Lavo Tshembeka Va Kwihi?

HI MUYIMERI WA XALAMUKA! LE SPAIN

“Ku hava nchumu lowu dlayaka vukhongeri ku tlula ku byi honisa.”

EDMUND BURKE MURHANGERI WA BRITAIN HI LEMBE-XIDZANA RA VU-18.

ERIVALENI leri kukuriweke hi moya le etikweni leri nga en’walungwini wa Spain ku na doroba ra Caleruega. Doroba leri ra khale ri xiyeka hi yindlu yo saseka ya tinani ya Romanesque. Ri akiwe emalembeni ya 700 lama hundzeke leswaku ku fundzhiwa Domingo de Guzmán, musunguri wa vukhongeri bya Dominican, loyi a velekeriweke laha. Hi malembe-xidzana ya nkombo yindlu ya tinani yi rhurhele tinani leti hlawulaka ku tshama endhawini yo rhula, ti ri toxe.

Lwangu ra yindlu ya tinani ra pfuta, kutani makhumbi ya yona ya khale masungula ku wa. Kambe manana murhangeri u vilerisiwa ngopfu hi ku bola ka yona loku andzaka—ku nga ku hohloka ka vukhongeri hi byoxe. Wa hlamusela: “Loko ndzi nghena endlwini leyi ya tinani kwalomu ka 30 wa malembe lama hundzeke, a ku ri ni 40 wa tinani. Sweswi hi 16 ntsena. Ku hava lavantshwa. Ntirho wa vukhongeri wu tikomba wu hundzeriwe hi nkarhi.”

Leswi endlekaka le Caleruega swa humelela ematikweni yo tala ya Yuropa. Moya wo lwisana ni vukhongeri a wu kona, kambe vanhu va hambeta va tshika handle ka nkucetelo wo karhi. Tikereke-nkulu leti dumeke ta le Yuropa ti chumayela vaendzi ematshan’wini yo chumayela “swirho swa kereke” swa kwalaho. Kereke leyi khale a yi famba emahlweni—ku nga ha va ku ri Protestente kumbe Khatoliki—sweswi a ya ha rhandziwi. Ematshan’weni ya leswaku vutomi bya vanhu byi lawuriwa hi swilo swa vukhongeri, byi lawuriwa hi swilo swa misava—ku nga mukhuva lowu vavulavuleri va kereke va wu vitaka ku dyiwa-hi-misava. Vukhongeri byi tikomba byi nga ha vuli nchumu. Xana xiyimo xa vukongeri le Yuropa xi nga va xi kombisa xiyimo lexi tshinelaka, lexi nga ta hlasela swiphemu swin’wana swa misava?

Ku Humelela Yini Hi Nhlayo Ya Lava Va Nghenaka Kereke?

Xiphiqo lexi a hi xintshwa le n’walungwini wa Yuropa. Ko va 5 wa tiphesente ntsena ta Malutere ya le Scandinavia lama nghenaka kereke nkarhi hinkwawo. Le Britain, ko va tiphesente tinharhu ntsena ta lava tivulaka Ma-anglican lava va ha yaka eka swikhongelo swa Sonto. Kambe sweswi, Makhatoliki ya le dzongeni wa Yuropa ma tikomba ma tekelela xikombiso xa vaakelani va vona lava nga en’walungwini.

Le Furwa, tiko leri vunyingi bya vaaki va rona va nga Makhatoliki, ko va muaki un’we ntsena eka vaaka-tiko va 10 a ya ka ekerekeni kan’we hi vhiki. Eka nkarhi wo ringana malembe ya 25 ku ta fikela sweswi, nhlayo-xikarhi ya vanhu va le Spain lava tivonaka va “tirhisa Vukhatoliki” yi suka eka 83 wa tiphesente yi ya ka 31 wa tiphesente. Hi 1992, Ramon Torrella, bixopo-nkulu wa le Spain, u byele nhlangano wa mahungu leswaku “Spain ya Khatoliki a ya ha ri kona; vanhu va tlangela Vhiki ro Kwetsima ni Masa ya Khisimusi—kambe a va yi [eka Masa] ya vhiki na vhiki.” Hi nkarhi wa riendzo ra yena ra vupapa le Madrid hi 1993, John Paul II u vule leswaku “Spain ri fanele ri tlhelela eka Vukreste bya rona.”

Moya wo lolohwela vukhongeri wu nghene ni le ka vafundhisi swin’we ni le ka swirho swa kereke. Nhlayo ya vaprista lava ha ku hlawuriwaka le Furwa yi ye hansi yi va 140 hi 1988 (yi le hansi ka hafu ya nhlayo ya 1970), loko hi hala tlhelo le Spain ku ri na van’wana va 8000 lava tshikeke vuprista leswaku va ta nghenela vukati. Hi tlhelo lerin’wana, van’wana lava hambetaka va chumayela mintlhambi ya vona a va ri tshembi rungula ra vona vini. Ko va 24 wa tiphesente ntsena ta vafundhisi va Malutere ya le Sweden lava va titwaka leswaku va nga chumayela hi tilo ni tihele hi “ripfalo leri baseke,” loko hi hala tlhelo kotara ya vaprista va le Furwa yi nga tiyisekiki hi mhaka ya ku pfuxiwa ka Yesu.

Ku Titsakisa Ni Ku Rhandza Ka Munhu Swi Rhangisiwa Emahlweni Ku Tlula Ku Hisekela Vukhongeri

I yini lexi tekaka ndhawu ya vukhongeri? Emakaya yo tala ku tihungasa ku sive vugandzeri. Hi Tisonto mindyangu yi kongoma etimbuweni ta malwandle kumbe etintshaveni ematshan’wini yo ya ekerekeni. Juan, n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi wa le Spain, u nyefurile a ku: “Ku ya eka Masa swa phirhwa.” Tinhlengeletano ta vukhongeri a ti nge pikizani ni mintlangu ya bolo kumbe tikhonsati ta vuyimbeleri bya phop, ku nga swiendlakalo leswi kokaka mintshungu leyi tataka switediyamu.

Ku hunguteka ka vangheni va kereke a hi byona ntsena vumbhoni lebyi kombisaka ku wa ka vukhongeri. Vanhu vo tala va le Yuropa va lava ku tsavula, va tihlawulela tidyondzo leti va ti lavaka eka vukhongeri. Masiku lawa tidyondzo ta ximfumo ta kereke ti na switsongo swinene leswi vanhu va pfumelelaka na swona, hambi loko va tivula leswaku i va vukhongeri byo karhi. Vunyingi bya vanhu va le Yuropa—va nga ha va va ri Makhatoliki kumbe Maprotestente—a va ha tshembi leswaku ku ni vutomi endzhaku ka rifu, loko hi hala tlhelo ku tlula 50 wa tiphesente ta Mafurwa, Mantariyana ni Makhatoliki ya le Spain a va ha ma tshembi masingita nikatsongo.

Ntlawa wa vafundhisi wu vonaka onge a wu na matimba yo sivela ku nga twanani loku ku hambeta ku kula. Leswi swi ve erivaleni ngopfu enkarhini wa tsima ra mupapa ro lwisana ni nkunguhato. Hi 1990, Mupapa John Paul II u khutaze vaxavisi va mirhi va Makhatoliki leswaku va nga ha yi xavisi mirhi yo sivela ku biha emirini. U vule leswaku mirhi leyi yi “lwisana ni milawu ya ntumbuluko naswona yi susa munhu xindzhuti.” Hi laha ku fanaka, Catechism of the Catholic Church yi vula leswaku “vukati bya wanuna ni wansati xisweswo byi le hansi ka vutihlamuleri byimbirhi, ku nga vutshembeki ni ku veleka vana.”

Ku nga khathariseki swileriso leswi swa nsindziso, avhareji ya mimpatswa ya Makhatoliki yi tisiva tindleve yi tiendlela swa yona. Mindyangu leyi nga ni vana lava tlulaka vambirhi sweswi a ya ha talanga ematikweni ya Khatoliki lama nga endzongeni wa Yuropa. Le Spain, tikhondhomu—leti a ti ri swixavisiwa leswi nga riki enawini eka malembe-xikhume mambirhi lama hundzeke—sweswi ta navetisiwa eka thelevhixini, naswona ko va tiphesente tinharhu ta vavasati va Makhatoliki ya le Furwa lava vulaka leswaku va namarhela nawu wa Khatoliki wo yirisa nkunguhato.

Swi lo dla, leswaku vanhu va le Yuropa va tifularhela tikereke ni tidyondzo ta tona. Bixopo-nkulu wa Anglican le Canterbury George Carey, u andlala xiyimo lexi nga ekerekeni ya yena hi ndlela leyi: “Hi kusuhi ni ku fa, naswona leyi i mhaka ya xihatla leyi hi faneleke hi langutana na yona.”

Ku sukela ku va ni mpfilumpfilu wa Ndzhundzhunuko vukhongeri bya le Yuropa a byi nga si tshama byi languteka byi nhlanhleka hi ndlela leyi. Ha yini vanhu vo tala le Yuropa va honisa vukhongeri swonghasi? Hi byihi vumundzuku bya vukhongeri?