Ku Rhandza Mali—I Rimitsu Ra Vudyoho Byo Tala

RIXAKA rin’wana ni rin’wana ri nga ha swi tiyisekisa leswaku ri vone nchumu lowu rhandziwaka ku tlula hinkwaswo emisaveni—mali! Rixaka rin’wana ni rin’wana ri nga boxa tinyimpi leti lwiweke ku laviwa rifuwo ni xuma, ku leha ka nyimpi swi titshege hi leswaku mali ya kona yi ta teka nkarhi wo tanihi kwihi.

Emisaveni hinkwayo, timiliyoni ta vanhu ti dlayiwile hikwalaho ka mali. Vana va vatswari lava fuweke va tlhakisiwile ivi ku laviwa nkutsulo—mali leyi vatswari va nga ta yi hakela leswaku va vuyisiwa va ha hlayisekile. Vahlaseriwa lava nga lemukiki va tekeriwe mali leyi va yi hlayiseke vutomi bya vona hinkwabyo hi timbabva. Makaya ya vanhu ma ngundzuvanyiwa ni ku tshoviwa ku laviwa mali. Vavanuna va xivindzi va thyiwe “Valala Lavakulu Va Tiko” hikuva va tekele banki yin’we mali minkarhi yo tala. Ku hava rixaka ni rin’we leri nga vulaka leswaku hi rona ntsena ri nga vona maxangu lawa ri ri roxe. Hi xikombiso, ku hava rixaka leri voneke ku rhandziwa ka mali hi makwanga ku fana ni leri nga vona xigevenga lexi khomisaka tingana lexi nga xenga munghana wa xona lonkulu, nghwazi leyi tshameke yi hanya, a lava ntsena 30 wa swiphemu swa silivhere.

Hambi swi ri tano, eku heleni ka nguva ya rixaka leri hi nga eka rona, ku laviwa ka nchumu lowu wu nga twisisekiki kahle wa ku xava ha wona, lowu hlamuseriweke hi mutsari un’wana wa Muamerika tanihi “dolara ya matimba hinkwawo, nchumu wolowo lowukulu lowu misava hinkwayo yi wu gandzelaka,” sweswi a wa ha ri na xindzhuti nikatsongo. Ku hava rixaka rin’wana leri nga vona ku kanyiwa ngopfu ka timbilu ku tekeriwa tibanki mali—timiliyoni ta tirhandi ti tekeriwa lava nga emichinini yo teka mali va kombiwe hi swibamu, ku nga ri hi vavanuna ni vavasati ntsena kambe ni hi vantshwa. Vukhamba byo tano byi hangalake ngopfu lerova sweswi a bya ha tekeriwi enhlokweni eka mahungu. Mavandla yo tala lama tirhaka hi mali ma wile hi ku va valawuri va wona va makwanga va tlangise mali ya timiliyoni leyi nga evuvekisini va yi tirhisela swa vona vini, xisweswo va tswongela banki rifuwo ra yona ivi va siya lava vekiseke mali va nga ri na nchumu hi laha ku heleleke.

Ku vuriwa yini hi lava tirhaka etihofisini namuntlha lava yivelaka vathori va vona timiliyoni ta tirhandi va ringeta ku hanya vutomi bya vanhu lava fuweke ni lava dumeke? Ku nga tsariwa rungula ro tala hi vanhu lava famba-fambaka eswitarateni leswi nga voningiwangiki ngopfu leswaku va tekela vahundzi va ndlela swipaci. Nakambe ku vuriwa yini hi vanhu lavo tala lava gevengiwaka dyambu ri lo hosi, va dlayiwa ivi va sechiwa? Eka tindhawu tin’wana ta le madorobeni, vaaki va rila: “A ka ha ri mhaka ya leswaku xana ndzi ta gevengiwa exitarateni xa ka hina kambe mhaka hi leswaku ndzi ta gevengiwa kangani.” Van’wana va famba ni ‘mali ya swigevenga’ leswaku va swi nyika yona swi nga va dlayi. Khombo ra kona, rixaka leri ro hetelela ra lembe xidzana ra vu-20 ri vona ku rhandziwa ka mali loku tlulaka mpimo loku nga si tshamaka ku voniwa emisaveni.

Matimba Ya Mali Endyangwini

Anakanya hi timholovo ta siku na siku exikarhi ka vavanuna ni vavasati va vona leti vangiwaka hi mali. Mukambisisi un’wana u tsarile: “Mali hi yona leyi kokaka mahlomulo hinkwawo evuton’wini bya hina. U fanele ku twisisa ndlela leyi wena ni nkataku mi langutaka ni ku tirhisa mali ha yona leswaku mi ta tshika ku lwisana ha yona.” Ku nga khathariseki leswaku mindyangu yi fuwile kumbe i swisiwana kumbe yi kun’wana kwalomu xikarhi, vativi vo tala va pfumela leswaku mimpatswa yo tala ya lwa hikwalaho ka mali. Mukambisisi un’wana u te, “Swa ndzi hlamarisa, ku tiva leswaku i tinyimpi tingani leti katsaka mhaka ya ku hlayisa ni ku tirhisa mali.” Hi xikombiso, xiya lava fuweke swinene. Hakanyingi munghana la hlayisaka u lava ku hlayisa mali yakwe, kasi loyi wa vusopfa u lava ku yi tirhisa. Ku nga khathariseki leswaku va fuwile kambe tinyimpi tona ta ha va kona—ku nga ri hikwalaho ka leswaku a ku na mali kambe hikwalaho ka ku tala ka yona. Ku ni lava va nghenelaka vukati va landzelela mali, leswaku va ta tiphina hi vutomi byo antswa lebyi va byi navelaka, kutani hi ku famba ka nkarhi va dlaya vukati leswaku va kuma mali leyi humaka eka munghana lon’wana.

Eka mafambiselo lawa ya swilo ya ku rhandza mali hi ndlela leyi hundzeletiweke, mali yi vula matimba ni xindzhuti. Hakanyingi leswi swi vanga mavondzo loko wansati a kuma mali yo tala ku tlula ya munghana wakwe wa vukati. Loko swi ri tano, nuna wa yena a nga ha vona onge matimba ni xindzhuti xakwe swa hela. Mavondzo ma onha swilo hinkwaswo—ku nga ri hikwalaho ka munhu wo karhi—kambe hi ku lava rhandi liya yi nga na matimba hinkwawo leyi hi xivindzi yi nga vanga ku hambana. Exikarhi ka nyimpi yo lwela mali ni rirhandzu, hakanyingi mali ya hlula.

Kutani xiyimo xi ya emahlweni hi ndlela yoleyo. Hakunene “ku rhandza ngopfu mali i rimitsu ra leswo biha hinkwaswo.” (1 Timotiya 6:10) Kasi, lava nga riki na mali va weriwa hi khombo ni ku xaniseka lokukulu hikwalaho ka lava va va hlaselaka va ri eku yi hlongoriseni.

Hi Yo Mali Hinkwako

Hakanyingi ku vuriwa leswaku ku laveka mali leswaku u kuma mali leyi engetelekeke. Anakanya hi timali to tala—timiliyoni leto tala—leti tirhiseriwaka ku yenga vaxavi leswaku va xava swilo leswi xavisiwaka hi vanavetisi. Loko u kamba poso ya wena u nga ha vona ni leswi—kumbexana ku nga va wena la nga ta ‘wina khume ra timiliyoni ta tidolara.’ Swi tikomba onge a ka ha ri na loyi a lavaka miliyoni ya tirhandi masiku lawa; sweswi ku laviwa khume ra timiliyoni ni ku tlula. Vanhu vo tala hi ku chava ku noneriwa hi mpfundla va endla swikhokhelo swa timagazini leti va nga ti laviki, leti kumbexana ni ku ti hlaya va nga taka va nga ti hlayi. Xitshembiso xa vunavetisi lexi nge, “A wu boheki ku xava nchumu leswaku u kota ku wina,” xi vonaka xi nga tshembisi eka vo tala.

U ri yini hi tindhawu ta le Amerika leti sweswi ti nga ni tindhawu to gembula laha lava winaka va kumaka timiliyoni! Timiliyoni ti nga ri tingani “a ko ho va nchumu.” Masiku lawa, hi thikithi rin’we ntsena ro gembula u nga wina 50 ku ya ka 100 wa timiliyoni tirhandi. Kwalaho swi tikomba onge mali yo gembula yo tshama yi lo vuya. Ematikweni yo tala, tindhawu to gembula leti nga enawini ti ve kona hi makume ya malembe. Vanhu va tirhise miholo ya vona hinkwayo ya vhiki va ringeta nkateko wun’we wo wina mali yo tala. Mindyangu yi pfumale swakudya ni swiambalo leswi ringaneleke—kasi ku tekiwa mali ku endliwa gandzelo eka ‘xikwembu xa Nkateko’ ematshan’wini yo yi tirhisa.—Esaya 65:11.

Anakanya hi timiliyoni ta vanhu lava tianakanyaka va wina timali to tala eka mintlango ya ku gembula. Anakanya hi lava hi ku lava ku enerisa milorho ya vona yo va ni swilo va gembulaka emisaveni hinkwayo. Hi ku hoxa dayisi kan’we, hi ku hlawula khadi ra nkateko eka laman’wana, hi ku gwedla muchini wo gembula, hinkwavo va anakanya ku fikelela milorho ya vona. Hambi swi ri tano, mintiyiso yi kombisa leswaku, a swi ta antswa eka lavo tano ku khoma oyili hi mavoko.

Kutani ku tsutsuma loku nga lawulekiki ko tsutsumisa mali leyi nga ha ku chupukelaka ku ya ku engeteleka swinene, i mujaho wo hlongorisa moya. Hambi leswi van’wana va kumaka rifuwo, va kume leswaku xikan’we-kan’we, u nga swi ehleketanga, a ra ha ri kona. Kutani ke, marito ya Hosi Solomoni wo tlhariha ma fanele ma ri ni nhlamuselo leyi kongomeke: “Mali ya wena yi nga famba hi xihatla swinene, onge hi loko yi mile timpampa ivi yi hahela ekule tanihi gama.”—Swivuriso 23:5, Today’s English Version.

Swiyimo Leswi Hambanaka

A hi nge kaneti leswaku ku ni lava va nga tivangela maxangu lamakulu, va vangela ni mindyangu ya vona hi ku tirhisa mali yo hetelela leyi va nga na yona va gembula. Hakanyingi i swisiwana, a va na nchumu, naswona vo hola ntsena mali yo kota ku va etlerisa va mite xo karhi ntsena. Van’wana va loloha kutani va gembula hi leswi va navelaka ku kuma mali leyi va nga yi tirhelangiki. Hambi swi ri tano, namuntlha vanhu vo tala emisaveni lava nga swisiwana va lo tikuma va ri tano hikwalaho ka swiyimo leswi va nga kotiki ku swi lawula. Lava va nga dyondzangiki ku ya kule lava kotaka ku tsala mavito ya vona a hi vangani eka timiliyoni leti ta ntsandza-vahlayi. Nakambe ku na van’wana vo tala swinene, lava ku wa ka ikhonomi ya kwalaho ku nga endla leswaku va hola swimalana leswi hambi ku ri lava vuriwaka swisiwana va nga kumiki swona. Hambi ku ri lava nga ni dyondzo ya le henhla va langutana ni ku ariwa ka swikombelo swa vona swo lava ntirho. Leswi mavandla lamakulu ya mabindzu ma hungutaka leswi ma swi endlaka hikwalaho ka leswi nhundzu leyi va yi endlaka yi nga tala ku tlula leyi laviwaka, magidi man’wana lama engetelekeke ma tikuma ma nga ha ri na ntirho. Xana va hanyisa ku yini?

Tindlela to kuma mali hi swiendlo swo pfumala vutshembeki swi nga tikomba swi tsakisa eka vona. Va nga ha anakanya leswaku ndlela yin’wana ni yin’wana leyi u yi tirhisaka i yinene ntsena loko u kuma leswi u swi lavaka. “Ndzi ta endla xin’wana ni xin’wana leswaku ndzi wundla va ndyangu wa mina,” leri i langutelo leri tolovelekeke eka lava langutaneke ni ku nonon’hweriwa hi swa timali. Tindlela to pfumala vutshembeki ti tele, eka vavasati i vunghwavava, eka vavanuna i vukhamba. Xana wu kona nkarhi lowu ku nga tshembeki, ku yiva, kumbe ku gembula—ku lava mali leyi u nga yi tirhelangiki—swi langutiwaka swi nga hoxanga? Misava yi tele hi lava va anakanyaka tano.

Xana wa pfumela eka Mutumbuluxi Lonkulu, Yehovha Xikwembu? Xitsundzuxo xa yena i ku hoxela mindzhwalo ya wena eka yena, ku tshemba nseketelo wa yena hi minkarhi ya xilaveko. Endzhaku ka malembe ya 25 ya ntokoto wa Vukreste, muapostola Pawulo u kote ku tsala leswi: “Ndzi tiva vusweti, ndzi tiva ni ku taleriwa. Hinkwako, eminkarhini hinkwayo, ndzi dyondzile xihundla xa ku amukela ku taleriwa ni ndlala, ndzalo ni vusiwana, ndzi nga vileli. Ndzi nga endla hinkwaswo hi matimba ya Loyi a ndzi tiyisaka.” (Vafilipiya 4:12‚ 13) Swi le rivaleni, Pawulo a nga tshembelanga eka tindlela ta vukanganyisi loko a ri evuswetini, kambe u tshembele eka Yehovha naswona u seketeriwile.

Kutani ke, loko u ri xisiwana, u ri evuswetini, u nga lavi ku kuma swilo hi ku nga tshembeki. Entiyisweni a swi hoxanga ku kuma mali hi vutshembeki; Yesu hi yexe u te “la tirhaka ú lulameriwe hi hakelo ya yena.” (Luka 10:7) Naswona a ku na xihoxo hi ku va la fuweke. Kambe u nga pfuki u honise mimpimanyeto ya mahanyelo leswaku u ta fikelela swilaveko swa wena. Aka vuxaka bya wena ni Mutumbuluxi Lonkulu, Yehovha Xikwembu, naswona u titshega ha yena leswaku a ku pfuna ku langutana ni maxangu ni swiphiqo swa vutomi. “Rhulani ku karhateka hinkwako ka n’wina eka xona, hikuva xi tikarhatela n’wina.”—1 Petro 5:6‚ 7.