Xana I Swinene Ku Tihoxa Eswikweletini?

“U NGA tshuki u tirhisa mali ya wena u nga si va na yona.” Leswi namuntlha ku tihoxa eswikweletini ku nga ndlela ya ku hanya eka vanhu vo tala, xana xitsundzuxo lexi nyikeriweke hi khale ka muungameri wa United States, Thomas Jefferson xi twala xi ri xa xikhale?

Ematikweni yo tala miholo yi tshama yi ri ehansi loko yi ringanisiwa ni minxavo, naswona ku hohloka ka mali ku mbumburhela mali leyi vekiweke. Nakambe, xiyimo xa ikhonomi xi khumba ndlela leyi vanhu va langutaka mimpimanyeto ha yona. Kambe, vutshembeki i bya nkoka. Hikwalaho ka leswi swilo swo kota vukanganyisi hi tlhelo ra swibalo ni ku tsandzeka ku hakela swikweleti swi nga tala, hakunene swa tika ku tshama u ri ni ripfalo lerinene. Kutani ke, a swi hlamarisi leswi hakanyingi ku vulavuriwaka ngopfu hi ikhonomi, ni leswi maphepha-hungu ni tibuku ni thelevhixini swi teleke hi swiringanyeto swo hlayisa kumbe ku endla mali yo tala loko vanhu va ri karhi va ringeta ku kuma ndlela yo tlhantlha swiphiqo swa ikhonomi. Hi nkarhi lowu fanaka, u endla swona loko u khumbeka hi ndlela yo tiwundla wena ni va ndyangu wa wena.—1 Timotiya 5:8.

Tanihi leswi ku nga vanhu va nga ri vangani lava tiphinaka hi ikhonomi leyi yimeke kahle, xana u nga endla yini ku papalata maxangu ya ndyangu wa wena? Nchumu wun’wana, ku na dyondzo ya nkoka leyi u faneleke ku yi tsundzuka.

Papalata Swikweleti Swo Tala

Ha yini vanhu va tihoxa eswikweletini? Hakanyingi ku lomba a swi vangiwi hikwalaho ka xiyimo lexi nonon’hwaka, tanihi vuvabyi. Ku navela ku va ni swilo swo karhi leswi vonakaka ku nga ha va lokukulu. Hi hala tlhelo, nsusumeto wa ku tihoxa eswikweletini wu nga ha va wu nga hoxanga wona hi woxe. Entiyisweni, swi nga antswa ku endla xikweleti xa yindlu lexi tekaka nkarhi ku ri na ku yi thela kunene, kumbexana swi nga ha boha leswaku u xava movha. Muwundli u lava leswaku ndyangu wakwe wu tiphina. U lava ku humelela hi tlhelo ra ku va wanuna ni tatana. Hi ndlela yoleyo, u vona leswaku ndyangu wakwe wu ni mfanelo yo tiphina hi swilo leswi vonakaka leswi lavan’wana va nga na swona.

Entiyisweni, u nga ha ringeka ku lomba mali leswaku u xava nchumu lowu nga bohiki kambe lowu u ngo wu navela. Ku kuma swilo swi endla munhu a titwa a tsakile, a swi tano ke? Xana i mani loyi a nga yi tsakeriki nguvu yo saseka, tintanghu letintshwa, kumbe nchumu wun’wana hambi wo kota movha lowuntshwa? Naswona i mani loyi a nga laviki ku va ni kaya leri kokaka mahlo? Kambe, tivonele! Van’wamabindzu va phikelela, naswona mali yo tala va yi kuma hi ku xavisela vanhu swilo leswi va nga swi laviki naswona va nga kotiki ku swi hakelela.

Nakambe, tsundzuka leswaku ku tshamela ku hakela swikweleti swi nga khumba vuxaka bya ndyangu. Ku nga ha va ni ku nga twanani ni timholovo. Mutsari wa switori Henrik Ibsen a a tiyisile loko a ku: “Vutomi bya ntshunxeko ni ku saseka ka kaya swa hela hi ku hatlisa loko byi sekeriwe eku lombeni ni le swikweletini.” Loko u nga hakeli hi nkarhi, vito ra wena lerinene ri nga ha onhiwa. Tanihi leswi swi olovaka swinene ku tirhisa mali leyi u yi lombeke ku ri ni ku yi tlherisela ni mimbuyelo ya yona, vo tala va kuma leswaku leswi va swi xaveke a swi va tsakisi hi ndlela leyi a va anakanye ha yona.

Hi ntolovelo, tihulumendhe ti phikelela leswaku u lombetela swilo swo tala, ti engetela mbuyelo wa tona loko ti hakeriwa. Hambi loko leswi swi tolovelekile, ha yini u tekelela matiko lama fumiwaka hi swikweleti? Ematshan’wini yo endlela vanhu rifuwo, swikweleti swo tala swi nga engetela vusweti ni ku pfumala nsirhelelo. Hi laha xivuriso xa Xidenixi xi swi vekaka ha kona, “swa tika ku hakelela xinkwa lexi se xi dyiweke.”

Lexi tsakisaka, ntshikilelo lowu vangiwaka hi swikweleti wu hunguteka swinene loko u dyondza ku tirhisa mali hi vutlharhi. Kutani teka nkarhi u hlela leswi u nga ta swi xava hi vukheta leswaku u papalata ntshikilelo wo lomba. Hambi ku ri ematikweni lama mali yi hohlokeke swinene, tindlela to hlayisa mali ti kona hi ku xava hi mimbhukuto—naswona hi ku xava ntsena leswi nga swilaveko. Swi vula ku hanya hi leswi u nga na swona, u tiyimisela ku rindza kumbe ku hanya handle ka swona.

Tivutise: Xana loko ndzi tihoxa eswikweletini swi ta nonon’hwisela ndyangu wa mina? Ku vuriwa yini hi ndhuma ya mina loko ndzi tsandzeka ku hakela leswi ndzi swi lombeke? Swi nga ha teka nkarhi wo leha leswaku u tlhela u tshembiwa! Emhakeni leyi, ndzayo leyi tirhaka ni leyi twalaka ya kumeka. Ha yini u nga kambisisi Bibele ku vona loko yi nga ku pfuna ku langutana ni mhaka ya swikweleti wena ni ndyangu wa wena?

Xana Bibele Yi Nga Ku Pfuna?

Nchumu wa nkoka hi leswaku Bibele yi nga hi pfuna hinkwerhu leswaku hi hlakulela ku tshemba Yehovha hi laha ku heleleke. Hakunene mpfuno ha wu lava eka “minkarhi [leyi] yo nonon’hwa.” (2 Timotiya 3:1) Ha khutaziwa: “Mi nga fumiwi hi mali eku hanyeni ka n’wina, kutani mi kolwa hi leswi mi nga na swona, hikuva Xikwembu xi te: ‘Ndzi nga ka ndzi nga ku tshiki, kumbe ku ku cukumeta, ni siku ni rin’we.’ Hikokwalaho hi nga vula hi tiyile, hi ku: ‘Hosi i mupfuni wa mina a ndzi nga chavi nchumu; munhu a nga ndzi endla yini xana?’” (Vaheveru 13:5, 6) Kunene i swa nkoka ku va ni ripfumelo ro tiya eka Xikwembu tanihi Muphameri wa hina!

Hambi leswi Bibele yi nga byeliki munhu ha un’we ndlela yo hanya, kambe yi nyikela swiletelo leswi tirhaka. Yesu Kreste u khutaze vayingiseri vakwe leswaku va khathalela vumoya bya vona ku sungula: “Ku katekile swisiwana emoyeni, hikuva Mfumo wa matilo i wa swona.” (Matewu 5:3) Nakambe hi byeriwa leswaku hi tivekela tipakani: “Ku navela ka n’wina lokukulu a ku ve ku hanya hi ku rhula, mi tikarhatela swa n’wina, mi tirha hi mavoko ya n’wina, hilaha hi nga rhanga hi mi tsundzuxa hakona. Hi mukhuva lowu, mi ta kombiwa xichavo hi va le handle, mi nga ha tikiseli munhu ni un’we.” (1 Vatesalonika 4:11, 12) Leswaku hi hanya hi ku rhula naswona hi ri ni ntsako wo karhi, xana a swi lavi leswaku hi hanya hi leswi hi nga na swona?

Rito ra Xikwembu ri nga hi pfuna ku lulamisa mianakanyo ya hina. Mutsari wa Swivuriso u kombise langutelo leri ringaniseriweke loko a kombela Xikwembu leswi: “U nga nḍi hi v̌usiwana, hambi ku ri ku fuwa; nḍi wundle hi ŝakudya le’ŝi nḍi ringanaka. Kumbe šana loko nḍi šurile nḍi ku lanḍula, nḍi ku: Yehova i mani? Kumbe šana, loko nḍi ri šisiwana, nḍi yiv̌a, nḍi tlanga hi v̌ito ra Šikwembu ša mina.” (Swivuriso 30:8, 9) Hikwalaho u nga vi na tingana loko u fanele ku hanya hi leswi nga nyawuriki, ntsena swa nkarhinyana. U nga tshuki u endla ntsako wa wena wu tshegiwa hi swilo leswi vonakaka, hi laha vo tala va endlaka ha kona, va tifanisa ni van’wana kumbe hi ndlela leyi hundzeletiweke va vilerisiwa hi swilo leswi vonakaka.—Matewu 6:31-33.

Ku engetela kwalaho, Bibele yi nga ku pfuna ku hlakulela mikhuva leyinene. Dyondza ku va la hlayisaka kambe u nga tsonani, u eneriseka hi swilo leswi u nga swi kumaka. Loko u ri muntshwa, u nga languteli ku swi kuma xikan’we-kan’we swilo leswi vanhu lavakulu va swi kumeke hi ku swi tirhela malembe. Papalata ku lawuriwa hi ku rhandza swilo leswi vonakaka. Hi laha ku kongomeke, Bibele yi hi tsundzuxa hi “ku rhandza ngopfu mali,” ku nga ri mali loko yi ku: “Lava navelaka rifuwo, va wela endzingweni, emintlhan’wini ya ku navela leswo tala leswi nga pfuniki nchumu, ku nga ku navela loku ku dlayisaka vanhu, ni ku va peta ekhombyeni ni le ku loveni. Hikuva ku rhandza ngopfu mali i rimitsu ra leswo biha hinkwaswo; hi yo mhaka ya ku navela mali ngopfu leyi yi nga hambukisa van’wana, va tshika vupfumeri, kutani timbilu ta vona ti ngheniwa hi mivilelo leyo tala.” (1 Timotiya 6:9, 10) Kunene i swa nkoka leswaku u xiya ku hambana exikarhi ka leswi u swi pfumalaka hakunene ni leswi u ngo swi lava ntsena!

Hambi swi ri tano, xana u vona onge muholo wa wena i wutsongo ngopfu? I ntiyiso, a swi olovi ku byarha vusweti handle ko karhateka. Ku nga khathariseki sweswo, tiyimisele ku hanya handle ka leswi nga bohiki ematshan’wini yo nghena eswikweletini hikwalaho ka swona, leswi nga ha ku vangelaka mindzhwalo yo tika naswona swi ku lovisela ni mali. Kunguhata hi vukheta, naswona u tiva mali. U nga ha kuma swiringanyeto leswi tirhaka hi ku vulavula ni munghana la nga ni ntokoto. Xana swi ta ku pfuna ku dyondza vutshila lebyintshwa? Tsundzuka: Ku landzela misinya ya milawu ya Bibele, ku rhangisa swilo swa moya, ni ku tshemba Yehovha hi ku helela i swa nkoka—ku nga khathariseki swiyimo leswi nga ha vaka kona.—Vafilipiya 4:11-13.

Ina ku nghena eswikweletini a swi hakeli. Ku vuriwe leswi: “Munhu la nge swikweletini u phasiwe enkokeni.” Ndzhwalo wa swikweleti wu nga ha onha vutomi, rihanyo ni vumoya bya ndyangu. Swikweleti swi nga endla mulombi a va xisiwana hi laha ku engetelekeke. Swivuriso 22:7 yi ri: “Mufuwi o fuma ŝisiwana, ni loyi a lombaka i nhlonga [ra] l’a ṅwi lombeke.” Hikwalaho, papalata swikweleti leswi nga bohiki. Hi nga ha vuyeriwa eka nawu-nsinya lowu katsekaka eka leswi muapostola Pawulo a swi khutazeke eka Vakreste: “Mi nga tshuki mi va ni nandzu eka munhu na un’we, loko wu nga ri wa ku rhandzana; hikuva, la rhandzaka van’wana, ú hetisisile Nawu.”—Varhoma 13:8.

Ku nga khathariseki xiyimo xa ikhonomi etikweni ra ka n’wina, hi ku tiyiseka langutela misava ya Xikwembu leyintshwa. Ku nga ri khale vanhu a va nga ha avanyisiwi tanihi valombi ni valombiwa. Ehansi ka Mfumo wa Xikwembu, a ku nga ha vi na xisiwana. Xitshembiso xa Yehovha xi ta hetiseka: “[U] ta nṭhunša šisiwana loko ši huwelela, ni l’a nge nhlomulweni, l’a nga riki na mupfuni. [U] ta ṭeṭelela šisiwana ni l’a nge khombyeni, kutani [u] ta kuṭula v̌utomi bya ŝisiwana.” (Pisalema 72:12, 13) Ematshan’weni yo wa va pfuka leswaku va hanya, vaaki va misava enkarhini wolowo va ta “tiṭakela e ku ruleni lo’kukulu ka v̌ona.”—Pisalema 37:11.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Thomas Jefferson

[Xihlovo Xa Kona]

Painting by Gilbert Stuart. Courtesy Bowdoin College Museum of Art/Dictionary of American Portraits/Dover

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Ku tihoxa eswikweletini swi nga endla vukati bya wena byi tika