Ku Siva Marito Lama Vavisaka Hi Marito Lama Horisaka

“Rifu ni vutomi, swi lawula hi ku vulavula.”

—SWIVURISO 18:21, BML.

KU RHUKANA—ntolovelo wa ku sandza ni ku tlhava hi marito hi vomu—wu soriwa hi ku kongoma eBibeleni. Ehansi ka Nawu wa Muxe, munhu loyi a a rhukana vatswari vakwe a a tivitanela xigwevo xa rifu. (Eksoda 21:17) Xisweswo, Yehovha Xikwembu a nga yi languti hi ku olova mhaka leyi. Rito ra Yena, ku nga Bibele, a ri yi seketeli mianakanyo ya leswaku xin’wana ni xin’wana lexi humelelaka ‘endlwini’ a hi xa nkoka ntsena loko munhu hi yexe a tibyela leswaku u tirhela Xikwembu. Bibele yi ri: “Loko munhu a anakanya leswaku ú ni vukhongeri, kambe a nga fumi ririmi ra yena, munhu loyi wa tixisa, vukhongeri bya yena a byi pfuni nchumu.” (Yakobo 1:26; Pisalema 15:1, 3) Hikwalaho loko wanuna a xanisa nsati wa yena, mintirho ya yena leyin’wana ya Vukreste yi nga ha langutiwa yi nga pfuni nchumu emahlweni ya Xikwembu.a—1 Vakorinto 13:1-3.

Ku engetela kwalaho, Mukreste la rhukanaka a nga ha hlongoriwa evandlheni. A nga ha kayela ni mikateko ya Mfumo wa Xikwembu. (1 Vakorinto 5:11; 6:9, 10) Entiyisweni, munhu loyi a tlhavaka hi marito yakwe u fanele a hundzuka swinene. Kambe xana a nga swi endlisa ku yini leswi?

Ku Humesela Xiphiqo eRivaleni

Swi le rivaleni, muhlaseri a nga ka a nga cinci handle ka loko a swi twisisa kahle leswaku u ni xiphiqo lexikulu. Khombo ra kona, hilaha mutsundzuxi un’wana a vuleke ha kona, vavanuna vo tala lava va tlhavaka hi marito “a va teki leswi va swi endlaka swi ri nhlaselo nikatsongo. Eka vavanuna lava, swiendlo swo tano i swa ntumbuluko hilaha ku heleleke naswona i ndlela ya ‘ntumbuluko’ leyi vavanuna ni vavasati va hanyisanaka ha yona.” Xisweswo, vo tala a va nge xi voni xilaveko xo cinca kukondza loko va andlaleriwe xiyimo erivaleni.

Hakanyingi, endzhaku ko kambisisa xiyimo xakwe hi xikhongelo, wansati u ta titwa a susumeteleka ku tiphofula—hikwalaho ni vuhlayiseki byakwe ni bya vana va yena ni hikwalaho ka xiyimo xa nuna wakwe emahlweni ka Xikwembu. I ntiyiso, minkarhi yin’wana swi nga endleka leswaku ku tiphofula swi nyanyisa timhaka, ni leswaku marito yakwe ma nga ha kanetiwa xikan’we-kan’we. Kumbexana wansati a nga ha balekela leswi hi ku rhanga a anakanyisisa kahle ka ha ri emahlweni leswaku u ta yi andlala njhani mhaka leyi. Bibele yi ri: “Marito la’ma v̌ulav̌uriweke hi nkari ma kotisa malamula ya nsuku e ntewaneni wa silver.” (Swivuriso 25:11) Manghenelo yo rhula kambe lama baka nhloko ya mhaka hi nkarhi lowu ku rhuleke ma nga ha khumba mbilu yakwe.—Swivuriso 15:1.

Ematshan’wini yo sola, wansati u fanele a ringeta ku tiphofula a hlamusela ndlela leyi marito yo tlhava ma n’wi khumbaka ha yona. Swiga swa va “ndzi” hakanyingi swi tirha ku antswa. Hi xikombiso, ‘Ndzi twa ku vava hikwalaho ka . . .’ kumbe ‘Ndzi twa ndzi hela matimba loko u ku . . . eka mina.’ Swiga swo tano swi nga fikelela mbilu, hikuva swi hlasela xiphiqo ematshan’wini ya munhu.—Ringanisa Genesa 27:46–28:1.

Mahlamuselelo ya wansati lama tiyeke kambe ya vutlharhi ma nga tisa vuyelo lebyinene. (Ringanisa Pisalema 141:5.) Wanuna loyi hi nga ta n’wi vitana Steven u swi vonile leswaku leswi swa tirha. U ri: “Nsati wa mina u vone muxanisi loyi a a ri endzeni ka mina, loyi a ndzi nga n’wi xiyi, ivi a va ni xivindzi xo ndzi humesela yena erivaleni.”

Ku Kuma Mpfuno

Kambe, xana wansati u ta endla yini loko nuna wakwe a ala ku pfumela xiphiqo xakwe? Exiyin’weni xo kota lexi, vavasati van’wana va kombela mpfuno ehandle. Eminkarhini ya ntshikelelo wo tano, Timbhoni ta Yehovha ti nga vulavurisana ni vakulu va vandlha ra tona. Bibele yi khutaza vavanuna lava leswaku loko va risa ntlhambi wa Xikwembu va va ni rirhandzu ni tintswalo, naswona, hi nkarhi lowu fanaka, va “komba ku hoxa ka lava lwaka” ni dyondzo leyi hanyisaka ya Rito ra Xikwembu. (Tito 1:9; 1 Petro 5:1-3) Hambileswi wu nga riki ntirho wa vona ku nghena-nghena etimhakeni leti nga ta munhu hi yexe, ta mimpatswa leyi tekaneke, vakulu va ni mfanelo yo khumbeka loko munghana un’wana a xanisiwa hi marito lama tlhavaka ya loyi un’wana. (Swivuriso 21:13) Va ri karhi va namarhela mimpimanyeto ya Bibele, vavanuna lava a va yimeleli kumbe ku vevukisa marito yo tlhava.b

Vakulu va nga ha swi kota ku hluvukisa mbulavurisano exikarhi ka nuna ni nsati. Hi xikombiso, wansati un’wana u vulavule ni nkulu un’wana a n’wi byela leswaku u ni malembe a xanisiwa hi marito hi nuna wakwe, la nga mupfumeri-kulobye. Nkulu loyi u lunghiselele ku vulavurisana na vona havambirhi. Loko un’wana a ri karhi a vulavula, u kombele loyi un’wana leswaku a yingisela a nga kavanyeti. Loko ku ri nkarhi wa wansati, u vule leswaku a a nga ha ta byi tiyiselela vukarhi lebyi bulukaka bya nuna wakwe. U hlamusele leswaku u hete malembe a tshama a lume meno madyambu man’wana ni man’wana, a nga tivi leswaku u ta ta a hlundzukile loko a nghena hi nyangwa kumbe e-e. Loko a buluka, a a vula swilo leswi tsongahataka ndyangu wa ka va nsati, vanghana va yena, na yena.

Nkulu u kombele wansati loyi leswaku a hlamusela ndlela leyi marito ya nuna wakwe a ma n’wi endla a titwa ha yona. U hlamurile: “A ndzi titwa onge ndzi munhu wo homboloka ku tlurisa lerova ku hava ni munhu ni un’we loyi a nga ndzi rhandzaka. Minkarhi yin’wana a ndzi vutisa mana wa mina ndzi ku, ‘Mhani, xana swi tika ngopfu ku hanyisana na mina? Xana a ndzi rhandzeki?’” Loko a ri karhi a hlamusela ndlela leyi marito yakwe ma n’wi endleke a titwa ha yona, nuna wakwe u sungule ku rila. A ku ri ro sungula, a vona ndlela leyi a a vavisa nsati wakwe swinene ha yona hi marito yakwe.

U Nga Cinca

Vakreste van’wana eka lembe-xidzana ro sungula a va ri ni xiphiqo hi mavulavulelo lama tlhavaka. Muapostola Pawulo wa Mukreste u va tshinyile leswaku va cukumeta “ku kariha, ni ku leva, ni tihanyi. Ku lumbeta, ni mavulavulelo ya thyaka.” (Vakolosa 3:8) Hambiswiritano, mavulavulelo yo tlhava i xiphiqo xa le mbilwini ku tlula xa ririmi. (Luka 6:45) Hi swona leswi endleke Pawulo a engetela a ku: “Hluvul[ani] hanyelo ra n’wina ra khale ni mintirho ya rona. . . . mi amba[la] munhu wa hanyelo lerintshwa.” (Vakolosa 3:9, 10) Hikwalaho ku hundzuka a swi vuli ntsena ku vulavula hi ndlela leyintshwa kambe ni ku titwa hi ndlela leyintshwa.

Wanuna loyi a tirhisaka ririmi ro homboloka a nga ha lava mpfuno ku kumisisa leswaku kahle-kahle i yini lexi susumetelaka mahanyelo yakwe.c U fanele a va ni langutelo ra mupisalema, la nga te: “Šikwembu, nḍi kambe, u tiv̌a mbilu ya nga! Nḍi ringe, u tiv̌a ku anakanya ka mina! Languta loko nḍi famba hi ndlela ya ku homboloka.” (Pisalema 139:23, 24) Hi xikombiso: Ha yini a titwa a lava ku fuma, kumbe ku lawula munghana wakwe? I yini lexi tlhekisaka nhlaselo wa marito? Xana nhlaselo wakwe i xikombiso xa xikhomela lexi a xi fukameleke? (Swivuriso 15:18) Xana u karhatiwa hi ku titwa a nga pfuni nchumu, kumbexana leswi vangiwaka hi ku kulela laha a ku tele mavulavulelo yo xopaxopa? Swivutiso swo tano swi nga pfuna wanuna ku tshubula timitsu ta mahanyelo yakwe.

Hambiswiritano, swa tika ku tsuvula mavulavulelo lama tlhavaka, ngopfu-ngopfu loko ma byariwe hi vatswari lava vona hi voxe a va hlekulana kumbe ma byariwe hi ndhavuko lowu seketelaka mahanyelo yo lawula. Kambe nchumu wun’wana ni wun’wana lowu dyondziweke—hi ku famba ka nkarhi ni hi matshalatshala—wu nga tlheriseriwa endzhaku. Bibele i mpfuno lowukulu emhakeni leyi. Yi nga pfuna munhu ku tlherisela endzhaku mahanyelo lama simekiweke ma dzika. (Ringanisa 2 Vakorinto 10:4, 5.) Njhani?

Langutelo Lerinene Ra Swiphemu Leswi Hi Averiweke Swona Hi Xikwembu

Hakanyingi vavanuna lava va nga ni marito yo homboloka va ni langutelo leri hoxeke hi swiphemu leswi nuna ni nsati va averiweke swona hi Xikwembu. Hi xikombiso, mutsari wa Bibele, Pawulo u vule leswaku vavasati a va ‘titsongahate eka vanuna va vona’ ni leswaku “nuna i nhloko ya nsati wa yena.” (Vaefesa 5:22, 23) Wanuna a nga ha vona onge vunhloko byakwe byi n’wi nyika mpfumelelo wa ku va ni vulawuri lebyi heleleke. Kambe sweswo a swi tano. Nsati wakwe, hambileswi a titsongahataka, a hi hlonga ra yena. I “mupfuni” ni “muhetisisi” wa yena. (Genesa 2:18) Xisweswo, Pawulo wa engetela: “Vavanuna na vona va fanele ku rhandza vasati va vona, hilaha va rhandzaka miri wa vona hakona. Loyi a rhandzaka nsati wa yena, wa tirhandza, hikuva a ku si tshama ku va ni munhu la vengaka nyama ya yena, kambe wa yi fihluta, wa yi kufumeta, tanihi leswi Kriste na yena a endlelaka Kereke.”—Vaefesa 5:28, 29.

Leswi a nga nhloko ya vandlha ra Vukreste, Yesu a nga kalanga a tsongahata vadyondzisiwa vakwe, a va vangela ku tshama va karhatekile hi leswaku u ta sungula ku va sola-sola rini nakambe. Ematshan’weni ya sweswo, a a ri ni vunene, hi ndlela yoleyo a hlayisa xindzhuti xa vona. U va tshembisile: “Ndzi ta mi wisisa. . . . Ndzi ni mbilu yo rhula ni ya tintswalo.” (Matewu 11:28, 29) Ku anakanyisisa hi xikhongelo hi ndlela leyi Yesu a tirhiseke vunhloko byakwe ha yona swi nga pfuna wanuna ku languta vunhloko byakwe hi ndlela leyi ringaniseriweke.

Loko Ku Tlhekeka Swiphiqo

Ku tiva misinya ya milawu ya Bibele a swi tiki; kambe ku yi tirhisa loko u ri ehansi ka ntshikilelo swi tika ngopfu. Loko ku tlhekeka swiphiqo, xana wanuna a nga swi papalatisa ku yini ku rhetemukela endzhaku a tirhisa marito yo tlhava?

A hi xikombiso xa vununa leswaku wanuna a rhukana loko a hlundzukile. Bibele yi ri: “L’a hlwelaka ku kariha o tlula nhenha, ni l’a hlulaka mbilu ya yena o tlula l’a tekaka miti.” (Swivuriso 16:32) Wanuna wa xiviri u lawula moya wakwe. U kombisa ku anakanyela hi ku tivutisa leswi: ‘Xana marito ya mina ma n’wi khumba njhani nsati wa mina? Xana a ndzi ta titwisa ku yini loko a ndzi ri exiyin’weni xakwe?’—Ringanisa Matewu 7:12.

Hambiswiritano, Bibele ya pfumela leswaku, swiyimo swin’wana swi nga hlundzukisa munhu. Mayelana ni swiyimo swo tano mupisalema u tsale a ku: “[Hlundzukani, NW], mi nga ṭhuki mi dyoha; mi v̌ulav̌ula hi timbilu loko mi etlela, kambe mi miyela.” (Pisalema 4:4) Swi hlamuseriwe kahle nakambe hi ndlela leyi: “Ku hava xo biha hi ku hlundzuka, kambe swi bihe ngopfu ku hlasela hi marito hi ku hlekula, ku tsongahata kumbe ku tekela ehansi.”

Loko wanuna a vona leswaku u tsandzeka ku khoma ririmi rakwe, a nga wisanyana. Kumbexana ku nga va vutlhari ku huma ekamareni rolero, a ya tiolola milenge, kumbe a kuma ndhawu leyi nga riki na munhu a horisa moya. Swivuriso 17:14 yi ri: “Loko mholov̌o yi nga si sungula, suka.” Tlhelani mi sungula ku burisana loko se mi rhulise mimoya.

I ntiyiso, a nga kona la hetisekeke. Wanuna loyi a tshameke a va ni xiphiqo xa ku tlhava hi marito a nga ha rhetemukela endzhaku. Loko leswi swi humelela, u fanele a tisola. Ku ambala “munhu wa hanyelo lerintshwa” i endlelo leri yaka emahlweni, kambe leri tisaka hakelo leyikulu.—Vakolosa 3:10.

Marito Lama Horisaka

Ina, “Rifu ni vutomi, swi lawula hi ku vulavula.” (Swivuriso 18:21) Marito yo tlhava ma fanele ma siviwa hi marito lama akaka ni lama tiyisaka vukati. Xivuriso xa Bibele xi ri: “Marito yo saseka i šihlenga ša v̌ulombe, ma ṭakisa moya, ma hanyisa marambu.”—Swivuriso 16:24.

Malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, ku endliwe nkambisiso wa ku kumisisa leswaku i yini leswi vangelaka mindyangu leyi tiyeke yi humelela hi ndlela leyi faneleke. Mutivi wa timhaka ta vukati David R. Mace u vikile: “Nkambisiso wu kume leswaku swirho swa mindyangu leyi a swi tsakelana naswona, a swi tshama swi ri karhi swi byelana leswaku swa tsakelana. A va tiyisekisana leswaku va tsakelana, va endla leswaku loyi un’wana a titwa a ri wa nkoka tanihi munhu, naswona a va tirhisa nkarhi lowu faneleke va vulavula ni ku endlelana swilo hi rirhandzu. Vuyelo, a ku ri leswaku hi ndlela leyi faneleke a va tiphina hi ku va swin’we naswona a va tiyisana hi tindlela leti endleke vuxaka bya vona byi vuyerisa swinene.”

Ku hava wanuna la chavaka Xikwembu loyi hi ntiyiso a vulaka leswaku u rhandza nsati wakwe loko ku ri hi leswaku u n’wi vavisa hi marito hi vomu. (Vakolosa 3:19) Kahle-kahle, sweswo swi tano ni hi wansati loyi a hlaselaka nuna wa yena hi marito. Entiyisweni, i vutihlamuleri bya vanghana havambirhi ku landzela xikhutazo xa Pawulo lexi tsaleriweke Vaefesa: “Mi nga tshuki mi tirhisa marito ya tingana, kambe tirhisani ntsena marito lama pfunaka, lama akisaka ni ku hlamula leswi lavekaka, kutani ku vulavula ka n’wina ku ta tisa nkateko eka lava va mi yingisaka.”—Vaefesa 4:29.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Nkulu wa Mukreste a nga ha swi kota ku pfuna mpatswa leswaku wu vulavurisana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Vavanuna ni vavasati va fanele va endla matshalatshala ya xiviri leswaku va twisisana