Xana Makumu Ya Vukhongeri Ma Tshinele?

“Ku tiv̌a Yehova ku ta eneta misav̌a, tani hi leŝi mati ma funegetaka v̌uento bya lwandle.”

ESAYA, MUPROFETA WA MUISRAYELE HI LEMBE-XIDZANA RA VU-8 B.C.E.

XISWESWO, Esaya, muprofeta wa Muheveru u vhumbhe leswaku siku rin’wana un’wana ni un’wana laha misaveni u ta gandzela Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. Hambiswiritano, namuntlha, ntshembo wolowo wu nga ha languteka wu ri ekule ngopfu ku tlula rini na rini.

Hi xikombiso, eku sunguleni ka lembe-xidzana leri, vahlungi va vuhosi va Makhomonisi, le Russia a va vona onge ku herisiwa ka vukhongeri hi rona goza ra nkoka ro ntshunxa vanhu va swiyimo swa le hansi. A a va vula leswaku ku ala vukona bya Xikwembu swi ta ‘ntshunxa vanhu lava tirhaka, eka xihlawuhlawu ni mavunwa ya nkarhi lowu hundzeke.’ Hi 1939, Stalin se a hungute nhlayo ya tikereke ta Orthodox leti a ti tirha, le Soviet Union, ti fika eka 100, loko ti ringanisiwa ni leti a a ti tlula 40 000 emahlweni ka 1917.

Hitler na yena a a vona vukhongeri byi ri xiphiqo endleleni ya yena yo lava ku fuma hi ku helela. U tshame a vula a ku: “Munhu u fanele a va Mukreste kumbe Mujarimani. A wu nge swi koti ku wela eka matlhelo hamambirhi.” A a kunguhate ku herisa hakatsongotsongo vugandzeri hinkwabyo lebyi a a nga ta swi kota ku byi lawula. Hikwalaho ka xikongomelo lexi, Manazi ma sungule swikhongelo, minkhuvo, minkhuvulo ku katsa ni maendlelo yo lahla vafi leswi fanaka ni swa vukhongeri. Mesiya wa vona a a ri Hitler naswona tiko ra vakokwa-wa-kokwana wa vona a a ri ri xikwembu xa vona. Tihanyi tin’wana ni tin’wana a a ti endliwa loko ku ri ku rhandza ka Hitler.

Xana I Masiku Yo Hetelela Ya Vukhongeri?

Hambi Stalin kumbe Hitler a va humelelanga eka matshalatshala ya vona yo herisa vukhongeri. Kambe sweswi ku honisa vukhongeri se ku teke xiphemu lexi a xi endliwa hi vafumi va tihanyi. Eka swichudeni swa Bibele, ku hundzuka loku ka swiendlakalo, a ku va hlamarisi. Muapostola Pawulo u byele Timotiya leswaku “emasikwini ya makumu” vanhu va ta va “lava rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu.”—2 Timotiya 3:1-4.

Xana Bibele ya swi dyondzisa leswaku ‘masiku ya makumu’ lawa ma funghiweke hi ku honisa vukhongeri, i masungulo ya ku lova ka vukhongeri hinkwabyo? E-e. Ematshan’weni yo vhumbha makumu ya vukhongeri hinkwabyo, Bibele yi hlamusela leswaku vukhongeri bya mavunwa—lebyi thyiweke vito ro fanekisela ku nga Babilona Lonkulu—byi ta hela.a Buku ya Nhlavutelo yi ri: “Kutani ntsumi ya matimba yi tlakula ribye leri fanaka ni ribye ra ku sila hi ku kula, yi ri hoxa elwandle, yi ku: ‘Hi swo leswi u nga ta endliwa swona, we Babilona, muti lowukulu: U ta wiseriwa ehansi hi nsele, kutani a wu nga ha vi kona nakambe.’”—Nhlavutelo 18:21.

Hambiswiritano, ku nyamalala ka vukhongeri bya mavunwa, a ku nge landzeriwi hi misava leyi nga xi chaviki Xikwembu. Ku hambana ni sweswo, Pisalema 22:27 ya profeta: “Matlhelo hikwawo ya misav̌a ma ta ṭunḍuka Yehova, ma hunḍulukela ka yena. Ni tinšaka hikwato ta matiko ti ta nkhinsama e mahlweni ka yena.” Anakanya nkarhi lowu “tinšaka hikwato ta matiko” ti nga ta hlangana kun’we ti gandzela Xikwembu xin’we xa ntiyiso! Ehansi ka ku fuma ka Mfumo wa Xikwembu, xitshembiso lexi xa nkoka xi ta hetiseka hi ndlela yo hlamarisa. (Matewu 6:10) Loko nkarhi wolowo wu fika, vukhongeri—vukhongeri bya ntiyiso—byi ta va bya nkoka ngopfu. Kambe ku vuriwa yini sweswi?

Ku Enerisa Xilaveko Xa Moya

Xilaveko xa moya lexi nga xikulu swinene le Yuropa namuntlha, xi fana ni lexi a xi ri kona eka Mfumo wa Rhoma wa lembe-xidzana ro sungula. N’wamatimu Will Durant u hlamusela ndlela leyi Vukreste bya lembe-xidzana ro sungula byi eneriseke xilaveko xa moya xa nkarhi wolowo ha yona: “Eka xiyimo xo pfumala mahanyelo xa vuhedeni lebyi faka ni le ka Vusitoyika lebyi khomisaka gome ni vuhomboloki bya Vuepikura, ni le misaveni leyi nga ni tihanyi, lunya, ntshikilelo ni ku tikhoma ko biha ka rimbewu, ni le ka mfumo wo rhula lowu wu tikombaka wu nga ha lweli ku titlakusa, kumbe swikwembu swa nyimpi, byi tise hanyelo lerintshwa ra vumakwerhu, tintswalo, ku xiximeka ni ku rhula.”

Xilaveko lexi xa mahanyelo ni xa moya evuton’wini bya vanhu va le nkarhini wa hina xi nga enerisiwa hi rungula ra matimba leri fanaka ni leri chumayeriweke eka Mfumo wa Rhoma hinkwawo hi Vakreste va lembe-xidzana ro sungula. Naswona va kona lava yingiselaka. Vanhu vo tala va le Yuropa, hambiloko ehandle va languteka va nga ri va vukhongeri, va swi vona leswaku Xikwembu xi ni xiphemu xa nkoka evuton’wini bya vona. A a va nga ha ngheni kereke ya ndhavuko, hambiswiritano, van’wana va enerise xilaveko xa vona xa moya endhawini yin’wana.

Juan José, jaha ra le Palma de Mallorca, eSpain, ri dyondzisiwe exikolweni xa Khatoliki naswona a a ri tirha tanihi xifanyetana xa le altarini ku fika loko ri ri ni 13 wa malembe hi vukhale. A a ri nghena Masa Sonto yin’wana ni yin’wana ni ndyangu wa ka vona, kambe ri tshikile ku ya ekerekeni loko ri ri muntshwa wa kondlo-a-ndzi-dyi. Ha yini? Juan José wa hlamusela: “Xo sungula, ku ya eka Masa a swi phirhwa. Mihivahivani a a ndzi yi tiva hi mbilu. Nchumu wun’wana ni wun’wana a wu tikomba wu ri ku phindha-phindhiwa ka leswi ndzi tshameke ndzi swi twa. Ku tlula kwalaho, muprista wa muganga wa ka hina hakanyingi a hi khoma hi ndlela yo biha, hina swifanyetana leswi tirhaka altarini. Nakambe ndzi ehlekete leswaku swi hoxile leswaku vanhu lava nga swisiwana va fanele ku hakela muprista leswaku a fambisa ntirho wa nkosi.

“A a ndza ha pfumela eka Xikwembu, kambe ndzi ehlekete leswaku ndzi ta xi tirhela hi ndlela ya mina n’wini, ndzi nga ha ri ekerekeni. Loko ndzi ri ni ntlawa wa vanghana, ndzi ringete ku tiphina hi vutomi hi laha ndzi koteke hakona. Kahle-kahle ku titsakisa se a ku hundzuke nchumu wo sungula evuton’wini bya mina.

“Kambe loko ndzi ri ni 18 wa malembe, ndzi sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Xana i yini lexi a a va ta ndzi nyika xona lexi ndzi nga xi kumangiki ekerekeni? I ripfumelo leri tiyeke leri sekeriweke eBibeleni ematshan’wini ya mikhuva ni ‘swihundla’ leswi a ndzi nga swi twisisi nikatsongo. Hambiswiritano, vukhongeri bya mina lebyintshwa byi lave leswaku ndzi endla mindzulamiso leyikulu. Ematshan’weni yo heta mahelo-vhiki man’wana ni man’wana ndzi hlela mikhuvo ya mincino, ndzi sungule ku nghena hi yindlu na yindlu leswaku ndzi avelana ni vaakelani va mina ripfumelo ra mina lerintshwa. Ku hlanganyela hi ku hiseka eku pfuneni ka van’wana swi endle leswaku vutomi bya mina byi va ni xikongomelo. Se ndzi ni malembe ya nkombo, ndzi ri mutirheli wa nkarhi hinkwawo wa Timbhoni ta Yehovha.”

A hi lavantshwa ntsena lava lavaka ku enerisa xilaveko xa vona xa vukhongeri. Antonia, wansati la dyuhaleke wa le Extremadura, eSpain, u hete vutomi bya yena a ri karhi a “lavisisa Xikwembu,” hi laha a vulaka ha kona. Emalembeni ya yena ya kondlo-a-ndzi-dyi, a a nghena Masa siku na siku naswona eku heteleleni u nghene endlwini ya tinani ya Khatoliki, tanihi leswi a a tshemba “leswaku loko Xikwembu xi nga kumeki endlwini ya tinani, a xi nge kumeki kun’wana.” Kambe endzhaku ka malembe manharhu u sukile endlwini ya tinani, a a tivona a pfilunganyekile naswona a nga pfuni nchumu ku tlula eku sunguleni.

Eku heteleleni, loko a ri emalembeni ya yena ya va-50, u ve un’wana wa Timbhoni ta Yehovha. Wa hlamusela: “A a ndzi tsake ngopfu loko Timbhoni ti ndzi endzerile ti tlhela ti hlamula swivutiso swa mina hi ku tirhisa Bibele ya mina n’wini. Ku sukela loko ndzi ve un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, vutomi bya mina byi ve ni xikongomelo. Swiphiqo swona ndzi na swona, kambe ndza swi kota ku langutana na swona hikuva sweswi ndzi kume Xikwembu xa ntiyiso.”

Mintokoto leyi mimbirhi a ko va yona ntsena. Ku balekela mboyamelo lowu wa vukhongeri, vanhu vo tala va tihlanganisa ni Timbhoni ta Yehovha naswona va kume leswaku ku hanya hi ku pfumelelana ni ripfumelo ra vona ni ku ri byela van’wana, swi endla leswaku vutomi bya vona byi va ni xikongomelo.

Vukhongeri Bya Ntiyiso I Bya Nkoka Ku Tlula Rini Na Rini

Hambileswi hi hanyaka enkarhini lowu vanhu vo tala va bakanyaka vukhongeri, ku nga va vuhunguki ku anakanya leswaku vukhongeri hinkwabyo byi hundzeriwe hi nkarhi. I ntiyiso, eka lembe-xidzana leri ra vu-20, vanhu va yi cukumeta mihivahivana leyi hundzeriweke hi nkarhi ni tidyondzo leti nga riki ta matsalwa, naswona va monya ku nghena kereke, hi ku lava ku tivonakarisa ntsena. Entiyisweni, Bibele yi khutaza leswaku hi fambela ekule ni vukhongeri byo kanganyisa. Muapostola Pawulo u vhumbhe leswaku “emasikwini ya makumu” vanhu van’wana “va ta tiendla wonge hi loko va ri ni vukhongeri, kambe va ta ala matimba ya byona.” Vanhu vo tano va hlayisa vukhongeri bya le handle, kambe ku tikhoma ka vona ka byi landzula. Xana hi fanele hi titwisa ku yini hi vukanganyisi byo tano bya vukhongeri? Pawulo u tsundzuxile: “Fambela kule ni vanhu lavo tano.”—2 Timotiya 3:1, 5.

Pawulo nakambe u vule leswaku “vukhongeri bya vuyerisa swinene.” (1 Timotiya 6:6, New English Bible) Pawulo a a nga vulavuli hi vukhongeri byin’wana ni byin’wana. Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke laha va ku “vukhongeri” i eu·seʹbei·a, leri vulaka “ku tinyiketela kumbe xichavo lexi enteke emahlweni ka Xikwembu.” Vukhongeri bya ntiyiso, ku tinyiketela ka ku chava Xikwembu, ka xiviri, byi “tshembisa vutomi bya nkarhi lowu, ni bya lowu taka.”—1 Timotiya 4:8.

Hi laha swikombiso leswi nga laha henhla, swi kombisaka ha kona, vukhongeri bya ntiyiso byi nga endla leswaku vutomi bya hina byi va ni xikongomelo ni ku hi pfuna leswaku hi langutana ni swiphiqo hi xivindzi. Ku engetela kwalaho, vukhongeri bya ntiyiso byi nyikela xitiyisekiso xa vumundzu lebyi nga heriki. Muxaka lowu wa vugandzeri i wa nkoka leswaku wu landzeleriwa tanihi leswi hi tshembisiwaka leswaku eku heteleleni byi ta “eneta misav̌a.”b (Esaya 11:9; 1 Timotiya 6:11) A swi kanakanisi leswaku lowu hi wona nkarhi lowu vugandzeri bya ntiyiso byi nga bya nkoka ngopfu ku tlula rini na rini.

Xitori Xa Miako Mimbirhi

Spain ri tele hi miako ya vukhongeri, kambe ku hiseka loku tshameke ku susumetela vanhu ku aka tikereke-nkulu to durha ku tikomba ku nga ha ri kona. Hi xikombiso, le Mejorada del Campo, ndhawu leyi nga ehandle ka Madrid, ku karhi ku akiwa kereke yo saseka ya Khatoliki. Justo Gallego Martínez, khale ka nghwendza leyi nga mulandzeri wa Benedict, u sungule muako emalembeni ya 20 lama hundzeke. Kambe muako wa ha ri makhumbi ntsena. Martínez, loyi a akaka a ri yexe, sweswi u le malembeni ya yena ya va-60, xisweswo, a swi tshembisi leswaku kereke yi ta kala yi hela. Hambiswiritano, mpfhuka wa 300 wa tikhilomitara ku ya edzongeni, swilo swi hi ndlela yin’wana.

“Ripfumelo Ri Susa Tintshava” leyi i ndlela leyi phepha-hungu ra kwalaho ri yi hlamuseleke ha yona Holo ya Mfumo ya Timbhoni ta Yehovha leyi akiweke hi masiku mambirhi eMartos, Jaén, le Spain. Vatsari va phepha-hungu ra kwalaho va vutisile: “Swi koteka njhani leswaku emisaveni leyi ya sweswi ya vutianakanyi, vatirhi va ku tirhandzela lava humaka etindhawini to hambana-hambana [ta Spain] hi ku tirhandzela va teka riendzo va ya eMartos, leswaku va ta aka muako lowu tshoveke rhekhodo hi ku hatla wu hela, hi vukheta ni hi ku hleleka?” Loko yi hlamula xivutiso lexi, nhloko-mhaka yi tshahe marito ya un’wana wa vatirhi va ku tirhandzela lama nge: “Xivangelo i mhaka ya leswi hi nga vanhu lava dyondzisiwaka hi Yehovha.”

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Mejorada del Campo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Holo ya Mfumo ya le Martos