip a hlanganeke na wona ma n’wi vutise ma ku: “Xana u rhwale yini?”

A a hlamula a ku: “Ndzi rhwele mapyere ya malume.” Kutani masocha a ma teka rin’we kumbe mambirhi. Loko a ri karhi a tshinela laha a yaka kona se a ma hungutekile naswona minkandziyiso a yi ta vonaka. Hikwalaho a a famba hi ndlela leyi ku nga fambiki vanhu eka yona leswaku a ta sirhelela mapyere lama seleke leswaku minkandziyiso yoleyo ya nkoka yi nga paluxeki.

KU TSHEMBEKA HAMBILOKO VA LANGUTANE NI RIFU

Lestan Fabijan, wa le Zagreb loyi a a tiva ku aka tindlu, u chumayele Ivan Sever, Franjo Dreven na Filip Huzek-Gumbazir. Hinkwavo ka vona va khuvuriwe ku nga si hela tin’hweti ta tsevu kutani va sungula ku chumayela ni ku khoma minhlangano. Hi January 15, 1943 nivusiku, masocha ma fike endlwini ya Ivan Sever leswaku ma ta n’wi khoma swin’we na Franjo Dreven ni makwerhu un’wana la vuriwaka Filip Ilić. Ma seche yindlu ya yena kutani ma teka minkandziyiso ma tlhela ma famba ni vamakwerhu volavo.

Loko Lestan a twa leswaku va khomiwile, yena na Filip Huzek-Gumbazir va endzele ndzisana ya Franjo ni mana wakwe leswaku va ya va chavelela. Khombo ra kona, mhaka leyi yi fikile etindleveni ta masocha lama hisekelaka Vukhomunisi hiloko ma khoma Lestan na Filip. Vamakwerhu lava va ntlhanu va tirhise Bibele ku hlamusela leswaku va tirhela Yehovha ntsena nileswaku i masocha ya Kreste. Hinkwavo ka vona va gweviwe rifu hileswi va vuleke leswaku a va nge pfuki va khome swibamu nileswaku a va nge yi enyimpini. Kutani va tshame ekhotsweni.

Siku rin’wana nivusiku va pfuxiwile kutani va hluvuriwa swiambalo swa vona ivi va yisiwa enhoveni. Loko va ri karhi va famba, masocha ma lave ku tiva loko va ha yime eka swiboho leswi va swi endleke. Ma kale ma ringeta ni ku va xavelela hi ku va byela leswaku va anakanya hi mindyangu ya vona. Ma tsundzuxe Filip Huzek-Gumbazir hi ta nsati wa yena loyi a a tikile ni hi vana va yena va mune. U ma hlamule a nga tipfinyingi leswaku Yehovha u ta va khathalela. Leswi Franjo Dreven a a nga tekanga, ma n’wi vutise leswaku i mani la nga ta sala a khathalela mana wa yena ni ndzisana ya yena ya xisati.

Loko masocha ma fika endhawini leyi a ma lava ku va dlayela eka yona, ma va forise layini exirhamini xolexo. Hiloko ma duvula Filip Huzek-Gumbazir. Loko ma nga si duvula makwerhu la landzelaka, ma rhange hi ku vutisa lava saleke loko va ha yime eka xiboho lexi va xi endleke. Vamakwerhu a va tiyimisele leswaku hambi ko ba lexi dumaka, va ta tshama va tshembekile. Hiloko masocha ma duvula Franjo kutani ku landzela Ivan ivi ma duvula Lestan. Loko Filip Ilić a vona leswaku u sele a ri yexe, u landzule ripfumelo kutani a pfumela ku va socha. Kambe, endzhaku ka tin’hweti tinharhu u tlhelele ekaya hileswi a a vabya kutani a fika a rungula mhaka leyi. Vuvabyi byi hatle byi wutla vutominyana lebyi a a ringeta ku byi ponisa hi ku landzula ripfumelo ra yena.

Vamakwerhu vo tala va xinuna ni va xisati va xanisiwile eSlovenia. Hi xikombiso, Franc Drozg, mufuri wa nsimbi loyi a a ri ni malembe ya 38 hi vukhale, u arile ku ya enyimpini. Hikwalaho ka sweswo, masocha ya Manazi ma n’wi dlayile eMaribor hi June 8, 1942. Van’wana lava voneke loko a dlayiwa va vula leswaku enhan’wini ya yena a ku hayekiwe mfungho lowu nge “a ndzi wa misava leyi.” (Yoh. 17:14) Leswaku a a ri ni ripfumelo leri tiyeke, swi vonaka eka papila leri a ri tsaleke loko a nga si dlayiwa, u te: “Rupert, Munghana La Rhandzekaka! Namuntlha ndzi gweviwe rifu. U nga ndzi rileli. Ndzi ku rungula ndzi tlhela ndzi rungula hinkwavo ekaya. Hi ta vonana eMfun’weni wa Xikwembu.”

Valawuri a va tiyimisele hi timbilu ta vona hinkwato ku herisa ntirho wo chumayela, kambe Yehovha Xikwembu u ponise vanhu va yena. Hi xikombiso, maphorisa a ma tshamela ku secha vanhu naswona a ma fika endhawini yo karhi ma yimisa vanhu hi layini leswaku ma ta kambela mapasi ya vona. Un’wana ni un’wana la solekaka a a yisiwa ekhotsweni. Hi nkarhi wolowo, maphorisa man’wana a ma secha tindlu. Ko tala vamakwerhu va tivonele hi ya vona leswaku Yehovha wa va sirhelela hikuva maphorisa a ma tlula tindlu ta vona ma anakanya leswaku se ti sechiwile. Tindlu ta vamakwerhu ti tluriwe kambirhi kasi a ti ri ni minkandziyiso yo tala ni michini yo endla tikopi ta minkandziyiso. Minkarhi yo tala lava chumayeleke eswiyin’weni sweswo leswi nga ni khombo, va ku vonile ku hetiseka ka leswi Bibele yi swi vulaka loko yi ku, “Yehovha u ni xinakulobye lexikulu swinene ni tintswalo.”—Yak. 5:11.

KU GWEVERIWA RIFU

Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi hele hi 1945, ivi vanhu va tshika ku dlayana hi tihanyi hi ndlela leyi a yi nga si tshama yi voniwa ematin’wini. Loko Hitler ni matiko lawa a ma n’wi seketela ma hluriwa, vamakwerhu a va langutele leswaku va ta endla ntirho wa vona va ntshunxekile. Lexi a xi endla va va ni ntshembo hi leswaku: Mfumo wa Vukhomunisi lowu a wa ha ku simekiwa a wu tshembisa vanhu leswaku va ta va ni ntshunxeko wo kandziyisa swilo, wo vulavula ni wa vukhongeri.

Kambe, hi September 1946, vamakwerhu va xinuna va 15 ni vanharhu va xisati va khomiwile. Van’wana va vona a ku ri Rudolf Kalle, Dušan Mikić na Edmund Stropnik. Ku hele tin’hweti ta ntlhanu nandzu wa vona wu ri karhi wu kambisisiwa. Hiloko valawuri va hehla Timbhoni hi leswaku ti xenga Mfumo ni vanhu nileswaku ti veka xifundzha xa Yugoslavia ekhombyeni. Va vule leswaku hi tirhisana ni mfumo wa United States nileswaku hi endla onge hi chumayela Mfumo wa Xikwembu kambe xikongomelo xa hina i ku herisa vukhomunisi leswaku hi ta simeka mfumo lowu vanhu va tilawulaka eka wona. Mufundhisi wa Khatoliki a a yi hisekela ngopfu mhaka leyi ya ku hehliwa ka vamakwerhu hi ku va tinhlori ta le Amerika leti tiendlaka vanhu va vukhongeri.

Loko vamakwerhu va tengisiwa ehubyeni, va vulavule hi xivindzi kutani va tisa ku dzuneka evitweni ra Yehovha va tlhela va twarisa Mfumo wakwe. Loko Vjekoslav Kos, makwerhu loyi a a ha ri jaha, a yime emahlweni ka vaavanyisi, u te: “Vachaviseki, manana u ndzi dyondzise vukhongeri lebyi hiloko ndzi swi xiya leswaku byi dyondzisa Bibele kutani ndzi hlawula ku gandzela Xikwembu. Loko ka ha fuma Majarimani, manana u pfaleriwe ekhotsweni. Vasesi wa mina vambirhi ni buti wa mina a va ri swirho swa vukhongeri lebyi. Va va yise eDachau ivi va va hehla hi leswaku i makhomunisi hileswi a va gandzela Xikwembu kutani va va duvula. Na mina ndzi yime la mahlweni ka n’wina hikwalaho ka byona, ndzi hehliwa hi ku seketela mfumo lowu tshikilelaka vanhu.” Loko huvo yi twa leswi yi n’wi ntshunxile.

Kambe, lavan’wana a yi va ntshunxanga. Vanharhu eka vona va gweviwe ku dlayiwa hi ku duvuriwa kutani lavan’wana va gweviwe ku tshama ekhotsweni ku sukela eka lembe rin’we ku ya eka malembe ya 15. Kambe swigwevo sweswo swa tihanyi swi endle leswaku vamakwerhu emisaveni hinkwayo va vilela. Hiloko Timbhoni ta le United States, Canada, British Isles ni le Yuropa ti tsala magidi-gidi ya mapapila, ti vilela eka mfumo wa Yugoslavia. Ti tlhele ti tsala swivilelo swa tona swo tala kutani ti swi rhumela hi thelegrafu leyi fambisiwaka hi xikepe lexi fambaka ehansi ka mati. Ni vatirhi va mimfumo yin’wana va tsarile va vilela hi xiyimo lexi vamakwerhu a va langutane na xona. Sweswo swi endle leswaku xigwevo xa rifu xi cinciwa xi va ku tshama malembe ya 20 ekhotsweni.

Kambe, sweswo a swi endlanga leswaku vamakwerhu va gandzela va ntshunxekile. Endzhaku ka malembe mambirhi, valawuri va le Slovenia va khome Janez Robas ni nsati wa yena Marija swin’we na Jože Marolt na Frančiška Verbec, hileswi a va chumayela. Nandzu wa vona a wu hlayekisa xileswi: “Mpambukwa lowu tivitaka hi vito ra Yehovha, wu tikumele valandzeri vantshwa kutani wu va kucetela leswaku va lwisana ni mfumo wa hina nileswaku va ala ku ya enyimpini.” Leswi valawuri a va hehla vamakwerhu hi ku wisa mfumo, va va gweve malembe ya le xikarhi ka manharhu na tsevu ekhotsweni va tlhela va va tirhisa bya mahlonga.

Hi 1952 milawu ya mfumo yi cincile ivi vabohiwa hinkwavo va ntshunxiwa; kutani mahungu lamanene ya Mfumo ma hambete ma chumayeriwa. Xitshembiso xa Yehovha xi ve ntiyiso loko a ku: “Tlhari rihi ni rihi leri nga ta endleriwa ku ku hlasela a ri nge humeleli, ni ririmi rihi ni rihi leri nga ta kanetana na wena ehubyeni u ta ri gweva.”—Esa. 54:17.

Hambiswiritano, mfumo wu hambete wu ringeta ku tsanisa ripfumelo ra vamakwerhu. Vahaxi va mahungu a va vula leswaku va “penga” nileswaku i “mpambukwa lowu hisekelaka etlhelo ni lowu endlaka onge a tihelelanga kahle enhlokweni.” Vamakwerhu van’wana va karhatiwe hi ku tiva leswaku va vekiwe tihlo ni hi ku twa hi swiviko swa mahungu leswi a swi tshamela ku va monya. Loko vamakwerhu lava tshembekaka va ntshunxiwa ekhotsweni, van’wana emavandlheni a va va teka va ri tinhlorhi. Nilokoswiritano, Yehovha u hambete a tiyisa mavandlha hi vamakwerhu lava tshembekaka.

Loko Josip Broz Tito a sungula ku fuma endzhaku ka loko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi herile, swi ve erivaleni leswaku mhaka ya ku ya enyimpini yi ta va ndzingo eYugoslavia. Un’wana ni un’wana la alaka ku va socha, ku nga khathariseki leswaku xivangelo xa yena hi xihi, a a hundzuka nala wa mfumo.

KU RINGIWA KA VUTSHEMBEKI

Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Ladislav Foro wa le Croatia, loyi a a ri ni malembe ya kaye, u ye eka nhlangano lowu a ku sindzisiwa vanhu hinkwavo va le mugangeni leswaku va va kona, loko va hlanganile a va chumayeriwa hi mufundhisi wa Khatoliki. Loko mufundhisi a heta, Ladislav u hlometele endzhaku ka xiteji kutani a vona mufundhisi a hluvula phuraphura ya yena. Loko se a yi hluvurile, u sale a ambale yunifomo ya ntlawa wa masocha lama vuriwaka Ustaša naswona a a bohe bandhi leri a ri ri ni xibuluki. Hiloko a teka savula ra yena a humela ehandle ivi a gada hanci kutani a huwelela a ku: “Vamakwerhu, a hi fambeni hi ya hundzula vanhu va va Vakreste! Ma swi tiva leswaku ku endliwa yini hi lava va sihalalaka!”

Ladislav a a swi tiva leswaku vanhu va Xikwembu a va fanelanga va endla tano. Endzhakunyana ka sweswo, u sungule ku ngungumela a ya eminhlanganweni ya Timbhoni ni malume wa yena. Hambileswi vatswari va yena a va hlundzuka loko a ya eminhlanganweni u hambete a ya kutani vuxaka bya yena na Yehovha byi tiyile.

Hi 1952 loko ku fika nkarhi wa leswaku a tsarisela vusocha, u swi veke erivaleni leswaku tanihi Mukreste, a nge pfuki a ve socha. Valawuri va n’wi konanise ko tala leswaku a ta lan’wa ivi a va socha. Siku rin’wana va n’wi yise laha masocha ma tshamaka kona, laha a ku hlangane majaha ya 12 000 lawa a ma tele ku ta tsarisela vusocha. Masocha ma yimise Ladislav exikarhi ka majaha lawa kutani ma tlhandleka xibamu ekatleni ra yena. Hiloko a xi lahlela ehansi. Masocha lawa ma huwelele hi xikurisa-marito ma byela hinkwavo leswaku loko Ladislav o tlhela a lahlela xibamu xexo ehansi u ta duvuriwa. U xi lahlele ehansi ra vumbirhi kutani masocha ma n’wi nghenisa emugodini lowu ceriweke hi ku buluka ka bomo, lowu a wu ente timitara ti nga ri tingani. Socha rin’wana ri lerisiwe leswaku ri duvula kambirhi laha a nga kona kutani hinkwavo lava a va hlalerile va vuyele laha masocha ma tshamaka kona. Nkateko wa kona, tikulu teto ti n’wi hupile!

Leswi Ladislav a poneke, vusiku byebyo valawuri va n’wi humese emugodini lowu a va n’wi nghenise eka wona kutani va n’wi yisa ekhotsweni le Sarajevo. Loko a fika, va n’wi nyike papila leri vulaka leswaku Timbhoni tin’wana ti ntshunxiwile hileswi ti pfumeleke ku va masocha va tlhela va vula leswaku u ta bolela ekhotsweni ni swigevenga leswin’wana. Valawuri va ringete ko talanyana ku bula na yena nkarhi wo leha, va lava leswaku a tlula nawu wa Xikwembu. Hambiswiritano, Ladislav u te: ‘Xana ndzi tirhela Yehovha hikwalaho ka munhu wo karhi? Doo! Xana ndzi pfaleriwe ekhotsweni leswaku ndzi tsakisa vanhu? Doo! Xana vutomi bya mina byi titshege hileswi van’wana va swi vulaka, va swi anakanyaka kumbe va swi endlaka? Doo!’

Vutivi byebyo bya Bibele byi pfune Ladislav leswaku a tshama a tshembekile ekhotsweni ku fikela loko a ntshunxiwa endzhaku ka malembe ya mune ni hafu. Hi ku famba ka nkarhi u ve mulanguteri wa xifundzha naswona a a pfuniwa hi nsati wa yena Anica loyi a a tinyiketele eka Xikwembu hi mbilu hinkwayo.

KU AMUKERIWA XIMFUMO SWA XINKARHANA

Endzhaku ka loko Tito a humile ehansi ka vulawuri bya mfumo wa Soviet Union hi 1948, u hlele mfumo wa yena lowuntshwa kutani vanhu va ya va ntshunxeka hakatsongo-tsongo. Hambileswi mfumo a wa ha ri wa vukhomunisi, vukhongeri a byi nga kavanyetiwi nikatsongo.

Mfumo wu rhambe Timbhoni ta Yehovha kutani wu ringanyeta leswaku ti endla xikombelo lexintshwa, lexi nga ta endla leswaku ntirho wa tona wu tsarisiwa ximfumo. Vamakwerhu va xi endlile xikombelo xexo kutani hi September 9, 1953, ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu tlhele wu tsarisiwa ximfumo eYugoslavia.

Loko matiko man’wana ya Vukhomunisi ma ri karhi ma hlongola Timbhoni, vamakwerhu eYugoslavia a va hlangana va ntshunxekile etiholweni to karhi. Sweswo swi tlhele swi pfula ndlela ya leswaku vamakwerhu va le Makedoniya va kota ku kuma minkandziyiso ni ku vulavurisana ni rhavi ra le Zagreb. Kambe, ku hundze malembe ya 38 Timbhoni ta Yehovha ti nga si kota ku chumayela hi yindlu ni yindlu hambileswi ntirho wa tona a wu tsarisiwe ximfumo hi 1953.

Swiphiqo swi ye emahlweni. Hikwalaho ka leswi vamakwerhu a va nga hlanganyeli eka swa tipolitiki, valawuri a va nga wu rhandzi ntirho wo chumayela hikuva a va ehleketa leswaku va kucetela vanhu ku pfukela mfumo. Maphorisa yo tala ya le xihundleni ni tinhlori ta mfumo va endle leswaku swi tika ku chumayela. Vamakwerhu lava a va kumiwa va ri karhi va chumayela, a va khomiwa ivi va rihisiwa. Xiviko xin’wana xi ri: “Vamakwerhu va ha khomiwa ni ku xanisiwa. Sweswo swi tano, ngopfu-ngopfu eSlovenia, laha ku nga ni nkucetelo lowukulu wa kereke ya Khatoliki naswona hi kona laha maphorisa ni tinhlori ta wona va tshamaka va veke vanhu va Yehovha tihlo leswaku va ta va khoma loko va dyondza Rito ra Xikwembu. Kambe, vamakwerhu va swi veke erivaleni leswaku va tiyimisele ku hlula ku xanisiwa koloko hi ku yingisa Xikwembu ku ri ni vanhu.”

KU VA NI “VUXIYAXIYA KUKOTA TINYOKA”

Loko vamakwerhu va chumayela etindhawini ta le makaya le Slovenia a va rhanga va vutisa vini va miti loko va xavisa mandza. Loko ma chipile a va ma xava leswaku ku nga vi na loyi a va ehleketelelaka leswaku va le ku chumayeleni. Loko va vona leswaku va xave mandza lama ringaneke, a va vutisa n’wini wa muti la landzelaka loko ku ri ni tihunyi leti a ti xavisaka. Loko va vona leswaku va nga kota ku sungula bulo ra Bibele, a va endla tano.—Mat. 10:16.

Le Zagreb, eCroatia, vamakwerhu a va tirha nsimu hi ndlela ya leswaku va nga xiyiwi hi munhu. Ndlela yin’wana a ku ri ku nghena endlwini yin’wana ni yin’wana ya vukhume. Hi xikombiso, loko vahuweleri va averiwe ku nghena endlwini yo sungula, a va ta ya eka ya vu-11, ya vu-21, ya vu-31, va fambisa sweswo kukondza va heta. Matshalatshala wolawo ma pfune vanhu vo tala leswaku va tiva Yehovha. Hambiswiritano, a swi nga olovi ku chumayela hi yindlu ni yindlu kutani ndlela leyi vamakwerhu vo tala a va yi tirhisa ngopfu a ku ri ku chumayela hi xitshuketa.

Le Serbia vamakwerhu a va hlangana emakaya ya vamakwerhu. Loko Damir Porobić a hlamusela ndlela leyi a va hlangana ha yona endlwini ya kokwa wa yena, endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, u ri: “A ku va ni vanhu va ntlhanu ku ya eka va khume. Yindlu ya kokwana a yi ri ndhawu ya kahle yo khomela minhlangano eka yona hikuva a yi ri exikarhi ka switarata swimbirhi. Sweswo swi endle leswaku vamakwerhu va kota ku nghena va tlhela va huma va nga voniwanga hi munhu.”

Veronika Babić u velekiwe eCroatia naswona ndyangu wa ka vona wu sungule ku dyondzeriwa hi va-1950. Loko a heta ku khuvuriwa hi 1957, yena ni nuna wa yena va rhurhele eSarajevo, le Bosnia. Milica Radišić wa le Slavonia eCroatia, u khuvuriwe hi 1950. Na yena ndyangu wa yena wu rhurhele eBosnia. Mindyangu leyimbirhi yi sungule ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo eBosnia. Tanihi le matikweni man’wana ya Yugoslavia, a yi fanele yi chumayela hi vuxiyaxiya. Veronika u ri: “Va lume maphorisa ndleve hi ta ntirho wa hina kutani ma teka minkandziyiso ya hina ivi ma hi khoma ma tlhela ma hi konanisa, ma hi xungeta hileswaku ma ta hi pfalela ekhotsweni nileswaku ma ta hi rihisa. Hambiswiritano, sweswo hinkwaswo a swi hi chavisanga kambe swi tiyise ripfumelo ra hina eka Yehovha.”

Milica u ri: “Siku rin’wana ku te wanuna un’wana eHolweni ya Mfumo a tiendla onge wa tsakela. Hiloko vamakwerhu va n’wi amukela hi mandla mambirhi va tlhela va n’wi pfumelela ku heta masikunyana emakaya ya vona. A a hlamula hi ku hiseka eminhlanganweni. Kambe siku rin’wana, n’wana wa hina wa nhwanyana u n’wi vone laha a tirhelaka kona, va khome nhlangano ni maphorisa ya le xihundleni. Hiloko swi namba swi va erivaleni leswaku i nhlori. Leswi se mhaka ya yena a yi paluxekile, u nambe a tsema richocho a chuveka, a ha ha tlhelanga hi n’wi vona.”

TIHOLO TA MFUMO TO SUNGULA

Loko ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu nga si tsarisiwa ximfumo, a ti nga pfumeleriwanga ku hlangana emakaya ya vamakwerhu kutani loko ti hlanganile, a ti va ekhombyeni ra ku khomiwa. Kambe, niloko se ti pfumeleriwile ku khoma minhlangano, a swi tika ku kuma ndhawu yo khoma minhlangano eka yona hikuva vanhu a va nga ti rhandzi Timbhoni ta Yehovha naswona a va nga pfumeli leswaku ti hirha miako ya vona. Hikwalaho, Timbhoni ti endle xiboho xa leswaku ti tixavela miako ya tona leyi ti nga ta hamba ti hlangana eka yona.

Ku nga ri khale, ti kume muako lowu a ku tirheriwa eka wona entsindza wa Zagreb, le Croatia. Ti wu lunghisile leswaku wu va Holo ya Mfumo leyi rhurhelaka vanhu va kwalomu ka 160, ti tlhela ti aka hofisi leyitsongo leswaku ti ta kandziyisela minkandziyiso eka yona. Ti tlhele ti tirhisa Holo leyi ya Mfumo ku khomela tinhlengeletano ni mintsombano naswona ti khome ntsombano wo sungula eka yona hi 1957, laha ku rhambiweke Timbhoni hinkwato ta le Yugoslavia. Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, vamakwerhu va xave yindlu entsindza wa Zagreb, eXitarateni lexi vuriwaka Kamaufova, leyi tirhisiweke hi swirho swa ndyangu wa Bethele ku fikela hi 1998.

Hi 1957, vamakwerhu va xave muako eBelgrade, le Serbia, lowu va wu tirhiseke tanihi Holo ya Mfumo ni hofisi ya Bethele. Endzhaku ka sweswo va xave muako wo hlayisa swifuwo eLjubljana, le Slovenia kutani va wu lunghisa wu va Holo ya Mfumo. Hi 1963, va lunghise garaji eSarajevo yi va holo leyi tirhisiweke hi vandlha ro sungula etikweni ra Bosnia na Herzegovina. Yin’wana ya miako leyi a yi ri ni ntirho wo tala; kambe vamakwerhu va nyikele hi swilo swa vona swo tala va tlhela va tinyiketela ku tirha naswona Yehovha u va katekisile.

KU HLELEKA KU ENDLE LESWAKU KU VA NI KU ANDZA ENHLENGELETANWENI

Hi 1960, valanguteri va swifundzha va averiwe ku ya pfuna ni ku khutaza mavandlha. Vamakwerhu van’wana a va averiwa ku endzela mavandlha hi mahelo-vhiki. A va tirhisa nkarhi wa vona wo wisa entirhweni wa ku tihanyisa hi ku tirhandzela leswaku va ya khutaza vamakwerhu ni ku kondletela vun’we hi nkarhi wolowo.

Henrik Kovačić loyi sweswi a nga xirho xa Komiti ya Rhavi eCroatia, u ri: “Mina ni nkatanga hi hete lembe hi ri karhi hi endzela mavandlha hi mahelo-vhiki kutani hi ku famba ka nkarhi hi sungule ku endzela mavandlha vhiki ni vhiki, tanihi laha valanguteri va swifundzha va endlaka hakona. Vamakwerhu a va ri swisiwana naswona a hi tala ku tshama etindlwini leti nga riki na mati kumbe swihambukelo swa le madorobeni. Kambe vamakwerhu a va wu tlangela swinene ntirho wa hina naswona a va hi rhandza va tlhela va hi amukela hi malwandla. Hi ntolovelo a hi etlela emibedweni ya vona naswona a va hi swekela swakudya hambileswi a va dya tinhwala. Emavandlheni man’wana, a hi tshama emakaya yo hambana-hambana leswaku hi nga tikiseli vamakwerhu.”

Šandor Palfi, loyi sweswi a nga xirho xa Komiti ya Tiko eSerbia u ri: “Ku endzela mavandlha hi mahelo-vhiki a swi tsakisa ngopfu hambileswi a swi nga olovi. Vamakwerhu a va tshama va ku langutele hi mahlo-ngati ku fika ka hina. A va ri swisiwana kambe a va endla hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va hi nyika swilo swa vona leswi va swi rhandzaka. Eka vona, ku endza ka mulanguteri wa xifundzha a ku ri xiendlakalo xa nkoka swinene.”

Miloš Knežević a a kongomisa ntirho erhavini ra le Yugoslavia a ri karhi a endzela mavandlha. Hi nkarhi wa mfumo wa Makhomunisi, Makwerhu Knežević u pfune ngopfu emilandzwini leyi vamakwerhu a va hehliwa ha yona etihubyeni.

NTIRHO WU YA EMAHLWENI HI NDLELA LEYI KHUTAZAKA EMAKEDONIYA

Hi 1968, jaha rin’wana ra le Kočani eMakedoniya ri dyondzeriwe Bibele loko ri ri ekholichini le Zagreb. Loko ri tlhelela ekaya, ri fike ri chumayela maxaka ni vanghana.

Stojan Bogatinov la nga wo sungula ku khuvuriwa eKočani, u ri: “Jaha rero a ri ri muzala wa mina. A ndzi ri nkorhoki laha ku xavisiwaka swakudya naswona minkarhi yin’wana mina ni vatirhi-kulorhi a hi bula hi vukhongeri. Siku rin’wana endzhaku ka loko hi hete ku bula, xirho xa Kereke ya Orthodox xi tile xi ta xava swakudya. Ndzi xi tisele swakudya ivi ndzi xi kombela leswaku xi ndzi kumela Bibele ekerekeni ya xona hikuva a ndzi lava ku tiva Xikwembu. Xi ndzi tshembise leswaku xi ta ringeta ku ndzi kumela yona. Hakunene xi endle tano kutani ndzi kote ku va ni kopi ya mina ya ‘Testamente Leyintshwa.’ A ndzi tsake ngopfu lerova loko ndzi huma entirhweni ndzi hatle ndzi ya ekaya leswaku ndzi ya sungula ku yi hlaya.

“Loko ndzi ri endleleni, ndzi hlangane ni muzala wa mina a vuya eZagreb, ndzi nga swi langutelanga. U ndzi rhambile leswaku ndzi famba na yena laha a tshamaka kona kambe ndzi n’wi byele leswaku a ndzi nge swi koti hikuva ndzi lava ku hatla ndzi fika ekaya leswaku ndzi ta sungula ku hlaya Bibele ya mina. U ndzi hlamule a ku: ‘Le kaya ndzi ni tibuku leti nga ta ku pfuna leswaku u twisisa Bibele naswona ndzi tshemba leswaku u ta ti tsakela.’ Hiloko hi ya laha a tshamaka kona kutani ndzi tsakela ku vona leswaku u ni Bibele leyi heleleke, tibroxara ni timagazini tin’wana ta Xihondzo xo Rindza hi Xicroatia. U ndzi nyike minkandziyiso yoleyo kutani ndzi namba ndzi sungula ku yi hlaya. Ndzi nga si ya ekule, ndzi nambe ndzi swi xiya leswaku rungula rero ri hlawulekile. A ndzi nga tivi nchumu hi Timbhoni ta Yehovha kambe se a ndzi lava ku ti tiva.

“Loko muzala a tlhelela eZagreb ndzi fambe na yena. Loko ndzi fika, Ivica Pavlaković, Mbhoni leyi nga ni malwandla u ndzi rhambele ekaya rakwe kutani ndzi tshame na yena masiku manharhu. Hi nkarhi wolowo ndzi n’wi vutise swivutiso swo tala naswona xin’wana ni xin’wana u xi hlamule hi Bibele kutani sweswo swi ndzi tsakisile swinene. Ndzi ye ni le vandlheni kutani ndzi khutaziwe hi ku vona ndlela leyi vamakwerhu va rhandzanaka ha yona.

“Ivica u fambe na mina eBethele ya le Zagreb, loko hi vuya a ndzi tsake ngopfu naswona ndzi vuye ni minkandziyiso yo tala. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani lama nga rivalekiki, ndzi tlhelele eKočani ndzi ri ni minkandziyiso ni vutivi lebyi engetelekeke. A ku nga ri na Timbhoni ekusuhi ni laha a ndzi tshama kona kutani hi sungule ku tsalelana na Ivica. Emapapileni ya mina ndzi n’wi vutise swivutiso swo tala ivi a ndzi hlamula. Tanihi leswi a ndzi dyondza swo tala, ndzi sungule ku swi byela nsati ni vana va mina kutani va sungula ku tsakela mahungu lamanene. Ku nga ri khale, ndyangu wa mina wu rhandze Bibele naswona hi dyondze swo tala eka yona. A hi tsakile naswona hi sungule ku chumayela maxaka ni vanghana hi ku hiseka; kutani vo tala va hi yingisile. Kambe, hi xanisiwile hikwalaho ka leswi a hi chumayela.”

KU HLANGANA HI VUN’WE EJARIMANI

Hambileswi vamakwerhu va le Yugoslavia a va kota ku hlangana va ntshunxekile, a va nga talanga kutani a va navela ku vona leswaku swi njhani ku hlangana ni vamakwerhu va le matikweni man’wana. Kambe a swi nga koteki eka vamakwerhu va le matikweni lama fumiwaka hi Makhomunisi hambileswi a va tele. Hikwalaho loko vamakwerhu va le Yugoslavia va twa leswaku ku ta khomiwa ntsombano wa matiko yo hambana-hambana, lowu nge “Ku Rhula eMisaveni” hi 1969, va kombele mpfumelelo eka mfumo leswaku va huma etikweni va ya laha wu nga ta khomeriwa kona. A va tsakile loko mfumo wu va pfumelela!

Ntsombano lowu wu khomeriwe exitediyamu lexikulu le Nuremberg, eJarimani, laha eka makume ma nga ri mangani ya malembe lama hundzeke, Hitler a nga tshama a byela masocha ya yena leswaku u ta herisa Timbhoni ta Yehovha. Tinkulumo ti nyikeriwe hi tindzimi to tala naswona vamakwerhu lava humaka eYugoslavia a va tsakile loko va twa leswaku ku ta nyikeriwa tinkulumo hi ririmi ra rikwavo endhawini leyi biyeriweke hi timhandzi, ekusuhi ni xitediyamu xolexo. A ku endliwe platifomo leyikulu exikarhi ka xitediyamu kutani vayingiseri lava a va tshame emahlweni ka platifomo a va yingisela tinkulumo hi Xiserbia lexi pfanganeke ni Xicroatia ivi lava tshameke endzhaku ka yona, va ti yingisela hi Xislovenia. Ntsombano wolowo wa masiku ya nhungu wu endle leswaku vamakwerhu va va ni vutivi lebyi engetelekeke hi Xikwembu wu tlhela wu tiyisa ripfumelo ra vona!

Vamakwerhu lava humaka ematikweni yo hambana-hambana eYugoslavia a va hirhe switimela ni mabazi leswaku va ya eJarimani. Makwerhu un’wana wa le Croatia, la yeke entsombanweni wolowo u ri: “Leswi a hi swi langutele hi mahlo-ngati ku ya va swin’we ni vamakwerhu, hi veke mimfungho leyi tivisaka ntsombano emafasitereni ya torokisi ra xitimela lexi a hi famba hi xona.”

Vamakwerhu va tsakele ku vona va tlhela va twa Nathan Knorr na Frederick Franz, lava a va huma eyindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehovha. Makwerhu un’wana loyi a a ri kona entsombanweni wolowo u ri: “A hi tsake ku tlula mpimo loko va ta hi pfuxela eka xiyenge lexi a hi tshame eka xona exitediyamu.” Hikwalaho ka leswi vamakwerhu va le Yugoslavia va endleke hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va ya entsombanweni wolowo, va kume mikateko yo tala. Milosija Simić loyi a a huma eSerbia u ri: “A swi lava muholo wa tin’hweti timbirhi ku ya entsombanweni naswona a swi nga olovi ku kombela ku xwa masiku ya khume entirhweni. A ndzi nga tiyiseki leswaku muthori wa mina u ta ndzi pfumelela ku ya emahlweni ndzi tirha loko ndzi vuya kambe a ndzi tiyimisele ku ya. Leswi hi swi voneke a swi hlamuseleki! Hambileswi se ku hundzeke malembe ya 40, ndza ha xiririka mihloti ya ntsako loko ndzi anakanya hi ntsombano wolowo.” Tanihi leswi vamakwerhu lava humaka exifundzheni hinkwaxo xa Yugoslavia a va hlangane ni Timbhoni-kulobye nileswi a va vone vun’we ni rirhandzu ra vanhu va Xikwembu emisaveni hinkwayo, va tlhelele emakaya va tiyimisele ku ya tiyisela miringo leyi a va ta langutana na yona enkarhini lowu taka.

MAPHAYONA YA LE YUGOSLAVIA MA VA MPFUNO

Maphayona ya le Jarimani lama fikeke eku sunguleni ka va-1930 ma pfune ngopfu leswaku vanhu vo tala va twa mahungu lamanene. Leswi nhlayo ya vahuweleri a yi ya yi andza, vamakwerhu vo tala eYugoslavia va ve maphayona. Hi xikombiso, vamakwerhu va le Slovenia va kote ku rhumela maphayona lama nga ni ntokoto etindhawini ta le kule exifundzheni xa Yugoslavia, laha a ku ri ni xilaveko lexikulu. Maphayona lawa a ma tiyimisele ku dyondza tindzimi letintshwa ni mindhavuko ya kona hambileswi a swi nga olovi.

Jolanda Kocjančič u ri: “Ndzi fike ePriština, ku nga doroba lerikulu eKosovo naswona ku vulavuriwa Xialbania ni Xiserbia. Hambileswi mina na Minka Karlovšek a hi nga ti tivi tindzimi teto, hi sungule ku chumayela kutani hi yona ndlela leyi hi ti dyondzeke ha yona. Loko hi nghena eka yindlu yo sungula, hi amukeriwe hi mativula ya nsati un’wana wa noni loyi a a ri wa le Czechoslovakia. Hi sungule ku bula na yena hi Xislovenia hi pfa hi pfanganisa ni marito ya Xiserbia, hi ku, ‘Hi lava ku vulavula ni n’wini wa muti wa wena hi mahungu lamanene ya Bibele.’

“U te: ‘Nghenani, manana u mi rindzile.’

“Loko hi nghena, Ružica mana wa yena u te hi ku hatlisa a ta hi pfuxela. Hiloko a hi hlamusela leswaku emavhikini mambirhi lama hundzeke u khongele Yehovha a kombela leswaku a n’wi rhumelela munhu la nga ta n’wi dyondzisa ha yena. Sesi wa yena la nga Mbhoni ya Yehovha etikweni leri namuntlha ri vuriwaka Czech Republic, u n’wi kombele ko tala leswaku a khongela Yehovha a kombela mpfuno. Ružica a a tiyiseka leswaku ku ta ka hina a ku ri nhlamulo ya xikhongelo xa yena. Kutani loko a ri karhi a hi dyondzisa Xiserbia na hina a hi n’wi dyondzisa Bibele. A ku ri ni swichudeni leswi a swi hirhe endlwini ya yena kutani a swi va kona loko hi fambisa dyondzo ya Bibele. Xin’wana xi hi nyike dikixinari ya Xialbania kutani hi kote ku dyondza ririmi rero.”

Zoran Lalović wa le Montenegro, a a ha ri mufana loko phayona rin’wana ra le Zagreb, eCroatia ri n’wi nyika Bibele. Endzhaku ka malembe ya ntlhanu hi 1980, ku fike phayona ro hlawuleka eSerbia kutani ri sungula ku dyondza na yena Bibele. Zoran u ri: “A swi ndzi tikela ku hambana ni vanghana va mina lava a hi cina swin’we edisko, kambe ndzi hetelele ndzi hambane na vona ivi ndzi dyondza hi ku tiyimisela kukondza ndzi khuvuriwa endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani eBelgrade, le Serbia. Endzhakunyana ka sweswo, ndzi averiwe ku nyikela nkulumo ya le rivaleni hikuva vamakwerhu va xinuna a va kayivela. Hi tlhele hi sungula ku khoma minhlangano hinkwayo edorobeni ra Podgorica.”

NKHUVULO EMASIN’WINI YA RHAYISI

Stojan Bogatinov, wa le Makedoniya u ri: “Loko vahuweleri va faneleka ku khuvuriwa a ndzi va khuvula. A hi nga ri na swibya leswikulu leswi hi nga va khuvulelaka eka swona naswona nambu wa ndhawu leyi a hi tshama eka yona a wu nga ri na swidziva. Kambe, a ku ri ni masimu yo tala ya rhayisi lama nga ni misele leyi enteke hilaha ku ringaneke naswona yin’wana a yi ri ni mati lama baseke leswaku hi kota ku khuvula eka yona. Ndza ha tsundzuka nkhuvulo wo sungula ensin’wini yin’wana ya rhayisi. Loko hi ri karhi hi ya eka musele lowu hi nga ta khuvulela eka wona, munhu un’wana u huwelerile a ku, ‘Stojan, wa tsaka leswi u tholeke vatirhi vantshwa!’

“Hiloko ndzi ku: ‘Ina, phela ntirho wu lo vuya.’ A a nga swi tivi leswaku hi ni ntirho wo tala wo chumayela vanhu va le Makedoniya.”

Vamakwerhu va le Makedoniya a swi nga va oloveli ku vulavurisana ni rhavi naswona a ka ha ri ni swo tala leswi a va fanele va swi dyondza eka ndlela leyi nhlengeletano yi endlaka swilo ha yona. Stojan Stojmilov u sungule ku ya eminhlanganweni eJarimani kutani loko a vuyela eMakedoniya, a a tsakile loko a hlangana ni Timbhoni eKočani. U ri: “Loko ndzi fika kutani ndzi va byela ndlela leyi vamakwerhu va khomaka minhlangano ha yona eJarimani, va nambe va ndzi kombela leswaku ndzi fambisa Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza nileswaku ndzi nyikela nkulumo ya le rivaleni. Ndzi va byele leswaku a ndzi si khuvuriwa kambe va ndzi sindzisile hikuva eka vona a ndzi vonaka ndzi faneleka ngopfu. Hiloko ndzi pfumela ku va pfuna. Hi ku famba ka nkarhi, mina ni nkatanga hi dyondze kukondza hi faneleka ku khuvuriwa ivi hi khuvuriwa emasin’wini ya rhayisi.”

Veselin Iliev, loyi sweswi a nga nkulu eKočani, u ri: “A hi nga tivi leswaku swilo swi endliwa njhani enhlengeletanweni ya Yehovha kambe a hi n’wi rhandza.” Hi ku famba ka nkarhi Yehovha u va pfunile. Xin’wana lexi pfuneke leswaku vanhu va tiva hi ta Mfumo wa Xikwembu nileswaku mavandlha ma tiya, i ku endliwa ka minkandziyiso leyi engetelekeke hi Ximakedoniya.

KU WU TIRHISA HI VUTLHARI NTSHUNXEKO LOWU ENGETELEKEKE

Tanihi leswi Yugoslavia a yi nga lawuriwi hi Rhaxiya, vanhu a va tiphina hi ntshunxeko lowu a wo va norho eka vanhu va le matikweni ya Mfumo wa Vukhomunisi. Eku heleni ka va-1960, Yugoslavia yi ve xifundzha xo sungula eka matiko ya Vukhomunisi ku herisa ku tirhisiwa ka tivhisa ni ku tshika vanhu va nghena hi ku ntshunxeka emindzilakanini ya xona. Leswi vamakwerhu va le n’walungu wa Yugoslavia a va ntshunxekile ku ya ematikweni man’wana, va nambe va sungula ku yisa minkandziyiso ematikweni ya mfumo wa Soviet Union, lawa a va akelane na wona, laha ntirho wo chumayela a wa ha yirisiwile.

A va rhanga hi ku landza minkandziyiso eJarimani kutani va yi tisa eYugoslavia hi tilori. Ðuro Landić loyi a nga xirho xa Komiti ya Rhavi eCroatia u vula leswaku minkandziyiso a yi hlayisiwa endlwini ya ka vona ku fikela loko mfumo wa Soviet Union wu herisiwa. U ri: “Timovha ta le kaya a ti ri ni tindhawu leti tumbeleke to fihla minkandziyiso. A hi swi tiva leswaku loko ho khomiwa, timovha teto a ti nga tekiwa kutani hi yisiwa ekhotsweni kambe loko hi anakanya ndlela leyi vamakwerhu va tsakaka hi yona loko va kuma minkandziyiso yoleyo, a hi va ni xivindzi xo yi fambisa.”

Makwerhu Milosija Simić wa xisati, loyi a a fambisa minkandziyiso ku suka eSerbia yi ya eBulgaria, u ri: “A ndzi nga swi tivi leswaku ndzi yi yisa eka mani—a ndzi nyikiwa adirese ntsena. Siku rin’wana ndzi chike ebazini kutani ndzi ya endlwini leyi ndzi faneleke ndzi yisa minkandziyiso eka yona kambe ndzi kuma leswaku a ku na munhu. Ndzi fambile ivi ndzi tlhela ndzi vuya hi ndlela yin’wana kambe ndzi nga kumi munhu. Ndzi endle tano ka khume, ndzi ri karhi ndzi xiya leswaku ndzi nga voniwi hi munhu. Kambe, a ko fana ni kwala! Sweswo swi pfunile hikuva ndzi swi kume endzhaku leswaku adirese yoleyo a yi hoxile.

“A ndzi nga tivi leswaku ndzi fanele ndzi endla yini hikuva a ndzi tirhe hi matimba leswaku ndzi endla tikopi teto ndzi tlhela ndzi ti thayipa. Phela, a ndzi nga ta yi lahla minkandziyiso yoleyo. Hiloko ndzi vona swi antswa leswaku ndzi tlhelela na yona eSerbia leswaku vamakwerhu va ta yi tirhisa. Kambe, a ku ri ni xiphiqo xin’wana; loko ndzi yisa minkandziyiso yoleyo, a ndzi fanele ndzi khandziya mabazi mambirhi. Eka bazi rin’wana a ndzi ri ni thikithi ro tlhelela ha rona, kambe a ndzi nga ri na yona mali yo xava thikithi ra bazi lerin’wana. Hi ntolovelo loko ndzi yisa minkandziyiso, vamakwerhu a va ndzi nyika mali yo xava thikithi rero. A hi endla tano hikuva nawu wa tiko a wu nga pfumeli leswaku munhu a khoma mali yo tala. Hiloko ndzi ya efasitereni leri mathikithi ma xavisiwaka kona kutani ndzi khongela leswaku ndzi kuma ku tirha wansati. Hakunene loko ndzi fika, wanuna loyi a a ri karhi a tirha u fambile kutani ku sala wansati. Ndzi kombele leswaku a ndzi nyika thikithi ivi mina ndzi n’wi hakela hi swiambalo leswi a hi funengeta minkandziyiso hi swona. U pfumerile kutani ndzi kuma thikithi hi ndlela yoleyo.”

Emasungulweni ya va-1980, vamakwerhu va hundzuluxele minkandziyiso hi Xialbania ni hi Ximakedoniya kutani va rhumela tikopi leti va ti tsaleke hi voko erhavini leritsongo ra le Belgrade. Loko ti fika kwalaho, Milosija u ti thayipile, a tirhisa muchini lowu a wu kota ku endla tikopi ta nhungu hi nkarhi wun’we. Ntirho wolowo a ku nga ri matlangwana hikuva rungula rero a ri tsariwe hi voko naswona a a nga ri tolovelanga ririmi leri a ri tsariwe ha rona.

VAMAKWERHU LAVA NGA VANTSHWA VA YIME VA TIYILE

Hambileswi a hi ntshunxekile ku gandzela kambe mfumo wa le Yugoslavia a wu nga yi twisisi mhaka ya hina ya ku nga hlanganyeli eka swa tipolitiki. Sweswo swi endle leswaku vamakwerhu va nga rhandziwi. Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, vo tala va tshame va tshembekile kukondza va fa hikwalaho ko ala ku ya enyimpini. Kambe eka makume manharhu ya malembe lama landzeleke, vamakwerhu van’wana va tsandzekile ku tshama va tshembekile. Van’wana a va ta eminhlanganweni va tlhela va hlanganyela entirhweni wo chumayela; kambe loko va vitaniwa leswaku va ta va masocha, va lave tindlela to tiyimelela leswaku va ta va masocha.

Vantshwa lava nga Vakreste lava aleke ku ya enyimpini a va gweviwa ku tshama ekhotsweni nkarhi lowu ringanaka lembe ku ya eka malembe ya khume. Tlhandlakambirhi, a va gweviwa ko talanyana loko va nga si fika eka malembe ya 30. Van’wana lava ripfumelo ra vona ri ringiweke hi ndlela leyi naswona va aleke ku ya enyimpini a va ha ku khuvuriwa. Vo tala va vona namuntlha va byarhisiwe vutihlamuleri lebyikulu emavandlheni.

NTSOMBANO WA MATIKO YO HAMBANA-HAMBANA LOWU NGA RIVALEKIKI

Timbhoni ta Yehovha ta le Yugoslavia a ti nga si tshama ti va ni lunghelo ro khoma ntsombano wa matiko yo hambana-hambana. Kutani ti tsake ngopfu loko Huvo leyi Fumaka yi tivisa leswaku hi 1991 ntsombano wa matiko yo hambana-hambana lowu nge “Varhandzi Va Ntshunxeko,” wu ta khomeriwa eZagreb, le Croatia!

Kambe swilo a swi nga fambi kahle. Ku sukela loko tiko ra Croatia ri tshike ku lawuriwa hi Yugoslavia, a ku nga tlhekeka nyimpi rini na rini. Xana a swi ta va vutlhari ku khoma ntsombano wolowo? Vamakwerhu a va nga swi lavi nikatsongo leswaku vutomi bya lava va nga ta va endzela ni bya vamakwerhu va le tikweni byi va ekhombyeni. Hiloko va khongela kutani va yi dyela marhambu ya nhloko mhaka leyi, ivi va endla xiboho xa leswaku va ta ya emahlweni va lunghiselela ntsombano wolowo.

Loko ka ha sele mavhiki ma nga ri mangani leswaku ntsombano wu khomiwa, Theodore Jaracz la nga xirho xa Huvo leyi Fumaka, u ye eCroatia leswaku a ya pfuna vamakwerhu hi malunghiselelo ya wona. Hikwalaho ka leswi swiendlakalo hinkwaswo leswi khumbaka ku hlangana ka vanhu vo tala a swi yirisiwile eZagreb, vanhu hinkwavo a va lava ku tiva leswaku ku ta endleka yini eXitediyamu xa Dinamo. Loko nkarhi wa ntsombano wu ri karhi wu tshinela, xiyimo a xi ri karhi xi nyanya etikweni. Siku ni siku vamakwerhu a va tshama va ri karhi va anakanyisisa hi khombo leri va tipetaka eka rona naswona a va tivutisa loko va fanele va ya emahlweni ni malunghiselelo kumbe va tshika! Va hambete va khongela Yehovha leswaku a va kongomisa. Nkateko wa kona, ku ve ni ku rhula swa xinkarhana kutani ntsombano wu khomiwa hi August 16-18, 1991.

Kambe a swi nga ri tano ematikweni lama akelaneke na Croatia. A ma ri ni torha ra ngati loko Timbhoni ta Yehovha ta le Croatia ti ri karhi ti amukela magidi ya vamakwerhu lava teke entsombanweni wa matiko yo hambana-hambana, lowu nge “Varhandzi Va Ntshunxeko Wa Xikwembu.”b Loko vaaki vo tala va le Croatia va ri karhi va baleka etikweni, vamakwerhu vo tala lava humaka ematikweni ya 15 a va ri karhi va ta hi swihaha-mpfhuka va huma eUnited States, eCanada ni le matikweni ya le Vupela-dyambu, leswaku va ta hlanganisiwa hi rirhandzu ni ntshunxeko. Hikwalaho ka leswi nyimpi a yi nga tlhekeka rini na rini, rivala ra swihaha-mpfhuka ra le Zagreb ri pfariwile kutani swihaha-mpfhuka a swi phatsama eLjubljana, le Slovenia. Kutani vamakwerhu a va ya eZagreb hi mabazi. Xivindzi xa vamakwerhu lava humaka ematikweni mambe xi endle leswaku vanhu va le tikweni rero va xixima vukhongeri bya vona naswona ku va kona ka vona ku khutaze vamakwerhu va le tikweni. Ntlawa lowukulu lowu teke a ku ri wa vamakwerhu va 3 000 lava humaka eItaly. Rirhandzu ni nyanyuko wa vona swi endle leswaku hinkwavo lava teke entsombanweni va tsaka.—1 Tes. 5:19.

Ripfumelo ra vamakwerhu ri tiyile, ngopfu-ngopfu leswi ku teke swirho swa ntlhanu swa Huvo leyi Fumaka. Ninamuntlha, vamakwerhu vo tala a va si ti rivala tinkulumo leti nyikeriweke hi Carey Barber, Lloyd Barry, Milton Henschel, Theodore Jaracz na Lyman Swingle. Hambileswi xiyimo a xi nga dyisi byi rhelela etikweni, ntokoto wa malembe yo tala wa swirho leswi wu swi pfunile leswaku swi va ni xivindzi xa ku nghena etikweni leswaku swi ta tiyisa vamakwerhu hi tinkulumo leti tiyisaka ripfumelo.

Hikwalaho ka mpfilumpfilu lowu a wu ri kona wa nyimpi etikweni, valawuri a va chava leswaku vamakwerhu va ta pfukelana hileswi va hlanganeke va ri tinxaka to hambana-hambana eYugoslavia. Kambe va hlamale ngopfu loko va vona leswaku va rhandzana nileswaku va ni vun’we. Siku ha rin’we nhlayo ya maphorisa lama teke ku ta rindza a yi hunguteka.

Ntsombano wolowo, lowu nga rivalekiki wu swi veke erivaleni leswaku hakunene Timbhoni ta Yehovha i vana va munhu emisaveni hinkwayo. Ku anakanyisisa hi mhaka leyi a swi ta pfuna vamakwerhu leswaku va tshama va ri ni vun’we niloko va langutana ni miringo enkarhini lowu taka. Loko vamakwerhu lava humaka eSerbia ni le Makedoniya se va muka, mabazi ya vona a ma ri yo hetelela eka timovha leti ti tsemakanyeke ndzilakana wa le Croatia ni wa le Serbia. Kuteloko va heta ku nghena etikweni, ndzilakana wu pfariwa. Vanhu vo tala va vula leswaku nyimpi yi tlhekeke hi wona nkarhi wolowo.

Etin’hwetini ni le malembeni lama landzeleke, tirhiphabliki to tala leti a ti wela exifundzheni xa Yugoslavia ti ye emahlweni ti kuma ntshunxeko. Vanhu vo tala va file eka mpfilumpfilu wolowo. Xana ku endleke yini hi vamakwerhu hi nkarhi wolowo wa mangava? Xana Yehovha u wu katekise njhani ntirho wo chumayela hi Mfumo ematikweni lama kumeke ntshunxeko? A hi voneni!

Matimu Ya Manguva Lawa Ya Le Bosnia Na Herzegovina

Halim Curi u ri: “Hi May 16, 1992, a hi tlimbane endlwini yin’wana hi ri 13 loko swibuluki swi ri karhi swi na kunene edorobeni ra Sarajevo. Hiloko swibuluki swimbirhi swi ba muako lowu a hi tumbele eka wona. Hambileswi a hi ri va mindhavuko ya le Croatia, Serbia ni le Bosnia—ku nga tona tinxaka leti a ti ri karhi ti hetana edorobeni—a hi gandzela Xikwembu xin’we xa ntiyiso. Loko ri ya eku xeni, swibuluki leswi a swi lahleriwa a swi hungutekile kutani hi balekile hi ya tumbela. Tanihi laha hi endleke hakona vusiku bya tolo ka kona, hi huwelele eka Yehovha leswaku a hi ponisa naswona u yingise xikhongelo xa hina.”

Doroba ra Sarajevo, leri nga ni vaaki lava tlulaka 400 000, a ri siveleriwe nkarhi wo leha ku tlula tindhawu hinkwato leti nga tshama ti siveleriwa hi nkarhi wa nyimpi ematin’wini ya manguva lawa naswona vanhu va ve enhlomulweni lowukulu. Xana vamakwerhu va swi kotise ku yini ku langutana ni mpfilumpfilu lowu avaniseke tiko rero, lowu endleke leswaku vanhu va hlawulana hi ku ya hi tinxaka ni vukhongeri bya vona? Hi nga si hlamula xivutiso xexo, a hi rhangeni hi ku hlamuselanyana tiko leri vuriwaka Bosnia na Herzegovina.

Tiko leri vuriwaka Bosnia na Herzegovina ri kumeka exikarhi ka xifundzha lexi khale a xi vitaniwa Yugoslavia naswona ri rhendzeriwe hi Croatia, Serbia na Montenegro. Vaaki va kona va wu rhandza ngopfu ndhavuko wa vona naswona mindyangu yi ni vun’we ni malwandla. Va rhandza ku hungasa hi ku tinwela kofi ya le Turkey emakaya ya vona ni ku tidzumbela etikhefini leti xavisaka kofi. Hambileswi swi nga oloviki ku tiva leswaku mani i wa rixaka rihi, vaaki va kona va huma eBosnia, eSerbia ni le Croatia. Vunyingi bya vona a va na mhaka ni vukhongeri; kambe hi byona lebyi endlaka leswaku va tshamela ku himpfilitana. Vaaki vo tala va le Bosnia i Mamoslem kasi va le Serbia va nghena Kereke ya Orthodox ya le Serbia naswona va le Croatia i Makhatoliki.

Eku sunguleni ka va-1990 rixaka rin’wana ni rin’wana ri sungule ku rhandza vukhongeri bya ndhavuko wa rikwavo ni ku venga tinxaka letin’wana kutani vanhu va sindzisiwa ku tshamisiwa hi ku ya hi tinxaka ta vona. A ku ri ni masocha lawa a ma ya eswimitanini ni le madorobeni hi xikongomelo xa ku tshamisa vanhu hi ku ya hi tinxaka ta vona leswaku va ta va ni vukhongeri byin’we endhawini ha yin’we. Leswi swi ve ndzingo lowukulu eka vamakwerhu tanihi leswi va nga hlawuliki hove va siya ndluwa. Le Bosnia ku fana ni le matikweni man’wana lawa khale a ma ri exifundzheni xa Yugoslavia, vanhu vo tala va xivongo xo karhi va tiviwa hi ku nghena kereke leyi vatswari va vona va va kuriseleke eka yona. Loko vanhu va timbilu letinene va va malandza ya Yehovha, a va hehliwa hi ku fularhela mindyangu ni ndhavuko wa rikwavo. Hambiswiritano, vamakwerhu va dyondza leswaku ku tshembeka eka Yehovha ka va sirhelela.

DOROBA LERI SIVELERIWEKE

Hilaha hi swi voneke hakona, vamakwerhu va le Yugoslavia va khumbekile swinene loko va vona rirhandzu ni vun’we bya vanhu va Xikwembu entsombanweni lowu nge “Varhandzi Va Ntshunxeko Wa Xikwembu,” lowu a wu khomiwe hi 1991 eZagreb, le Croatia. Ntsombano lowu nga rivalekiki wu tiyise vamakwerhu leswaku va tiyisela miringo leyi a va ta langutana na yona. Vanhu va le Bosnia, Serbia ni le Croatia a va tihanyela swin’we eSarajevo ku nga ri na lexi va karhataka. Kambe hi ku tsopeta ka tihlo, vaaki va doroba rero ni vamakwerhu va tikume va siveleriwe hi masocha. Hambileswi a ku ri ni madzolonga etikweni, a nga kona loyi a a tiva leswaku mpfilumpfilu wolowo a wu ta teka nkarhi wo tanihi kwihi.

Halim Curi, nkulu wa le Sarajevo u te: “Vanhu va sika. Hi n’hweti va nyikiwa ntsena tikhilogramu ti nga ri tingani ta fulawa, tigramu ta dzana ta chukele ni hafu ya litara ya mafurha. Kun’wana ni kun’wana laha ku nga akiwangiki nchumu edorobeni ku rimiwa matsavu. Vanhu va tsemelela mirhi leswaku va kuma tihunyi. Loko mirhi yi hela, va kwamula tifulorho ta mapulanga etindlwini ta vona leswaku va ta tshivela ndzilo wo sweka kumbe wo orha. Va tshivela xin’wana ni xin’wana lexi pfurhaka hambi ku ri tintangu ta khale.”

Loko doroba ra Sarajevo ri siveleriwe hi masocha, Ljiljana Ninković na Nenad nuna wakwe, va tikume va siveleriwile naswona va hambanisiwe ni vana va vona vambirhi va vanhwanyana. Ljiljana u ri: “Swilo a swi hi fambela kahle ni vana va hina naswona a hi ri ni yindlu ni movha. Kambe sweswo hinkwaswo swi cince hi ku tsopeta ka tihlo.”

Hambiswiritano, Yehovha u hambete a va sirhelela. Ljiljana u ya emahlweni a ku: “Hi pone ku biwa hi bomo kambirhi hileswi a ha ha ku huma endlwini loko yi buluka. Nilokoswiritano, a hi kuma ntsako eka swilo leswi nga vuriki nchumu. Hi xikombiso, a hi tsakela ku ya ephakini leswaku hi ya kha matluka ya ntsembyana lowu vuriwaka dandelion, lawa a hi endla saladi hi wona leswaku hi nga tshameli ku dya rhayisi leyi nga riki na xixevo. Hi dyondze ku eneriseka hi leswi hi nga na swona ni ku nga tekeli nchumu ehansi.”

KU KUMA SWAKUDYA NI TINDLELA TO TIYISA RIPFUMELO

Xiphiqo xin’wana lexikulu a ku ri ku kuma mati. Tiphayiphi ta le tindlwini a ti va ni mati hi xiwelo. Vanhu a va boheka ku famba tikhilomitara ta kwalomu ka ntlhanu leswaku va ya lava mati kasi lomu va fambaka kona a ku ri ni masocha lama va tumbeleleke hi swibamu leswaku ma duvula mani na mani la hundzaka. Loko va fika laha mati ma nga kona, a va fanele va fola nkarhi wo leha elayinini yo leha leswaku va ta kota ku tata swigubu swa vona ivi va khoma ndlela va muka va ri karhi va tikeriwa hi mati.

Halim u ri: “Vanhu a va tsaka loko ku tivisiwa leswaku mati ma ta va kona swa xinkarhana etindlwini hikuva a va kota ku hlamba, va hlantswa va tlhela va kelela mati yo tala hilaha va nga kotaka hakona. Kambe ripfumelo ra vamakwerhu a ri ringiwa loko mati ma fika hi nkarhi lowu va faneleke va ya enhlanganweni wa vandlha! Phela sweswo a swi vula leswaku va fanele va hlawula ku ya kumbe ku tshama leswaku va ta sala va kelela mati.”

Hambileswi mati a ma ri ya nkoka, vamakwerhu a va swi tiva leswaku minhlangano ya vandlha i ya nkoka swinene. Eminhlanganweni vamakwerhu a va tiyisa vuxaka bya vona na Yehovha va tlhela va tivisiwa hi lava va nga khomiwa, lava vavisekeke kumbe lava dlayiweke. Milutin Pajić loyi a nga nkulu u ri: “A hi ri ndyangu wun’we. Loko minhlangano yi hela a hi nga swi lavi ku muka. Ko tala a hi heta tiawara hi ri karhi hi bula hi Bibele.”

Swilo a swi famba ximatsi naswona ko tala vamakwerhu a va lwela ku sirhelela vutomi bya vona. Nilokoswiritano ku gandzela Yehovha ni ku n’wi tirhela a swi ri swa nkoka eka vona. Loko vaaka-tiko va ri karhi va avana hikwalaho ka nyimpi, vanhu va Yehovha a va ya va va ni vun’we ni ku tiyisa vuxaka bya vona ni Tata wa vona wa le matilweni. Vana va xiye vutshembeki bya vatswari va vona kutani na vona va tiyimisela ku tshembeka eka Yehovha.

Ku hele malembe ya kwalomu ka mune doroba ra Bihać leri nga le kusuhi ni ndzilakana wa Croatia, ri siveleriwile. A ku nga humi munhu naswona a ku nga ri na ndlela yo nghenisa swakudya. Osman Šaćirbegović loyi a ngo va Mbhoni a ri yexe edorobeni rero u ri: “A swi tika ngopfu loko nyimpi ya ha ku sungula hikuva a ku ri ro sungula hi langutana ni xiyimo lexi. Nkateko wa kona, loko masocha ma sungula ku hlasela hi swibuluki, hi hatle hi swi xiya leswaku swin’wana a swi nga buluki loko swi wela ehansi kutani a hi nga ha chavi ngopfu.”

Tanihi leswi a a nga ri kona la tivaka leswaku nyimpi yi ta hela rini, vamakwerhu va le Bethele ya le Zagreb, eCroatia ni ya le Vienna, eAustria, va hlele leswaku ku hlengeletiwa swilo swo phalala swi vekiwa eTiholweni ta Mfumo ni le makaya ya Timbhoni eSarajevo, eZenica, eTuzla, eMostar, eTravnik ni le Bihać. Loko nyimpi yi ri karhi yi ya emahlweni, masocha a mo na swi pfuketana ma sivelela madoroba kutani ku nga ri na laha vanhu va nga balekelaka kona. Sweswo a swi endla leswaku ku nga vi na ndlela yo kuma swilo swo tihanyisa kasi ni leswi nga kona edorobeni a swi hatla swi hela. Hambileswi a ku nga ri na ndlela yo phalala madoroba yo tala eBosnia, Timbhoni ta Yehovha a ti ri ni vun’we lebyi tiyeke. Sweswo a swi hlamarisa ngopfu hikuva tinxaka a ti hanyisana bya kondlo ni ximanga naswona rixaka rin’wana ni rin’wana a ri gandzela xikwembu xa rona.

VAMAKWERHU A VA HISEKA KAMBE VA RI NI VUXIYAXIYA

Loko vanhu va le Sarajevo va ri karhi va lavana ni swo tihanyisa ha swona, a va fanele va tivonela leswaku va nga duvuriwi hi masocha lawa a ma tumbelela vanhu. Swihaha-mpfhuka swa nyimpi swi hambete swi hlasela hi swibuluki. Minkarhi yin’wana a ku ri ku tivitanela khombo ku famba-famba emadorobeni lama siveleriweke hi masocha. Vanhu a va tshama va chuhile. Hambiswiritano, vamakwerhu va tirhise vutlhari leswaku va hambeta va chumayela mahungu lamanene ya Mfumo hi xivindzi eka vanhu lava a va swi lava hi mahlo-ngati ku chaveleriwa.

Nkulu un’wana u ri: “Siku rin’wana loko doroba ra Sarajevo ri hlaseriwa hi matimba, ku lahleriwe swibuluki swa ntsandza-vahlayi. Siku rero a ku ri Mugqivela nimixo nilokoswiritano vamakwerhu va bele vakulu riqingho va vutisa leswaku nhlangano wa ntirho wa nsimu wu ta khomeriwa kwihi?”

Makwerhu un’wana wa xisati u ri: “A swi ri erivaleni leswaku vanhu va omele ku twa rito ra Xikwembu. Kutani sweswo swi ndzi pfunile leswaku ndzi tiyisela swiyimo swo tika ndzi tsakile.”

Vanhu vo tala va le dorobeni va swi xiyile leswaku va lava ku chaveleriwa hi ntshembo lowu humaka eBibeleni. Makwerhu un’wana u ri: “Vanhu va ta eka hina leswaku hi va pfuna va dyondza hi Xikwembu ematshan’weni ya leswaku hina hi ya eka vona. Va ta eHolweni ya Mfumo va ta kombela ku dyondzeriwa Bibele.”

Vun’we bya vamakwerhu a byi voniwa hi mani na mani naswona hi byona lebyi hoxeke xandla swinene entirhweni wo chumayela. Nada Bešker, makwerhu wa xisati loyi a heteke nkarhi wo leha a ri phayona ro hlawuleka, u ri: “Hakunene Yehovha u dzunisiwile. Vanhu vo tala a va vona vamakwerhu va le Bosnia va ri karhi va chumayela swin’we ni va le Serbia. Kutani loko va vona makwerhu wa xisati wa le Croatia a famba ni makwerhu wa xisati la nga tshama a va Mumoslem, va ya dyondzela wansati la humaka eSerbia, swi nambe swi va erivaleni leswaku hi ni vun’we.”

Ku hiseka ka vamakwerhu ka ha vonaka hikuva vo tala lava tirhelaka Yehovha namuntlha va ve Timbhoni hi nkarhi wa nyimpi. Hi xikombiso, nhlayo ya swirho swa vandlha ra le Banja Luka yi phindheke kambirhi hambileswi vahuweleri va dzana va rhurheleke emavandlheni man’wana.

NDYANGU LOWU TSHEMBEKAKA

Vamakwerhu a va tshama va ri ni vuxiyaxiya. Hambiswiritano, van’wana va “weriwe hi khombo va nga swi langutelanga” hileswi va tikumeke va ri endhawini yo tano va nga swi tivi. (Ekl. 9:11, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Božo Ðorem, wa le Serbia, u khuvuriwe entsombanweni wa matiko yo hambana-hambana wa le Zagreb hi 1991. Loko a tlhelele eSarajevo u gweviwe ku pfaleriwa ekhotsweni ko talanyana, laha a khomiweke hi tihanyi hileswi a aleke ku va socha. Hi 1994 u gweviwe ku tshama tin’hweti ta 14 ekhotsweni. Ndzingo wa yena lowukulu a ku ri ku hambanisiwa ni nsati wa yena Hena na Magdalena n’wana wa yena la nga ni malembe ya ntlhanu hi vukhale.

Loko Božo a ha ku ntshunxiwa ekhotsweni, yena ni ndyangu wa yena va weriwe hi khombo. Siku rin’wana nindzhenga, u fambe ni ndyangu wa yena va ya fambisa dyondzo ya Bibele ekusuhi ni le kaya ra vona. Loko va ri endleleni, va weriwe hi xibuluki lexi nambeke xi dlaya Hena na Magdalena hi ku tsopeta ka tihlo. Božo u fele exibedlhele endzhakunyana.

KU ALA KU YA ENYIMPINI

Leswi xihlawuhlawu a xi tinyike matimba, a ku languteriwe leswaku un’wana ni un’wana a lwela rixaka ra rikwavo. Vandlha ra le Banja Luka, a ri ri ni vamakwerhu vo tala lava a va ha ri majaha, lava masocha a ma va lava leswaku va ya enyimpini. Leswi va aleke va biwile.

Osman Šaćirbegović u ri: “Maphorisa a ma tala ku hi konanisa ma tlhela ma vula leswaku hi matoya hileswi hi nga sirheleliki mindyangu ya hina.”

Osman a a hlamulana ni maphorisa a ku: “A ndzi kanakani leswaku mi tisirhelela hi swibamu swa n’wina!”

Maphorisa a ma hlamula ma ku: “U tiyisile!”

Ivi a ku: “Ndza tshemba leswaku loko mo kuma leswikulu mi ta titwa mi sirheleleke ngopfu!”

Ma te: “Wa vurisa!”

Ivi a ku: “Xana mi nga titwa njhani loko mo kuma movha ya matlhari?”

Ma te: “Phela hi ta titwa hi sirheleleke ku tlula loko hi ri ni matlhari laman’wana!”

Hiloko Osman a ku: “Mi endla hinkwaswo leswi leswaku mi kota ku tisirhelela hilaha ku heleleke. Mina ndzi sirheleriwa hi Yehovha, Xikwembu xa matimba hinkwawo ni Muvumbi wa swilo hinkwaswo. A xi kona xin’wana lexi nga ndzi sirhelelaka ku tlula Yena.” Leswi a xi bele etindleveni, maphorisa ma n’wi tshikile.

KU FIKA KA NHUNDZU YA MPHALALO

Hambileswi Timbhoni ta le matikweni lama akelaneke na Bosnia a ti swi tiva leswaku Timbhoni-kulobye ti le ku xanisekeni, swi teke nkarhinyana leswaku ti kota ku nghenisa swilo swo phalala vamakwavo lava nga le vuswetini. Hiloko hi October 1993, valawuri va vula leswaku swi nga endleka leswaku swi koteka ku nghenisa nhundzu yo phalala etikweni. Hambileswi a ku ri ku tihoxa ekhombyeni, vamakwerhu va endle xiboho xa ku endla hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va pfuna vamakwavo. Hi October 26, va rhumele tilori ta ntlhanu eBosnia, ti huma eVienna le Austria, ti rhwale tithani ta 16 ta swakudya ni tihunyi. Xana a ti ta swi kotisa ku yini ku hundza etindhawini to tala leti a ti siveleriwe hi masocha lama hlomeke?c

Minkarhi yin’wana vutomi bya vamakwerhu lava chayelaka tilori a byi va ekhombyeni lerikulu. Makwerhu un’wana loyi a a chayela u ri: “Siku rin’wana ndzi xwerile kutani ndzi boheka ku landzela tilori tin’wana leti na tona a ti yisa nhundzu yo phalala. Loko ndzi ri karhi ndzi tshinela eka ndhawu yin’wana laha hi faneleke hi kamberiwa hi maphorisa, tilori hinkwato a ti yimile loko maphorisa ma ri karhi ma kambela maphepha ya hina. Hi xitshuketa, ndzi twe masocha lama tumbeleleke ma sungula ku balesela hiloko hi vona leswaku muchayeri un’wana la nga riki Mbhoni u baleseriwile.”

A ku pfumeleriwa vachayeri va tilori ntsena ku nghena eSarajevo kutani vamakwerhu lava a va famba ni vachayeri a va sala ehandle ka doroba. Kambe, leswi a va tiyimisele ku khutaza vamakwavo, va lave laha riqingho ri nga kona ivi va bela vamakwerhu va le Sarajevo, va va khutaza hi nkulumo ya le rivaleni. Ko tala hi nkarhi wa nyimpi, valanguteri va swifundzha ni va miganga, vamakwerhu lava tirhaka eBethele ni swirho swa Komiti ya Tiko, va hoxe vutomi bya vona ekhombyeni leswaku va ponisa vamakwavo nileswaku va tiyisa vuxaka bya vona na Yehovha.

Ku hele malembe ya kwalomu ka mune swi nga koteki leswaku vamakwerhu va le Bihać va amukela nhundzu leyi va rhumeriweke yona. Hambiswiritano, vamakwerhu va swi kotile ku tiyisiwa eripfumelweni ni ku kuma minkandziyiso yo karhi. Va swi kotise ku yini? A va ya laha ku nga ni riqingho ni muchini wa fax, leswaku va hamba va kuma Vutirheli Bya Hina Bya Mfumo ni tikopi ta Xihondzo xo Rindza. Kutani a va fika va thayipa minkandziyiso leyi ivi va nyika ndyangu ha wun’we kopi. Loko nyimpi yi sungula, a ku ri ni ntlawa lowutsongo wa vahuweleri vanharhu lava khuvuriweke. Nakambe a ku ri ni vahuweleri va 12 lava nga khuvuriwangiki, lava ku heleke malembe mambirhi va swi rindzele hi mahlo-ngati leswaku va kombisa ku tinyiketela ka vona eka Yehovha hi ku khuvuriwa.

Ku heta nkarhi wo leha swonghasi va ri ekule ni vamakwerhu a swi ri ntlhontlho. Osman u ri: “Vanhu lava a ndzi dyondza na vona Bibele a va nga si tshama va ya entsombanweni kumbe va endzeriwa hi mulanguteri wa xifundzha. A hi tala ku bula hileswaku siku rin’wana hi ta tiphina swin’we ni vamakwerhu emisaveni hinkwayo.”

Anakanya ntsako wa vamakwerhu volavo loko va vona timovha timbirhi leti nga ni mfungho lowu nge “Nhundzu Yo Phalala Ya Timbhoni Ta Yehovha,” ti fika eBihać hi August 11, 1995. Timovha teto a ti ri to sungula ku tisa nhundzu yo phalala hi mpfhuka doroba ri siveleriwa hi masocha. Naswona ti fike hi nkarhi lowu vamakwerhu se a va sungula ku heleriwa hi ntshembo.

Vaaki va le Bihać va swi xiyile loko vamakwerhu va khathalelana, hi xikombiso va swi xiyile loko va lunghiselana mafasitere lama fayekeke. Osman u ri: “Sweswo swi tsakise vaakelani va mina hikuva a va swi tiva leswaku a hi na mali. Nisweswi va ha vulavula hi mhaka yoleyo.” Namuntlha ku ni vandlha leri nga ni vahuweleri lava hisekaka va 34 ni maphayona ya ntlhanu eBihać.

RIENDZO LERI NGA RIVALEKIKI!

Vamakwerhu va hoxe vutomi bya vona ekhombyeni ko tala leswaku va yisa swakudya ni minkandziyiso emadorobeni lama hlaseriweke hi nyimpi eBosnia. Kambe riendzo ra hi June 7, 1994, a ri hlawulekile. Mixo wolowo, tilori tinharhu ti salane endzhaku ti suka eZagreb, le Croatia, ti ri ni swirho swa Komiti ya Tiko ni vatirhi lava engetelekeke. A va tiyimisele ku yisa nhundzu yo phalala vamakwerhu ni ku ya nyikela tinkulumo leti komisiweke ta nhlengeletano ya siku ro hlawuleka, leyi hi mpfhuka va ya eka yona emalembeni manharhu lama hundzeke!

Kun’wana laha a va ta nyikela tinkulumo leti a ku ri edorobeni ra Tuzla. Loko nyimpi ya ha ku sungula, a ku ri ni vahuweleri va kwalomu ka 20 lava khuvuriweke evandlheni rero. Vamakwerhu va hlamale ngopfu loko ku fika vanhu lava tlulaka 200, va ta yingisela tinkulumo teto! Ku khuvuriwe vanhu va 30. Namuntlha, ku ni mavandlha manharhu ni vahuweleri lava tlulaka 300 eTuzla.

Le Zenica, vamakwerhu va kume ndhawu ya kahle yo yingisela tinkulumo teto kambe a ku nga ri na ndhawu yo khuvulela eka yona. Eku heteleleni, va kume xibya lexikulu. Kambe, a xi nun’hwa hikuva a ku hoxiwa tinhlampfi eka xona! Hambiswiritano, risema rero a ri va karhatanga lava a va fanele va khuvuriwa hikuva a va amukele xirhambo xa Yesu xa ku va “vaphasi va vanhu.” (Mat. 4:19) Nkulumo ya nkhuvulo yi nyikeriwe hi Herbert Frenzel, loyi sweswi a nga xirho xa Komiti ya Rhavi ra le Croatia. U ri: “Vahuweleri lava va rindze nkarhi wo leha leswaku va khuvuriwa lerova a va nga ta pfumelela nchumu leswaku wu va sivela! Loko va heta ku khuvuriwa va titwe va ri vahluri!” Namuntlha, ku ni vahuweleri lava hisekaka va 68 evandlheni ra le Zenica.

Le Sarajevo, ndhawu leyi a yi faneleka ku yingisa tinkulumo teto a yi ri ekusuhi ni mahlangana ya magondzo, laha a ku ri ni masocha lama tumbeleleke vanhu leswaku ma va duvula. Loko vamakwerhu va fika endhawini yoleyo va sirhelelekile, va kume leswaku a yi kona ndhawu yo khuvula lava lavaka ku khuvuriwa nileswaku a xi kona xibya xo chela mati wolawo a va ma lava hi mahlo-ngati. Leswaku hinkwavo va khuvuriwa, va va forise layini, va sungula hi lavo lala ivi va hetelela hi lavo nyuhela!

Vamakwerhu va tiphine ngopfu siku rero! A va pfumelanga leswaku swiyimo leswi hetanaka matimba swi va sivela ku gandzela swin’we. Namuntlha, ku ni mavandlha manharhu lama nga ni vahuweleri lava hisekaka eSarajevo.

ENDZHAKU KA NYIMPI

Loko switolo swi sungula ku xavisa swakudya ni swiambalo, swilo swi sungule ku antswanyana eka vamakwerhu. Nilokoswiritano, mhaka ya ku tshamisa vanhu hi tinxaka ta vona yi ye emahlweni. Ivica Arabadžić, la nga nkulu eCroatia, u vula leswaku u sindzisiwe ku siya yindlu ya ka vona eBanja Luka. U ri: “Wanuna un’wana u tile a khome xibamu a hi lerisa leswaku hi n’wi nyizela hikuva yindlu leyi hi tshamaka eka yona se i ya yena. U sindzisiwe ku siya yindlu ya yena eŠibenik le Croatia hileswi a a ri wa le Serbia. Sweswi a a lava leswaku na hina hi n’wi nyizela. Hi lamuleriwe hi socha leri a ndzi ri dyondzela Bibele. Hambileswi hi nga swi kotangiki ku tshama nkarhi wo leha endlwini ya hina, hi kote ku cincana ni wanuna loyi hi yindlu ya yena. Swi hi twise ku vava ku siya yindlu ya hina ni vandlha leri hi veke Timbhoni eka rona kambe a ku nga ri na ndlela yin’wana. Hi rhurhe ni nhundzu leyi nga nyawuriki ivi hi ya eka yindlu yin’wana le Croatia. Kambe, loko hi fika eŠibenik hi kume leswaku un’wana se u tinyike yindlu leyi a hi fanele hi rhurhela eka yona. Leswi a hi khome nyarhi hi timhondzo, vamakwerhu va hatle va hi amukela kutani nkulu un’wana a hi rhurhela endlwini ya yena laha hi tshameke na yena lembe kukondza xiphiqo xa hina xi tlhantlhiwa.”

Ninamuntlha ka ha ri ni hasahasa etikweni ra Bosnia na Herzegovina kambe mahungu lamanene ma karhi ma chumayeriwa hambileswi vanhu lava nga le hansinyana ka hafu ya vaaki va nga Mamoslem. Ku sukela loko nyimpi yi herile, vamakwerhu va ake Tiholo ta Mfumo letintshwa. Yin’wana ya tona yi le Banja Luka naswona yi akiwe hi nkarhi lowu faneleke hikuva i khale yi laveka. Koloko ku ve ku hlula ehubyeni hikuva vamakwerhu va ringete ko tala ku kuma ndhawu yo aka Holo ya Mfumo endhawini leyi lawuriwaka ngopfu hi Kereke ya Orthodox ya le Serbia kambe a swi fana ni ku hala ribye u lava mati. Niloko nyimpi se yi herile, vamakwerhu a va pfumeleriwanga ku aka Holo ya Mfumo eBanja Luka hambileswi ntirho wa vona a wu tsarisiwe ximfumo eBosnia. Va hetelele va kume maphepha ya le nawini lawa a ma laveka, endzhaku ka loko va khongele ko tala naswona va endle hinkwaswo leswi va nga swi kotaka. Ku hlula loku ku ta pfuna enkarhini lowu taka loko vamakwerhu va fanele va kuma mpfumelelo wo aka Tiholo ta Mfumo etikweni ra Bosnia na Herzegovina.

Ntshunxeko wolowo wa vukhongeri wu pfulele maphayona yo hlawuleka ya 32, lawa yo tala eka wona ma humaka ematikweni man’wana leswaku ma pfuna etindhawini leti nga ni xilaveko lexikulu. Ku hiseka ka wona entirhweni wo chumayela ni ku tiyimisela ka wona ku endla swilo hi ndlela leyi nhlengeletano yi lavaka ha yona ku ve nkateko lowukulu.

Le Sarajevo laha emalembeni ya khume lama hundzeke, vamakwerhu a va tshamela ku duvuriwa hi masocha lama tumbeleleke, se va kota ku khoma mintsombano va ntshunxekile, naswona ku ta vamakwerhu lava humaka ematikweni hinkwawo ya khale ka Yugoslavia. Hambileswi tinyimpi ta lembe-xidzana leri hundzeke ti onheke tiko leri ro xonga leri nga ni tintshava, vanhu va Yehovha va ya va va ni vun’we hileswi va nga na ‘rirhandzu leri nga riki na vukanganyisi.’ (1 Pet. 1:22) Namuntlha ku ni mavandlha ya 16 lama nga ni vahuweleri va 1 163 etikweni ra Bosnia na Herzegovina naswona va dzunisa Yehovha Xikwembu hi vun’we.

Matimu Ya Manguva Lawa Ya Le Croatia

Loko ntsombano wa matiko yo hambana-hambana lowu a wu khomiwe hi 1991 le Zagreb wu hela, ndzilakana lowu hambanisaka Croatia na Serbia wu pfariwile hi xitshuketa. Mapato lamakulu ni mabuloho swi onhiwile kumbe swi pfariwa hi masocha lama hlomeke kutani vamakwerhu vo tala lava humaka evuxeni bya Croatia a va ha swi kotanga ku tlhelela emakaya. Timbhoni to tala ta le tikweni ti rhurhele vamakwerhu volavo hambileswi a ti ri swisiwana.

Le Zagreb tialamu a ti rila vusiku ni nhlikanhi ti lemuxa vanhu leswaku va ta hlaseriwa hi tibomo. Kutani vanhu a va tsutsuma va ya tumbela, van’wana a va heta mavhiki kumbe tin’hweti va tumberile. Hikwalaho ka leswi ndhawu leyi nga le hansi ka muako wa Bethele a yi sirhelelekile, valawuri va doroba va kombele ku yi tirhisa leswaku vanhu va ta balekela eka yona loko tibomo ti hlasela. Sweswo swi endle leswaku vo tala va kota ku chumayeriwa naswona vanhu lava balekeleke eka yona a va nga kumi nsirhelelo ntsena. Hi xikombiso, siku rin’wana loko alamu yi rila, hilaha a yi tolovele ku endla hakona, vanhu va hume bya makondlo endzeni ka bazi leri fambaka exiporweni exikarhi ka patu, va balekela endhawini leyi sirhelelekeke ehansi ka muako wa Bethele. Tanihi leswi hinkwavo a va chuhile, nkulu un’wana wa le Bethele u va vutise loko va nga tsakela ku hlalela tislaydi ta nhlengeletano wa matiko yo hambana-hambana lowu a wa ha ku khomiwa eZagreb etin’hwetini leti hundzeke. Hinkwavo va pfumerile ivi va nkhensa loko va heta ku ti hlalela.

Leswi nyimpi a yi tinyike matimba, a swi nga olovi nikatsongo ku ya eminhlanganweni naswona khombo ra kona, Tiholo tin’wana ta Mfumo a ti hlakatiwe hi tikulu kumbe hi swibuluki leswi lahleriwaka kunene. Hambiswiritano, eka vamakwerhu ku tiyisa vuxaka bya vona na Yehovha a ku ri ka nkoka ku tlula swilo hinkwaswo naswona vamakwerhu lava, lava rhandzekaka a va ‘tshikanga ku hlengeletana.’ (Hev. 10:25) Hi xikombiso, ku hele tin’hweti ta tsevu doroba ra Šibenik ri ri karhi ri hlaseriwa hi swibuluki leswi lahleriwaka hi rhokete kutani a swi nga koteki leswaku vamakwerhu va ya eHolweni ya Mfumo. Nkulu un’wana u ri: “A hi tshama ehandle ka doroba kutani a hi kota ku khoma Dyondzo ya buku ni ya Xihondzo xo Rindza endlwini ya mina. Hambileswi xiyimo a xi tika, a hi tshikanga ku chumayela. A hi chumayela vaakelani ni le swimitanini leswi nga le kusuhi ni muganga wa ka hina. Vanhu hinkwavo a va swi tiva leswaku hi Timbhoni ta Yehovha nileswaku a hi lwi na munhu.”

NDLELA LEYI RIRHANDZU RA VUKRESTE RI KOMBISIWEKE HA YONA HI NKARHI WA NYIMPI

Vamakwerhu vo tala lava makaya ya vona ma onhiweke va ye va ya tshama emakaya ya vamakwerhu van’wana naswona vandlha a ri lunghekele ku endla xin’wana ni xin’wana leswaku ri va pfuna. Hi xikombiso, loko vamakwerhu va le Osijek, eCroatia va ri eHolweni ya Mfumo, va pfuxele ndyangu lowu a wu pone ri ahlamile, lowu a wa ha ku rhurhela kwalaho wu huma eTuzla, le Bosnia. Vamakwerhu va tsake ngopfu ku twa leswaku mana wa ndyangu wolowo i Mbhoni.

Valawuri va pfumelele ndyangu wolowo ku tshama endlwini yin’wana kambe a yi ri ya khale naswona a yi onhakile. Loko vamakwerhu va vona ndlela leyi yindlu yoleyo a yi ri xiswona, va pfune hilaha va nga kotaka hakona. Un’wana u nyikele hi xitofu, un’wana a nyikela hi fasitere kasi un’wana a nyikela hi rivanti ni mubedo. Van’wana va tise nhundzu yo aka ha yona naswona van’wana va tise swakudya ni tihunyi. Hi xamundzuku xa kona, kamara rin’we se a ri lunghekile leswaku ndyangu wolowo wu tshama eka rona. Hambiswiritano, yindlu hi yoxe a yi nga si lungheka leswaku ndyangu wolowo wu tshama eka yona hi nkarhi wolowo wa xixika. Hiloko vakulu va tsala nxaxamelo wa swilo leswi lavekaka kutani vahuweleri vo hambana-hambana va nyikela hi leswi va nga na swona. Hambileswi a va ri swisiwana, va swi kotile ku tisa swilo hinkwaswo leswi a swi laveka—ku sukela eka swipunu ku ya eka mazenge.

Loko nyimpi yi ri karhi yi tinyika matimba, swakudya swi hatle swi hela kutani rhavi ri tirhe hi matimba leswaku ri wundla vamakwerhu ri tlhela ri va pfuna va tiyisa ripfumelo ra vona. Huvo leyi Fumaka yi pfune rhavi leswaku ri hlengeleta swakudya, swiambalo, tintangu ni mirhi. Eku sunguleni swilo leswi a swi huma ntsena eka vamakwerhu va kwalaho kambe a va nga swi koti ku nyikela hi swilo swo tala hikuva na vona a va nga ri na nchumu. Hi nkarhi wolowo vamakwerhu va le Austria, Italy, Jarimani ni le Switzerland va nyikele hi swiambalo swo tala ni mirhi ni hi minkandziyiso. Tilori a ti fika vusiku ni nhlikanhi, ti chayeriwa hi vatirhi va ku tirhandzela lava a va tiyimisele ku pfuna vamakwerhu va le Croatia hilaha va nga kotaka hakona hambileswi a va hoxa vutomi bya vona ekhombyeni. Nhundzu leyi a yi fikela eZagreb kutani yi yisiwa emavandlheni lama nga ni vamakwerhu lava nga le vuswetini.

Leswi vamakwerhu va le Croatia a va pfuniwile, na vona a va fanele va pfuna vamakwavo va le Bosnia. Kambe a va ta swi endlisa ku yini sweswo? Va layiche tithani ta 16 ta swakudya ni tihunyi etilorini ivi va kongoma endzilakanini wa le Bosnia. Sweswo a ku ri ku tihoxa ekhombyeni hikuva vanhu a va rila hi masocha lama nga tshembekiki lawa a ma khoma vanhu hi tihanyi. Loko vamakwerhu vo hlangana ni masocha lawa, a swi nga endleka leswaku va tekeriwa nhundzu leyi va yi rhwaleke va tlhela va dlayiwa.

Makwerhu un’wana u ri: “Hi fambe ekhwatini hi ri karhi hi hundza masocha lama siveke ndlela naswona minkarhi yin’wana masocha a ma ri karhi ma duvulana ni valala va wona. Nilokoswiritano, hi kale hi fika eTravnik, le Bosnia hi hlayisekile. Socha rin’wana leri a ri twile leswaku hi fikile ri tsutsumele laha vamakwerhu a va hlangane kona ivi ri ku: ‘Vanhu va n’wina se va fikile hi tilori.’ Vamakwerhu a va tsake ngopfu. Hi fike hi chicha swakudya swin’wana hi swi nghenisa endlwini ivi hi khutaza vamakwerhu hi marito ma nga ri mangani kutani hi khoma ndlela. A ha ha fanele hi yisa swakudya sweswo etindhawini tin’wana.”

Vamakwerhu vo tala va tsalele eBethele ya le Zagreb va nkhensa ndlela leyi va pfuniweke ha yona. Evandlheni rin’wana va tsale va ku: “Hi ba mandla hi vuyelela hi ku tikarhata ka n’wina leswaku hi hamba hi kuma minkandziyiso. Hi nkhensa ni swakudya leswi mi hi rhumeleke swona; swi ta hi pfuna swinene. Hi mi nkhensa hi timbilu ta hina hinkwato hi matshalatshala ya n’wina hinkwawo ni hi rirhandzu ra n’wina.”

Eka papila rin’wana vamakwerhu va te: “Ku ni vamakwerhu vo hlayanyana lava nga vahlapfa ni van’wana lava nga riki na ndlela yo tihanyisa. Loko va nyikiwa swakudya niloko va xiya leswaku swi tele, va sungule ku xiririka mihloti. Va tsakile va tlhela va khutazeka hi ndlela leyi vamakwerhu va va rhandzaka ha yona ni hi tintswalo ta vona.”

Hi nkarhi wolowo wa mangava, ku endliwe matshalatshala yo hlawuleka leswaku vamakwerhu va kuma minkandziyiso leyi nga ta tiyisa ripfumelo ra vona. A swi ri erivaleni leswaku moya wa Yehovha wa va pfuna leswaku va tiyisela maxangu wolawo lama dyisaka mbitsi ni leswaku va tiyisa vuxaka bya vona na yena.—Yak. 1:2-4.

RUNGULA LERI TIYISAKA NHLANA NI LERI NGA NI NTSHEMBO

Hambileswi tinhlengeletano tin’wana a ti pfuna vanhu hi swakudya, i Timbhoni ta Yehovha ntsena leti a ti pfuna vanhu hi ndlela leyi a yi ta va enerisa hilaha ku nga heriki. Ematshan’weni ya leswaku vamakwerhu va khondla mavoko va rindzela leswaku nyimpi yi hela, va endle hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va chumayela mahungu lamanene ya Mfumo.

Le Vukovar, ekusuhi ni ndzilakana wa Serbia, ku nga rin’wana ra madoroba lama hlaseriweke ngopfu, vaaki vo tala ku katsa ni vamakwerhu va boheke ku baleka edorobeni. Kambe, makwerhu un’wana wa xisati la vuriwaka Marija a nga swi kotanga ku baleka. Ku hele malembe ya mune vamakwerhu va le Croatia va nga swi koti ku vulavurisana na yena, nilokoswiritano u hambete a chumayela mahungu lamanene hi ku hiseka eka vanhu va nga ri vangani lava a va sele edorobeni. Ntirho wa yena a wu hundzukanga mihloti ya ngwenya! Loko ku khomiwa ntsombano wa muganga hi 1996 eCroatia vamakwerhu va le Croatia va tsake ngopfu ku vona vanhu va 20 lava humaka eVukovar!

Nakambe rungula ra hina leri nyikaka ntshembo ri ni matimba yo hundzula mahanyelo ya vanhu. Loko nyimpi ya ha ku sungula, jaha rin’wana leri a ri ri socha a ri tiyimisele ku kuma xikhundlha lexi tlakukeke eka ntlawa wun’wana wo hlawuleka lowu a wu tekiwa wu ri lowu tlakukeke eka vuthu ra le Croatia. Siku rin’wana hi 1994 loko ri yimele xitimela, ri nyikiwe xiphephana lexi nge I Mani Loyi Kahle-kahle A Fumaka Misava? Loko ri ri karhi ri xi hlaya hi ku tiyimisela, ri dyondze leswaku madzolonga ma vangiwa hi Sathana ku nga ri Yehovha Xikwembu. Mhaka leyi yi ri tsakisile swinene. Xin’wana lexi endleke leswaku ri va socha hileswaku a ri lava ku ya tirihisela eka lava dlayeke ndzisana ya rona ya nhwanyana, leyi a yi ri ni malembe ya 19 hi vukhale ni swirho swin’wana swimbirhi swa ndyangu leswi dlayiweke hi nkarhi wa nyimpi. Xiphephana xexo xi nambe xi ri sivela ku ya eximutanini lexi a ri tiyimisele ku ya dlaya valala volavo va rona. Ri sungule ku dyondzeriwa Bibele kutani hi 1997, ri khuvuriwile hikuva se a ri hundzule mahanyelo ya rona. Ri hetelele ri yile eximutanini lexi valala va rona va tshamaka eka xona. Kambe xikongomelo xa rona a ku ri ku ya va chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu hikuva a va fanele va tiva hi tintswalo ta xona.

Ndlela leyi vamakwerhu a va hisekela ntirho wo chumayela ha yona hambileswi a ku ri ni mpfilumpfilu lowukulu, yi endle leswaku nhlayo ya vahuweleri yi andza hi ndlela leyi hlamarisaka eCroatia. Loko nyimpi yi sungula hi 1991 ku fikela loko yi hela hi 1995, nhlayo ya maphayona yi andze hi tiphesente ta 132. Tidyondzo ta Bibele ti andze hi tiphesente ta 63 kasi nhlayo ya vahuweleri yi andze hi tiphesente ta 35. Ina, vamakwerhu va le Croatia va chumayele Rito ra Xikwembu hi xivindzi naswona Yehovha u ma katekise hilaha ku fuweke matshalatshala ya vona.

VATIRHI LAVA NGA NI MOYA WA KU TINYIKETELA

Hi 1991 loko ku sele katsongo leswaku ku khomiwa ntsombano wa matiko yo hambana-hambana, Daniel na Helen va ka Nizan va le Canada, lava nga mathwasana ya le xikolweni xa Giliyadi, va ve varhumiwa vo sungula ku fika etikweni. Ku tlhele ku rhambiwa vatekani lava humaka ematikweni ya le Yuropa, lava tivaka Xicroatia leswaku va ta pfuna.

Van’wana va vona a ku ri Heinz na Elke va ka Polach, lava a va huma eAustria, naswona a va ri maphayona yo hlawuleka eDenmark nakambe a va chumayela vanhu lava vulavulaka Xiyugoslavia loko va komberiwa ku ya eCroatia hi 1991. Nyimpi yi tlhekeke loko va sungula ku endzela mavandlha. Xifundzha xo sungula lexi a va fanele va endzela mavandlha ya xona a xi katsa ribuwa ra Dalmatia ni swiyenge swin’wana swa Bosnia, leswi hinkwaswo a swi hlaseriwe hi nyimpi. Heinz u ri: “A swi tika ku endzela mavandlha ya le Bosnia hi nkarhi wa nyimpi. Hikwalaho ka makhombo lawa a ma ri kona, a hi nga swi koti ku famba hi movha wa hina kutani a hi tirhisa mabazi lawa a ma famba loko swiyimo swi pfumela. A hi nga swi koti ku rhwala swilo swo tala, a hi famba ni tiputumendhe ti nga ri tingani ni muchini wa ku thayipa.

“A hi fanele hi va ni mano. Siku rin’wana loko hi suka eTuzla hi ya eZenica, masocha ma yimise bazi leri a hi ri khandziyile. Ma hi byele leswaku nyimpi ya hisa laha hi yaka kona kutani riendzo ra hina ri fanele ri helela kwalaho. Hinkwerhu ebazini a hi fanele hi chika. Kambe mina ni nkatanga a hi swi tiva leswaku vamakwerhu va le Zenica va hi yimerile kutani hi sungule ku kombela loko ku ri ni lava va nga hi yisaka kona. Hi hetelele hi fambe hi lori leyi tleketlaka petirolo hikuva a yi ri ni maphepha yo ya emahlweni ni riendzo. Loko hi ri karhi hi famba a hi chumayela muchayeri naswona a a rhiye ndleve.

“Hi tlhele hi boheka ku yima hikwalaho ka nyimpi kutani swi lava leswaku hi famba hi tindlela to tsemakanya emakhwatini. Tindlela toleto a ti nga fambeki naswona gamboko a yi endla leswaku swi namba swi tika ngopfu ku famba. Ko tala hi boheke ku yima hi pfuna tilori leti a ti bajile egambokweni. Nkarhi wun’wana hi tikume hi ri karhi hi duvuriwa kutani hi boheka ku baleka endhawini yoleyo. Hi fambe kukondza hi fika eVareš kutani hi etlela hambileswi a ku lo sala ntsena tikhilomitara ta kwalomu ka 50 leswaku hi fika laha a hi ya kona.

“Muchayeri u etlele eswitulwini swa lori loko mina na Elke hi vungane endzhaku ka swona leswaku hi ta kufumetana. A ri vonaka onge ro hlwela ku xa. Kambe hi siku leri tlhandlamaka hi hetelele hi fikile eZenica naswona vamakwerhu a va tsake ngopfu loko va hi vona. Matshalatshala wolawo a ma nga ri ku tlanga hi nkarhi! Hambileswi mati ni gezi a swi nga ri kona etindlwini ta vona, va endle hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va hi amukela hi malwandla. A va ri swisiwana kambe eka Xikwembu a va fuwile naswona a va rhandza ntiyiso hi timbilu ta vona hinkwato.”

Ku sukela hi nkarhi wolowo wa nyimpi, maphayona yo hlawuleka ya kwalomu ka 50 ma rhumeriwe eCroatia ma huma eAustria, eJarimani, eItaly ni le matikweni man’wana. Hi ku famba ka nkarhi, nhlengeletano ya Yehovha yi hambete yi tiyisa ni ku khutaza vamakwerhu hi ku rhumela varhumiwa lava engetelekeke. Malandza wolawo lama hisekaka ya Xikwembu i mpfuno lowukulu ensin’wini ni le mavandlheni.

“A NDZI NGA LORHI LESWAKU NDZI TA KALA NDZI RI VONA SIKU LERI!”

Ku fikela hi va-1980, Xihondzo xo Rindza a xi huma kan’we hi n’hweti, xi hundzuluxeriwa hi Xicroatia xi suka eka Xijarimani hi vamakwerhu lava a va nga tshami emuakweni wa Bethele. Kutani ku sukela hi 1991, vahundzuluxeri va sungule ku tshama eBethele. Hi ku famba ka nkarhi, Huvo leyi Fumaka yi nyike vamakwerhu mpfumelelo wa leswaku va sungula ku hundzuluxela Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki. Ku fikela hi nkarhi wolowo, a ku tirhisiwa Bibele leyi nga ni malembe ya 150 yi ri kona, leyi ririmi ra yona a ri nga ha hlayeki naswona a yi ri ni marito yo tala lawa vanhu va nga ma tiveki. Vahundzuluxeri va Xicroatia va endle ntirho wolowo va tirhisana swinene ni va Xiserbia ni va Ximakedoniya. Hikwavo va vuyeriwule hi ntirhisano wa vona.

Ravuntlhanu ra July 23, 1999, a ri nge pfuki ri rivalekile eka Timbhoni ta Yehovha ta le Croatia swin’we ni ta le Bosnia na Herzegovina, Montenegro, Serbia ni ta le Makedoniya. Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki yi humesiwe hi nkarhi wun’we hi Xicroatia ni Xiserbia eka Mintsombano ya Muganga ya mune, leyi nge “Rito Ra Xikwembu Ra Vuprofeta,” naswona vayingiseri va byeriwe leswaku Bibele ya Ximakedoniya yi le ku hundzuluxeriweni na yona. Ku hele timinete to hlaya vamakwerhu va ri karhi va phokotela va nga heti naswona xivulavuri a xi swi kotanga ku ya emahlweni ni nkulumo ya xona. Vayingiseri a va tsake ngopfu lerova vo tala va sungule ku xiririka mihloti. Makwerhu un’wana loyi a veke nkulu nkarhi wo leha u te: “A ndzi nga lorhi leswaku ndzi ta kala ndzi ri vona siku leri!” Bibele leyi heleleke ya tindzimi toleto tinharhu yi humesiwe hi 2006.

Komiti ya Tiko yi khathalele ntirho wa Timbhoni ta Yehovha eCroatia, ni le tikweni ra Bosnia na Herzegovina ku fikela hi 1996, yi kongomisiwa hi rhavi ra le Austria. Hiloko ku hlawuriwa vamakwerhu va mune leswaku va vumba Komiti ya Rhavi hi 1996, leyi a yi ta khathalela ntirho wo chumayela ematikweni wolawo naswona swi ve erivaleni leswaku Yehovha wa ri katekisa lunghiselelo rero.

MIAKO LEYINTSHWA YA RHAVI NI TIHOLO TA MFUMO

Hilaha swi fanaka hakona ni le matikweni man’wana, ndyangu wa Bethele ya le Zagreb, eCroatia wu ve ni ntirho wo tala hikwalaho ka ku andza ka nhlayo ya vahuweleri va nsimu leyi khathaleriwaka hi rhavi rero. Swirho swa ndyangu swi andzisiwile swi suka eka khume swi va kwalomu ka 50. Kambe, vamakwerhu va boheke ku tshama etindlwini leti hirhiweke hikuva Kaya ra Bethele a ri kota ku rhurhela vatekani va mune kumbe va ntlhanu.

Endzhakunyana ka loko Komiti ya Rhavi ya ha ku simekiwa, Huvo leyi Fumaka yi lerise leswaku ku xaviwa ndhawu leswaku ku ta akiwa Kaya lerintshwa ra Bethele eZagreb. Ku nga ri khale, vamakwerhu lava humaka ematikweni mambe va hatle va aka muako wo saseka lowu a wu ta hoxa xandla swinene emalembeni yo tala lama ha taka leswaku ntirho wa Mfumo wu ya emahlweni. Muako lowuntshwa ni Holo ya Mfumo swi nyiketeriwe hi Mugqivela October 23, 1999, swin’we ni Tiholo timbirhi ta Mfumo leti a ti ri muako wun’we le ntsindza wa Zagreb. Ku te vamakwerhu lava humaka ematikweni ya 15 ku katsa na Makwerhu Gerrit Lösch wa Huvo leyi Fumaka, loyi a nyikeleke nkulumo yo nyiketela. Hi siku leri tlhandlamaka, vanhu va 4 886 va tiphine hi ku yingisela nongonoko lowu tiyisaka ripfumelo eholweni leyikulu ya mintlangu. Hakunene vanhu va Yehovha va le Croatia va nge pfuki va ri rivarile siku rero—van’wana va vona va tirhele Yehovha hi ku tshembeka malembe ya 50 kumbe ku tlula naswona va vone maxangu lama nga hlamuselekiki eka matimu ya manguva lawa!

Nakambe ku sungule tsima lerikulu ra ku aka Tiholo ta Mfumo. Ku fikela hi 1990, mavandlha yo tala a ma hlanganyela emakamareni lama nga le hansi ka miako kumbe emakaya ya vamakwerhu. Hi xikombiso, vandlha ra le Split ri hete malembe ya 20 ri ri karhi ri hlanganyela ekamareni ekaya ra makwerhu. Hambileswi kamara rero a ri kota ku rhurhela switulu swa 50 ntsena, minkarhi yin’wana nhlayo ya vanhu lava a va ta eminhlanganweni a yi phindheka kambirhi kutani van’wana va boheka ku yima ehandle. A ku tlhela ku khomiwa tinhlengeletano ni mintsombano ekamareni rero naswona a ku va ni vanhu va 150 kumbe ku tlula. Namuntlha, ku ni mavandlha ya mune eSplit lama hlanganyelaka eTiholweni timbirhi ta Mfumo to xonga. Hikwalaho ka ku andza ka nhlayo ya vahuweleri, tinhlengeletano ti khomeriwa eholweni ya hotela. Ndzawulo leyi Khathalelaka ku Akiwa ka Tiholo ta Mfumo, leyi kongomisiwaka hi Hofisi ya Vunjhiniyara ya Xifundzha ya le Selters eJarimani, yi hambeta yi hlela ku akiwa ka Tiholo ta Mfumo to xonga, leti akiweke hi ndlela yo olova.

Vantshwa ni vanhu lava kuleke lava tinyiketeleke entirhweni wo aka Tiholo ta Mfumo va endla ntirho lowu hlamarisaka. Ku ta fikela sweswi, se ku akiwe Tiholo ta Mfumo ta 25 ku tlhela ku pfuxetiwa ta nkombo. Leswi swi endla leswaku ntirho wa Mfumo wu andza kutani ku dzuneka hinkwako ku ya eka Yehovha.

NTIRHO WA MFUMO WU ENDLIWA HI RIVILO LERIKULU

Hi 1991 loko tiko ra Croatia ri kuma ntshunxeko, ri ye emahlweni ri tirhisa milawu ya khale etimhakeni leti khumbaka vukhongeri ku fikela loko ku simekiwa milawu leyintshwa. Vaaki lava laveke ku va tiphesente ta 90 eka Mfumo lowu lowuntshwa a va ri Makhatoliki. Hikwalaho, vafundhisi a va ri ni nkucetelo wo biha ngopfu eka mfumo. Kambe, hi October 13, 2003, Ndzawulo ya Vululami yi nyike Timbhoni ta Yehovha mpfumelelo wa leswaku ti tsarisiwa ximfumo tanihi vukhongeri eCroatia, hileswi ana se a ti tsarisiwile eka mfumo lowa khale nileswi vamakwerhu a va ri ni ndhuma leyinene. Malandza ya Yehovha ma tsake ngopfu ku tsarisiwa ximfumo eCroatia endzhaku ko heta malembe ma ri karhi ma kombiwa maxangu!

Emasungulweni ya va-1990, a ku khomiwa Xikolo xin’we ntsena xa Maphayona ematikweni ya khale ka Yugoslavia; kambe sweswi ku khomiwa swo hlayanyana lembe ni lembe eCroatia. Hi September 2008, vamakwerhu va le Croatia va tsakile ku va ni vahuweleri va 5 451 emavandlheni ya 69. Hi nkarhi wa Xitsundzuxo a va kholwanga leswi a ku te vanhu va 9 728! Leswi hinkwaswo i vumbhoni bya leswaku va ha tele vanhu lava nga ta khitikanela enhlengeletanweni ya Yehovha.

Hambileswi vanhu va vukhongeri va nga okelaniki ndzilo nileswi vanhu va hanyaka ku vava hikwalaho ka swiyimo swo tika, malandza hinkwawo ya Yehovha etikweni leri ma tiyimisele ngopfu ku hambeta ma chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu hambiloko Sathana a va getserisela meno! (Nhlav. 12:12) Vanhu vo tala va tshama va karhatekile hileswaku loko ri xa va ta dya yini. Kambe, eka vona ku ni lava va konyaka hikwalaho ka ku hohloka ka mahanyelo loku va ku vonaka emisaveni kutani va lavaka ku chaveleriwa hi Bibele. (Ezek. 9:3, 4; Mat. 5:6) Vanhu lava va hlotiwa ivi loko va kumiwile va pfuniwa leswaku va gandzela Xikwembu xi ri xin’we ntsena xa ntiyiso nileswaku va ku: “Tanani, a hi tlhandlukeleni entshaveni ya Yehovha, endlwini ya Xikwembu xa Yakobe; kutani u ta hi letela tindlela ta yena, hi ta famba emintileni ya yena.”—Esa. 2:3.

Matimu Ya Manguva Lawa Ya Le Makedoniya

Wanuna la humeleleke exivonweni eka muapostola Pawulo hi lembe-xidzana ro sungula, u te: “Pelela eMakedoniya u ta hi pfuna.” (Mint. 16:8-10) Leswi Pawulo ni lava a a chumayela na vona va swi xiyeke leswaku Xikwembu a xi va lerisa ku ya chumayela mahungu lamanene ensin’wini leyi a yi nga si tshama yi chumayeriwa, va nambe va ya kona kutani Vakreste va sungula ku andza. Xana tiko leritsongo ra manguva lawa ra Makedoniya, leri kumekaka en’walungu wa laha Makedoniya ya khale a yi kumeka kona, ri swi kotise ku yini ku va ni ku andza loku fanaka evugandzerini bya ntiyiso?

Endzhaku ka nyimpi ya vumbirhi ya misava, tiko ra manguva lawa ra Makedoniya ri ve xiphemu xa le dzongeni wa xifundzha xa Yugoslavia. Ri kume ntshunxeko hi 1991 kutani Timbhoni ta Yehovha ti tsaka loko ti tsarisiwa ximfumo hi 1993. Hikwalaho ka sweswo, ku simekiwe rhavi eMakedoniya leri a ri ta ungameriwa hi Komiti ya Rhavi ya le Austria. Hiloko hi 1993, ku xaviwa muako eSkopje, eXitarateni lexi vuriwaka Alžirska kutani vahundzuluxeri va Ximakedoniya va suka eZagreb, le Croatia va rhurhela eBethele leyi leyintshwa.

Michael na Dina va ka Schieben va tile va huma eJarimani leswaku va ta endzela mavandlha kutani Daniel na Helen va ka Nizan lava humaka eCanada, lava a va tirha eSerbia va averiwe ku ya eMakedoniya. Ku simekiwe Komiti ya Tiko kutani Bethele yi sungula ku tirha.

KU YIRISIWA KA MINKANDZIYISO

Hambileswi Timbhoni ta Yehovha a ti tsarisiwe ximfumo, a swi nga olovi ku amukela minkandziyiso leyi humaka ematikweni mambe. Ku sukela hi 1994 ku ya fika hi 1998, mfumo a wu pfumela leswaku ku rhumeriwa timagazini leti ringaneke leswaku muhuweleri ha un’we a kuma kopi yin’we ntsena. Hikwalaho vamakwerhu va boheke ku endlela lava va dyondzaka na vona Bibele tikopi ta swihloko leswi dyondziwaka swa Xihondzo xo Rindza. Nakambe a va kuma timagazini loko vamakwerhu ematikweni mambe va va rhumelela tona naswona vamakwerhu lava endzelaka eMakedoniya a va pfumeleriwa ku ta ni nhlayo yo karhi ya timagazini. Mhaka leyi yi yisiwe ehubyeni kutani ku hela malembe yo hlayanyana yi ri karhi yi tlhuvutsiwa, kukondza huvo leyi tlakukeke yi endla xiboho xa leswaku Timbhoni ti pfumeleriwa ku rhumeriwa minkandziyiso yo tala hilaha ti lavaka hakona.

Hi August 2000, nhlayo ya vahuweleri a yi ri 1 024 naswona a ku ri ro sungula ku va ni vahuweleri lava tlulaka gidi! Leswi a ku ri karhi ku humesiwa minkandziyiso leyi engetelekeke hi Ximakedoniya nileswi nhlayo ya vahuweleri a yi ri karhi yi andza, muako lowu a wu ri eXitarateni lexi vuriwaka Alžirska a wu nga ha swi koti ku rhurhela swirho swa ndyangu wa Bethele leswi a swi ya swi andza. Hiloko haxawa xa kona, ku xaviwa miako yinharhu leyitsongo leyi a yi akelane ni muako wa Bethele kutani yi mbundzumuxiwa leswaku ku ta akiwa miako yimbirhi leyintshwa. Namuntlha swirho swa 34 swa ndyangu wa Bethele ya le Makedoniya swi tirha swi tlhela swi tshama emiakweni yinharhu leyi nga ni swilo hinkwaswo leswi lavekaka. Swirho leswi a swi tsakile loko Guy Pierce wa Huvo leyi Fumaka a ta nyikela miako yoleyo hi May 17, 2003.

KU AKIWA KA TIHOLO TA MFUMO

Vamakwerhu hinkwavo va le Makedoniya va ba mandla va vuyelela hi lunghiselelo ra ku aka Tiholo ta Mfumo ematikweni lama nga le vuswetini. Ku rhumeriwe vamakwerhu va ntlhanu leswaku va ya pfuna mavandlha ya kwalaho ma aka Tiholo ta Mfumo; kutani exikarhi ka 2001 na 2007, ku akiwe Tiholo ta Mfumo ta kaye. Vanhu va swi vonile leswaku vamakwerhu va ni vun’we loko vaaki lava va tinxaka to hambana-hambana va tirha hi vun’we ni hi ku rhula, ku nga ri na loyi a xondzolotaka un’wana. N’wamabindzu un’wana la teke a ta vona Holo yin’wana ya Mfumo loko se yi herile, u xiye ndlela leyi muako wolowo wu tiyeke ha yona kutani a ku: “Hakunene vanhu lava akeke muako lowu a va ri ni vun’we.”

Loko vamakwerhu van’wana lava ha riki vantshwa hi malembe va ri karhi va aka Holo ya Mfumo edorobeni ra Štip, muakelani un’wana a a nga tshembi leswaku yi ta hela hikuva a a vona onge a va nga ri na ntokoto. Kambe, loko holo se yi herile, u tise tipulani ta yindlu ya yena eka vamakwerhu volavo, a kombela leswaku va n’wi akela yona. U tsakisiwe hi ntirho wa vona lerova a va tshembisa ku va hakela mali yo tala. Kambe u hlamarile loko va n’wi landzulela, va vula leswaku va aka Holo yoleyo ya Mfumo hikwalaho ka rirhandzu ra vona eka Xikwembu ni vaakelani, ku nga ri ku tiendlela mali.

VUHUNDZULUXERI BYA MISAVA LEYINTSHWA

Hi nkarhi wolowo, vantshwa van’wana lava tinyiketeleke a va ri karhi va endla ntirho wun’wana wa nkoka—ku nga ku hundzuluxela Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima hi Ximakedoniya. Yehovha u ma katekisile matshalatshala ya vona; kuteloko ku hela malembe ya ntlhanu, se a va hetile ku hundzuluxela Bibele hinkwayo ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa. Vamakwerhu va tsake ngopfu loko Gerrit Lösch wa Huvo leyi Fumaka a tivisa ku humesiwa ka Bibele leyi leyinene, eNtsombanweni wa Muganga wa 2006, lowu nge “Nkutsulo Wu Tshinele!” lowu a wu khomiwe edorobeni ra Skopje. Va phokotele mavoko va nga heti naswona vo tala a va xiririka mihloti. Van’wana lava kumeke Bibele yoleyo va nambe va tshama hansi hi nkarhi wo wisa ninhlikanhi, va tiphina hi ku hlaya vuhundzuluxeri byolebyo lebyi tsakisaka hi ririmi ra rikwavo.

Vanhu vo tala va le Makedoniya va yi xixima ngopfu Bibele. Hi xikombiso, Orhan u sungule ku dyondza Bibele emalembeni ya tsevu lama hundzeke. Hambileswi a a nga swi koti ku hlaya, u kombele vamakwerhu leswaku va n’wi dyondzisa ku hlaya ni ku tsala. Ku sukela loko a khuvuriwile emalembeni manharhu lama hundzeke, se u hlaye Bibele ka tsevu!

Ku hundze malembe yo hlayanyana ku nga ri na Timbhoni tin’wana edorobeni ra Resen handle ka Orhan. Hambiswiritano, vanhu vo tala a va ma rhandza mahanyelo ya yena naswona vatswari vo tala va kombele vamakwerhu leswaku va dyondza ni vana va vona hikuva a va lava leswaku va fana na yena. Vanhu vo tala va sungule ku rhandza leswi Bibele yi swi dyondzisaka ivi ku hetelela ku simekiwe Dyondzo ya Buku ya Vandlha leyi fambisiwaka vhiki rin’wana ni rin’wana edorobeni rero. Munhu un’wana la tsakelaka u ve muhuweleri la nga khuvuriwangiki naswona Orhan i phayona tlhelo nandza wa vutirheli.

KU PELELA EMAKEDONIYA

Hi July 2004, vatekani lava humaka eAlbania lava a va ri maphayona yo hlawuleka va tile va ta pfuna ku chumayela vanhu lava vulavulaka Xialbania eMakedoniya, lava endlaka tiphesente ta 25 ta nhlayo ya vaaki. Swi hatle swi va erivaleni leswaku vatekani lava va ta lava mpfuno hikuva vanhu lava a va fanele va va chumayela, a va tlula hafu ya miliyoni. Kutani haxawa xa kona, ku fike vatekani van’wana leswaku va ta va pfuna, lava na vona a va ri maphayona yo hlawuleka, ivi va sungula ku khutaza ntlawa lowutsongo wa vanhu va nkombo lava tsakelaka edorobeni ra Kičevo, leri a ri ri entsindza wa laha vanhu lava vulavulaka Xialbania eMakedoniya va tshamaka kona. Hi ximun’wana xa lembe leri landzelaka, ntlawa lowu lowutsongo a wu tsakile leswi a ku ri ni vanhu va 61 lava a va yingisele nkulumo ya Xitsundzuxo, leyi nyikeriweke hi Xialbania ivi yi tolokiwa hi Ximakedoniya. Ku sukela hi nkarhi wolowo ntlawa wolowo wu andzile wu va ni vahuweleri va 17 lava hisekaka naswona eminhlanganweni ku va ni vanhu va 30 kumbe ku tlula.

Leswaku vamakwerhu va kota ku hlanganisa nsimu hinkwayo ya le Makedoniya, Huvo leyi Fumaka yi nyike mpfumelelo wa leswaku ku va ni tsima ro hlawuleka leri sunguleke hi April ri hela hi July 2007. Xikongomelo xa tsima rero a ku ri ku chumayela emasin’wini lawa a ma nga si tshama ma chumayeriwa ni ku fikelela vanhu hinkwavo lava vulavulaka Xialbania.

Mhaka leyi yi tsakeriwe hi vamakwerhu vo tala lerova vamakwerhu va xinuna ni va xisati va 337 va tile va huma ematikweni ya nkombo leswaku va ta hoxa xandla. Vuyelo bya kona byi ve byihi? Mahungu lamanene ma chumayeriwe etindhawini leti tlulaka 200 eMakedoniya—laha ku nga ni vanhu lava tlulaka 400 000, lava vunyingi bya vona va nga si tshamaka va twa mahungu lamanene. Hi nkarhi wa tsima rero ra tin’hweti ta mune, ku fambisiwe tibuku ni tibroxara leti tlulaka 25 000 ni timagazini leti tlulaka 40 000. Ku tirhiwe tiawara ta kwalomu ka 25 000 ensin’wini ku tlhela ku sunguriwa tidyondzo ta Bibele leti tlulaka 200.

Makwerhu un’wana u ri: “Vanhu van’wana va ririle loko va twa leswaku hi huma kwihi nileswaku ha yini hi va endzerile. Van’wana va ririse hi leswi va swi hlayeke eRitweni ra Xikwembu.”

Vamakwerhu vo tala lava hlanganyeleke etsimeni rero va nkhense lunghiselelo leri hi timbilu ta vona hinkwato. Makwerhu un’wana wa xisati u tsale a ku: “Thicara un’wana u te eka hina: ‘Onge Xikwembu xi nga mi katekisa. Mi endla ntirho lowunene ngopfu. Leswi mi vulavulaka hi swona swi rhurisa mbilu hakunene!’”

Muhuweleri un’wana u te: “Swa tika ku tshika ntirho lowu fanaka ni wa vurhumiwa. A hi swi vona leswaku vanhu va ni torha ro twa leswi Bibele yi swi dyondzisaka kutani swi hi twise ku vava ku siya lava hi sunguleke ku dyondza na vona Bibele.”

Vatekani van’wana va ri: “Ha tisola leswi hi nga tekangiki masiku lama ringaneke yo wisa hikuva swi le rivaleni leswaku ku ni xilaveko lexikulu.”

Loko muhuweleri un’wana a katsakanya ndlela leyi vo tala va titweke ha yona, u te: “A hi si tshama hi tiphina hi ndlela leyi tanihi ndyangu.”

Vahuweleri van’wana va chumayele eximutanini lexi nga si tshamaka xi chumayeriwa lexi nga le tintshaveni leti nga le kusuhi ni doroba ra Tetovo. Vambirhi va sungule ku chumayela eka tlhelo rin’wana ra xitarata kutani lavan’wana vambirhi va sungula eka tlhelo lerin’wana. Va te va ha lo chumayela tindlu tinharhu, vanhu va xitarata xexo se va swi twile leswaku Timbhoni ta Yehovha ti karhi ti famba hi yindlu ni yindlu. Ku nga ri khale, mhaka leyi yi twale eximutanini hinkwaxo hiloko ntlawa lowukulu wa vavasati wu rhendzela vamakwerhu va xisati. Emahlweninyana kona exitarateni xexo, a ku ri ni vavanuna va 16 lava a va rindzele vamakwerhu va xinuna leswaku va fika eka vona. Vini va miti va hatle va humesa switulu swa mune leswaku vamakwerhu va tshama, naswona wanuna un’wana u endlele vamakwerhu kofi. Vamakwerhu va nyike vanhu hinkwavo minkandziyiso naswona va tirhise Bibele ku va dyondzisa ntiyiso.

Vo tala va vutise swivutiso naswona va rhiya ndleve loko swi hlamuriwa. Loko ku fika nkarhi wa leswaku vamakwerhu va famba, vanhu vo tala eximutanini xexo va te hi ku kongoma va ta va lela. Kambe vamakwerhu va chuhile loko ku ta kokwana un’wana a ri karhi a va kombetela hi nxongotelo wa yena naswona a va holovela a ku: “Ndzi ta mi hima hi nhonga leyi!” Xana a va lo onha yini? Kokwana yoloye u te: “Mi nyike hinkwavo tibuku kambe mina a mi ndzi nyikanga. Ndzi lava liya leyikulu ya xitshopana.” A a vula buku leyi nge Buku Yanga Ya Timhaka Ta Bibele, leyi a yi voneke eka muakelani wa yena. Vamakwerhu va nambe va n’wi nyika yo hetelela leyi a va yi khomile.

KU CHUMAYELA VAROMANI

Le Makedoniya ku ni vanhu vo tala lava vuriwaka Varomani, lava vulavulaka Ximakedoniya kambe ririmi ra rikwavo ku nga Xiromani lexi ngo vulavuriwa kunene naswona xi pfanganisaka tindzimi-mpambukwa to hlayanyana ta Varomani. Ku vuriwa leswaku edorobeni leri nga ntsindza ra Skopje, ku ni Varomani va kwalomu ka 30 000, ku nga nhlayo leyi ti tlulaka hinkwato ematikweni laman’wana hinkwawo ya le Yuropa. Endhawini leyi vuriwaka Šuto Orizari ku ni Tiholo timbirhi ta Mfumo leti hlanganisiweke, leti ku hlanganyelaka mavandlha manharhu ya Varomani. Vahuweleri va 200 va kwalaho va tiphina hi nsimu leyi nga ni vanhu vo tala lava tsakelaka, laha muhuweleri un’we a faneleke a chumayela vanhu va 150—ku nga avhareji leyitsongo eka hinkwato etikweni. Leswaku hakunene Varomani va yi rhandza Bibele swi vonake hileswi ku veke ni vanhu va 708 eXitsundzuxweni xa 2008!

I yini lexi endliwaka leswaku ku pfuniwa Varomani lava nga ni timbilu letinene, lava swi lavaka hi mbilu hinkwayo ku dyondza Rito ra Xikwembu leswaku va tiva xikongomelo xa xona hi ririmi ra rikwavo? Nkulumo yo hlawuleka ya 2007 yi hundzuluxeriwe hi Xiromani ivi yi nyikeriwa hi nkulu la nga Muromani naswona a yi yingiseriwe hi vanhu va 506. Vahuweleri va mindhavuko yo hambana-hambana—ku nga Varomani, vaaki va le Makedoniya ni va le Albania—a va tsake ngopfu hi 2007 loko broxara leyi nge I Yini Leswi Xikwembu Xi Swi Languteleke Eka Hina? yi humesiwa hi Xiromani, entsombanweni wa muganga. Ku fikela hi nkarhi wolowo, vahuweleri a va fambisa tidyondzo ta Bibele hi ririmi ra rikwavo va tirhisa minkandziyiso ya Ximakedoniya. Sweswi ntirho wo chumayela wu va fambela kahle ngopfu hikuva se va tirhisa broxara leyi nge Leswi Xi Swi Languteleke hi Xiromani leswaku va fikelela timbilu ta Varomani.

Namuntlha, vahuweleri va 1 277 emavandlheni ya 21 le Makedoniya va tirha hi ku tiyimisela leswaku va landzela xikombiso xa muapostola Pawulo wa lembe-xidzana ro sungula. Ndlela leyi vanhu vo tala va timbilu letinene eMakedoniya va amukelaka mahungu lamanene ha yona yi swi veka erivaleni leswaku ninamuntlha ma ha fanerile marito lama nge “pelela eMakedoniya u ta hi pfuna.”

Matimu Ya Manguva Lawa Ya Le Serbia

Tiko ra Serbia ri kumeka exikarhi ka Matiko ya Balkan naswona ri ni vanhu lava humaka ematikweni yo hambana-hambana. Hi 1935 ku simekiwe rhavi edorobeni ra Belgrade leswaku ri khathalela masimu ya matiko ya khale ka Yugoslavia naswona ku ve ni ku andza loku hlamarisaka ka nhlayo ya vahuweleri. Emalembeni ya sweswinyana, xana vamakwerhu va le Serbia va swi kotise ku yini ku pfuna matiko lama ha ku simekiwaka exifundzheni lexi?

Loko mindzilakana ya matiko yi ri karhi yi pfariwa ni vanhu va ri karhi va hlawulana hi ku ya hi vukhongeri ni rixaka ra vona, vamakwerhu va matiko yo hambana-hambana a va ri karhi va tirha swin’we hi ku rhula erhavini ra le Zagreb, eCroatia. Kambe vamakwerhu va le Serbia va boheke ku suka erhavini hileswi rivengo ni xihlawuhlawu a swi tinyika matimba endhawini leyi nga le kusuhi na Bethele. Hi 1992, minkandziyiso ya Xiserbia yi tlhele yi sungula ku hundzuluxeriwa eBelgrade, le Serbia, hilaha a swi ri hakona emalembeni ya kwalomu ka 50 lama hundzeke. Goza rero ri ve ra vutlhari naswona ri tekiwe hi nkarhi lowu faneleke.

A ku ri ni xilaveko lexikulu xo phalala vaaki va le Bosnia laha nyimpi a yi tinyike matimba swinene. Rhavi ra le Austria a ri hlele leswaku ku rhumeriwa nhundzu yo phalala vamakwerhu kutani vamakwerhu va le Serbia a ku ri vona ntsena lava nga yi yisaka etindhawini ta le Bosnia leti lawuriwaka hi Maserbia.

Hambileswi nyimpi a yi nga si tlulela eSerbia, vuyelo bya yona a byi khumba vaaki va tiko rero. Ku yirisiwa ka swilo leswi humaka ematikweni man’wana ku endle leswaku swi tika ku rhumela minkandziyiso leyi humaka eJarimani. Loko vamakwerhu emavandlheni va nga ti kumanga timagazini leta ha ku humaka, a va hlaya leta khale kukondza ku fika letintshwa. Nilokoswiritano, a yi kona minkandziyiso ya timagazini leyi va nga riki na yona.

“MPFUNO LOWU TIYISAKA”

Daniel Nizan, thwasana ra le xikolweni xa Giliyadi, u ri: “Loko hi fika eSerbia hi 1991, a ku ri ni mpfilumpfilu etikweni. Hi tsakisiwe hi ndlela leyi vamakwerhu va hisekaka ha yona hambileswi a va langutane ni mangava. Ndza ha tsundzuka ndlela leyi mina ni nkatanga a hi hlamale ha yona loko hi vona vanhu va 50 va khuvuriwa eka siku ra nhlengeletano yo hlawuleka yo sungula loko ha ha ku fika. Sweswo swi hi khutazile.”

Va ka Nizan va ve mpfuno lowukulu eku simekiweni ka rhavi lerintshwa ra le Belgrade. Rhavi ro sungula leri a ri kota ku rhurhela ntsena vanhu va khume, a ri ri eXitarateni lexi vuriwaka Milorada Mitrovića. Eka xithezi xa le hansi a ku ri ni Holo ya Mfumo. Loko vahundzuluxeri va ri karhi va engeteleka, ku ve ni xilaveko xa makamara lama engetelekeke. Vamakwerhu va hetelele va kume ndhawu kutani va sungula ku aka. Loko lembe ra 1995 ri ya eku heleni, ndyangu wa Bethele wu rhurhele emiakweni Leyintshwa.

Xiyimo xo tika lexi a xi ya xi nyanya etikweni, xi endle leswaku vanhu vo tala va va Timbhoni naswona leswi nhlayo ya vahuweleri a yi ya yi andza, a ku laveka vamakwerhu lava nga ta rhangela. Hiloko ku ta vamakwerhu lava hisekaka ni lava tinyiketeleke va le Italy, lava a va ri maphayona yo hlawuleka naswona va tirheleke Yehovha nkarhi wo leha. Hambileswi a swi nga olovi leswaku vamakwerhu volavo va dyondza ririmi rin’wana nileswaku va pfumelelana ni swiyimo swa mindhavuko leyi va nga yi tolovelangiki hi nkarhi wolowo wa nyimpi, “va ve mpfuno lowu tiyisaka” eka vamakwerhu va le Serbia.—Kol. 4:11.

Maphayona lama humaka ematikweni mambe ma pfune hi tindlela to tala kambe Rainer Scholz, la nga muhlanganisi wa swirho swa Komiti ya Tiko eSerbia, u vule leswaku xa nkoka hileswaku ma “pfune vamakwerhu va va ni ntokoto eka ndlela leyi nhlengeletano yi endlaka swilo ha yona.” Namuntlha mavandlha ya 55 eSerbia ma nkhensa mpfuno lowu ma wu kumaka eka maphayona yo hlawuleka ya 70.

VUYELO BYO VAVA BYA KU HELA KA MATIMBA YA MALI ETIKWENI

Hambileswi nyimpi yi nga tlulelangiki eSerbia kambe vuyelo bya yona byi siye tiko ri ri evuswetini lebyikulu, ngopfu-ngopfu leswi mali yi heteleleke yi nga ha pfuni nchumu. Buku yin’wana yi ri: “Swi teke masiku ya 116 lama sunguleke hi October 1993 ma hela hi January 24, 1994 leswaku mali yi hetelela yi nga ha pfuni nchumu nikatsongo. Mira Blagojević la sunguleke ku tirha eBethele hi 1982 u vula leswaku siku rin’wana u boheke ku rhwala nkwama lowu taleke mali loko a ya xava matsavu lama nga nyawuriki.

Makwerhu un’wana wa xisati la vuriwaka Gordana Siriški u vula leswaku loko mana wa yena a ya landza mali ya yena ya penceni leyi a yi kumaka n’hweti ni n’hweti, a yi kota ku xava ntsena phepha leri tirhisiwaka exihambukelweni. Gordana u ri: “A swi ri erivaleni leswaku vanhu va koka exilogweni hikuva rifuwo ra vona hinkwaro ri lo na swipfuketana ri nga ha pfuni nchumu! A hi katekile hikuva vamakwerhu va le ndzhandzheni wa malwandle va hi rhumele nhundzu yo hi phalala. Loko vanhu va swi vona leswaku tibangi ni mfumo a swi pfuni nchumu, va sungule ku va ni ripfumelo eka Xikwembu naswona vamakwerhu va ve ni vun’we.”

KU HUNDZULUXELA BIBELE

Ku hundze malembe yo tala mintlawa ya vahundzuluxeri ya le Yugoslavia yi tirhela endhawini yin’we le Zagreb, eCroatia. Endzhaku ka nyimpi ntlawa ha wun’we wu rhurhele etikweni ra rikwavo kambe yi hambete yi vulavurisana ni ntlawa lowu saleke eZagreb. Sweswo swi pfunile, ngopfu-ngopfu loko ntlawa wa le Serbia wu sungula ku hundzuluxela Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki. Pakani ya vahundzuluxeri a ku ri leswaku Bibele yoleyo yi humesiwa eka ntsombano wa Timbhoni ta Yehovha lowu a wu ta khomiwa hi 1999.

Hambiswiritano, loko vahundzuluxeri va ri karhi va hundzuluxela swiyenge swo hetelela swa Bibele leyi, tiko a ri ri karhi ri tilunghiselela ku ya enyimpini. Swi le rivaleni leswaku ku lahleriwa ka tibomo a ku ta kavanyeta vahundzuluxeri ku rhumela ntirho lowu va wu hundzuluxeleke eBelgrade leswaku wu ya kandziyisiwa eJarimani. Leswi a swi vonaka leswaku swihaha-mpfhuka swi ta sungula ku hlasela, vamakwerhu va tirhe vusiku hinkwabyo hi Ravumbirhi, March 23, kutani va rhumela ntirho wa vona nimixo hi Internet eJarimani. Endzhakunyana ka nkarhi, swihaha-mpfhuka swi sungule ku lahlela tibomo kutani vahundzuluxeri va tsutsumela endhawini yo tumbela va tsakile! Kambe va tsake ngopfu loko Bibele ya vona leyi heleleke yi humesiwa endzhaku ka tin’hweti ta mune entsombanweni le Belgrade. Loko swihaha-mpfhuka swi ri karhi swi hlasela hi swibuluki naswona gezi ri pfa ri tima, vahundzuluxeri va ye emahlweni va hundzuluxela minkandziyiso yin’wana. Kambe ko tala va boheke ku pfa va tshika leswaku va balekela laha ku sirhelelekeke. I ntiyiso leswaku sweswo a swi va pfilunganya kambe hinkwavo a va tsakile leswi va hlanganyeleke eku humesiweni ka minkandziyiso yo tala leyi a yi laviwa hi mahlo-ngati.

Vamakwerhu a va lan’wanga naswona Yehovha u va katekisile hikuva hi July 1999, Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki yi kale yi humesiwa hi Xiserbia. Vamakwerhu entsombanweni a va tsake ngopfu va tlhela va nkhensa leswi va kumeke vuhundzuluxeri lebyi hi ririmi ra rikwavo. Kutani emintsombanweni leyi khomiweke hi 2006, va kume Bibele leyi heleleke ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa hi Xiserbia, leyi tsariweke hi tinhlanga ta Xicyril ni leyi tsariweke hi ta Xilatini.

NKANETO WA VAFUNDHISI WU TINYIKA MATIMBA

Hikwalaho ka leswi vukhongeri lebyi tivekaka ngopfu etikweni ku nga Kereke ya Orthodox ya le Serbia, vanhu vo tala va teka onge loko u ri Muserbia u fanele u nghena kereke ya Orthodox. Nilokoswiritano, hi va-1990 vanhu vo tala va amukele mahungu lamanene lama humaka eBibeleni, lama nyikaka ntshembo. Loko nyimpi yi hela hi 1999, nhlayo ya vahuweleri se a yi lave ku phindheka kambirhi, yi fika eka 4 026.

Ku andza koloko ku endle leswaku vafundhisi va Kereke ya Orthodox va venga vanhu va Yehovha. Hiloko va hlohlotela moya wa vutiko leswaku va ta yimisa ntirho wa hina wo chumayela. Vafundhisi va ringete ku heta vamakwerhu matimba hi ku va hlasela hi ku kongoma ni hi ku soholota nawu. Hi xikombiso, a ka ha ri ni vamakwerhu va 21 lava a va ha ri ekhotsweni hileswi va aleke ku va masocha. Vo tala va vona va ntshunxiwile endzhakunyana ka loko nyimpi yi herile, va ri ni ntshembo wa leswaku Yehovha u tiyise ripfumelo ra vona hi nkarhi wolowo wo tika.

Hiloko hi xitshuketa, hi April 9, 2001, Ndzawulo ya Timhaka ta Xikaya yi yirisa ku amukeriwa ka minkandziyiso leyi humaka ematikweni mambe. Xivangelo xa yona a xi ri xihi? Yi vule leswaku minkandziyiso ya hina yi ta onha mahanyelo ya vantshwa va le tikweni. Yi yirise ni Bibele yinene!

Hikwalaho ka leswi swiviko swa thelevhixini ni swa mahungu a swi hi onha vito, minkarhi yin’wana vini va miti a va hlasela vamakwerhu. Phayona rin’wana ro hlawuleka ri ri: “A va hi hima hi swibakele kumbe va hi phamasa hi mpama loko hi ri karhi hi chumayela hi yindlu ni yindlu naswona minkarhi yin’wana va hi hoxetele hi maribye.” Ku tlula kwalaho Tiholo tin’wana ta Mfumo ti onhiwile. Namuntlha nawu wa va pfumelela vamakwerhu va le Serbia leswaku va khoma minhlangano hambileswi va faneleke va tshama va pfule mahlo.

Vamakwerhu va hambeta va chumayela hi ku hiseka. Va swi veka erivaleni leswaku vanhu va Yehovha a va na xihlawuhlawu nileswaku va rhandzana tanihi leswi va nga Vakreste va xiviri. Emalembeni lama ha ku hundzaka ku hleriwe matsima yo chumayela lama veke ni vuyelo lebyinene, laha a ku rhambiwa vamakwerhu lava humaka ematikweni ya le Yuropa leswaku va teka masiku yo wisa va ta pfuna ku chumayela emasin’wini lama nga aviwangiki ya le Serbia ni le Montenegro. Hambiswiritano, ntirho wa ha lo vuya hikuva ka ha ri ni vanhu va kwalomu ka timiliyoni tinharhu lava nga si chumayeriwaka ematikweni wolawo.

Namuntlha ku ni Bethele eBelgrade leyi nga ni miako yinharhu leyi akiweke endhawini leyi fanaka ni ntanga wo saseka. Swirho swinharhu swa Komiti ya Tiko swi langutela ntirho wa Timbhoni ta Yehovha eSerbia ni le Montenegro. Hikwalaho ka leswi Yehovha a katekiseke vanhu va yena etikweni ra Serbia leri nga tshama ri tiveka hi nyimpi, namuntlha se ri tiveka hi ku hiseka ni ku tiyimisela ka Timbhoni ta Yehovha.

Matimu Ya Manguva Lawa Ya Le Kosovo

Ku nga twani ka vanhu va le Serbia ni va le Albania lava a va tshama eKosovo hi va-1980, ku endle leswaku va hetelela va khomana hi mavoko hi va-1990 kutani ku va ni ku xaniseka ni gome lerikulu. Kambe vamakwerhu va ve ni ‘rirhandzu leri nga riki na vukanganyisi’ eka vapfumeri-kulobye va tinxaka tin’wana. (1 Pet. 1:22) Ku tlula kwalaho, va xixima xileriso xa Kreste xa leswaku ‘va rhandza valala va vona ni ku khongelela lava va xanisaka.’ (Mat. 5:43-48) Hambiswiritano, minkarhi yin’wana a swi tika ku endla tano.

Saliu Abazi loyi a a ri Mumoslem la vulavulaka Xialbania u ri: “Vamakwerhu lava a va ri Mamoslem a va rhandziwi hi Mamoslem naswona mindyangu ya hina yi ehleketa leswaku hi yi fularherile leswi hi tshikeke ku va Mamoslem. Kutani hikwalaho ka leswi vanhu va le Albania ni va le Serbia va nga twaniki, minkarhi yo tala a swi olovi eka makwerhu loyi a a ri Mumoslem ku chumayela vanhu va le Serbia.”

Nilokoswiritano, vanhu va 30 va tinxaka to hambana-hambana a va hlanganyela endlwini ya Saliu. Saliu u ri: “Emalembeni wolawo minhlangano a hi yi khoma hi Xiserbia naswona minkandziyiso a hi yi kuma yi huma eBelgrade. Siku rin’wana maphorisa ma fike endlwini ya mina hi nga swi langutelanga. Hi nkarhi wolowo vamakwerhu lava humaka eBelgrade a va ha ku tisa minkandziyiso naswona a hi lo titshamela hi ri karhi hi khutazana. Loko ndzi byela maphorisa leswaku vanhu lava ndzi nga tshama na vona i vamakwerhu, a ma nga swi twisisi hikuva vanhu va le Serbia ni va le Albania a va okelani ndzilo.” Hi 1998 ntlawa lowu wa vahuweleri wu swi kotile ku hirha ndhawu leyi a wu ta yi tirhisa tanihi Holo ya Mfumo, leyi a yi ri edorobeni lerikulu ra Kosovo, ku nga Priština.

Hi ximun’wana xa 1999, ku lwa ka tinxaka ni ku rhandza vutiko swi ye swi nyanya swinene. Saliu u ri: “Muakelani wa mina u ndzi xungete hileswaku loko mina ni n’wana wa mina wa mufana hi ala ku ya enyimpini, u ta hisa yindlu ya mina. Ku nga twani ka tinxaka ku endle leswaku ku nga vi na nawu etikweni. Tanihi leswi a va nga ha swi lavi ku lawuriwa hi mfumo wa le Serbia, a swi nga ha koteki leswaku ku va ni milawu naswona vanhu va sungule ku va ni tihanyi kasi a va endla xin’wana ni xin’wana lexi a va xi lava.”

Swilo swi sungule ku tikela Maserbia lama a ma tshama eKosovo hikuva mpfilumpfilu wu ye wu tinyika matimba etikweni. Hi nkarhi wa hasahasa lowu veke kona hi 1999, magidi-gidi ya vanhu va le Serbia ni va le Albania va boheke ku balekela ematikweni lama a va akelane na wona. Kambe hi nkarhi wolowo Saliu u hoxe vutomi bya yena ekhombyeni hi ku pfumelela vamakwerhu va le Serbia leswaku va tshama endlwini ya yena hambileswi a va nga ha laveki etikweni rero.

KU KONGOMISIWA HI NDLELA LEYI YEHOVHA A ANAKANYAKA HA YONA

Makwerhu un’wana wa xisati u ri: “Hi kule hi tiva leswaku vanhu va le Serbia ni va le Albania i ximanga ni kondlo. Hambiloko se hi dyondze ntiyiso, a swi nga olovi ku susa rivengo rero. Vo tala va hina a swi lava leswaku hi cinca mahanyelo ya hina leswaku hi anakanya ku fana na Yehovha. Hambileswi a ndzi swi tiva leswaku Yehovha i rirhandzu, a ndzi tolovele ku papalata makwerhu un’wana wa xisati evandlheni hikwalaho ka leswi a a ri wa le Serbia. Hambiswiritano, loko ndzi ri karhi ndzi dyondza, ndzi swi xiyile leswaku ntiyiso wa Rito ra Yehovha wu hambanile ni tidyondzo ta vukhongeri byin’wana hikuva wu endla leswaku hi va ni vun’we.” Xana matimba ya Rito ra Xikwembu ma n’wi pfunile makwerhu loyi wa xisati leswaku a ambala vumunhu lebyintshwa bya Vukreste? Ma n’wi pfunile hikuva u ri: “Namuntlha ndza tsaka leswi ndzi nga le vandlheni rin’we ni vamakwerhu va le Serbia.”—Kol. 3:7-11; Hev. 4:12.

Vun’we bya Vakreste va ntiyiso bya vonaka eka misava leyi nga riki na vun’we hambileswi ku nga ni vukhongeri byo tala. Loko moya wa ku rhandza tiko wu ri karhi wu kucetela vanhu leswaku va hisa tindlu ni ku hoxa swibuluki, vamakwerhu a va ya eBelgrade le Serbia leswaku va ya yingisela tinkulumo ta ntsombano lowu a wu khomiwe hi July 1998. Vamakwerhu va le Albania, Croatia, Makedoniya ni le Romani, a va khandziye bazi swin’we naswona va tshame hi ku rhula. Dashurie Gashi loyi a a ya entsombanweni leswaku a ya khuvuriwa u ri: “Loko masocha ma yimisa bazi leri a hi famba hi rona, a hi swi vona leswaku ma hlamarile. Tanihi leswi tinxaka letin’wana a ti vengana ematikweni lawa, hina vanhu va Yehovha a hi ri ni vun’we.”

Wansati un’wana la nga Muromani u dyondze ntiyiso loko a ha ri ntsongo eka vahahani va yena lava a va tshama endzhandzheni wa malwandle. Xihinga xo sungula lexi a a fanele a xi hlula a ku ri ku dyondza ku hlaya. Tanihi leswi a a rhandza Yehovha, u dyondze ku hlaya ni ku tsala eka malembe manharhu lawa a nga ma heta a ri karhi a dyondzeriwa Bibele. Xihinga xa vumbirhi lexi a a langutane na xona a ku ri kokwa wa yena wa xinuna loyi a a tshama na yena. U ri: “Leswaku ndzi ya eminhlanganweni a ndzi huma hi ku ngungumela leswaku kokwana a nga ndzi voni.” Kambe loko a vuya, kokwa wa yena a a n’wi ba. U ri: “A ndzi tshamela ku biwa hileswi a ndzi dyondza ntiyiso kambe a ndzi lan’wanga. A ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi anakanya hi ndlela leyi wanuna wo tshembeka Yobo a xanisekeke ha yona. A ndzi n’wi rhandza ngopfu Yehovha naswona a ndzi nga tiyimiselanga ku tshika ku dyondza.” Namuntlha i phayona naswona u dyondza Bibele ni vanhwanyana vambirhi lava nga swi kotiki ku hlaya. Hambileswi a nga nghenangiki xikolo, u nkhensa Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni lexi nga n’wi letela leswaku a dyondzisa van’wana.

Adem Grajçevci a a ri Mumoslem loko a nga si dyondza ntiyiso le Jarimani hi 1993. Kutani hi 1999 u tlhelele etikweni ra rikwavo eKosovo naswona ku fana ni Timbhoni tin’wana to tala leti a ta ha ku sungula ku hlanganyela, ndyangu wa ka vona wu n’wi vengile wu tlhela wu n’wi xanisa. Adem u ri: “Loko ndza ha dyondza ntiyiso, swi ndzi pfune ngopfu ku tiva leswaku Sathana i mufumi wa misava leyi nileswaku hi yena la hi vangelaka maxangu hinkwawo lama nga kona.” Tata wa Adem a nga tsakanga leswi n’wana wa yena se a a ri Mukreste naswona u n’wi byele leswaku a hlawula ku tirhela Yehovha kumbe ku tsakisa ndyangu wa ka vona. Adem u hlawule ku tirhela Yehovha kutani a hambeta a tiyisa vuxaka bya yena na Yena naswona namuntlha i nkulu evandlheni. Lexi tsakisaka hileswaku loko malembe ma ri karhi ma famba, tata wa yena a nga ha n’wi kanetanga naswona u sungule ku xixima swiboho swa yena.

Adnan, n’wana wa Adem wa mufana, a a nga swi tsakeli swa vukhongeri loko a ha kula. A a rhandza karati hi mbilu ya yena hinkwayo naswona vanhu lava a a tlanga na vona a va n’wi thye leswaku i Mudlayi. Kambe sweswo hinkwaswo u swi tshikile loko ntiyiso wu dzima timitsu embilwini ya yena. U dyondzeriwile kutani a khuvuriwa. U ri: “Endzhakunyana ka loko ndzi khuvuriwile, a ndzi fanele ndzi endla xiboho. A ndzi ri ni ntirho wa kahle naswona a ndzi ri ni mali yo tala. Kambe vuxaka bya mina na Yehovha a byi tsanile naswona a ndzi nga kumi nkarhi wo chumayela. Ndzi vone swi antswa leswaku ndzi tshika ntirho wa mina.” U sungule ku phayona kutani a va nandza wa vutirheli naswona hi ku famba ka nkarhi u rhambiwe ku ya eXikolweni xa Ndzetelo wa Vutirheli, lexi a xi ri xo sungula eAlbania. Sweswi Adnan i nkulu naswona yena ni nsati wa yena Hedije i maphayona yo hlawuleka. Xana u titwa njhani hi xiboho lexi a nga xi endla? U ri: “A xi kona lexi ndzi tsakisaka ku tlula leswi. A ndzi tisoli hileswi ndzi phayonaka.”

KU GANDZELA NI KU LETERIWA HI VUN’WE

Namuntlha mavandlha hinkwawo ya tsevu ya le Kosovo ma tirhisa tindhawu leti hirhiweke tanihi Tiholo ta Mfumo. Mavandlha man’wana i matsongo ku fana ni leri nga le dorobeni ra Peć, leri nga ni vahuweleri va 28. Tanihi leswi ku nga riki na vakulu ni malandza ya vutirheli yo tala, mavandlha man’wana swa ma tikela ku va ni tinkulumo ta le rivaleni vhiki ni vhiki. Nilokoswiritano, ku fana ni vamakwerhu va le Peć, vamakwerhu lava va va kona vhiki ni vhiki leswaku va ta khoma Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza ni minhlangano yin’wana ya vandlha.

Ku hundze malembe yo tala Komiti ya Tiko ya le Serbia yi khathalela vamakwerhu va le Kosovo hi rirhandzu eminkarhini ya mangava swinene. Tanihi leswi swiyimo swa vamakwerhu a swi ri karhi swi cinca, hi lembe ra 2000, Huvo leyi Fumaka yi avele rhavi ra le Albania leswaku ri langutela ntirho wo chumayela eKosovo.

Enkarhini lowu hundzeke, Timbhoni ta Yehovha to tala eKosovo a ti ri Maserbia kutani minhlangano a yi khomiwa hi Xiserbia naswona vamakwerhu volavo a va toloka tinkulumo hi Xialbania. Kambe swiyimo swi cincile sweswi. Vamakwerhu vo tala va le Kosovo va vulavula Xialbania. Minhlangano yi fambisiwa hi Xialbania naswona vamakwerhu va tolokela vamakwerhu lava vulavula Xiserbia leswaku va nga lahlekeriwi; ko va ni vandlha rin’we ntsena ra Xiserbia. Tinkulumo ta tinhlengeletano ni ta mintsombano ya muganga ti nyikeriwa hi tindzimi leti timbirhi. Hi xikombiso, tinkulumo hinkwato ta ntsombano wa muganga wa 2008 ti nyiketeriwe hi Xialbania ivi ti tolokiwa hi Xiserbia naswona tinkulumo-nkulu a ti nyikeriwa hi Xiserbia hi vakulu va le Kosovo. Makwerhu un’wana u ri: “Hambileswi vanhu va hanyisanaka bya ximanga ni kondlo hala handle, hina hi ndyangu wun’we loko hi ri eholweni.”

Hambileswi vanhu vo tala va le Kosovo va nga Mamoslem, va yi xixima Bibele naswona vo tala va swi rhandza ku bula hi swa vukhongeri. Vamakwerhu va le Kosovo a va tsake ngopfu loko va va ni nhlohlorhi leyintshwa ya vahuweleri va 164 hi 2008. Tanihi leswi va tshembeleke eka Yehovha hi timbilu ta vona hinkwato, va tiyimisele ku hambeta va tirha hi matimba leswaku va hlanganisa nsimu ya vona hi ku chumayela mahungu lamanene eka vanhu va tinxaka hinkwato.

Matimu Ya Manguva Lawa Ya Le Montenegro

Tiko leri, leritsongo leri nga le kusuhi ni lwandle ra Mediteraniya eRibuweni ra Adriatic ri xongile. Ri rhendzeriwe hi tiko ra Albania, Kosovo, Serbia ni ra Bosnia na Herzegovina naswona ri ni swilo swo tala leswi hlamarisaka nakambe ri sasekile swinene. Tiko leri ri ni timbuwa to xonga swinene leti leheke tikhilomitara ta kwalomu ka 293 elwandle ra Adriatic. Nkova wa Nambu wa Tara wu ente wu tlhela wu leha ku yi tlula hinkwayo eYuropa. Tiva ra Scutari ri kule ku ma tlula hinkwawo eMatikweni ya Balkan naswona i ndhawu leyikulu eYuropa leyi nga ni swinyenyana leswi sirheleriweke. Vuxongi lebyi hinkwabyo byi kumeka endhawini leyi laveke ku ringana ni xifundzha xa Gauteng!

Hambiswiritano, tiko leri ri tiveka hi tinyimpi, madzolonga ni maxangu. Maxangu lawa vaaki va le Montenegro va langutaneke na wona ma wu khumbe ngopfu ndhavuko ni ndlela leyi va ehleketaka ha yona. Hi ndhavuko va tlharihile, va tshembeka, va ni vumunhu, va tinyiketerile naswona va xixima vanhu van’wana. Vunyingi bya vaaki va le Montenegro lava nga ni timbilu letinene va amukela mahungu lamanene ya Mfumo naswona va tiyimisele ku hanya hi leswi Bibele yi swi dyondzisaka.

KU ANDZA KA NTIRHO WO CHUMAYELA

A nga kona eka lava a va te entsombanweni wa muganga lowu a wu khomeriwe eZagreb, le Croatia hi 1991, la nga rivalaka vun’we ni rirhandzu ra vamakwerhu lava a va hlengeletane va huma ematikweni ya khale ka Yugoslavia! Savo Čeprnjić, loyi a a ha ku sungula ku dyondzeriwa Bibele hi nkarhi wolowo u ri: “Leswi nyimpi a yi nga tlhekeka rini na rini, a ku ri ku tisunga ku teka riendzo u suka eMontenegro u ya eCroatia. Ndzi hlamarile loko ndzi vona vanhu vo tala va fika hi mabazi entsombanweni va hlayisekile. Kambe lexi ndzi hlamariseke ngopfu i vun’we ni ku rhula ka Timbhoni. Hi siku ro sungula a ku ri ni maphorisa yo tala entsombanweni kambe hi ra vumbirhi ni ra vunharhu a ma ya ma hunguteka loko ma vona leswaku a hi vanhu va hasahasa.”

Loko nyimpi yi nga si sungula, vatekani van’wana a va tolovele ku ya eMontenegro va huma eCroatia leswaku va ya dyondza Bibele na Savo. Leswi se mindzilakana a yi gogiwile, xana Savo a a ta endla njhani leswaku a ya emahlweni a dyondza Bibele?

Savo u ri: “Vanhu lava tsakelaka lava se a va ri ni vutivi bya Bibele a va dyondzela lava ha ku sungulaka ku dyondza. Makwerhu un’wana la khuvuriweke a a ndzi fambisela dyondzo ya Bibele hi buku leyi nge U Nga Hanya Hi Masiku aParadeyisini eMisaveni. Kuteloko a nga ha swi koti ku ndzi dyondzela, ndzi dyondzeriwe hi un’wana loyi a a nga si khuvuriwa. Hi 1992, se a ku ri ni vanhu va 15 eka ntlawa wa le dorobeni ra Herceg Novi wa Dyondzo ya Buku ya Vandlha ni Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza.” Savo ni nsati wa yena swin’we ni n’wana wa yena wa nhwanyana va hambete va dyondzeriwa kukondza va khuvuriwa hi 1993. Namuntlha ku ni Holo ya Mfumo leyi nga ni vahuweleri va 25 edorobeni leri nga eribuweni rero ro xonga.

Emasungulweni ya va-1990, a ku ri ni ntlawa wa vahuweleri lava a va khoma minhlangano edorobeni ra Podgorica, leri nga ntsindza. Ntlawa lowu wu hambete wu kula kutani hi 1997 vamakwerhu va kunguhate ku xava xitandi leswaku va ta aka Holo ya Mfumo. Xitandi lexi va xi xaveke a xi ri ni khumbi leri va endleke xiboho xa leswaku a va nge ri hirimuxi hikuva a ri va sirhelela. Kambe eka xitandi lexi akelaneke na xona a ku ri ni phorisa leri a ri tshama exithezini lexi nga le hansi ka muako kutani ri va kombele leswaku va hirimuxa khumbi rero leswaku dyambu ri kota ku voninga ndhawu leyi a ri tshama eka yona hikuva a yi tshama yi dzwiharile. Leswaku va nga dlayi vuxaka ni phorisa leri, vamakwerhu va hirimuxe khumbi rero kutani va hoxa darada. Va tipfunile!

Loko vanhu van’wana lava hirheke emuakweni lowu phorisa a ri tshama eka wona va karhata vamakwerhu, a ri va lemuxa leswaku loko vo hlasela Holo ya Mfumo ri ta va pfalela ekhotsweni. Sweswi vamakwerhu va ni Holo ya Mfumo yo xonga ni yindlu leyi ku tshamaka maphayona yo hlawuleka ku katsa ni ndhawu yo paka timovha leyi nga ni lwangu ni leyi va nga khomelaka tinhlengeletano eka yona.

Kambe vamakwerhu va le dorobeni ra Nikšić a swi va fambelanga kahle. Va xave xitandi hi 1996 kambe vaaki va kwalaho a va nga swi lavi nikatsongo leswaku ku akiwa Holo ya Mfumo endhawini yoleyo. Vamakwerhu va rindze muako wolowo vusiku ninhlikanhi leswaku wu nga mbundzumuxiwi. Siku rin’wana, mufundhisi wa kwalaho u hlengelete vanhu va 200 kutani va fika exitandini xexo va khome swibamu ni tinhonga. Va duvule swibamu swa vona emoyeni kutani va sungula ku hirimuxa muako wa Holo ya Mfumo kukondza ku nga ha ri na nchumu. Maphorisa a ma hlalerile kambe a ma endlanga nchumu.

Vamakwerhu va ringete ku lulamisa mhaka leyi hi ku rhula kambe va tsandzekile hiloko va lava xitandi xin’wana. Endzhaku ka malembe ya mune va kume muako wun’wana kutani va wu lunghisa wu va Holo ya Mfumo. Eku sunguleni vaakelani a va vonaka onge a va na mhaka, kambe endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, Holo ya Mfumo yi hisiwe hi ndzilo swi nga tiveki leswaku yi hisiwe hi vamani. Hambiswiritano, vamakwerhu a va lan’wanga hikuva a va tiyimiserile. Va sungule hansi va yi pfuxa. Ku sukela hi nkarhi wolowo a va ha vanga ni swiphiqo.

Mavandlha ya mune ya le Montenegro ma languteriwa hi Komiti ya Tiko ya le Serbia. Muhuweleri un’we u fanele a chumayela vanhu va 2 967 naswona vahuweleri va 201 va nkhensa mpfuno lowu va wu kumaka eka maphayona yo hlawuleka ya tsevu. Hi ntolovelo vanhu va le Montenegro va teka vukhongeri byi nga hlangani helo ni Bibele kambe byi ri bya ndhavuko. Hambiswiritano, vamakwerhu hinkwavo va le Montenegro va hambeta va chumayela mahungu lamanene hi xivindzi ni hi ku tiyimisela.

Matimu Ya Manguva Lawa Ya Le Slovenia

Tiko ra Slovenia a ri ri en’walungu-vupela-dyambu bya xifundzha xa Yugoslavia ku fikela loko ri kuma ntshunxeko hi 1991. Endzhaku ka loko ri kume ntshunxeko, ri sungule ku fuwa kutani hi 2004 ri ve xiphemu xa matiko lama vumbaka Nhlangano wa Matiko ya le Yuropa. Hambileswi ri nga riki rikulu ri ni swilo swo hambana-hambana swo xonga. Ku ni tintshava to leha, mativa lama nga etintshaveni, makhwati lama tlhumeke, mabako lama kovotliweke emaribyeni ya kalaka ni ndhawu yo xonga leyi nga le ribuweni, leyi vanhu va rhandzaka ku ya biwa hi moya eka yona. Munhu a nga suka entshaveni leyi titimelaka ivi endzhaku ko famba awara kumbe ku tlula a tikuma a ri endhawini leyi kufumelaka ya mirhi ya mitlhwari ni masimu ya vhinya leyi nga eRibuweni ra lwandle ra Adriatic. Ku engetela kwalaho, le Slovenia ku ni tindhawu ta swilo swa khale leswi munhu a nga hetaka nkarhi wo leha a swi hlalerile. Kambe vuxongi bya xitikwana lexi a byi heleli ntsena eka mintanga ya tiko ni madoroba lama nga ni matimu ya tiko rero. Tiko ra Slovenia ri ni vagandzeri vo tala va Yehovha lava nga swikombiso leswinene.

TIHOLO TA MFUMO NI MAPHAYONA

Maribor i doroba leri “vatsemeti lava rhandzaka Bibele” a va chumayela eka rona loko va ha ku dyondzeriwa Bibele. Xitolo xa swakudya lexi hi ku famba ka nkarhi xi nga thyiwa vito leri nge Novi Svet (Misava Leyintshwa), a xi ri ndhawu ya kahle leyi ntlawa lowu kulaka a wu hlanganyela eka xona. Namuntlha Timbhoni ta le Slovenia ti nkhensa Yehovha hikwalaho ka leswi ti nga ni Tiholo ta Mfumo to saseka leti ti hlanganaka eka tona leswaku ti ta gandzela ti tlhela ti leteriwa. Tanihi leswi hi va-1990 nhlayo ya vahuweleri a yi andza naswona swiyimo se a swi antswa, ku simekiwe Komiti yo Aka ya Xifundzha. Ku sukela hi 1995, mavandlha ma ake ma tlhela ma lunghisa Tiholo ta Mfumo ta 14 hikwalaho ka leswi vamakwerhu va le matikweni ya le ndzhandzheni wa malwandle va va nyikeke mali nileswi ku teke vamakwerhu lava tlulaka dzana va ta pfuneta entirhweni wolowo.

Tanihi leswi vahuweleri a va andza, ni nhlayo ya maphayona a yi nga yimanga ndhawu yin’we; hi 1990 a ku ri ni maphayona ya khume kasi hi 2000 se a ma ri 107. Un’wana wa maphayona wolawo lama hisekaka i Anica Kristan, loyi loko a nga si amukela ntiyiso a a nghene a nwelela eka swa tipolitiki.

Vamakwerhu lava teke eSlovenia va huma ematikweni mambe, va endle leswaku ntirho wo chumayela wu va ni vuyelo lebyinene. Hi 1992 ku fike varhumiwa vo sungula, ku nga Franco na Debbie va ka Dagostini. Loko Franco na Debbie va averiwa laha Afrika, ku rhumeriwe varhumiwa vambirhi ku nga Daniel na Karin va ka Friedl lava humaka eAustria. Ku nga ri khale ka ha ku rhumeriwa varhumiwa van’wana eSlovenia lava thwaseke eGiliyadi, ku nga Geoffrey na Tonia va ka Powell swin’we na Jochen na Michaela va ka Fischer. Vona swin’we ni maphayona yo hlawuleka lama humaka eAustria, eItaly ni le Poland, a va rhandza Yehovha naswona a va tiyimisele ku pfuna vanhu.

TIKOMITI TO VULAVURISANA NI SWIBEDLHELE

Hi 1994 ku simekiwe Ndzawulo ya Rungula ra Swibedlhele eBethele ni Tikomiti timbirhi to Vulavurisana ni Swibedlhele. Vamakwerhu van’wana lava a va hlawuriwe leswaku va va swirho swa tikomiti leti va hlangane ni holobye wa ta rihanyo loyi a nga hlela leswaku va hlangana ni vakongomisi va swibedlhele hinkwaswo swa le Slovenia. Vamakwerhu lava va hlamusele ntirho wa Komiti yo Vulavurisana ni Swibedlhele va tlhela va swi veka erivaleni leswaku ha yini Timbhoni ta Yehovha ti ala ku pomperiwa ngati. Leswi swi endle leswaku ku va ni vuxaka lebyinene exikarhi ka madokodela ni vavabyi lava alaka ku pomperiwa ngati naswona swi endle leswaku mhaka yoleyo ya ku tshunguriwa handle ka ngati yi tsariwa eka minkandziyiso leyi vulavulaka hi ta vutshunguri.

Hi 1995 madokodela ya le Slovenia ma endle vuhandzuri byo sungula bya mbilu ma nga kalanga ma tirhisa ngati. Vahaxi va mahungu va vule leswaku vuhandzuri byebyo byi fambe kahle naswona madokodela ma tsale xiviko lexi nga hlayiwaka hi swidyondzeki hi mhaka leyi. Kutani sweswo swi pfule ndlela ya leswaku vanhu va tshunguriwa handle ka ngati naswona madokodela yo tala ma tiyimisele ku xixima ndlela leyi Timbhoni ta Yehovha ti lavaka ku tshunguriwa ha yona.

KU PFUNA VAHUWELERI LAVA ANDZAKA

Loko xiyimo xa tipolitiki xi cinca hi 1991, Huvo leyi Fumaka yi hlele leswaku ku simekiwa rhavi eSlovenia leswaku ri kota ku langutela ntirho wa Mfumo. Ku xaviwe muako lowu nga ni xithezi xin’we lowu a wu ri eLjubljana ku nga ntsindza wa Slovenia. Muako wolowo wu lunghisiwile naswona hi July 1, 1993 se a wu lunghekile leswaku wu nga rhurhela swirho swa ndyangu wa Bethele. Eku sunguleni, ndyangu wa le Bethele a wu ri ni swirho swa khume kambe endzhaku ka malembe ya khume se a swi ri 35. Hikwalaho ka sweswo, va hirhe muako lowu a wu ri kusuhi ni wa Bethele leswaku wu va khixi, ndhawu yo dyela eka yona wu tlhela wu tirhiseriwa ku hlantswa swiambalo swa vamakwerhu. Hi nkarhi wolowo swirho swa Bethele swi hirhe miako yin’wana ya le kusuhi na kwalaho leswaku swi kuma tihofisi leti engetelekeke. Hi 1997 tihofisi teto ti ve rhavi ra Timbhoni ta Yehovha ra le Slovenia.

Huvo leyi Fumaka yi pfumele leswaku ku akiwa rhavi lerintshwa eSlovenia kutani vamakwerhu va sungula ku lava ndhawu leyi faneleke. Endzhaku ko kambela switandi swa kwalomu ka 40, vamakwerhu va hlawule lexi a xi ri edorobeni ra Kamnik, ku nga mpfhuka wa tikhilomitara ta 20 ku suka entsindza naswona a xi ri ekusuhi ni tintshava to saseka. Endzhaku ka loko va kume mpfumelelo wo aka kutani va sayina maphepha ya le nawini ya xitandi xexo, va xi xavile kutani va sayina mpfumelelano wo aka ni kontraka leyi a yi ta aka, ivi ku rhambiwa vamakwerhu lava humaka ematikweni mambe leswaku va ta pfuneta emuakweni wolowo. Hinkwaswo a swi tikomba swi ta famba kahle.

Kambe loko vaakelani va twa hi mhaka ya muako wolowo, va sungule ku vilela. Hi siku leri a ku fanele ku sungula ku akiwa ha rona, va pfale ndlela leyi nghenaka exitandini xexo. Ku nga ri khale va sungule ku yimisa mimfungho leyi tsariweke swivilelo swa vona. Endzhaku ka masiku ya tsevu, ku fike maphorisa ya kwalomu ka 30 ninhlikanhi leswaku ma ta sirhelela vatirhi va mfumo lava a va rhumiwe ku ta susa swilo leswi a ku pfariwe ndlela ha swona; vanhu volavo va rhukane maphorisa wolawo. Leswi ntirho wo aka a wu yimisiwile, vamakwerhu ni vatirhi va kontraka a va nga ri kona exitandini siku rero. Hi ku famba ka nkarhi vaakelani volavo va tshike ku vilela kutani vamakwerhu va ringeta ku lulamisa mhaka yoleyo hi ku rhula.

Darada leri a ri biyele xitandi xexo ri tlhantlhiwe kanharhu hi vanhu lava a va vilela kambe endzhaku ka n’hweti vaaki va sungule ku aka va nga ha kavanyetiwi. Entiyisweni, Yehovha u katekise vanhu va yena hikuva vahaxi va mahungu va sungule ku tsala hi ntirho wolowo. Ku tsariwe swiviko leswi tlulaka 150 swa mahungu hi ta muako wolowo naswona swi haxiwe eka thelevhixini, xiya-ni-moya naswona swin’wana swi tsariwe eka maphepha-hungu. Muako wa rhavi wu hele endzhaku ka tin’hweti ta 11 naswona hi August 2005 swirho swa Bethele swi rhurhele emiakweni leyintshwa.

Ku sukela hi nkarhi wolowo, vaakelani va sungule ku hanyisana ni vamakwerhu hi ku rhula. Vo tala va endzele erhavini. Un’wana wa vona u lave ku tiva hi ta ku akiwa ka muako wolowo. U lave ku tiva leswaku hi vamani ni leswaku a ku ta endleka yini endzeni ka muako wolowo. Loko a ri karhi a valanga miako yoleyo, u tsakisiwe hi ku vona leswaku vamakwerhu va ni rirhandzu nileswaku miako a yi basile. U byele vamakwerhu a ku: “Loko vaakelani va mina va lava ku tiva loko se ndzi yima na n’wina, ndzi ri eka vona, ‘I ntiyiso leswaku eku sunguleni a ndzi tivenga Timbhoni ta Yehovha, kambe sweswi se ndza tirhandza hikuva i vanhu va kahle swinene.’”

Siku ra August 12, 2006 a ri rivaleki hikuva Theodore Jaracz la nga xirho xa Huvo leyi Fumaka u nyikele nkulumo ya ku nyiketela miako yoleyo eka vayingiseri va 144 lava humaka ematikweni ya kwalomu ka 20. Eka nhlangano wo hlawuleka lowu a wu khomeriwe eLjubljana, u nyikele nkulumo leyi a yi yingiseriwe hi vanhu va 3 097 lava humaka etikweni hinkwaro ra Slovenia swin’we ni van’wana lava humaka eCroatia ni le Bosnia na Herzegovina.

VUMUNDZUKU LEBYINENE

Timbhoni ta Yehovha ti langutele vumundzuku hi ntshembo wa leswaku Tata wa tona wa le tilweni u ta ti kongomisa a tlhela a ti katekisa. Eka ntsombano wa muganga wa 2004, a ti tsake ngopfu loko ti kuma Bibele ya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki hi Xislovenia. Sweswi, tanihi leswi ti nga ni rhavi ra kahle lerintshwa naswona vamakwerhu vo tala va nga maphayona, ti tiyimisele ku endla ntirho wo chumayela ni wa ku endla vadyondzisiwa.—Mat. 28:19, 20.

Le Slovenia vanhu vo tala va nghena kereke ya Rhoma Khatoliki naswona hi nkarhi wa Makhomunisi vanhu vo tala va tshike ku pfumela leswaku Xikwembu xi kona. Ku tlula kwalaho, vanhu vo tala va karhatiwa hi maxangu ya vutomi kumbe va hlongorisana ni rifuwo. Van’wana va tirhandzela mintlangu kumbe ku hungasa. Hambiswiritano, ka ha ri ni vanhu van’wana va timbilu letinene lava swi tsakelaka switshembiso swa Xikwembu leswi nga eBibeleni.

Ntirho wa ha ya emahlweni. Va fikelele nhlohlorhi ya vahuweleri va 1 935 hi August 2008 naswona vahuweleri vo hlaya a va phayona, va tirha eBethele kumbe a va endla mintirho yin’wana leyi fanaka ni leyi. Nsimu ya vanhu lava vulavulaka tindzimi timbe sweswi yi katsa Xialbania, Xichayina, Xicroatia, Xinghezi ni Xiserbia ku katsa ni Ririmi ra Mavoko ra le Slovenia. Etikweni leri ntirho wu sunguriwe hi vatsemeti va misisi vambirhi lava a va chumayela mahungu lamanene, kambe sweswi ku ni ntshungu wa vachumayeri lava hisekaka va tinxaka to hambana-hambana lowu lavisisaka vanhu lava fanelekaka, lava navelaka ku tirhela Xikwembu xa ntiyiso ku nga Yehovha.—Mat. 10:11.

Tiko leri i rin’wana ra Matiko ya le Balkan leri khale a ri vitaniwa xifundzha xa Yugoslavia naswona ri ve ni hasahasa nakambe vaaki va rona va xanisekile va tlhela va va ni gome. Hambiswiritano, vanhu va Yehovha va swi veke erivaleni leswaku i vadyondzisiwa va xiviri va Kreste nileswaku vugandzeri bya Yehovha byi tlakukile emisaveni hinkwayo, hambileswi vanhu va hlawulanaka hi ku ya hi vukhongeri ni rixaka ra vona. Rirhandzu rero leri va ri tekeleleke eka Xikwembu, ri endle leswaku vanhu lava amukelaka vukhongeri bya ntiyiso va andza naswona ri pfune vamakwerhu leswaku va tiyimisela ku tirhela Yehovha hi vun’we hilaha ku nga heriki.—Esa. 2:2-4; Yoh. 13:35.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 165]

Hambileswi vanhu a va ri karhi va hlawulana hi ku ya hi rixaka ni vukhongeri bya vona exifundzheni xa Yugoslavia, vamakwerhu a va ri ni vun’we

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 173]

‘Xana ndzi pfaleriwe ekhotsweni leswaku ndzi tsakisa vanhu? Doo! Xana vutomi bya mina byi titshege hileswi van’wana va swi vulaka, va swi anakanyaka kumbe va swi endlaka? Doo!’

[Bokisi leri nga eka tluka 144]

Vukhongeri Byo Hambana-hambana eMatikweni Ya Khale Ka Yugoslavia

Loko wo vutisa vanhu vo hlayanyana leswaku i yini lexi matiko lawa khale a ma wela eka Yugoslavia a ma hambana hi xona, swi nga endleka u kuma tinhlamulo to hambana-hambana. Kambe va pfumelelana leswaku a ku ri ni tinxaka ta nkombo ta vanhu lava nghenaka tikereke to hambana-hambana naswona va vulavula tindzimi leti nga tsariwiki hi ndlela leyi fanaka. Rixaka ha rin’we ri ni kereke ya rona. Emalembeni ya gidi lama hundzeke vukhongeri bya Vukreste bya mavunwa a byi hambanisiwe byi va bya Marhoma ni bya Khatoliki lebyi va tisimekeleke byona etikweni. Vunyingi bya vaaki va Yugoslavia i Marhoma kumbe va nghena kereke ya Khatoliki ya le tikweni. Vanhu lava tshamaka eCroatia ni le Slovenia i Makhatoliki kasi va le Serbia ni le Makedoniya i Makhatoliki ya le tikweni. EBosinia ku ni Mamoslem, Marhoma ni lava nghenaka kereke ya Khatoliki ya le tikweni.

Tanihi leswi tikereke ti hambanisaka vanhu, swi tano ni hi tindzimi. Vanhu vo tala lava a va wela eka matiko ya khale ka Yugoslavia, handle ka va le Kosovo, va vulavula Xibalguria na Ximakedoniya. Hambileswi tiko rin’wana ni rin’wana ri nga ni ririmi ra rona, vanhu lava vulavulaka Xiserbia, Xicroatia, Xibosnia swin’we ni Ximontenegro va swi kota ku vulavurisana hikuva va tirhisa marito yo tala lama fanaka. Kambe a swi tano eKosovo, eMakedoniya ni le Slovenia. Hambileswi eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-19 ku endliweke matshalatshala ya leswaku vanhu va tindzimi leti laveke ku fana va va ni vun’we, sweswo hinkwaswo swi xaxile hi 1991 loko matiko ya Yugoslavia ma tiyimela. Eka malembe ya khume lama hundzeke tiko ha rin’we ri endle matshalatshala yo tihambanisa ni laman’wana hi ku papalata marito yo karhi lama tirhisiwaka ematikweni laman’wana leswaku ri ta va ni ririmi leri tirhisiwaka etikweni rero ntsena.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 148]

Mulunghisi Wa Tiwachi U Chumayele Mahungu Lamanene eSlavonia

Hi va-1930, Antun Abramović a a famba hi ximutana ni ximutana eCroatia a ri karhi a lunghisa tiwachi. Loko a ri endlwini ya vaendzi u kume xin’wana xa swibukwana swa Timbhoni ta Yehovha. Loko a ri karhi a xi hlaya u swi xiyile leswaku hakunene leswi a swi hlayaka i ntiyiso naswona u khumbekile. Hiloko a tsalela rhavi a kombela ku rhumeleriwa minkandziyiso leyi engetelekeke. Ku nga ri khale u tinyiketele eka Yehovha kutani a khuvuriwa. Endzhaku ka sweswo loko a ri karhi a famba hi ximutana ni ximutana, a a nga ha lunghisi tiwachi ntsena kambe a a tlhela a chumayela. Ntirho lowu wa ku lunghisa tiwachi wu n’wi pfunile leswaku a kota ku chumayela hikuva ntirho a wu yirisiwile. Eximutanini xin’wana lexi vuriwaka Privlaka u kume vanhu lava nga amukela ntiyiso hi mbilu hinkwayo. Hi ku famba ka nkarhi ku simekiwe vandlha naswona mahungu lamanene ma chumayeriwe edorobeni ra Vinkovci ni le tindhawini leti nga le kusuhi na rona.

Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Makwerhu Abramović u pfune ku kandziyisa minkandziyiso exihundleni leyi nga fambisiwa exifundzheni hinkwaxo xa Yugoslavia. Hi 1947 u ve un’wana wa vamakwerhu va 14 lava nga pfaleriwa ekhotsweni nkarhi wo leha hileswi a va hisekela ntirho wo chumayela. Loko a ntshunxiwile ekhotsweni u ve mulanguteri wa xifundzha. U tirhele Yehovha hi ku hiseka kukondza a lova.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 151]

Mukongomisi Wa Okhestra A Va Phayona

Emalembeni yo tala lama hundzeke etikweni leri namuntlha ri vitaniwaka Bosnia na Herzegovina, Alfred Tuček loyi a a ri mukongomisi wa ntlawa wa okhestra lowu a wu vuriwa Royal Guards Orchestra, u kume nkandziyiso wa Timbhoni eka Fritz Gröger loyi a a ri mutirhi-kulobye. Swi tikomba onge eku heleni ka va-1920, Alfred u endle xikombelo xo va phayona ra nkarhi hinkwawo eka Lighthouse Society le Maribor, ku nga vandla ra le nawini ra Timbhoni ta Yehovha hi nkarhi wolowo. Hi ku famba ka nkarhi u ve un’wana wa lava veke vo sungula ku phayona eYugoslavia. Hambileswi ntirho wa yena wo va mukongomisi wa okhestra ya masocha a wu n’wi holela kahle, u wu tshikile hileswi a a rhandza Yehovha naswona ‘a nga langutanga swilo swa le endzhaku.’ (Luka 9:62) Eku sunguleni ka va-1930, u fambe ni vamakwerhu lava humaka eJarimani lava a va ri maphayona kutani va kombisa filimi leyi nge “Photo-Drama of Creation.” U tlhele a pfuna ku endla makhadi ya nsimu lawa a ma ta pfuna leswaku nsimu yi hleriwa kahle eYugoslavia. Hi 1934 u tekane na Frida, un’wana wa maphayona ya le Jarimani. Xiavelo xa vona xo sungula a xi ri eSarajevo, le Bosnia. Hi ku famba ka nkarhi va rhumeriwe etindhawini ta le Makedoniya, ta le Montenegro, ta le Croatia ni ta le Serbia. Loko va sungula ntirho wa vona a va famba hi xikanyakanya kambe hi ku famba ka nkarhi va tirhise xithuthuthu. Hambileswi hi nkarhi wolowo vanhu a va nga ma amukeli hi ku olova mahungu lamanene naswona Timbhoni ta Yehovha a ti yirisiwile, a va ti karhatela ku fikelela vanhu vo tala hilaha va nga kotaka hakona.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 155, 156]

Ku Tirhela Yehovha Hambiloko Swiyimo Swi Tikile

Martin Poetzinger u chumayele ematikweni yo hlayanyana ya le Yuropa Xikarhi a nga si averiwa ku langutela ntlawa wa maphayona lawa a ma ri eYugoslavia. Hi nkarhi wolowo u rhandzane na Gertrud Mende, loyi a a ri phayona leri hisekaka ra le Jarimani naswona u tekane na yena hi ku famba ka nkarhi. Etimhakeni ta ku khathalela rihanyo a va fanele ku tshembela eka Yehovha hikuva a va phayona. Hambileswi a ri nga ri kona lunghiselelo ra mfumo ro va hakelela exibedlhele kambe mpfuno a va wu kuma. Minkarhi yin’wana loko va langutane ni swiyimo swo tika, Yehovha u tirhise vanhu va timbilu letinene leswaku va va pfuna. Hi xikombiso, loko Makwerhu Poetzinger a tshikileriwe hi vuvabyi eZagreb, Makwerhu wa xisati Mende u tile a ta n’wi khathalela.

Gertrud u ri: “Hi va-1930, mina na Martin a hi averiwe ku ya tirha eSarajevo. Kambe swilo a swi fambanga kahle. Siku rin’wana nivusiku Martin a a nga titwi kahle naswona miri wa yena a wu hisa ku tlula mpimo. Hi siku leri tlhandlamaka loko ndzi ya laha a tshamaka kona, n’wini wa yindlu leyi a a tshama eka yona a a karhateke ngopfu hi xiyimo xa yena. Hiloko hi ringeta ku n’wi tshungula hi ku nwisa vhinyo leyi virisiweke ivi yi cheriwa chukela ro tala kambe sweswo a swi n’wi pfunanga. Ndzi bele madokodela yo hlayanyana riqingho lama ndzi nga ma kuma eka buku ya tinqingho, kambe hinkwawo ma vule leswaku a ma nge swi koti ku fika hi nkarhi wolowo.

“N’wini wa ndhawu leyi a a tshama eka yona u vule leswaku hi bela xibedlhele riqingho hiloko ndzi endla tano kutani ndzi vulavula ni ndhuna ya xibedlhele ndzi yi hlamusela leswaku Martin u etlele naswona miri wa yena wu hisa ku tlula mpimo. Ndhuna yoleyo a yi ri ni musa kutani yi rhumele ambulense. Loko va nghenisa Martin eka ambulense n’wini wa ndhawu leyi a a tshama eka yona u te: ‘A wu nge he tlheli u n’wi vona.’

“Xiphiqo xin’wana hileswaku a hi nga ri na mali. Tanihi maphayona, a hi kuma mali loko hi xavise minkandziyiso naswona mali ya kona a yi ri yitsongo swinene. A hi nga tivi leswaku hi fanele hi endla yini nileswaku exibedlhele ku ta laveka mali muni. Dokodela Thaler u n’wi kamberile kutani a ku: ‘Mahahu ya Martin ma vavisekile naswona u fanele a endliwa vuhandzuri. Swi ta teka nkarhi leswaku a hlakarhela.’

“Dokodela Thaler u fanele a swi xiyile leswaku a hi nga ri na mali hikuva u te, ‘ndzi lava ku pfuna vanhu lava nga ni ripfumelo ro fana ni ra n’wina,’ naswona u tshungule Martin mahala. Yehovha u hi pfunile leswaku hi kota ku tiyisela xiyimo lexi xo tika. Tanihi leswi Martin a a vabya, a ha ha swi kotanga ku ya eSarajevo kambe hi boheke ku tlhelela eJarimani.”

[Xifaniso]

Martin Poetzinger a ri eJarimani, hi 1931

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 161, 162]

Ninhlikanhi A Ndzi Ya eNtirhweni Ivi Nivusiku Ndzi Endla Minkandziyiso

LINA BABIĆ

U VELEKIWE HI 1925

U KHUVURIWE HI 1946

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U tirhe eBethele ku sukela hi 1953 loko ntirho wu tsarisiwa ximfumo. A a tirha ni vamakwerhu lava kandziyisaka minkandziyiso ni timagazini va tlhela va swi rhumela. Namuntlha u tirha hi ku tshembeka eBethele ya le Zagreb.

ENDZHAKU ka loko vamakwerhu va ntshunxiwile ekhotsweni, ku endliwe malunghiselelo hi xihatla leswaku ku endliwa timagazini. Hambiswiritano vamakwerhu a va nga talanga kambe ntirho a wu tele. Loko ndzi twa hi mhaka leyi ndzi hlawule ku ya va pfuna hambileswi a ndzi fanele ndzi ya entirhweni wo tihanyisa. A ndzi pfuka ndzi ya entirhweni ivi nivusiku ndzi ya pfuna ku endla minkandziyiso.

Hi nkarhi wolowo rhavi a ri nga ri na ndhawu ya rona edorobeni. Hambiswiritano vatekani van’wana lava se va kuleke ku nga, Petar na Jelena va ka Jelić, va hi pfumelerile leswaku hi tirhisa kamara ra vona ku endla tikopi ta minkandziyiso. Kamara rero a ri aname ri tlhela ri leha timitara ta 4,5. A ku vekiwa bodo ya mapulanga leyi funengetiweke hi lapi ivi ehenhla ka yona ku vekiwa matluka ya tikopi leta ha ku endliwaka. Etlhelo ka mubedo a ku ri ni muchini lowu a wu endla tikopi. Hi awara a hi endla matluka yo ringana 800. Muchini wolowo a wu nonoka loko wu pimanisiwa ni ya manguva lawa kambe a hi nga heli mbilu hikuva a hi swi tiva leswaku loko hi tikarhata, hi ta kota ku endla tikopi hinkwato leti lavekaka.

A swi hi khutaza ku vona ndlela leyi vatekani lava a va lehisa mbilu ha yona, va rindza kukondza hi heta ku tirha ivi hi susa tikopi teto emubedweni ku ri kona va etlelaka. A va nga vileli, ku ri na sweswo a va tsaka hi ku tiva leswaku na vona va seketela ntirho wa Mfumo. Jelena swin’we ni vamakwerhu van’wana va xisati lava dyuhaleke a va pfuna ku hlengeleta, ku rhunga ni ku petsa tikopi leti se ti endliweke. Ntirho wolowo a wu ri wa nkoka swinene.

Hi 1958 ntirho wo kandziyisa se a wu olova hikuva hi kume muchini wo endla tikopi lowu a wu tirha hi gezi. Hi 1931 a hi endla timagazini ta 20 ntsena kambe eku sunguleni ka 1960 a se hi endla tikopi ta 2 400 hi tindzimi tinharhu—ku nga Xicroatia, Xiserbia (Xicyril) ni Xislovenia. Hambileswi a hi nga swi koti ku kandziyisa tibuku hi kandziyise swibukwana swo tala. Hi 1966 hi kandziyise minkandziyiso yo tala ngopfu. Buku leyi nge Things in Which It Is Impossible for God to Lie, yi kandziyisiwe hi munhu un’wana wa kwalaho la tirhaka ku kandziyisa kambe a yi avanyisiwe yi va swibukwana swa 12. Leswaku hi kandziyisela tindzimi tinharhu, hi endle swibukwana swa 600 000, leswi fanaka ni leswaku hi kandziyise tibuku ta 50 000.

Namuntlha ndzi tirha eBethele ya le Zagreb. Ndza tsaka loko ndzi vona leswaku ndzi hete malembe yo tala ndzi tirhela Yehovha nileswaku u katekise ntirho lowu endliweke ematikweni hinkwawo lawa khale a ma wela eYugoslavia.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 176, 177]

“Mundzuku Ri Nga Pfuka Ri Xe Hi Ndlela Yin’wana”

IVICA ZEMLJAN

U VELEKIWE HI 1948

U KHUVURIWE HI 1961

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U pfaleriwe ekhotsweni ka ntlhanu hileswi a aleke ku va socha. Hi ku famba ka nkarhi u ve mulanguteri wa xifundzha la endzelaka mavandlha hi mahelo-vhiki kutani namuntlha i nkulu evandlheni ra le Zagreb.

VATSWARI va mina a va ri Timbhoni naswona ekaya a hi tshamela ku vulavula hi Bibele. Loko ndzi vitaniwa leswaku ndzi ta tsarisela vusocha, ndzi yile kutani ndzi vula leswaku ndzi lava ku hlamusela xivangelo lexi endlaka leswaku ndzi nga vi socha. Endzhaku ka loko ndzi hlamuserile ndzi yisiwe ehubyeni kutani ndzi gweviwa tin’hweti ta kaye ekhotsweni. Loko ndzi ntshunxiwa, ndzi kume papila rin’wana leri ndzi vitanelaka ku ta tsarisela vusocha. Leswi ndzi tlheleke ndzi ala ku va socha, ndzi gweviwe ku heta lembe ekhotsweni. Loko ndzi ntshunxiwile, ndzi tlhele ndzi kuma papila rin’wana ivi ndzi tlhela ndzi gweviwa ku heta lembe ni tin’hweti tinharhu ekhotsweni. Loko ndzi heta xigwevo xexo ndzi tlhele ndzi gweviwa ku heta lembe ni tin’hweti ta nhungu; ivi ra vuntlhanu ndzi gweviwa ku heta malembe mambirhi ekhotsweni—nkarhi hinkwawo lowu ndzi wu heteke ndzi ri ekhotsweni i malembe lama tlulaka tsevu. Swigwevo leswi hinkwaswo ndzi swi kume exikarhi ka lembe ra 1966 na 1980.

Ndzi yisiwe kambirhi exihlaleni xa Goli Otok lexi kumekaka eLwandle ra Adriatic. Xihlala xexo hinkwaxo a ku ri khotso ra vabohiwa lava khomeriweke timhaka ta politiki. A ndzi khomiwa ku fana ni vabohiwa lavan’wana. Ntirho wa hina a ku ri ku “tata lwandle hi maribye.” A hi rhwala maribye hi bokisi ra mapulanga hi ma susa eka tlhelo rin’wana ra xihlala hi ma yisa eka tlhelo lerin’wana. Loko bokisi rero ri tele, a ri tika tikhilogramu leti tlulaka dzana. Kutani a hi fika hi ma chulula ivi hi tlhelela hi ya rhwala man’wana ri kala ri pela.

Loko ndzi yisiwa ra vumbirhi exihlaleni xa Goli Otok, mubohiwa un’wana ni un’wana la fikaka a a heta n’hweti a pfaleriwe a ri yexe naswona sweswo a swi tika ngopfu. Hi nkarhi wolowo ndzi khongele ngopfu. Leswi a ndzi nga ri na Bibele ni minkandziyiso, swi ndzi tikele ngopfu leswi a ndzi ri ndzexe. A ndzi titiyisa nhlana hi papila leri vatswari va mina va ndzi tsaleleke rona. Hi nkarhi wolowo ndzi titwe ku fana ni muapostola Pawulo loko a ku: “Loko ndzi tsanile, hi kona ndzi vaka ni matimba.” (2 Kor. 12:10) Ndzi tsake ngopfu ndzi tlhela ndzi va ni xivindzi loko ndzi ntshunxiwa kutani ndzi kuma ntirho wa ku tihanyisa.

Loko ndzi pfaleriwe ekhotsweni rin’wana, ndzi yisiwe eka dokodela wa mianakanyo loyi a a ri ni tihanyi naswona a a ndzi rhukana. A a ndzi holovela a tlhela a vula leswaku ndza penga. Kambe a ndzi nga pfumeleriwanga ku n’wi hlamula. Hi siku leri tlhandlamaka dokodela loyi u ndzi vitile kambe a nga ha karihanga kutani a ku eka mina: “A ndzi ri karhi ndzi anakanya hi wena kutani ndza vona leswaku ndhawu leyi a yi ku fanelanga. Ndzi ta ku kumela ntirho ehandle ka khotso.” Hakunene u endle tano. A ndzi tivi leswaku i yini lexi endleke leswaku a ndzi twela vusiwana kambe ndzi dyondze leswaku a hi fanelanga hi chava nchumu kumbe hi anakanya leswaku a yi kona ndlela yo huma eka xiyimo lexi hi langutaneke na xona. Mundzuku ri nga pfuka ri xe hi ndlela yin’wana. Ndzi nkhensa Yehovha eka hinkwaswo leswi ndzi langutaneke na swona hikuva swi ndzi pfunile leswaku ndzi tiyisa vuxaka bya mina na yena.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 179]

‘Xana Vanhu Va Laha Va Pfumeleriwile Ku Vulavula Hi Bolo?’

HENRIK KOVAČIĆ

U VELEKIWE HI 1944

U KHUVURIWE HI 1962

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Hi 1973 u ve mulanguteri wa xifundzha la endzelaka mavandlha hi mahelo-vhiki kutani ku sukela hi 1974 ku ya fika hi 1976, u sungule ku endzela mavandlha vhiki rin’wana ni rin’wana. Sweswi i xirho xa Komiti ya Rhavi ra le Croatia.

LOKO hi huma hi ya ensin’wini a hi nga tivi loko hi ta vuya ekaya. Hakanyingi maphorisa a ma hi khoma ma tlhela ma hi konanisa. A hi hehliwa hi swilo swo tala leswi nga riki ntiyiso.

Siku rin’wana loko ndzi ri exitichini xa maphorisa, ma ndzi byele leswaku hi pfumeleriwe ku vulavula hi Xikwembu etindhawini leti nga tsariseriwa sweswo ntsena, ku nga ri eswitarateni kumbe hi yindlu ni yindlu. Hiloko ndzi endla xikhongelo xo koma ku fana na Nehemiya, ndzi kombela Yehovha leswaku a ndzi pfuna ndzi kuma ndlela leyi ndzi nga ma hlamulaka ha yona. Kutani ndzi vutise loyi a a ri eku ndzi konaniseni ndzi ku: “Xana vanhu va laha va pfumeleriwe ku vulavula hi bolo ntsena loko va ri exitediyamu kumbe va nga vulavula ha rona ni le tindhawini tin’wana?” U vule leswaku va nga ha vulavula hi bolo kun’wana ni kun’wana. Hiloko ndzi ku: “Leswi vulaka leswaku u nga vulavula hi Xikwembu ku nga ri ekerekeni ntsena kumbe endhawini leyi ku gandzeriwaka eka yona.” Xi bele etindleveni kutani hambileswi hi konanisiweke ku ringana tiawara ta ntlhanu, mina ni makwerhu loyi a ndzi khomiwe na yena hi ntshunxiwile.

Loko mina ni nkatanga Ana hi anakanya malembe ya 40 lama hi ma heteke hi ri karhi hi tirhela Yehovha, a hi tisoli nikatsongo. Hi vumbirhi bya hina, hi ve ni lunghelo ro pfuna vanhu va kwalomu ka 70 leswaku va va Timbhoni. Ntirho wun’wana ni wun’wana lowu Yehovha a hi nyikaka wona wu endla leswaku hi tsaka.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 195, 196]

Hi Va Tshembise Leswaku Hi Ta Vuya

HALIM CURI

U VELEKIWE HI 1968

U KHUVURIWE HI 1988

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U pfune leswaku ku endliwa malunghiselelo yo kuma nhundzu yo phalala nileswaku yi yisiwa eka vamakwerhu va le Sarajevo. Sweswi i nkulu tlhelo xirho xa Komiti yo Vulavurisana ni Swibedlhele ni muyimeri wa Timbhoni ta Yehovha etihubyeni le tikweni ra Bosnia na Herzegovina.

HI 1992 doroba ra Sarajevo a ri siveleriwile naswona a hi nga koti ku kuma minkandziyiso kutani a hi hlaya leya khale. Vamakwerhu a va tirhisa muchini wa ku thayipa wa khale leswaku va endla tikopi ta swihloko leswi dyondziwaka. Hambileswi a ku ri ni vahuweleri va 52, a ku ta vanhu lava tlulaka 200 eminhlanganweni naswona a hi fambisa tidyondzo ta Bibele ta kwalomu ka 240.

Arijana, n’wana wa hina wa nhwanyana u velekiwe hi Novemba 1993, hi nkarhi lowu nyimpi a yi hisa ngopfu. A swi tika ku kurisa n’wana hi nkarhi wolowo. Mati ni gezi a swi pfa swi hela mavhiki yo hlayanyana. A hi tshivela ndzilo hi fenichara naswona loko hi ya eminhlanganweni a hi famba etindhawini leti nga ni khombo. Masocha lama tumbeleleke a ma duvula mani na mani la hundzaka laha ma tumbeleke kona kutani a hi tsemakanya hi rivilo eswitarateni ni le tindhawini tin’wana leti a ti pfariwile.

Siku rin’wana, loko mina, nsati wa mina ni n’wana wa hina swin’we na Makwerhu Dražen Radišić, hi vuya eminhlanganweni hi twe ku rila ka swibamu. Hiloko hi pavalala kambe ndzi duvuriwe ekhwirini kutani ndzi twa ku vava loku nga tiyiselekiki. Vanhu lava a va ri etindlwini va swi vonile leswi endlekeke hiloko majaha man’wana lama nga ni xivindzi ma ta ivi ma hi yisa endhawini leyi hlayisekeke. Ndzi tsutsumiseriwe exibedlhele kutani loko hi fika a va lava ku ndzi pompela ngati. Kambe ndzi hlamusele dokodela leswaku ripfalo ra mina a ri ndzi pfumeleli. Va ndzi byele leswaku ndzi fanele ku anakanyisisa hi mhaka leyi; kambe leswi a ndzi endle xiboho a ndzi tiyimisele ku langutana ni xin’wana ni xin’wana. Hambiswiritano va ndzi endle vuhandzuri lebyi tekeke tiawara timbirhi ni hafu naswona ndzi hlakarherile hambileswi a ndzi nga pomperiwanga ngati.

Hikwalaho ka nyimpi a ndzi kotanga ku kuma nkarhi lowu ringaneke wo hola endzhaku ka loko ndzi endliwe vuhandzuri kutani mina ni ndyangu wa mina hi sukile hi ya eAustria hi ya endzela ndyangu wa ka hina. Leswaku hi kota ku huma eSarajevo a hi fanele hi famba hi muhocho lowu tsemakanyaka ehansi ka rivala ra swihaha-mpfhuka. Muhocho wolowo a wu lehe timitara ta 900 naswona a wu tlakuke tisentimitara ta 120. Loko hi famba nsati wa mina a a bebule n’wana ivi mina ndzi rhwala nhundzu ya hina. Tanihi leswi a ndza ha ku endliwa vuhandzuri a swi ndzi tikela ku famba kutani nsati wa mina u ndzi pfunile.

A hi tsake swinene ku endzela eAustria. Kambe loko hi suka eSarajevo hi tshembise vamakwerhu swin’we na Yehovha leswaku hi ta vuya. Loko se hi fanele hi tlhelela eSarajevo a swi nga ndzi oloveli ku siya ndyangu wa ka hina le Austria, ngopfu-ngopfu manana. Kambe hi va hlamuserile leswaku hi kombele Yehovha leswaku ndzi kuma nkarhi wa ku hola eka vuhandzuri lebyi ndzi endliweke byona ivi endzhaku ka sweswo hi ta tlhelela eSarajevo. Kutani a swi nga ta koteka leswaku hi byela Yehovha hi ku: “Ha nkhensa leswi u hi tiseke laha. Hi tiphinile, hi kombela u hi pfumelela hi namba hi tshama.” A hi fanele hi ya pfuna vamakwerhu eSarajevo. Amra nsati wa mina a a ndzi seketela emhakeni leyi.

Hi December 1994 hi tlhelele eSarajevo kutani hi tlhela hi tsemakanya eka muhocho lowu hi hundzeke eka wona loko hi ya endzela vatswari va mina. Loko vanhu va hi vona va hlamale ngopfu kutani va ku: “Mi ya kwihi hikuva vanhu hinkwavo va lava ku huma edorobeni leri siveleriweke?” A ku ri ntsako swinene ku tlhela hi va ni vamakwerhu eHolweni ya Mfumo ya le Sarajevo naswona a hi tisoli leswi hi vuyeke.

[Bokisi leri nga eka tluka 210]

Swihlala Swa Le Croatia

Ribuwa ra le Croatia leri nga leha tikhilomitara ta 1 778, ri ni swihlala leswi tlulaka gidi naswona swa kwalomu ka 50 a swi na vanhu. Swin’wana swa swona i switsongo lerova swi ringana kwalomu ka xikwere-khilomitara xin’we kasi swin’wana swi kule ku ringana swikwere-khilomitara swa 400.

Vaaki va kwalaho va phasa tinhlampfi, va ni masimu ya mitlhwari, ya vhinya naswona va khathalela mintanga ya vona. Ndhawu yo Hlalela Swivumbiwa swa le Lwandle ya Kornati leyi nga ni swihlala swa 140 ni maribye etlhelo ka lwandle yi rhandziwa hi vanhu lava rhandzaka ku nyupela ehansi ka mati. Exihlaleni xa Krapanj ni xa Zlarin vanhu va nyupela ehansi ka mati va ya landza tikorale ni masalela ya swiharhi swa le matini lama fanaka ni xiponci. Exihlaleni xa Hvar va endla mafurha lama nga ni nun’hwelo wa lavender, vulombe ni wa swiluva swa rosemary. Vaaki va le xihlaleni xa Pag, lexi nga kwandzasi, va tirhisa ntswamba wa tinyimpfu leti nga tolovelekangiki leti hanyaka hi mintsembyana ni byanyi lebyi phyamaka leswaku va endla chizi leyi durhaka.

Timbhoni ta Yehovha ti endla matshalatshala yo hlawuleka leswaku ti chumayela vaaki hinkwavo va le swihlaleni. Tin’wana ti tsemakanya ntsena buloho leswaku ti ya chumayela exihlaleni xo karhi kasi tin’wana ti famba hi xikwekwetsu. Timbhoni tin’wana ti rhandza ku hlela matsima yo hlawuleka kutani ti heta masiku ma nga ri mangani ti ri karhi ti chumayela exihlaleni. Ku chumayela vanhu va le swihlaleni a swi olovi hikuva va ni ndlela ya vona yo vulavula leyi yi twisisiwaka ntsena hi vanhu lava tshamaka eswihlaleni.

Kambe lexi tsakisaka hileswaku va ma amukela mahungu lamanene naswona exihlaleni xa Korčula ku ni vandlha leri nga ni vahuweleri va 52. Vandlha leri ri le kule swinene kutani a swi olovi leswaku vamakwerhu lava taka va ta nyikela nkulumo ya le rivaleni va fika exihlaleni xexo. Kambe ku tikarhata ka vona ku pfuna vandlha leswaku ri tshama ri ri ni vun’we ni vamakwerhu emisaveni hinkwayo.—1 Pet. 5:9.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 224]

‘Ndzi Tiyise eKhotsweni Ka Ha Sele Masiku Ya 11 Leswaku Ndzi Sungula Xigwevo Xa Mina’

PAVLINA BOGOEVSKA

U VELEKIWE HI 1938

U KHUVURIWE HI 1972

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U sungule ku phayona hi 1975 naswona u ve phayona ro sungula ro hlawuleka eMakedoniya hi 1977. U pfune vanhu va 80 leswaku va va Timbhoni.

MINKARHI yo tala loko ndzi chumayela vanhu a va ndzi pota emaphoriseni kutani a ma famba na mina exitichini xa maphorisa ma fika ma ndzi konanisa—minkarhi yin’wana a ma ndzi konanisa nkarhi wo leha. Ndzi rihisiwe ko tala. Huvo yi ndzi hehle hi ku va nala wa Mfumo ni leswaku ndzi haxa tidyondzo ta mavunwa ta matiko ya le Vupela-dyambu. Ro sungula ndzi gweviwe masiku ya 20, ivi ndzi tlhela ndzi gweviwa ya 30.

A ndzi fanele ndzi sungula xigwevo xa mina xa masiku ya 20 ekhotsweni hi nkarhi lowu a ku ri karhi ku lunghiseleriwa ntsombano wa muganga. Ndzi kombele huvo leswaku yi cinca siku leri ndzi faneleke ndzi sungula xigwevo xa mina ha rona; kambe yi arile hiloko ndzi tiyisa ekhotsweni ka ha sele masiku ya 11 leswaku ndzi sungula xigwevo xa mina. Valanguteri va khotso va hlamale ngopfu loko va ndzi vona hikuva a va nga twisisi leswaku ha yini ndzi hatle ndzi fika ekhotsweni. Hi nkarhi wolowo ndzi kote ku va chumayela naswona va ndzi tshembise ku ndzi khathalela. Endzhaku ka masiku ya 11, phorisa rin’wana ri tile ekhotsweni ri lava ku tiva loko ndzi tile leswaku ndzi ta pfaleriwa. Ri hlamarile loko valanguteri va khotso va ri byela leswaku munhu yoloye se u ni masiku ya 11 a ri ekhotsweni! Sweswo swi ndzi pfunile leswaku ndzi kota ku ya entsombanweni.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 232]

“A Va Ndzi Khathalela Hilaha Va Nga Kotaka Hakona”

ŠANDOR PALFI

U VELEKIWE HI 1933

U KHUVURIWE HI 1964

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Swirho swa ndyangu wa ka vona swi sungule ku dyondzeriwa Bibele ekampeni ya nxaniso hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. A a ri mulanguteri wa xifundzha la endzelaka mavandlha hi mahelo-vhiki naswona sweswi i xirho xa Komiti ya Tiko eSerbia.

HIKWALAHO ka leswi ndyangu wa ka hina a wu huma eHungary a hi tshamanga nkarhi wo leha ekampeni ya nxaniso. Sweswo swi ve nkateko hikuva hi kona laha swirho swin’wana swa ndyangu wa ka hina swi nga dyondza ntiyiso kona. Loko ndzi sungula ku tlhariha a ndzi nga ri na mhaka na Bibele kambe ku ta ka Franz Brand ekaya swi ndzi pfunile swinene. U ndzi kombele leswaku ndzi n’wi hundzuluxelela nkandziyiso wun’wana wa Xihungary hi Xiserbia. Endzhaku ka nkarhi ndzi kume leswaku a ku nga ri na xilaveko xo wu hundzuluxela; yoleyo a ko va ndlela ya leswaku ndzi hlaya nkandziyiso wolowo. Rhengu ra yena ri tirhile hikuva hi 1964 ndzi khuvuriwile.

Xin’wana lexi ndzi tsakiseke ngopfu a ku ri ku endzela mavandlha. A swi nga olovi hikuva vamakwerhu a va pfumala. Hakanyingi a ndzi etlela eka kamara rin’we ni ndyangu lowu ndzi fikeleke eka wona. Sweswo hinkwaswo a swi vanga ku tlanga hi nkarhi. A swi tsakisa ku vona ndlela leyi vamakwerhu a va ri langutela hi mahlo-ngati ha yona riendzo ra mina. A va ndzi khathalela hilaha va nga kotaka hakona naswona a ndzi ma tlangela ngopfu malwandla ya vona!

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 236, 237]

“Xana Ndzi Nga Va Kuma Kwihi Vanhu Lava?”

AGRON BASHOTA

U VELEKIWE HI 1973

U KHUVURIWE HI 2002

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA A a ri socha ra Vuthu Leri Lwelaka Ntshunxeko eKosovo naswona sweswi i phayona ra nkarhi hinkwawo ni nandza wa vutirheli.

LOKO ndzi vona swilo swo biha leswi endlekaka enyimpini ku katsa ni ku dlayiwa ka vana ndzi nambe ndzi tibyela leswaku Xikwembu a xi kona. A ndzi tivutisa ndzi ku: ‘Loko xi ri kona, ha yini xi nga herisi vubihi lebyi hinkwabyo?’ Ndzi nambe ndzi nga ha lavi ku twa nchumu hi Xikwembu loko ndzi vona varhangeri va Mamoslem va seketela ku hlaseriwa ka Maserbia. Loko nyimpi yi hela a ndzi nga ha pfumeli leswaku Xikwembu xi kona kutani ndzi ve socha ra Vuthu Leri Lwelaka Ntshunxeko eKosovo. Hambileswi a ndza ha ku joyina vuthu leri, a ndzi xiximiwa naswona ndzi kume malunghelo yo tala. Sweswo swi endle leswaku ndzi va ni tihanyi naswona ndzi tikukumuxa hikuva vanhu a va endla xin’wana ni xin’wana lexi ndzi va lerisaka xona.

Khombo ra kona, a ndzi endla tano ni le ka nsati wa mina. A ndzi lava leswaku minkarhi hinkwayo a endla hilaha ndzi n’wi lerisaka hakona. Merita, nsati wa mina a a dyondza ni Timbhoni hi nkarhi wa nyimpi naswona a a ri ni minkandziyiso ya tona. Siku rin’wana loko a ya eku etleleni u te: “Hi leti tibuku ti hlaye, ti vulavula hi Xikwembu.” Sweswo swi endle leswaku ndzi kariha swinene hikuva a ndzi anakanya leswaku u ringeta ku ndzi dyondzisa hi Xikwembu. Leswaku hi nga holovi, Merita u nambe a ya eku etleleni.

Loko se a fambile ndzi hlaye broxara leyi nge I Yini Leswi Xikwembu Xi Swi Languteleke Eka Hina? Ivi ndzi hlaya ni xibukwana lexi nge The Time for True Submission to God. A ndzi ri Mumoslem naswona ndzi hlamarisiwe hi leswaku xibukwana xexo xi tshahe matsalwa eka Koran. Ndzi tlhele ndzi hlaya timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! Vusiku byebyo loko ndzi heta ku hlaya ndzi pfuxe nsati wa mina ivi ndzi ku: “U yi kuma kwihi minkandziyiso leyi? Xana ndzi nga va kuma kwihi vanhu lava?”

Leswi ndzi swi hlayeke swi ndzi khumbe ngopfu kambe nsati wa mina a a chava naswona a a nga ndzi tshembi. Nilokoswiritano vusiku byebyo hi bele Mbhoni yin’wana riqingho, ndzi lava ku tiva leswaku minhlangano yi khomeriwa kwihi nileswaku yi khomiwa hi nkarhi muni. Hi siku leri tlhandlamaka hi yile eminhlanganweni. Ndzi tsakisiwe hi musa ni ndlela leyi Timbhoni ti ndzi amukeleke ha yona hikuva a ndzi nga ehleketi leswaku vanhu vo tano va ha ri kona laha misaveni. A ndzi swi vona leswaku ti hambanile ni vanhu van’wana. Loko minhlangano yi ri karhi yi ya emahlweni a ndzi lava ku vutisa swo karhi kutani ndzi ri yimisile voko ndzi vutisa naswona a ndzi lava nhlamulo hi nkarhi wolowo. Sweswo swi va chuhisile vakulu evandlheni hikuva a va nga tivi leswaku ndzi lava ku vutisa yini. Kambe va ntshunxekile loko va kuma leswaku a ndzo lava ku tiva leswi ndzi faneleke ku swi endla leswaku na mina ndzi va Mbhoni ya Yehovha!

Hi siku rero ndzi sungule ku dyondzeriwa Bibele kambe a ku ri ni swilo swo tala leswi a ndzi fanele ndzi swi cinca emahanyelweni ya mina naswona a swi nga olovi. A ndzi lava ku tshika ku dzaha kutani ndzi swi vona leswaku ndzi fanele ku hambana ni vanghana va mina. Xikhongelo ni ku nga xwi eminhlanganweni swi ndzi pfunile leswaku ndzi hundzuka ivi ndzi hluvula vumunhu bya khale ndzi ambala lebyintshwa. Hakunene ntiyiso wu hundzule mahanyelo ya mina ni ya ndyangu wa mina! Sweswi mina ni nsati wa mina hi maphayona ya nkarhi hinkwawo naswona hi 2006 ndzi ve nandza wa vutirheli. Na mina se ndzi pfuna van’wana va twisisa leswaku ha yini vanhu va xaniseka nileswaku Yehovha u ta swi lulamisa njhani swiphiqo swa hina.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 249, 250]

“A Swi Vonaka Onge Yehovha U Va Pfale Mahlo”

JANEZ NOVAK

U VELEKIWE HI 1964

U KHUVURIWE HI 1983

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U hete malembe manharhu ekhotsweni hikwalaho ka ripfumelo ra yena naswona sweswi i xirho xa Komiti ya Rhavi ra le Slovenia.

HI December 1984 valawuri va masocha va ndzi vitane ko talanyana leswaku ndzi ta tsarisela vusocha. Siku rin’wana va tise papila leri vulaka leswaku loko ndzi nga ti, va ta rhumela masocha leswaku ma ta ndzi landza, hiloko ndzi ya ekampeni ya masocha ndzi ya hlamusela leswaku ha yini ndzi nga swi lavi ku ya enyimpini. Sweswo a swi pfunanga naswona a va tiyimisele ku ndzi endla socha. Va ndzi tsemete misisi, va teka swiambalo swa mina ivi va ndzi nyika yunifomo ya masocha. Ndzi yi arile kutani va ndzi ambexa yona hi nkani ivi va ndzi khomisa xitsalo va ndzi sindzisa leswaku ndzi sayina kambe ndzi arile.

Nakambe ndzi arile ku hlanganyela eka vuolori lebyi masocha ma byi endlaka mixo wun’wana ni wun’wana ni loko ku losiwa mujeko. Masocha ya mune ma ndzi yise laha laman’wana ma endlelaka kona vutiolori kutani ma ndzi sindzisa ku tlakusa voko kambe ndzi arile. Hiloko ma ndzi kombetela hi xibamu ma vula leswaku ma ta ndzi dlaya. Minkarhi yin’wana ma ringete ku ndzi xavelela hi ku ndzi nyika makhekhe ni kofi.

Ku tiyimisela ka mina ku endle leswaku man’wana ma rila. Man’wana a ma hlundzuka loko ndzi ala ku tshwutela xifaniso lexi a ma xi veke emahlweni ka mina xa Tito, Ndhuna ya khotso. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani ma tlhele ma ringeta ku ndzi khomisa xibamu kambe a ndzi pfumelanga. Sweswo a ku ri ku tlula nawu kutani ndzi pfaleriwe n’hweti. Endzhaku ka sweswo ndzi tshame mavhiki yo hlaya ekhotsweni ra le Zagreb, eCroatia, ndzi rindzele xigwevo xa mina. Ndzi hete vusiku hinkwabyo ndzi voningeriwe hi rivoni ro tshwuka naswona a ndzi ya exihambukelweni loko murindzi wa mina a swi rhandza.

Eku heteleleni, ndzi gweviwe ku tshama malembe manharhu ekhotsweni exihlaleni lexi vuriwaka Goli Otok, elwandle ra Adriatic, laha a ku pfaleriwa swigevenga leswi nga ni khombo swinene. Loko ndzi ri ekhotsweni rero a ndzi boheleriwe mavoko hileswi ndzi aleke ku va socha. Kwalaho ndzi kume Timbhoni ta mune leti a ti khotsiwile hikwalaho ka leswi ti nga ala ku va masocha.

A hi nga pfumeleriwanga ku ta ni Bibele ni minkandziyiso kambe hi kume ku ri ni Bibele kwalaho. Maxaka ya mina ma ndzi rhumelele Xihondzo xo Rindza hi bokisi leri tshaku ra rona a ri ri ni ndhawu yo fihla minkandziyiso. Varindzi va khotso a va nga swi xiyi leswaku ku ni minkandziyiso nileswaku hi khoma minhlangano ya Vukreste. Minkarhi yin’wana loko va nghena a ku va ni nkandziyiso lowu hi rivaleke ku wu fihla kambe a swi vonaka onge Yehovha u va pfale mahlo hikuva a va nga wu voni.

Endzhaku ka lembe va ndzi yise eSlovenia leswaku ndzi ya hetisisa xigwevo xa mina. Ndzi tekane na Rahela loko ndza ha ri ekhotsweni. Loko se ndzi ntshunxiwile, ndzi sungule ku phayona swin’we ni nsati wa mina naswona ku sukela hi 1993 hi sungule ku tirha eBethele ya le Slovenia.

[Chati/Grafu leyi nga eka tluka 244, 245]

NXAXAMELO WA SWIENDLAKALO SWA NKOKA—Ematikweni Ya Khale Ka Yugoslavia

Hi va-1920 Ntlawa lowutsongo wu hlangana leswaku wu burisana hi Bibele eMaribor, le Slovenia.

Hi va-1930 Maphayona lama vulavulaka Xijarimani ma rhumeriwa eYugoslavia.

1935 Ku simekiwa rhavi eBelgrade, le Serbia leswaku ri langutela ntirho.

1940

1941 Mavuthu ya le Jarimani ma hlasela kutani vamakwerhu va xanisiwa hi tihanyi.

1950

1953 Timbhoni ta Yehovha ti tsarisiwa ximfumo; kambe ntirho wo chumayela a wa ha yirisiwile.

1960

1969 Ku khomiwa ntsombano wa matiko yo hambana-hambana exitediyamu lexi le Nuremberg eJarimani.

1970

1990

1991 Ku khomiwa ntsombano wo sungula wa matiko yo hambana-hambana eZagreb, le Croatia. Ku fika varhumiwa vo sungula lava thwaseke eGiliyadi. Ku simekiwa rhavi eSlovenia leri languteriwaka hi rhavi ra le Austria. Ku tlhekeka nyimpi.

1993 Timbhoni ta Yehovha ti tsarisiwa ximfumo eMakedoniya.

1994 Ku simekiwa Komiti yo Vulavurisana ni Swibedlhele eSlovenia.

2000

2003 Timbhoni ta Yehovha ta le Croatia ti tsarisiwa ximfumo. Ku nyikeriwa Bethele ya le Makedoniya.

2004 Ku humesiwa Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki hi Xislovenia.

2006 Ku nyikeriwa rhavi eSlovenia. Ku humesiwa Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima hi Xicroatia, Xiserbia ni Ximakedoniya. Ku sunguriwa ntlawa wa Xichayina eBelgrade, le Serbia.

2007 Nkulumo yo hlawuleka yi nyikeriwa ro sungula hi Xiromani eMakedoniya. Ku humesiwa nkandziyiso wo sungula hi Xiromani.

2010

[Grafu]

(Hlaya nkandziyiso)

Ntsengo Wa Vahuweleri

Ntsengo Wa Maphayona

14,000

10,500

7,000

3,500

1940 1950 1960 1970 1990 2000 2010

[Xifaniso lexi nga eka tluka 145]

Franz Brand

[Swifaniso leswi nga eka tluka 146]

Rudolf Kalle ni wun’wana wa michini ya yena ya ku thayipa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 149]

Lori leyi va yi hirheke leswaku va ya chumayela eSlovenia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 154]

Maphayona ya le ku sunguleni ka ntirho ma langutane ni swihinga swo tala

[Xifaniso lexi nga eka tluka 157]

Alfred na Frida va ka Tuček ni swikanyakanya swa vona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 158]

Rudolf Kalle a yime emahlweni ka Bethele ya le Belgrade le Serbia

[Swifaniso leswi nga eka tluka 168]

Franc Drozg ni papila leri a ri tsaleke

[Xifaniso lexi nga eka tluka 180]

Exineneni: Muako wo hlayisa swifuwo lowu vamakwerhu va wu lunghiseke leswaku wu va Holo ya Mfumo eLjubljana, le Slovenia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 180]

Ehansi: Yin’wana ya Tiholo ta Mfumo to sungula eZagreb, le Croatia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 182]

Stojan Bogatinov

[Swifaniso leswi nga eka tluka 184, 185]

Endzhaku: Ntsombano wa Muganga lowu nge “Ku Rhula eMisaveni” lowu khomiweke hi 1969 eNuremberg, le Jarimani; eximatsini: xitimela lexi yaka entsombanweni lexi humaka eYugoslavia; exineneni: Nathan Knorr

[Xifaniso lexi nga eka tluka 188]

Ðuro Landić

[Swifaniso leswi nga eka tluka 192]

Milton Henschel a ri karhi a nyikela nkulumo, vamakwerhu va ri karhi va khuvuriwa eNtsombanweni wa Matiko yo Hambana-hambana lowu nge “Varhandzi Va Ntshunxeko Wa Xikwembu” hi 1991 eZagreb, le Croatia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 197]

Ljiljana ni vana va yena

[Swifaniso leswi nga eka tluka 199]

Nhundzu yo phalala yi tisiwe hi lori leyi humaka eAustria

[Xifaniso lexi nga eka tluka 200]

Ndyangu wa ka Ðorem, hi 1991

[Xifaniso lexi nga eka tluka 204]

Vanhu va khuvuleriwe exibyeni lexikulu le Zenica, hi 1994

[Swifaniso leswi nga eka tluka 209]

Nhundzu yo phalala vamakwerhu a yi hlayisiwa eZagreb le Croatia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 215]

Elke na Heinz va ka Polach

[Swifaniso leswi nga eka tluka 216]

Komiti ya Rhavi ya le Croatia ni muako wa rhavi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 228]

Ku tisiwa nhundzu yo phalala eBosnia

[Swifaniso leswi nga eka tluka 233]

Komiti ya Tiko ya le Serbia ni miako ya Bethele eBelgrade

[Xifaniso lexi nga eka tluka 235]

Saliu Abazi

[Swifaniso leswi nga eka tluka 243]

Vamakwerhu va ri karhi va chumayela ePodgorica; Holo ya Mfumo ya le Podgorica

[Xifaniso lexi nga eka tluka 247]

Doroba ra khale ra Piran, le Slovenia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 251]

Rhavi ra khale leri a ri ri eLjubljana, le Slovenia, hi 2002

[Xifaniso lexi nga eka tluka 253]

Rhavi leri nga eKamnik, le Slovenia hi 2006

[Xifaniso lexi nga eka tluka 254]

Komiti ya Rhavi ra le Slovenia

[Mimepe leyi nga eka tluka 147]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

CZECH REPUBLIC

AUSTRIA

VIENNA

SLOVAKIA

BRATISLAVA

HUNGARY

BUDAPEST

ROMANIA

BULGARIA

GREECE

ALBANIA

TIRANË

IONIAN SEA

ITALY

ADRIATIC SEA

FORMER YUGOSLAVIA

SLOVENIA

LJUBLJANA

Maribor

Kamnik

CROATIA

ZAGREB

SLAVONIA

Osijek

Vukovar

Vinkovci

Privlaka

Jasenovac

Šibenik

Split

DALMATIAN COAST

Goli Otok

Pag

Kornat

Zlarin

Krapanj

Hvar

Korčula

BOSNIA AND HERZEGOVINA

SARAJEVO

Bihać

Banja Luka

Tuzla

Travnik

Zenica

Vareš

Mostar

SERBIA

BELGRADE

VOJVODINA

Bor

MONTENEGRO

PODGORICA

Nikšić

Herceg Novi

Tara

Lake Scutari

KOSOVO

Peć

Priština

MAKEDONIYA

SKOPJE

Tetovo

Kočani

Štip

Kičevo

Strumica

Resen

Xiya: Nhlangano wa Matiko wu vule leswaku “tiko ra Kosovo ri kume ntshunxeko wa rona eka tiko ra Serbia hi February [2008].” Leswaku Nhlengeletano ya Mani na Mani ya Nhlangano wa Matiko yi tlhantlha swiphiqo swa tipolitiki leswi nga kona eKosovo yi kombele “mpfuno eka Huvo ya Vuavanyisi ya Matiko Hinkwawo.”

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 142]