Mpfuno Eka Milenge Leyi Pandzaka

“MILENGE ya mina ya ndzi dlaya!” Swi le rivaleni leswaku marito lawa i xithathelo. Hambiswiritano, xiphiqo xa ku pandza ka milenge i xikulu swinene le United States lerova xi endla magidi ya vatshunguri va vuvabyi bya milenge leswaku va kota ku tihanyisa.

Endzhaku ka loko a kambisise vuhandzuri bya milenge byo tlula 2000 lebyi a byi endleke ku tlula malembe ya 14, Dok. Michael Coughlin, muhandzuri wa swirho leswi lamaleke, u endle vutshuburi lebyi hlamarisaka. U ri: “Lexi hlamarisaka, ndzi kume leswaku vuhandzuri byo tala byi endliwe eka vavasati.” Ha yini ku ri vavasati lava ngopfu-ngopfu va hlaseriwaka hi xiphiqo xa milenge?

Ku Ringeta Tintangu, Fexeni Ni Milenge

Nkambisiso wun’wana eka vavasati va 356 wu kume leswaku 9 eka 10 a va ambala tintangu leti hi xiringaniso a ti va manya swinene! Xiphiqo xin’wana xi vangiwa hi ndlela leyi tintangu ta vavasati ti endliwaka ha yona. Francesca Thompson, muhandzuri wa swirho leswi lamaleke wa hlamusela: “Vaendli va tintangu a va ha ri tirhisi endlelo ra ti-last ro larisa swirhendze ni ku anamisa emahlweni.”a

Xisweswo, loko va ringeta tintangu, vavasati vo tala va kuma leswaku loko emahlweni ti va ringana kahle, xirhendze xa vulula; kambe loko xirhendze xi va ringana, emahlweni ka manya. Van’wana va hlawula ta xirhendze lexi va ringanaka kambe leti manyaka emahlweni, tanihi leswi muxaka lowun’wana wu nga ha vangaka leswaku xirhendze xi huma loko va tlakusa nenge.

Ku sindzisa xiphemu xa le mahlweni xa nkondzo enhompfini ya ntangu leyi khumeke swi ni khombo. Kambe vaendli va tlakusa xirhendze xa ntangu hi tisentimitara ti nga ri tingani. Hambiloko ti tekiwa ti ri efexenini, tintangu ta xirhendze xo leha ti vavisa khudzu ra nenge, naswona ti susumeta nkondzo leswaku wu nghena enhompfini ya ntangu leyi kumbexana ana se yi khumeke swinene. Dok. David Garrett, mutshunguri wa vuvabyi bya milenge, u ri: “A ku na ntangu ya xirhendze xo leha leyi ku nga vuriwaka leswaku i yinene.” Van’wana va vula leswaku swirhendze swo leha eku heteleleni swi nga ha onha milenge, mahlakala, tinhlampfana, matsolo ni nhlana wa loyi a ti ambalaka. Nakambe ti nga ha komisa misiha ya nenge leswi nga endlaka switsutsumi hakanyingi swi vaviseka swinene.

Nenge wa wansati a wu wu toloveli kahle ntshikilelo lowu vaka na wona. Entiyisweni, endzhaku ka malembe yo tala emahlweni ka nenge ku tala ku ya ku ndlandlamuka—ni loko munhu se a kurile. Kambe a swi tano hi xirhendze. Dok. Thompson u ri: “Xirhendze xi ni rhambu rin’we ntsena, naswona xi tshama xi larile hilaha a xi ri hakona loko a ri ni malembe ya 14 hambiloko se munhu a ri ni malembe ya 84.” Leswi swi endla leswaku swi tika swinene eka wansati ku kuma ntangu leyi n’wi ringanaka kahle ku suka exirhendzeni ku ya fika eswikunwanini.

Switsundzuxo Malunghana Ni Ku Xava

Leswi xivumbeko ni fexeni ya tintangu ta vona swi va karhataka, xana vavasati va nga ku sivela njhani ku pandza ka milenge? Ntlhantlho wu sungula kwale xitolo xa tintangu. Vatshila van’wana va ringanyeta swilo leswi landzelaka:

● Xava tintangu loko siku ri ya eku heleni, loko milenge ya wena yi kukumukilenyana.

● Ringeta tintangu hatimbirhi—hayi yin’we ntsena.

● Tiyiseka leswaku xirhendze xi ku ringana kahle ni leswaku ku leha, ku anama ni ku tlakuka ka nhompfu ya ntangu ku kule ku ringana.

● Xiyisisa loko xitolo xi ri ni khapete leyi vempfamaka, leyi nga endlaka leswaku hambi ku ri tintangu leti nga ku ringaniki kahle ti languteka ti ri kahle hi nkarhinyana wolowo.

● Papalata tintangu to hatima ngopfu leti endliweke hi dzovo leri tiyeleke ngopfu kumbe leti endliweke hi dzovo leri nga riki ra xiviri. Ku hambana ni dzovo ro olova kumbe leri nga pholichiwiki, madzovo yo tano a ma petseki loko u ri karhi u famba.

● Loko u xava tintangu leti nga ni swirhendze swo leha, ringeta ku andlalela madzovo man’wana endzeni. Ambala tintangu ta swirhendze swo leha nkarhinyana wo karhi, kutani u cinca u ambala leti nga ni swirhendze swo koma hi siku rin’we.

Ku engetela eka leswi nga laha henhla, minkarhi hinkwayo tsundzuka leswaku tintangu ti fanele ti ku ringana loko u ti xava. Ku hambana ni langutelo leri tolovelekeke, a ti nge tipfulekeli hi ku famba ka nkarhi. Dok. Coughlin wa tsundzuxa: “U nga tshuki u pfumelela muxavisi a ku khorwisa leswaku ntangu leyi ku vavisaka yi ta ku ringana loko se yi pfulekile. Lexi nga ta vaviseka i nenge wa wena.”

Kambe ku vuriwa yini hi loko u boheka ku xava leti manyaka emahlweni kambe leti nga ni xirhendze lexi ku ringanaka kahle kumbe leti ku ringanaka kahle emahlweni kambe ti ri ni xirhendze lexi vululaka? Dok. Annu Goel, mutshunguri wa vuvabyi bya milenge, u ri u fanele u tiendlela xiboho malunghana ni leti nga ta ku olovela ku ti lulamisa. U ri: “Ku ni tindlela timbirhi to endla leswi. Xo sungula u nga xava tintangu leti anameke ku ringana emahlweni ivi u nghenisa swiponci leswi nga ta endla leswaku xirhendze xi ku ringana. . . . Ndlela ya vumbirhi i ku xava tintangu leti nga ni xirhendze lexi ku ringanaka kambe u rhanga u ti tsanyula emahlweni. Kambe hi ntolovelo leswi swi tirha eka tintangu leti endliweke hi dzovo ntsena.”

Tanihi leswi vavasati vo tala va fambaka kwalomu ka 15 wa tikhilomitara hi siku, swi ta va swinene loko va kambisisa tintangu ta vona. Hilaha magazini wa American Health wu vulaka hakona, “hi ku anakanyela milenge ya wena hi vukheta lebyikulu—ngopfu-ngopfu hi ku ambala tintangu leti ku ringanaka—u nga sivela swiphiqo swo tala swa milenge leswaku swi nga humeleli.”

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Box on page 26]

Swiphiqo Swa Milenge Leswi Tolovelekeke Swa Mune

Matshumba. Tshumba i bundzu leri nga ehansi ka khudzu. Loko u nga lo tswariwa na wona, matshumba ma nga ha vangiwa hi tintangu leti ku manyaka kumbe leti nga ni swirhendze swo leha. Ku ma kufumeta kumbe ku tirhisa ayisi ku nga ma horisa swa nkarhinyana, kambe vuhandzuri bya laveka leswaku ku susiwa tshumba.

Swikunwana swo goveka. Swikunwana swo goveka swi nga ha vangiwa hi tintangu leti manyaka swinene emahlweni ka nkondzo. Vuhandzuri byi nga ha laveka leswaku ku lulamisiwa vulema lebyi.

Mbhonya. I tindhawu to kukumuka eswikunwanini, leti vangiwaka hi ku khuhliwa ni ku manyiwa, minkarhi yin’wana hi ku ambala tintangu to lala ngopfu. Mintsembyana leyi endliwaka ekaya yi nga ha nyikela mpfuno wa nkarhinyana, kambe vuhandzuri hi ntolovelo bya laveka leswaku ku tshunguriwa swikunwana leswi lamaleke leswi vangaka nkhuhlano.

Ku gwanya. Nhlonge yo tsindziyela, leyi feke yi sirhelela nkondzo leswaku wu nga khuhleki hi ku phindha-phindha. Ku yi loveka ematini yo kufumela lama cheriweke munyu wa Epsom ku nga ha yi olovisa. Kambe u nga ringeti ku tsema nhlonge leyi, hikuva sweswo swi nga ha vanga vuvabyi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck