Ku Ntshunxeka Eka Vukhongeri Bya Mavunwa
“‘Humani exikarhi ka vona, . . . [ku vula Yehova,] mi nga tshuki mi khumba leswi nga tengakiki, kutani ndzi ta mi amukela.’”—2 VAKORINTO 6:17.
1. I bindzu ra muxaka muni leri Sathana a ringeteke ku ri endla na Yesu, naswona ku endla ka yena nyiko leyi ku hi dyondzisa swilo swihi swimbirhi?
“SWILO leswi hinkwaswo ndzi ta ku nyika swona loko u ndzi nkhinsamela, u ndzi gandzela.” Hambi leswi nyiko leyi yi endliweke magidi ya malembe endzhaku ka ku sungula ka vugandzeri bya mavunwa, yi nyikela xilotlelo xa ku twisisa leswaku i mani loyi a nga sungula vugandzeri bya mavunwa ni xikongomelo xa byona. Eku heleni ka lembe ra 29 C.E., Diyavulosi u tshembise ku nyika Yesu mimfumo hinkwayo ya misava ntsena loko o n’wi gandzela. Mhaka leyi yi hi byela swilo swimbirhi: Leswaku mifumo ya misava leyi yi le mavokweni ya Sathana ni leswaku xikongomelo-nkulu xa vukhongeri bya mavunwa i ku gandzela Diyavulosi.—Matewu 4:8, 9.
2. Hi dyondza yini eka marito ya Yesu eka Matewu 4:10?
2 Hi nhlamulo ya yena, Yesu a nga fularhelanga vugandzeri bya mavunwa ntsena, kambe u kombise leswi vugandzeri bya ntiyiso byi katsaka swona. U te: “Suka Sathana, hikuva ku tsariwile leswi: ‘U ta gandzela [Yehova, NW], Xikwembu xa wena, u tirhela xona ntsena.’” (Matewu 4:10) Xisweswo, xikongomelo xa vugandzeri bya ntiyiso, i ku gandzela Xikwembu xin’we xa ntiyiso, Yehova. Swi katsa ripfumelo ni ku yingisa, ku endla ku rhandza ka Yehova.
Masungulo Ya Vugandzeri Bya Mavunwa
3. (a) Vukhongeri bya mavunwa byi sungule rini emisaveni naswona hi ndlela yihi? (b) Hi xihi xiendlo xo sungula lexi rhekhodiweke xa ku vengiwa ka vukhongeri, naswona xana ku xanisiwa ka vukhongeri ku hambete njhani ku sukela enkarhini wolowo?
3 Vugandzeri bya mavunwa byi sungule emisaveni loko vanhu vo sungula va tlule nawu wa Xikwembu ivi va amukela kungu ra Nyoka ro tihlawulela hi voxe “ŝo saseka ni ŝo biha.” (Genesa 3:5) Hi ku endla tano va fularhele vuhosi lebyinene bya Yehova ivi va tshika vugandzeri lebyi faneleke, vukhongeri bya ntiyiso. A va ri vanhu vo sungula ku “tshika [ntiyiso] wa Xikwembu, va landza mavunwa, va gandzela ni ku tirhela leswi vumbiweke, ematshan’wini ya Muvumbi.” (Varhoma 1:25) Xivumbiwa lexi handle ko swi xiya va hlawuleke ku xi gandzela a ku nga ri xin’wana handle ka Sathana Diyavulosi, “nyoka ya khale.” (Nhlavutelo 12:9) N’wana wa vona lonkulu, Kayini, u ale ku landzela xitsundzuxo xa tintswalo xa Yehova ivi xisweswo a xandzukela vuhosi bya Yena. Hambi a a swi tiva kumbe a a nga swi tivi, Kayini u hundzuke “n’wana wa lowo biha,” Sathana, ni mugandzeri wa Diyavulosi. U dlaye makwavo Avele, loyi a a tirhisa vugandzeri bya ntiyiso, vukhongeri bya ntiyiso. (1 Yohane 3:12, Revised English Bible; Genesa 4:3-8; Vaheveru 11:4) Ngati ya Avele a ku ri ngati yo sungula leyi halatiweke hikwalaho ka ku vengiwa ka vukhongeri. Lexi khomisaka gome, vukhongeri bya mavunwa byi hambetile byi halata ngati leyi nga riki na nandzu ku fikela enkarhini wa namuntlha.—Vona Matewu 23:29-35; 24:3, 9.
4. I matsalwa wahi lama kombisaka xivumbeko xa vukhongeri bya ntiyiso emhakeni ya Nowa?
4 Emahlweni ka Ndhambi, Sathana u humelerile eku endleni ka vunyingi bya vanhu leswaku byi fularhela vukhongeri bya ntiyiso. Hambi swi ri tano, Nowa “a kuma tintŝalo e mahlweni ka Yehova.” Ha yini? Hikuva “a famba ni Šikwembu.” Hi marito man’wana, u tirhise vugandzeri bya ntiyiso. Vukhongeri bya ntiyiso a hi mukhuva kumbe mihivahivani, kambe i ndlela ya vutomi. Byi katsa ku pfumela eka Yehova ni ku n’wi tirhela hi ku tshembeka, ‘ku famba na yena.’ Nowa u swi endlile leswi.—Genesa 6:8, 9, 22; 7:1; Vaheveru 11:6, 7.
5. (a) I yini lexi Diyavulosi a ringeteke ku xi simeka endzhaku ka Ndhambi, naswona hi ndlela yihi? (b) Yehova u sivele makungu ya Diyavulosi hi ndlela yihi, naswona vuyelo byi ve byihi?
5 Endzhakunyana ka Ndhambi, Diyavulosi handle ko kanakana u tirhise Nimirodi, wanuna loyi a a tiveka hikwalaho ka ‘ku kaneta ka yena Yehova,’ a endla matshalatshala yo hlanganisa vanhu hinkwavo eka xivumbeko xo karhi xa vugandzeri lebyi a byi ta tlhela byi kaneta Yehova. (Genesa 10:8, 9; 11:2-4) A byi ta va vukhongeri byin’we bya mavunwa lebyi hlanganeke, vugandzeri lebyi hlanganeke bya Diyavulosi, lebyi nga emutini ni le ka xihondzo lexi vagandzeri va yena va xi akeke. Yehova u herise kungu leri hi ku pfilunganya “ririmi . . . riṅwe” leri a ri vulavuriwa hi vanhu hinkwavo hi nkarhi wolowo. (Genesa 11:5-9) Hikwalaho, muti wu vitaniwe Babele, endzhaku wu va Babilona, mavito lawa ha mambirhi ma vula ‘Mpfilumpfilu.’ Mpfilungano lowu wa ririmi wu endle leswaku vanhu va hangalaka ni misava hinkwayo.
6. (a) I mianakanyo yihi ya vukhongeri leyi nghenisiweke eka vagandzeri va Sathana, va nga si hangalaka? (b) Ha yini vukhongeri emisaveni hinkwayo byi ri na tidyondzo leti fanaka? (c) I xikongomelo xihi xa Sathana lexi Babilona ri xi endleke, naswona muti lowuya wa khale wu fanekisela yini?
6 Hambi swi ri tano, hi ku ya hi matimu ya mintsheketo ni vukhongeri, swi tikomba onge, emahlweni ka ku hangalasiwa loku ka vanhu hi Yehova, Sathana a a nghenisa tidyondzo tin’wana ta xisekelo eka vukhongeri bya mavunwa emianakanyweni ya valandzeri va yena. Leti a ti katsa tidyondzo ta vukhongeri ta ku pona ka moya-xiviri endzhaku ka rifu, ku chava vafi, ni vukona bya xivandla xa vafi lexi chavisaka, swin’we ni ku gandzeriwa ka swikwembu ni swikwembu-kati swa ntsandza-vahlayi, swin’wana swa swona a a swi aviwa swi va swinharhu-nharhu. Ripfumelo ro tano ri rhwariwe ri yisiwa emisaveni hinkwayo hi mintlawa ya vanhu va tindzimi to hambana-hambana. Hi ku famba ka nkarhi, tidyondzo leti ta xisekelo ti hambana-hambanile. Kambe hi ntolovelo ti vumba xisekelo xa vukhongeri bya mavunwa eswiphen’wini hinkwaswo swa misava. Hambi leswi a siveriweke ku ringeta ka yena ku vumba vukhongeri lebyi hlanganeke bya mavunwa ni ntsindza wa byona wa misava hinkwayo eBabilona, Sathana u lunghiselele swivumbeko swo hambana-hambana swa vugandzeri bya mavunwa, leswi swi nga moya wa le Babilona ni leswi endleriweke ku susa vugandzeri eka Yehova byi ya eka yena. Hi malembe xidzana yo tala Babilona wu hambetile wu ri ndhawu leyi nga ni nkucetelo lowukulu wo gandzela swikwembu swa hava, vungoma, vuloyi, ni dyondzo ya tinyeleti—hinkwaswo leswi i swiaki-nkulu swa vukhongeri bya mavunwa. A swi hlamarisi leswi buku ya Nhlavutelo yi fanekiselaka mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa tanihi muoswi la thyakeke loyi a vitaniwaka Babilona Lonkulu.—Nhlavutelo 17:1-5.
Vukhongeri Bya Ntiyiso
7. (a) Ha yini vukhongeri bya ntiyiso byi nga khumbekanga hi ku pfilunganyiwa ka ririmi? (b) I mani loyi a tiviweke tanihi “tatana . . . wa lava pfumelaka,” naswona ha yini?
7 Entiyisweni, vugandzeri bya ntiyiso byi tshame byi nga khumbekanga hi ku pfilunganya ka Yehova ndlela ya vanhu yo vulavurisana eBabele. Vugandzeri bya ntiyiso byi tirhisiwile emahlweni ka Ndhambi hi vavanuna ni vavasati vo tshembeka vo tanihi Avele, Enoko, Nowa, nsati wa Nowa ni vana va Nowa va majaha ni vingi va yena. Endzhaku ka Ndhambi vugandzeri bya ntiyiso byi hlayisiwile erixakeni ra n’wana wa Nowa, Xeme. Abrahama, ntukulu wa Xeme, u tirhise vukhongeri bya ntiyiso naswona u tiviwe tanihi “tatana . . . eka hinkwavo lava pfumelaka.” (Varhoma 4:11) Ripfumelo ra yena a ri sekeriwa hi mintirho. (Yakobo 2:21-23) A hanya hi ku pfumelelana ni vukhongeri bya yena.
8. (a) Xana vukhongeri bya ntiyiso byi langutanise ku yini ni vukhongeri bya mavunwa hi lembe xidzana ra vu-16 B.C.E., naswona vuyelo byi ve byihi? (b) I lunghiselelo rihi lerintshwa leri Yehova a ri profeteke malunghana ni vugandzeri byakwe lebyi tengeke?
8 Vugandzeri bya ntiyiso byi hambetile byi tirhisiwa erixakeni ra vatukulu va Abrahama—Isaka, Yakobo (kumbe, Israyele) ni vana va xinuna va Yakobo va 12, lava eka vona ku humeke tinxaka ta 12 ta Israyele. Ku hela ka lembe xidzana ra vu-16 B.C.E. ku kume vatukulu va Abrahama ha Isaka va ri karhi va lwela ku hlayisa vugandzeri lebyi baseke eka vanhu va vahedeni lava kanetaka—Egipta—laha a va endliwa mahlonga kona. Yehova u tirhise nandza wa yena wo tshembeka Muxe, la humaka erixakeni ra Levhi, ku kutsula vagandzeri va Yena ejokweni ra Egipta, tiko leri nyupeleke evukhongerini bya mavunwa. Ha Muxe, Yehova u endle ntwanano na Israyele, a va endla vanhu va Yena lava hlawuriweke. Enkarhini wolowo, Yehova u hlele vugandzeri bya yena, hi ku va ni milawu leyi tsariweke, a byi nghenisa ehansi ka fambiselo ra xinkarhana ra ku endla magandzelo leri fambisiwaka hi vaprista, yindlu ya xikwetsimisiso, ro sungula a ku ri tabarnakele leyi rhwalekaka kutani endzhaku ku va tempele eYerusalema.
9. (a) Xana vugandzeri bya ntiyiso byi tirhisiwe njhani emahlweni ka ntwanano wa Nawu? (b) Xana Yesu u swi kombisise ku yini leswaku swivumbeko leswi vonakaka swa Nawu a swi ta hela?
9 Hambi swi ri tano, ku fanele ku xiyiwa leswaku swivumbeko leswi swi vonakaka a swi nga ri swiphemu swa hi laha ku nga heriki evukhongerini bya ntiyiso. Nawu a wu ri “ndzhuti wa leswi nga ta ta.” (Vakolosa 2:17; Vaheveru 9:8-10; 10:1) Emahlweni ka Nawu wa Muxe, eminkarhini ya vapatriarka, tinhloko ta mindyangu hi tona a ti rhangela mindyangu ya tona eku nyikeleni ka magandzelo eka tialtari leti va ti akeke. (Genesa 12:8; 26:25; 35:2, 3; Yobo 1:5) Kambe a ku nga ri na vuprista lebyi hleriweke kumbe mafambiselo ya ku endla magandzelo lama nga ni mikhuva ni mihivahivani. Ku tlula kwalaho, Yesu hi yexe u kombise vugandzeri bya milawu ya nkarhinyana leyi tsariweke eYerusalema loko a byela wansati wa Musamariya a ku: “Nkarhi wa ta, lowu mi nga taka mi nga ha gandzeri tatana mi ri ntshaveni leyi [Garizimi ndhawu yo sungula ya tempele ya le Samariya], hambi ku ri eYerusalema. . . . Kambe nkarhi wa ta, na sweswi wu tile, lowu vagandzeri va xiviri va nga ta gandzela Tatana hi moya ni ntiyiso.” (Yohane 4:21-23) Yesu u kombise leswaku vukhongeri bya ntiyiso a byi nga fanelanga byi endliwa hi swilo leswi vonakaka, kambe hi moya ni ntiyiso.
Vuhlonga Bya Babilona
10. (a) Ha yini Yehova a tshike vanhu va yena va yisiwa evuhlongeni eBabilona? (b) Yehova u kutsule masalela lama tshembekeke hi 537 B.C.E., hi tindlela tihi timbirhi, naswona xikongomelo-nkulu xa ku tlhelela ka vona eYuda a xi ri xihi?
10 Ku sukela eku xandzukeni le Edeni, ku ve ni vulala lebyi hambetaka exikarhi ka vukhongeri bya ntiyiso ni vukhongeri bya mavunwa. Hi ku famba ka nkarhi vagandzeri va ntiyiso, hi ndlela yo fanekisela, va yisiwe evukhumbini hi vukhongeri bya mavunwa, lebyi ku sukela hi nkarhi wa Nimirodi byi fanekiseriwaka hi Babilona. Emahlweni ko va Yehova a tshike vanhu va yena va yisiwa evuhlongeni eBabilona hi 617 B.C.E. na 607 B.C.E., a na se a va ri vahlaseriwa va vukhongeri bya mavunwa bya Babilona. (Yeremia 2:13-23; 15:2; 20:6; Ezekiel 12:10, 11) Hi 537 B.C.E., masalela yo tshembeka ya tlhelele eYuda. (Esaya 10:21) Va yingise xirhambo xa vuprofeta lexi nge: “Humani Babel, balekelani kule.” (Esaya 48:20) Loku a ku nga ta va ku kutsuriwa loku ka nyama ntsena. Kambe a ku ta va ku kutsuriwa emoyeni ku suka eka mbango wa vukhongeri bya mavunwa lowu thyakeke, wa swikwembu swa hava. Hikwalaho masalela lawa yo tshembeka ma lerisiwile: “Sukani! sukani! humani kona! Mi nga khumbi ntšhumu wa leŝi yilaka; humani šikari ka wona. Tibasiseni, ṅwina lava mi rhwalaka timbita ta Yehova!” (Esaya 52:11) Xikongomelo-nkulu xa ku tlhelela ka vona eYuda a ku ri ku tlhela va simeka vugandzeri lebyi tengekeke, vukhongeri bya ntiyiso.
11. Ku engetela eka ku kondleteriwa ka vugandzeri lebyi tengeke le Yuda, i swiendlakalo swihi leswintshwa swa vukhongeri leswi humeleleke hi lembe xidzana ra vutsevu B.C.E.?
11 Lexi tsakisaka, rona lembe xidzana rero ra vutsevu B.C.E. ri tokote ku tlhantlheka lokuntshwa ka vukhongeri bya mavunwa exikarhi ka Babilona Lonkulu. Ri vone ku humelela ka Vubudha, Vuconfucius, Vuzoroaster ni Vujain, ku engetela eka filosofi ya Xigriki ya rixaka leyi endzhakunyana yi khumbeke swinene tikereke ta Vujagana. Kutani ke, loko vugandzeri lebyi tengeke byi ri karhi byi kondleteriwa le Yuda, nala lonkulu wa Xikwembu a a ri karhi a nyikela nhlawulo lowukulu wa swikhomela-ndhawu evukhongerini bya mavunwa.
12. I nkutsulo wa muxaka muni wa ku humesiwa evuhlongeni bya Babilona lowu humeleleke hi lembe xidzana ro sungula C.E., naswona Pawulo u nyikele xitsundzuxo xihi?
12 Hi nkarhi lowu Yesu a humeleleke ha wona eIsrayele, Vayuda vo tala a va tirhisa swivumbeko leswi hambana-hambaneke swa Vuyuda, xivumbeko xa vukhongeri lexi tekeleleke tidyondzo to tala ta vukhongeri ta Babilona. A xi tinamarhete na Babilona Lonkulu. Kriste u xi sorile ivi a kutsula vadyondzisiwa va yena evuhlongeni bya Babilona. (Matewu, ndzima 23; Luka 4:18) Tanihi leswi vukhongeri bya mavunwa ni filosofi ya Magriki a swi hangalakile etindhawini leti a a chumayela eka tona, muapostola Pawulo u tshahe vuprofeta bya Esaya ivi a byi tirhisa eka Vakriste, lava laveke ku tihlayisa va ntshunxekile eka nkucetelo lowu nga basangiki wa Babilona Lonkulu. U tsarile a ku: “Tempele ya Xikwembu yi ni vunakulobye byihi ni swikwembu swa hava [swa Babilona] ke? Hikuva tempele ya Xikwembu lexi hanyaka hi hina, kukotisa leswi Xikwembu xi nga te: ‘Ndzi ta aka na vona: ndzi famba-famba ndzi ta va Xikwembu xa vona, kutani vona va ta va tiko ra mina.’ Hikwalaho, [Yehova u] ri: ‘Humani exikarhi ka vona, mi hambana na vona; mi nga tshuki mi khumba lexi nga tengangiki, kutani ndzi ta mi amukela.’”—2 Vakorinto 6:16, 17.
Ku Ntshunxeka Eka Vukhongeri Bya Mavunwa eNkarhini Wa Makumu
13. I yini lexi kombisiweke eka marungula lawa Kriste a ma rhumeleke eka mabandlha ya nkombo le Asia Minor, naswona i yini lexi humeleleke hikwalaho ka sweswo?
13 Marungula lawa Kriste a ma rhumeleke eka mabandlha ya nkombo le Asia Minor hi Nhlavutelo leyi a yi nyikeke muapostola Yohane ma swi veka erivaleni leswaku eku heleni ka lembe xidzana ro sungula C.E., mikhuva ni malangutelo ya vukhongeri bya Babilona a a swi ngungumela swi nghena ebandlheni ra Vukriste. (Nhlavutelo, tindzima 2 na 3) Vugwinehi byi humelerile ngopfu-ngopfu ku sukela hi lembe xidzana ra vumbirhi ku ya ka lembe xidzana ra vuntlhanu C.E., leswi vangeke ku tekeleriwa ka vukhongeri bya Vukriste lebyi tengeke hi ndlela yo biha. Tidyondzo ta Babilona to tanihi ku nga fi ka moya, tihele leti hisaka ni Vunharhu-un’we, ti nghenisiwile eka tidyondzo ta vugwinehi bya Vukriste. Tikereke ta Khatoliki, ta Orthodox, ni leti teke endzhaku ta Protestente, hinkwato ti teke tidyondzo leti ta mavunwa kutani, ti hundzuka xiphemu xa Babilona Lonkulu, mfumo wa Diyavulosi wa vukhongeri bya mavunwa wa misava hinkwayo.
14, 15. (a) Xikombiso xa Yesu xa koroni ni mfava a a xi kombisa yini? (b) I yini lexi humeleleke ku ya eku heleni ka lembe xidzana ra vu-19, naswona hi 1914, i nhluvuko wihi lowu Vakriste va ntiyiso va wu endleke mayelana ni tidyondzo?
14 Vukhongeri bya ntiyiso a byi si tshama byi herisiwa hi laha ku heleleke. Nkarhi hinkwawo eka malembe xidzana yo tala ku ve na varhandzi va ntiyiso, lava van’wana va vona va feke hikwalaho ka ku tshembeka ka vona eka Yehova ni le ka Rito ra yena, Bibele. Kambe, hi laha xifaniso xa Yesu xa koroni na mfava xi kombisaka ha kona, koroni yo fanekisela, kumbe vana lava totiweke va Mfumo, va ta hambanisiwa ni mfava, kumbe vana va lowo biha, “eku heleni ka minkarhi.” (Matewu 13:24-30, 36-43) Tanihi leswi nkarhi wa makumu—nkarhi wa leswaku ku hlawula loku ku humelela—wu tshineleke, swichudeni swa Bibele leswi tshembekaka ku sukela eku heleni ka lembe xidzana ra vu-19 swi sungule ku ntshunxeka evuhlongeni bya vukhongeri bya mavunwa.
15 Hi 1914 Vakriste lava, lava namuntlha va tiviwaka tanihi Timbhoni ta Yehova, va hlakulele ripfumelo leri tiyeke eka nkutsulo. A a va swi tiva leswaku vukona bya Kriste byi fanele byi nga vonaki. Va swi tivile leswaku 1914 a a ri ta fungha makumu ya “minkarhi ya Vamatiko.” (Luka 21:24, King James Version) Naswona va yi twisise kahle nhlamuselo ya moya-xiviri ni ku pfuxiwa ka vafi. Nakambe va paluxeriwe xihoxo lexikulu xa tidyondzo ta tikereke ehenhleni ka ndzilo wa tihele ni Vunharhu-un’we. Va dyondze ni ku sungula ku tirhisa vito ra Xikwembu ivi va vona ku hoxa ka dyondzo ya hundzuluko ni ku tirhisiwa ka mimoya.
16. I xirhambo xihi lexi Vakriste lava totiweke va xi amukeleke hi 1919?
16 Ku sungula lokunene ku endliwile hi ku cukumetiwa ka tinketana ta vukhongeri bya mavunwa. Naswona hi 1919, Babilona Lonkulu u lahlekeriwe hi matimba ya yena hi laha ku heleleke ehenhla ka vanhu va Xikwembu. Tanihi leswi masalela ya Vayuda ma kutsuriweke eBabilona hi 537 B.C.E., kutani masalela ya Vakriste lava totiweke ma yingise xirhambo lexi nge “humani šikari ka wona [Babilona Lonkulu].”—Esaya 52:11.
17. (a) I yini lexi humeleleke ku sukela hi 1922 ku ya emahlweni, naswona i xilaveko xihi lexi veke kona exikarhi ka vanhu va Xikwembu? (b) I xiyimo xihi lexikulu lexi tekiweke, naswona ha yini leswi swi twisiseka?
17 Ku sukela hi 1922 ku ya emahlweni, mintiyiso leyi tirhaka ya Bibele yi twarisiwile ni ku hangalasiwa erivaleni ivi yi paluxa vukhongeri bya mavunwa bya Babilona, ngopfu-ngopfu tikereke ta Vujagana. Ku ve ni xilaveko xo kandziyisa emianakanyweni ya vanhu va Xikwembu lava basisiweke, leswaku ku tihambanisa ni swivumbeko hinkwaswo swa vukhongeri bya mavunwa, ku fanele ku va loku heleleke. Xisweswo, hi malembe layo tala hambi ku ri ku tirhisiwa ka rito “vukhongeri” a ku papalatiwa loko ku vulavuriwa hi vukhongeri lebyi tengeke. Swihlambanyo, swo tanihi leswi nge “Vukhongeri I Ntlhamu Ni Bindzu,” a swi fambisiwa hi switarata emadorobeni lamakulu. Tibuku to tanihi leyi nge Government (1928) na “The Truth Shall Make You Free” (1943) ti kombise ku hambana ka le rivaleni exikarhi ka “Vukriste” ni “vukhongeri.” Xiyimo lexi lexikulu xa twisiseka, hikuva ku tihambanisa loku baseke ni mafambiselo hinkwawo ya Babilona Lonkulu a a ku fanele ku endliwa.
Vukhongeri Bya Ntiyiso Ni Bya Mavunwa
18. I ku twisisa kwihi lokuntshwa ka “vukhongeri” loku nyikeriweke hi 1951, naswona ku hlamuseriwa njhani eka 1975 Yearbook?
18 Kutani ke, hi 1951 a ku ri nkarhi lowunene wa leswaku Yehova a nyika vanhu va yena nhlamuselo leyi baseke tanihi kristala ya ku hambana exikarhi ka vukhongeri bya ntiyiso ni vukhongeri bya mavunwa. 1975 Yearbook of Jehovah’s Witnesses ya vika: “Hi 1951, vayimeri va vugandzeri bya ntiyiso va dyondze xin’wana lexi nga xa nkoka hi rito ‘vukhongeri.’ Van’wana va vona va ha yi tsundzuka kahle 1938 loko eka minkarhi yin’wana, va rhwale mfungho lowu tlhontlhaka lowu nge ‘Vukhongeri I Ntlhamu Ni Bindzu.’ Hi langutelo ra vona enkarhini wolowo, ‘vukhongeri’ hinkwabyo a byi nga ri bya vukriste, a byi huma eka Diyavulosi. Kambe, The Watchtower ya March 15, 1951, yi pfumelele ku tirhisiwa ka mahlawuri ‘ntiyiso’ na ‘vunwa’ mayelana ni vukhongeri. Ku ya emahlweni, buku leyi tsakisaka leyi nge What Has Religion Done for Mankind? (leyi humesiweke hi 1951 ivi yi hangalasiwa hi nkarhi wa Nhlengeletano ya ‘Vugandzeri Lebyi Baseke’ le Xitediyamu xa Wembley, London, eNghilandhi) yi te: ‘Hi ku ya hi ndlela leyi ri tirhisiwaka ha yona, “vukhongeri” hi nhlamuselo ya rona yo olova swinene ri vula mafambiselo ya vugandzeri, xivumbeko xa vugandzeri ku nga khathariseki leswaku i bya ntiyiso kumbe i bya mavunwa. Leswi swi twanana ni nhlamuselo ya rito ra rona ra Xiheveru leri nge, ’a·boh·dáh, leri hi ku kongoma ri vulaka “vutirheli,” ku nga khathariseki leswaku byi endleriwa mani.’ Endzhaku ka sweswo, swiga swa ‘vukhongeri bya mavunwa’ ni ‘vukhongeri bya ntiyiso’ swi sungule ku toloveleka exikarhi ka Timbhoni ta Yehova.”—Tluka 225.
19, 20. (a) Ha yini vagandzeri va ntiyiso a va fanele va nga khunguvanyisiwi loko rito “vukhongeri” ri tirhisiwa evugandzerini bya ntiyiso? (b) Xana ku twisisa loku lokuntshwa ku endle leswaku vanhu va Yehova va kota ku endla yini?
19 Eka nhlamulo ya xivutiso xa muhlayi, nkandziyiso wa The Watchtower wa August 15, 1951 wu vule leswi: “Ku nga vi na loyi a khunguvanyisiwaka hi ku tirhisa ka hina rito ‘vukhongeri.’ Hikuva ku ri tirhisa ka hina a ku hi veki entlaweni wa vukhongeri bya mavunwa lebyi boheleriweke hi mindhavuko, na kona ku tivitana ka hina Vakriste a ku hi hlanganisi ni Vakriste va mavunwa va Vujagana.”
20 Handle ko hambuka, ku twisisa loku lokuntshwa ka rito “vukhongeri” ku pfumelele vanhu va Yehova ku anamisa ku hambana exikarhi ka vugandzeri bya ntiyiso ni bya mavunwa, hi laha xihloko lexi landzelaka xi nga ta hi komba ha kona.
Ku Kambela Ku Twisisa Ka Hina
◻ Vukhongeri bya mavunwa byi sungule rini emisaveni naswona hi ndlela yihi?
◻ I yini lexi Sathana a ringeteke ku xi simeka endzhaku ka Ndhambi, naswona makungu ya yena ma siveriwe njhani?
◻ Babilona u hundzuke xikombiso xa yini?
◻ I ku kutsuriwa kwihi loku humeleleke hi 537 B.C.E., hi lembe xidzana ro sungula C.E., na hi 1919?
◻ I nhlamuselo yihi leyintshwa ya rito “vukhongeri” leyi nyikeriweke hi 1951, naswona ha yini yi endliwe hi nkarhi wolowo?
[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 11]
Tidyondzo hinkwato ta mavunwa leti pfumeriwaka emisaveni hinkwayo ti huma eBabilona:
◻ Vunharhu-un’we kumbe Swikwembu swa mintlawa minharhu
◻ Moya-xiviri wa munhu wu pona rifu
◻ Mimoya—ku vulavurisana ni “vafi”
◻ Ku tirhisiwa ka swifaniso evugandzerini
◻ Ku tirhisiwa ka vungoma leswaku ku rhurisiwa mademona
◻ Ku fuma ka mufundhisi wa matimba