Vantshwa Va Vutisa . . .

Ha Yini Vatswari Va Mina Va Hundzuka Mavala Hi Ndlela Leyi?

“MAMA a nga twisiseki,” ku vula Jeanettea lontsongo. “Loko a karhele, u humesela mabibi ya mbilu yakwe ehenhla ka mina. Ku hava lexi ndzi xi vulaka xi nga xinene.” Jim u na xiphiqo lexi fanaka. U ri: “Loko swin’wana swi nga fambi kahle, va humesela mabibi ya vona ehenhla ka wena handle ka xivangelo. Hi xikombiso, a hi nge movha wu ala ku famba. Papa u ta ndzi holovela—onge hi loko ku ri mina ndzi nga endla tano!”

Vana vo tala va kondlo-a-ndzi-dyi va vilela hi nchumu wolowo: Vatswari va vona va hundzuka mavala, va n’unun’uta, a wu nge va tivi kahle. Siku rin’wana, va tsakile, va hlekelela, naswona va ku tshemba. Mundzuku, a va tsakanga, va ni gome naswona va sola xin’wana ni xin’wana lexi u xi vulaka ni ku xi endla. “Va ndzi holovela ku nga ri na xivangelo,” ku rila muntshwa un’wana.

Hambi swi ri tano, hambi leswi minkarhi yin’wana swi nga ha vonakaka swi nga twisiseki, munhu un’wana ni un’wana—ku katsa ni vatswari—va va ni mavala yo hambana-hambana nkarhi na nkarhi. I ndlela leyi munhu a nga ha yona. Xisweswo Bibele yi vulavula hi vanhu vo hambana-hambana yi ku a “ṭakile,” a “ṭakela,” hambi ku ri ku “lava ku lwa.” (Ester 1:10; Yobo 11:19; Mintirho 12:20) Ku hundzuka mavala kun’wana ku vonaka ku fambisana ni mafambiselo man’wana ya ntumbuluko ya miri. Hi xikombiso, hakanyingi vavasati va hundzuka mavala loko va ri enkarhini. Naswona swi tolovelekile leswaku vanhu hinkwavo, vavasati ni vavanuna va titwa va tsanile emirini kumbe emintlhavekweni, ni ndzhenga na ni madyambu.

Mintshikilelo Ni Minkarhalo

Xihloko lexi nga eka American Health xi ri: “Hakanyingi ku hundzuka mavala swi vangiwa hi miri. Hambi leswi vuvabyi ni ku dya swakudya leswi nga akiki swi nga vaka swivangelo-nkulu, hakanyingi ku karhala ka fambiselo ra miri hi xona xivangelo-nkulu.” Leyi i “minkarhi yo nonon’hwa,” naswona emindyangwini yo tala, manana na tatana va boheka ku tirha. (2 Timotiya 3:1) Ku karhala ka fambiselo ra miri ni ku hela matimba ya miri hi swona swikombiso leswi tolovelekeke swa xiphiqo lexi. Hi ku hetiwa matimba hi mintshikilelo leyi nga heriki, vatswari van’wana va nga ha titwa ku fana na Yobo lowo lulama, loyi a nga vula leswaku u “šure makhombo.”—Yobo 10:15; 14:1.

Loko vatswari va taleriwe hi leswi va karhataka, ku vulavurisana a ku vi kona. Jason lontsongo wa vilela: “Va ku rhuma ku endla xilo xo karhi, ivi u xi endla. Ivi endzhaku va ku byela leswaku va ku rhume ku endla swokarhi, kutani va hlundzuka. Ivi na wena u vila, va tlhela va ku xupula hi leswi u hlundzukeke!”

Minkarhi yin’wana mintshikilelo ya vutomi yi nga ha heta vatswari va wena matimba ya rirhandzu lama lavekaka leswaku va ku endlela leswi u swi lavaka. Swivuriso 24:10 yi ri: “Loko u ṭana sikwini ra khombo, matimba ya wena ma ṭanana.” Mutswari un’wana wa tisola: “Minkarhi yo tala ndzi hundza hi le xikolweni ndzi teka Diana loko ndzi ya ekaya ndzi huma entirhweni. U nghena emovheni ivi a sungula ku ndzi byela swilo hinkwaswo leswi humeleleke exikolweni siku rolero—naswona masiku man’wana ndzi hava nkarhi wo yingisa. Ndzi va ndzi karhele naswona ndzi khomeke ngopfu hi timhaka ta mina n’wini ta siku, lerova ndzi nga vi na nkarhi wa yena.” Loko vatswari va endlisa sweswo swi nga ha tikomba onge hi loko u cukumetiwile, kambe minkarhi yo tala swi vangiwa hi swin’wana ku nga ri ku karhala ka fambiselo ra miri.

Mutsari Clayton Barbeau u ri: “Nakambe swi nga ha endleka leswaku vatswari va wena va ni swiphiqo leswi u nga swi tiviki. Vantshwa vo tala va rivala ndlela leyi swi tikaka ha yona hi tlhelo ra timali endyangwini. Hi ku anakanya hi timali ta yindlu ni swakudya ni leswaku ntirho wu nga hela nkarhi wihi na wihi eka manguva lawa, vatswari va wena va nga ha vilela hi swilo leswi va nga si tshamaka va ku byela swona, kambe leswi va vulavulaka ha swona va ri voxe.” Kumbe swi nga ha endleka va khomekile hi mintirho leyi yi nga ya xihundla hakunene. Tatana un’wana wa Mukreste u tirha tanihi mulanguteri evandlheni rin’wana ra Timbhoni ta Yehovha. N’wana wakwe wa nhwanyana u ri: “Minkarhi yin’wana loko a ri na swiphiqo swo tala swa vandlha leswi a swi anakanyaka, wa karhata hakunene. U ringeta ku ka a nga humeseli mabibi yakwe ehenhla ka hina, kambe u ni ntshikilelo lowukulu hi leswi a nga kotiki ku tirhana ni swilo leswin’wana.” Swivuriso 12:25 yi swi veka kahle: “Ku kanakana, loko ku le mbilwini ya munhu, ka ṅwi tov̌a.”

Vatswari va wena va nga ringeta hi matimba ku ku tumbetela mintshikilelo yo tano. Kambe hi laha xivuriso xi vulaka ha kona: “Moya wo ṭhov̌eka, i ku v̌av̌a ka mbilu.” (Swivuriso 15:13) Minkarhi yin’wana mivilelo ya vona ya le ndzeni yi nga ha va hlula, kutani ku hlundzukisiwanyana kutsongo ku nga boxa tshumba ivi ku halaka mivilelo leyi hlayisiweke endzeni. Nhwanyana un’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi u ri: “Minkarhi yin’wana loko tatana a vuya ekaya a huma entirhweni, u va a hlundzukisiwe hi leswi nga humelela entirhweni. Kutani loko ndzi rivale ku endla swin’wana swo karhi tatana wa ndzi nghenela. Ivi a rhalarhala hinkwako a lava lexi a nga ndzi holovelelaka xona.”

Kambe, swi le rivaleni leswaku nhlambha yi fanele ku papalatiwa. (Vakolosa 3:8) Xikwembu xi lerisa vatswari leswaku va nga dyisi vana va vona mbitsi. (Vaefesa 6:4) Kambe hambi ku ri Yobo wanuna wo lulama, loko a tshikileriwe hi swiyimo, u tikume a vule ‘marito ya vuhunguki.’ (Yobo 6:3) Kutani loko u nga si languta vatswari va wena hi tihlo ro biha, tivutise: ‘Xana mina ndzi endlisa ku yini loko siku ri nga ndzi fambelanga kahle, kumbe loko ndzi titwa ndzi tshikilelekile swinene? Xana minkarhi yin’wana ndza hlundzuka kumbe ku nyangatseka?’ Loko swi ri tano, kumbexana u nga rivalela vatswari va wena hi ndlela leyi engetelekeke.—Ringanisa Matewu 6:12-15.

Muntshwa un’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi la vitaniwaka Chad, u yi vone kahle ndlela leyi vutomi bya tata wakwe byi n’wi engetelelaka mintshikilelo ha yona. U ri: “Ndzi tirha ni tata wa mina ebindzwini ra yena ra ku penda ni ku lunghisa timovha, kutani sweswi ndzi kota ku vona leswaku u le hansi ka ntshikilelo wo tanihi kwihi. U fanele ku endla magidi-gidi ya swilo hi siku!”

Swiphiqo Swa Le Malembeni Ya Le Xikarhi

Eka 2 Vakorinto 7:5, muapostola Pawulo u pfumerile leswaku a ri ni “ku chava embilwini.” Ku hundzuka kun’wana ka vatswari va wena ku nga vangiwa hi ku vilela ka le mbilwini. Buku leyi nge The Healthy Adolescent yi ri: “Swi fana ni munhu wa kondlo-a-ndzi-dyi la karhatiwaka hi swiphiqo swa yena swa vuntshwa, kutani ni vatswari va wena va karhatiwa hi swiphiqo swa ku kula. Hi leswaku va fikelela malembe ya le xikarhi, lama nga nkarhi wo nonon’hwa lowu nga ni swiphiqo swinene kukota malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi.”

Vatswari van’wana, loko va xiya leswaku va dyuhala, va karhateka swinene. Tatana un’wana u te: “Ndzi sungule ku vona onge vutomi bya mina bya hela, ntirho wa mina a wu nga ha ndzi tsakisi, vana va mina a va tilunghiselela ku huma miti, a ndzi titwa ndzi dyuharile, a ku nga ri na lexi a ndzi xi langutela handle ka ku tshama ndzi nga endli nchumu.” Loko u ri karhi u tiphina hi leswi u ‘tiyeke emirini,’ vona va nga ha va ni swiphiqo swa miri leswi vangiwaka hi ku kula hi malembe. (Eklesiasta 11:10) Hi xikombiso, mana wa wena, a nga ha va a ri emalembeni ya ku nga ha vi enkarhini ni swikombiso swa wona leswi karhataka—swin’wana swa swona i ku karhala ka miri, switlhavi swa nhlana, ku hisa miri, ni ku va na swipfukelwa.b

Loko u ya u tshinelela ku va lonkulu, vatswari va wena na vona va fanele ku amukela ntiyiso wa marito ya Bibele eka Genesa 2:24: “Wanuna o ta siya tata wa kwe ni mana wa kwe.” Phela, u nga ha va ana se u sungule ku suka ehansi ka vulawuri bya vona! Buku leyi nge Talking With Your Teenager yi ri: “Leswi swi nga vavisa hakunene. . . . Hina [vatswari] hi nga ha vona onge a ha ha rhandziwi hi ndlela liya ya khale . . . Vana va hina va kondlo-a-ndzi-dyi hakanyingi va fambela le kule, a va kombisi rirhandzu ngopfu, va tisirheleta swinene. Leswi va nga ha laviki ku tshama na hina, ni leswi va endlaka swilo ehandle ka ndyangu, va tiendlela swiboho kumbe ku endla makungu handle ka ku byeriwa hi hina, swi komba leswaku a ha ha ri va nkoka ngopfu evuton’wini bya vona hi ndlela leyi a hi ri ha yona khale.”

Xisweswo swa olova ku vona leswaku ha yini minkarhi yin’wana vatswari va wena va nga ha vaka ni swipfukelwa loko ku tiwa etimhakeni leti katsaka ku tilawula ka wena loku yaka ku kula. Steve lontsongo u ri: “Vatswari va mina va rivala ngopfu. U ta va byela leswaku wa famba, endzhaku ka nkarhi va ku vutisa, ‘U ya kwihi?’ U ku, ‘ndzi mi byerile leswaku ndzi ya tlanga bolo.’ Va ku, ‘A wu hi byelanga,’ ivi va sungula ku ku holovela. Se ko va tshamela-maxelo.” Kambe leswi u nga swi langutaka swi ri swilo leswi nga nyawuriki, kumbe ku vilela, swi nga ha va swi vangiwa hi rirhandzu ra vona leri enteke ha wena ni ku ku khathalela ka vona. Va swi tiva leswaku misava yi bihise ku yini, naswona hambi leswi va swi xiyaka leswaku u lava ntshunxeko, minkarhi yin’wana va nga ha karhateka hi vuhlayiseki bya wena. (Ringanisa 2 Vakorinto 11:3.) Va nga ha endla swilo hi ndlela leyi hundzeletiweke kumbe leyi cinca-cincaka. Xana u fanele u hunguta ku va rhandza ka wena?

Ku Twisisa Vatswari Va Wena Kahle

Loko wa ha ri ntsongo, u nga ha va u vone onge vatswari va wena va tiva hinkwaswo naswona va ni matimba hinkwawo. Loko u kula naswona u sungula ku tlhariha, kumbexana u sungula ku vona swihoxo swa vona kahle. Naswona loko vatswari va wena va tshamela ku hundzuka mavala kumbe ku vilela, swi nga ha olova ku sungula ku va langutela ehansi. Kambe Bibele ya tshinya mayelana ni ‘ku sola mutswari.’ (Swivuriso 30:17) Ku tlula kwalaho, swi nga ha endleka ku nga ri vona ntsena lava nga ni swipfukelwa ekaya. Nhwanyana un’wana u pfumerile, “na mina minkarhi yin’wana ndzi hundzuka mavala.” Kumbexana wa hlundzuka, u hundzuka mavala kumbe u phatlula loko u vulavula, ku tlula ndlela leyi u titivaka ha yona.

Ku nga khathariseki leswaku swilo swi njhani, ematshan’wini ya ku languta vatswari va wena hi tihlo ro biha, ringeta ku ‘anakanyela van’wana’ ni ku va twela vusiwana. (1 Petro 3:8) Hi laha xihloko lexi landzelaka eka nongonoko lowu xi nga ta komba ha kona, leswi swi nga ku pfuna ku langutana ni ku hundzuka ka vona mavala.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Vatswari vo tala va tshikileriwa hi swilaveko swa vutomi