Nkarhi Lowu Misava Hinkwayo Yi Nga Ta Va Ndhawu Ya Nsirhelelo

XANA wa swi lava ku vona xivumbiwa lexi nga ni khombo swinene emisaveni? Languta exivonini! Ina, hina vanhu hi vaonhi lavakulu va misava! Hi tlhela hi dlayana hi ndlela leyi tsemaka nhlana.

Ku endla leswaku misava yi va ndhawu leyi hlayisekeke ya swiharhi, hambi ku ri eti-zoo—ngopfu-ngopfu loko ti sungula ku va vutumbelo bya makumu—nyimpi, maxangu ya vanhu swi fanele swi herisiwa. Ko va ni swiharhi swa 91 eka swiharhi swa le Zoo ya le Berlin swa 12 000 leswi poneke Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Ti-zoo tin’wana to tala ti hlaseriwe hi ndlela leyi fanaka. Eka nyimpi ya sweswinyana le Matikweni ya Balkan, vatirhi va le zoo lava nga ni xivindzi va rhurhise swiharhi swo tala va swi yisa evutumbelweni; kambe swin’wana swa madzana, ku katsa ni timhofu, tiyingwe, tibere ni mahlolwa swi dlayiwile. Sweswinyana, le makhwatini ya Cambodia, hi ku ya hi vatirhela-mfumo lava tshahiweke eka phepha-hungu ra The Australian, vandla ra Khmer Rouge, ri dlaye swiharhi swo tala hi vomu, leswi kalaka swinene. Ha yini? Leswaku va ta nyika vanhu madzovo ya swona ni swilo swin’wana leswi humaka eswiharhini ivi vona va nyikiwa matlharhi!

Ku onhiwa ka ekholoji, ku fana ni loku ku endliweke eSwihlaleni leswi nga swoxe swa Peron, edzonga-vupela-dyambu bya Darwin, le Australia, i vuhomboloki byin’wana lebyi faneleke ku herisiwa leswaku swiharhi swi ta hlayiseka—endzeni kumbe ehandle ka ti-zoo. Kambirhi emalembeni manharhu, swisaka swa tinyanyana leti vuriwaka vamanawavembe swi hisiwile eswihlaleni leswi, swi le rivaleni leswaku a ku ri hava xivangelo xin’wana handle ko dlaya hi ndlela ya tihanyi letikulu magidi ya mavondlo lawa a ma nga koti ku haha.

Hambiswiritano, eka malembe-xikhume ya sweswinyana, ku lahlekeriwa lokukulu hi swilo leswi hanyaka a ku nga vangiwi hikwalaho ka lunya; ko va vuyelo byo biha bya ku andza ka vanhu lava lavaka ndhawu yo tshama eka yona swin’we ni ndhawu yo rima. Hikwalaho ka ku onhiwa ka ndhawu ya swiharhi hi ndlela ya tihanyi swin’we ni nthyakiso lowu fambisanaka na kona, The World Zoo Conservation Strategy ya tsundzuxa: “Xiyimo xa lembe-xidzana ra vu-21 malunghana ni fambiselo ra ntumbuluko ra misava hinkwayo a xi nyiki ntshembo. Ku hava lexi kombisaka leswaku ku dlaya loku endlekaka hi xiviri emisaveni hinkwayo ku ta hela ku nga ri khale.”

Hi ku xiya ku karhateka loku yaka emahlweni malunghana ni vumundzuku bya misava, ku vulavula hi ta nkarhi lowu pulanete hinkwayo yi nga ta va ndhawu ya nsirhelelo swi nga twala ku ri ku hundzeleta ntsena. Hambiswiritano, ntshembo wo tano wu ni xisekelo lexi tiyeke, ku nga ri xa langutelo ra vanhu leri komeke—lava emalembeninyana ya 50 lama hundzeke, hi ku ya hi mutsari un’wana wa timhaka ta sayense, a va nga tivi nchumu mayelana ni ku onhiwa ka ekholoji loku nga kona sweswi—kambe eka loyi a swi voneke ka ha ri emahlweni, Yehovha Xikwembu. Ku tlula malembe ya khume-kaye wa madzana lama hundzeke, u vhumbe leswaku vanhu enkarhini wa hina va ta va va khomekile eku “heris[eni ka] misava.” (Nhlavutelo 11:18) Leswi byi vuriweke hi nkarhi lowu misava a yi nga ri na vaaki vo tala, vuprofeta lebyi byi nga ha va byi tikombe tanihi norho eka vanhu vo tala lava a va hanya enkarhini wolowo, kambe wa nga vona ndlela leyi byi pakaniseke ha yona!

Lexi hlamarisaka, ku herisiwa loku ku endleka hi nkarhi lowu sayense ni thekinoloji swi tikombaka swi humelela eku endleni ka masingita: swiya-ni-moya swo kumisisa vuthala bya swiharhi ni tisataliti ti tshama ti ri karhi ti rindza swilo leswi hanyaka leswi nga ekhombyeni, ku herisiwa ka swihlahla swa mpfula ku pimiwa hi xikwere mitara hi sataliti, naswona nthyakiso wa moya wu pimiwa hi swiphemu leswitsongo swinene. Hambiloko leswi swi nga endleki hi xitalo, munhu swi tikomba a tsandzeka ku fambisana ni rungula leri ro tala swinene. Kumbexana munhu u fana ni muchayeri wa xitimela lexi nga lawulekiki. U ni switirho swo tala swinene swa xiyimo xa le henhla swa tielektroniki ni swilo swo lawula leswi n’wi byelaka xin’wana ni xin’wana lexi nga eku humeleleni, kambe wa tsandzeka ku yimisa xitimela!

Ha Yini Matshalatshala Ma Nga Humeleli?

Anakanya hi fektri leyikulu, leyi nga ni mufambisi la tikukumuxaka, la nga riki na mahanyelo lamanene, loyi a twaka n’wini wa yona a vula leswaku mufambisi loyi a nge tlakusiwi, kambe ematshan’weni ya sweswo u ta hlongoriwa etin’hwetini ti nga ri tingani. Hikwalaho ka ku hlundzuka ni lunya, u tirhisa mavunwa, ku ba mati ni tindlela hinkwato ta vunyoka-hansi leswaku a kucetela vatirhi vo hlayanyana leswaku va endla hasahasa. Va onha michini, swilo swi endliwa hi ku nonoka, va endla nhundzu leyi nga riki kahle—kambe va swi endla hi ndlela ya vukanganyisi leswaku va nga voniwi nandzu. Hi nkarhi lowu fanaka vatirhi vo tshembeka, hi ku ka va nga tivi leswi nga eku humeleleni, va ringeta ku lunghisa; kambe loko va ri karhi va ringeta hi matimba, swilo swi nyanya ku biha.

“Mufambisi” wo homboloka wa misava leyi u kunguhate hi ndlela leyi fanaka leswaku a lwisana ni vanhu ni misava. Kambe emhakeni leyi a hi fanelanga hi tshama hi nga ma “[tivi] makungu ya yena,” hikuva Bibele yi susa xifunengeto xa yena naswona yi paluxa vukarhi bya xivumbiwa lexi xa moya—Sathana Diyavulosi—ntsumi leyi sunguleke ku tikukumuxa ni ku navela ku gandzeriwa. (2 Vakorinto 2:11; 4:4) Xikwembu xi n’wi cukumetele ehandle ka ndyangu wa xona wa le tilweni ivi xi n’wi gwevela rifu.—Genesa 3:15; Varhoma 16:20.

Ku fana ni mufambisi wa fektri wo homboloka, “tata[na loyi] wa mavunwa” na yena u tirhisa tindlela to tala ta le xihundleni leswaku a humesa vukarhi bya yena. U venga Yehovha Xikwembu naswona u lava ku onha ntumbuluko wa Yena. (Yohane 8:44) Switirho swa matimba swa Sathana i ku hemba, makwanga, ku hlongorisa swilo leswi vonakaka ni tidyondzo leti onhaka ta vukhongeri. Hi ku tirhisa swilo leswi u ‘kanganyise misava hinkwayo’ ni ku endla leswaku vanhu—lava a va endleriwe ku va vahlayisi va misava—va va vaonhi va yona va tihanyi, entiyisweni i vadyondzisiwa va Nimrodo wa le nkarhini wa khale, “šihloti ša matimba e mahlweni ka Yehova.”—Nhlavutelo 12:9, 12; Genesa 1:28; 10:9.

Ntshembo Wun’we Lowu Tiyeke Wa Misava Ya Nsirhelelo

Hambiswiritano, matimba ya munhu ni yo tlula ya munhu lama lovisaka swilo leswi hanyaka swa koteka ku ma hlula. Muvumbi wa Matimba Hinkwawo wa swilo hinkwaswo leswi hanyaka a nga hi humesa exihuhurhini lexi xo biha, naswona u tshembise ku endla leswi hi ku tirhisa hulumendhe ya yena ya le tilweni. U tshembisa ku herisa vaonhi volavo lava herisaka misava. Hi khongelela wona loko hi ku: “A ku te ku fuma ka wena; ku rhandza ka wena a ku endliwe misaveni, tanihi loko ku endliwa tilweni.”—Matewu 6:9, 10; Nhlavutelo 11:18.

Xana u swi xiyile leswaku ku ta ka Mfumo ku fambisana ni ku endliwa ka ku rhandza ka Xikwembu emisaveni? Leswi swi vangiwa hi leswi Mfumo wa Xikwembu wu nga hulumendhe ehenhla ka misava. Naswona leswi wu nga mfumo, wu na hosi—Yesu Kreste, “Mufumi wa vafumi ni Hosi ya tihosi.” (Nhlavutelo 19:16) Nakambe wu ni vafumiwa. Entiyisweni, Yesu u te: “Ku katekile lavo rhula, hikuva va ta dya ndzhaka ya misava.” (Matewu 5:5) Ina, vanhu lava vo rhula hi vona vafumiwa va wona va laha misaveni, naswona hi ku pfuniwa hi Mfumo wa Xikwembu, va ta khathalela ndzhaka ya vona hi rirhandzu, va yi endla paradeyisi leyi ndlandlamukaka leyi khapakhapaka hi vutomi. Lexi tsakisaka, Strategy yi ri: “Vumundzuku bya vanhu ni ntumbuluko byi nga tiyisekisiwa ntsena hi loko vanhu hinkwavo vo tlhela va hanyisana kahle ni ntumbuluko.”

Matimu ni ku nga hetiseki ka vanhu swi kombisa leswaku “vanhu hinkwavo” namuntlha va nge pfuki va swi kotile ku “tlhela va hanyisana kahle” ni ntumbuluko, hikuva va honisa Yehovha. Entiyisweni, leswaku xi kombisa vuhava bya ku tifuma ka vanhu, lexi hi xin’wana xa swivangelo leswi endleke Xikwembu xi pfumelela misava leyi leswaku yi ya emahlweni nkarhi wo leha. Kambe ku nga ri khale, lava navelaka ku fuma ka Kreste va ta tiphina hi ku rhula ka xiviri. Esaya 11:9 yi tiyisa mhaka leyi, naswona yi kombisa xivangelo lexi endlaka leswaku ku va vanhu lava ntsena lava nga ta kota ku “hanyisana kahle” ni ntumbuluko: “Ku nga ka ku nga endliwi ŝo biha, ni ku onhiwa e nṭhav̌eni hikwayo le’yi kwetsimaka ya mina; hikuv̌a ku tiv̌a Yehova ku ta eneta misav̌a, tani hi leŝi mati ma funengetaka v̌uento bya lwandle.” (Xiitaliki i xerhu.) Ina, dyondzo ya Xikwembu i xilotlelo. Xana leswi a swi twali, hikuva i mani un’wana handle ka Muendli wa ntumbuluko la nga ni vutlharhi byo tano?

Ku vuriwa yini hi lava hambetaka va honisa Yehovha? Swivuriso 2:22 yi ri: “Kambe la’v̌o biha v̌a ta susiwa la misav̌eni.” Ina, lunya ra vona kumbe ku honisa ka vona ku ta koxa vutomi bya vona eka “nhlomulo lowukulu” lowu tshinelaka hi ku hatlisa—ndlela ya Xikwembu yo tirhisa vululami eka vanhu hinkwavo lava hi vutianakanyi va onhaka ntumbuluko wa xona ni ku wu tirhisa hi ndlela yo biha.—Nhlavutelo 7:14, NW; 11:18.

Xana wa swi lava ku hlanganyela eka nongonoko wo vuyetela misava? Wa komberiwa leswaku u dyondza leswi Xikwembu xi swi languteleke eka wena hi ku dyondza Bibele. Hi yona ntsena leyi nga ni matimba yo lulamisa mianakanyo ya wena leswaku yi pfumelelana ni ya Muvumbi. (2 Timotiya 3:16; Vaheveru 4:12) Ku engetela kwalaho, hi ku tirhisa leswi u swi dyondzaka, a wu nga vi muaki wo antswa sweswi ntsena kambe u ta tlhela u kombisa leswaku hakunene u muxaka wa munhu loyi Yehovha a nga ta n’wi nyika “misava leyintshwa,” leyi tshinelaka hi ku hatlisa.—2 Petro 3:13.

Vakandziyisi va magazini lowu kumbe vandlha leri nga ekusuhi na wena ra Timbhoni ta Yehovha ri ta swi tsakela ku ku pfuna hi dyondzo ya le kaya ya Bibele ya mahala kumbe hi tibuku tin’wana leti hlamuselaka timhaka leti loko u swi tsakela.