Vukati—Ku Byi Endla Byi Tsakisa

I yini lexi nga endlaka vukati byi humelela?

I vukongomisi bya mani lebyi byi nga tisaka ntsako evukatini?

Swiphiqo swa mbulavurisano swi nga lulamisiwa hi ndlela yihi?

HI KU kuceteriwa hi tibuku leti va ti hlayaka ta ntshunxeko wa vavasati, Yasuhiro ni xigangu xakwe, Kayoko, va sungule ku tshama swin’we, va ehleketa leswaku va nga ha herisa vuxaka bya vona nkarhi wihi na wihi. Va tsarise vukati bya vona ntsena loko Kayoko se a tirhwele. Hambi swi ri tano, Yasuhiro u hambete a kanakana hi lunghiselelo ra ndyangu. Loko ku fika swiphiqo swa timali ni ku nga tshembani, ku hava lexi a xi ta va sivela ku dlaya vukati.

Endzhaku ka loko va hambanile, handle ko swi tiva, Yasuhiro na Kayoko va sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Endzhaku ka nkarhinyana, va kume leswaku havambirhi va dyondza, naswona va vone ku hundzuka loku va ku endleke evuton’wini bya vona, hi ku tirhisa milawu ya Bibele. Hi loko va ehleketa ku tlhela va tekana. Sweswi, hi langutelo ra vona ra vukati leri humaka eka Xikwembu, va tiyimiserile ku lulamisa swiphiqo swa vona.

I yini lexi endleke vukati bya vona bya vumbirhi byi humelela? A ku ri ku xixima ka vona Musunguri wa vukati. (Genesa 2:18-24) Nkongomiso lowu nyikiweke hi mutsundzuxi la nga ni ntokoto swinene, Yehovha Xikwembu, hi wona xilotlelo lexi pfulaka nyangwa wo kuma ntsako evukatini.

Xilotlelo Xa Ntsako eVukatini

Swiphiqo swa vukati swi nga lulamisiwa naswona vukati byi nga ponisiwa loko havambirhi va tirhisa leswi Yesu Kreste a swi vuleke: “‘Rhandza [Yehovha] Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo, ni moya wa wena hinkwawo, ni ku anakanya ka wena hinkwako.’ Lowu hi wona nawu lowukulu, lowo rhanga; kutani lowa vumbirhi, lowu fanaka na wona, hi lowu nge: ‘Rhandza munhu-kuloni, kukota loko u tirhandza.’” (Matewu 22:37-39) Hi lexi xilotlelo xa ntsako wa vukati. Wanuna ni wansati va fanele va rhandza Yehovha va nga si tirhandza ni ku rhandzana. Vuxaka lebyi byi nga fanisiwa ni ntambhu ya miluko minharhu. “Hambi uṅwana a nga ta pfukela l’a nga ŝakwe e matimba, loko v̌a ri v̌ambiri v̌a nga ṅwi hlula; na rona ringhole ra miluko minharu a ri hatlisi ku ṭemeka.”—Eklesiasta 4:12.

Tanihi leswi ku rhandza Xikwembu swi vulaka ku yingisa milawu ya xona, wanuna ni wansati va fanele va rhangisa milawu ya xona malunghana ni ndlela leyi vanhu va faneleke va tikhoma ha yona. Hi ku endla tano, va endla ntambhu ya miluko minharhu, leyi eka yona muluko lowo tiya swinene ku nga ku rhandza ka vona Yehovha. Naswona 1 Yohane 5:3 yi ri “milawu leyi ya xona a yi tiki.”

Leswi swi endla leswaku vukati byi langutiwa tanihi bya nkarhi hinkwawo. (Malakiya 2:16) Loko wu ri ni masungulo yo tano evukatini bya wona, mpatswa wu ta susumeteleka ku tlhantlha swiphiqo swa vukati ematshan’wini yo swi balekela hi ku dlaya vukati.

Ku Rhandza Muakelani Wa Wena Wa Le Kusuhi Swinene

Leswaku u va ni xiboho lexi tiyeke ni munghana wa wena, u fanele u kurisa rirhandzu ra wena eka yena, muakelani wa wena lonkulu. Rirhandzu leri ri fanele ri pfumala vutianakanyi. Vona ndlela leyi Bibele yi khutazaka nawu lowu ha yona: “[Vanani] ni rirhandzu ro fana, ni moya wun’we, ni ku anakanya kun’we. Mi nga endli nchumu hi moya wa ku tirhandza, kumbe hi ku tindzunisa hi swa hava, kambe un’wana ni un’wana a a titsongahate eka van’wana, a nga anakanyi leswaku wa va tlula hi vunene. Un’wana ni un’wana wa n’wina a nga tshuki a tikarhatela leswi swi nga swa yena ntsena, kambe a a tikarhatele ni leswi swi nga swa van’wana.”—Vafilipiya 2:2-4.

I ntiyiso, swa nonon’hwa ku endla nchumu handle ka nsusumeto wa ku tirhandza ni hi ku tidzunisa ka swa hava emisaveni leyi ya vutianakanyi. Loko munghana wa wena a nga ri kombisi rirhandzu, hi leswaku vutianakanyi byo be; kambe loko u va ni mianakanyo yo titsongahata, u teka munghana wa wena a ri lonkulu, swi ta ku olovela ku ehleketelela swilaveko swa munghana wa wena. Bibele yi hi byela leswaku hi va ni mianakanyo leyi a yi ri eka Kreste Yesu. A a ri munhu wa moya, la nga ni matimba, kambe u “tek[e] xiyimo xa nandza,” a va munhu. Ku nga ri sweswo ntsena, kambe loko a ri la misaveni, “ú titsongahatile, a va loyi a yingisaka ku fikela eku feni,” leswi swi pfuneke ni vanhu lava va nga n’wi amukelangiki. (Vafilipiya 2:5-8) Hi ku kombisa langutelo leri, Yesu u fikelele timbilu ta vakaneti vo tala, naswona hi ku tekelela Yesu, valandzeri vakwe va endle leswi fanaka. (Mintirho 6:7; 9:1, 2, 17, 18) Sweswo swi nga endleka ni le ka wena. Hi ku languta munghana wa wena a ri nkulu eka wena ni hi ku khathalela swilaveko swa munghana wa wena, u nga fikelela mbilu yakwe hakatsongo-tsongo.

Hambi swi ri tano, ku languta munghana wa wena a ri lonkulu a swi vuli swona leswaku wansati u fanele a miyela loko wanuna a ri ni tihanyi, ku fana ni le Vuxeni. Wanuna ni wansati va fanele va langutana hi xichavo, un’wana ni un’wana a tiyimisela ku tikarhatela un’wana. Loko mpatswa wu bula hi swiphiqo swa wona hi ku titsongahata loku, wu komba ku tsakelana loku pfumalaka vutianakanyi, ni ku landza ndzayo ya Xikwembu, va le ndleleni yo lulamisa swiphiqo swa vona. Sweswi a hi languteni ndzayo yin’wana ya Xikwembu.

‘Sangu Ra Vukati Ri Nga Nyamisiwi’

Yehovha, loyi a sunguleke lunghiselelo ra vukati, u ni buku ya vuxaka lebyi faneleke exikarhi ka wanuna ni nsati wakwe. Loko a vutisiwa leswaku xana swi fanerile eka wanuna ku tshika nsati wa yena hi mhaka yin’wana ni yin’wana, Yesu Kreste u te: “Leswi Xikwembu xi swi hlanganiseke, swi nga tshuki swi hambanisiwa hi munhu.” U kombise leswaku ku ni xisekelo xin’we lexi twalaka xa ku dlaya vukati ni ku tlhela u teka hi ku vula a ku: “Un’wana ni un’wana la tshikaka nsati wa yena, loko ku nga ri hi vunghwavava, kutani a teka un’wana, wa oswa.”—Matewu 19:3-9.

Ku hlangana hi rimbewu ehandle ka vukati, hambi loko swi endliwa hikwalaho ko rhandzana, hi laha swi vuriwaka ha kona, a swi kombi rirhandzu nikatsongo, eka n’wina havambirhi. Wanuna un’wana le Japani xikarhi la ngheneleke vukati, a a twanana ni vasati vo talanyana. Nsati wakwe u sungule ku vilela ni ku karhateka. Vukati bya vona a byi ri ekhombyeni. Kutani ku fika siku laha un’wana wa swigangu swakwe a nga vula leswaku u ta ya a ya byela nsati wa nuna loyi, mhaka leyi, ni ku n’wi sindzisa leswaku a n’wi teka. Hi ku tisola wa tsundzuka a ku: “Vunghana byo tano a byi tsakisi munhu.” U hume eka xiphiqo lexi endzhaku ko vavisa hinkwavo lava khumbekaka. Mpimanyeto wa Bibele wu le rivaleni emhakeni leyi. “Vukati a byi xiximiwe eka hinkwavo, naswona sangu ra vukati ri nga nyamisiwi, hikuva Xikwembu xi ta avanyisa vaoswi ni timbhisa.” (Vaheveru 13:4, NW) Loko u yingisa xileriso lexi, u papalata vuvabyi lebyi tluletiwaka hi rimbewu, timholovo evukatini ni ntshikilelo wa ku rhandzana ni un’wana exihundleni.

Vavanuna, Rhandzani Vasati Va N’wina Naswona Mi Va Xixima

Nawu wa vunhloko endyangwini na wona wu hlamuseriwile hi Xikwembu. “N’wina vavasati, titsongahateni eka vanuna va n’wina, kukota loko mi titsongahata eka Hosi. Hikuva nuna i nhloko ya nsati wa yena, kukota leswi Kriste na yena a nga nhloko ya nsati wa yena, naswona Kriste na yena a nga nhloko ya [vandlha, NW],” hi ku vula ka Vaefesa 5:22, 23. Ku tirhisa ndzayo leyi a swi olovi. “A ku ri ntlhontlho lowu chavisaka eka mina,” ku pfumela Shoko, loyi a a tekela nuna wakwe timfanelo to endla swiboho swa timali. Hi ku ehleketa leswaku wanuna u fanele ku xava yindlu loko se a ri eku heleni ka malembe ya yena ya va-20, u sindzise nuna wakwe ku xava yindlu leyi yena se a yi kumeke. Hambi swi ri tano, loko a twa hi milawu ya Bibele leyi khumbekaka u sungule ku languta nuna wakwe hi ndlela leyi hambaneke. Leswi yena a a swi languta tanihi ku tsana, vuphunta, kahle-kahle, a ku ri ku twisisa, ku titsongahata ni ku yingisa.

Nawu lowu wu lava leswaku vavanuna va xiya leswaku va le hansi ka vulawuri lebyikulu bya Kreste Yesu. (1 Vakorinto 11:3) Leswi a nga le hansi ka vulawuri bya Kreste, wanuna u fanele ku rhandza nsati wa yena ni ku n’wi xixima hi laha Yesu a rhandzeke valandzeri vakwe ha kona. (Vaefesa 5:28-30) Xisweswo, wanuna wa Mukreste u ta ehleketelela mintlhaveko ya nsati wakwe, ku navela ni ku tsana ka yena, a nga si endla swiboho.

‘Ku Lungiwa Hi Munyu’

Hisako a a nga swi koti ku vulavula ni nuna wakwe kahle. Loko a ringeta ku bula na yena hi swin’wana, a a swi papalata hi ku vula a ku: “Endla leswi u rhandzaka swona.” Hisako wa tsundzuka: “Ndzi vona onge xiphiqo xa hina a xi vangiwa hi ku pfumala ka mina musa. A swi ta antswa loko a ndzi vulavule hi ku rhula.” Namuntlha, yena ni nuna wakwe va burisana hi timhaka va tsakile. Ku hundzuka ku ve kona loko Hisako a sungula ku tirhisa ndzayo leyi landzelaka: “Ku vulavula ka n’wina a ku ve lokunene, [loku lungiweke hi munyu, NW], mi ta tiva hilaha mi fanelaka ku hlamula un’wana ni un’wana hakona.” (Vakolosa 4:6) Tanihi leswi swakudya leswi lungiweke hi munyu swi nandzihaka, marito lama ehleketiweke kahle lama vuriwaka hi musa swa olova ku ma yingisa. (Swivuriso 15:1) Entiyisweni, loko u langutisisa ndlela ya mavulavulelo ya wena, hakanyingi ku avana ka vukati ku nga papalatiwa.

Ina, ku rhandza Yehovha Xikwembu ni ku xixima milawu ya yena swa pfuna hakunene. Ku rhandza Yehovha swi ku susumetela ku languta vukati bya wena tanihi xiboho xa nkarhi hinkwawo ni ku ku pfuna ku tiyimisela ku xi hlayisa. Xikwembu xi lunghiselele swikongomiso leswinene leswi swi nga ta ku pfuna ku hlangavetana ni ku avana ka vukati ni ku lulamisa swiphiqo swa wena, hambi swi kurise ku yini. Ina, hakanyingi ku dlaya vukati a hi nyangwa wo kuma vutomi byo tsakisa, kambe ku tirhisa milawu ya Bibele ku tisa ntsako. U nga pfula nyangwa yoleyo hi ku hlakulela ku rhandza Yehovha. Ha yini u nga dyondzi swin’wana hi ndzayo ya yena ebukwini leyikulu ya vukongomisi bya vukati, Bibele?

[Bokisi leri nga eka tluka 9]

Laha Ku Dlaya Vukati Ku Fanelaka Kona

HAMBI leswi Bibele yi pfumelelaka ku dlaya vukati ni ku tlhela u teka etimhakeni ta vuoswi, vuoswi a byi pfuketani byi dlaya vuxaka exikarhi ka nuna ni nsati. Munghana loyi a nga dyohangiki u ni lunghelo ro hlawula ku dlaya vukati kumbe a nga byi dlayi.—Matewu 19:9.

Yasuko a a langutane ni xiboho lexi. Nuna wakwe a a tshama ni xigangu. N’wingi wa yena u sole Yasuko ivi a ku: “N’wananga u tikhoma hi ndlela leyi hikwalaho ka wena.” Yasuko u rile vusiku ni nhlikanhi. Vanhu vo tala va n’wi nyike switsundzuxo, kambe a nga kona na un’we loyi a soleke mhaka ya nuna wa yena. Kutani, mana wakwe, loyi se a a sungule ku dyondza Bibele u te: “EBibeleni, ku kombisiwa kahle leswaku ku endla vuoswi swi bihile.” (1 Vakorinto 6:9) Yasuko a a tsakile swinene hi ku tiva leswaku wa ha ri kona mpimanyeto wa leswinene ni leswo biha emisaveni leyi namuntlha.

Sweswi Yasuko a fanele ku hlawula. Hambi leswi a a ehleketeke hi ku tshika nuna wakwe, endzhaku ko dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha u swi vonile leswaku na yena a a nga endli swona. Kutani u bohe ku ringeta ku tirhisa milawu ya Bibele eku lulamiseni ka swiphiqo swakwe. U sungule ku yi tirhisa. (Vaefesa 5:21-23) Wa tsundzuka: “A swi nga olovi. A ndzi hambeta ndzi karhateka. Minkarhi yo tala ndzi khongele Yehovha hi mihloti.” Loko a ya a hundzuka, nuna na yena u hundzukile hakatsongo-tsongo. Endzhaku ka ntlhanu wa malembe, nuna wakwe u herise vuxaka hinkwabyo ni swigangu swa yena. Yasuko u gimeta hi ku: “Ndza kholwa leswaku ku yingisa Rito ra Xikwembu swa pfuna hakunene.”

[Bokisi leri nga eka tluka 11]

Ku Alelana Rimbewu Ni Ku Dlaya Vukati

MIMPATSWA yo tala yi vula leswaku ku alelana vuxaka bya rimbewu hi kona ku vangaka leswaku yi dlaya vukati bya yona. Loko yi kombisa rimitsu ra xiphiqo, buku leyi nge Sekkushuaritii to Kazoku (Ta Rimbewu Ni Ndyangu), leyi bulaka hi lunghiselelo ra ndyangu ra namuntlha leri hundzukaka, yi ri: “Lunghiselelo ra vukati byo hanya ni munhu un’we ni rungula ra namuntlha leri pfuxaka ku navela ka rimbewu, a swi fambelani. Rungula ro tala ra rimbewu ri onha ku navela ka rimbewu ni ku dlaya rirhandzu leri tolovelekeke. Ku nga ri ku xavisiwa ka rimbewu ntsena, kambe ni tikhasete ta vhidiyo ta vanhu lava nga ambalangiki nchumu ni tibuku ta rirhandzu leti kombaka mimiri ya vavasati tanihi swixavisiwa, swi onha mianakanyo ni timbilu ta vanhu. Xisweswo, vavasati va karhatiwa hi [vavanuna va vona] lava sindzisaka rimbewu, naswona vavanuna lava ariwaka va hela matimba hi tlhelo ra rimbewu.”

Tibuku leti thyakeke, tivhidiyo ni minongonoko ya TV swi soholota mhaka ya rimbewu. A swi dyondzisi hi leswi lavekaka leswaku u tsakela vukati hakunene. Nakambe swi dlaya ku tshembana loku wanuna ni wansati va faneleke va ku hlakulela leswaku va va ni vukati lebyi humelelaka. Psychology Today yi ri: “Ku tshembana ku endla leswaku u kota ku boxa mintlhaveko ya wena leyi enteke ni mivilelo ya wena eka munghana wa wena, hi ku tiva leswaku swi ta khathaleriwa. Hambi loko rirhandzu kumbe ku nyanyuriwa hi rimbewu swi hunguteka hi ku famba ka nkarhi, kambe ku tshembana a swi heli.”

Rimbewu a hi yinhla leyi vukati lebyi humelelaka byi sekeriweke eka yona. Wansati un’wana loyi a veke ni swiphiqo swo nonon’hwa swa vukati u ri: “Lexi xi nga ndzi khutaza ngopfu a ku ri marito lama nga ebukwini leyi nge Making Your Family Life Happy: ‘Hi ntolovelo, loko vuxaka lebyin’wana hinkwabyo byi ri byinene, loko ku ri ni rirhandzu, xichavo, ku vulavurisana lokunene ni ku twanana, kutani rimbewu a ri nge vi xiphiqo.’”a

Lexi xi hlanganisaka vatekani hakunene a hi rimbewu kambe i rirhandzu. Rimbewu laha ku nga riki na rirhandzu a ri vuli nchumu, kambe rirhandzu ri nga yima ri ri roxe. Hi ku veka rimbewu endhawini ya rona, ri nga endliwi nchumu lowukulu evuton’wini, mpatswa wu nga tsakela vunghana ni ku lulamisa swiphiqo swa ku alelana rimbewu.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Ku xixima milawu ya Bibele swi ta pfuna mpatswa ku va wu vulavurisana kahle