Ku Dyondza Ku Hambana Ni Vana Va Wena

“KUKOTISA misev̌e e v̌okweni ra nhenha, v̌ana v̌a v̌untŝha v̌a tano,” ku tsale mupisalema wa le Bibeleni. (Pisalema 127:4) A swi tiendlekeli leswaku nseve wu fika laha wu faneleke wu fika kona. Wu fanele wu copiwa hi vukheta. Hilaha ku fanaka, vana a va nge yi fikeleli pakani ya ku va vatswatsi lava nga ni vutihlamuleri handle ka nkongomiso wa vatswari. “Dyonḍisa džaha e ndleleni leyi a fanelaka ku famba ha yona,” ku khutaza Bibele, naswona “ni loko a dyuhele a nga ka a nga hambuki.”—Swivuriso 22:6.

Ku tshika ku titshega hi vatswari loko wa ha ri xihlangi ni ku hundzukela eka ntshunxeko wa vutswatsi a swi nge tiendlekeli hi ku tsopeta ka tihlo. Kutani ke, xana vatswari va fanele va sungula rini ku letela vana va vona leswaku va kota ku tiendlela swilo? Muapostola Pawulo u tsundzuxe jaha leri vuriwaka Timotiya: “Ku sukela loko wa ha ri ricece u tive matsalwa yo kwetsima, lawa ma swi kotaka ku ku tlharihisa leswaku u ta pona hi ripfumelo mayelana na Kreste Yesu.” (2 Timotiya 3:15) Anakanya hi mhaka leyi, mana wa Timotiya u sungule ku n’wi nyika ndzetelo wa moya loko a ha ri ricece!

Kutani ke, loko ticence ti vuyeriwa hi ndzetelo wa moya, xana a swi twali leswaku vana va fanele ku nyikiwa ndzetelo lowu nga ta va hlomisela ku va vatswatsi hi ku hatlisa hilaha swi nga kotekaka hakona? Ndlela yin’wana ya ku endla leswi i ku va dyondzisa ku byarha vutihlamuleri ni ku tiendlela swiboho.

Ku Dyondzisa Vana Ku Byarha Vutihlamuleri

Xana u nga va khutaza njhani vana va wena ku byarha vutihlamuleri? Jack na Nora, mpatswa lowu tekaneke va tsundzuka swin’wana malunghana ni n’wana wa vona wa nhwanyana: “A nga si swi kota ni ku famba, u dyondze ku teka masokisi kumbe swilo leswitsongo a swi yisa kamareni leri a etlelaka eka rona ivi a swi veka eka dirowara leyi faneleke. U dyondze ni ku veka swilo swo tlangisa kun’we ni tibuku endhawini ya tona.” Lawa i masungulo lama nga nyawuriki, kambe n’wana a ri karhi a dyondza ku endla swiboho leswi faneleke.

Loko n’wana a ri karhi a kula, kumbexana a nga ha byarhisiwa vutihlamuleri lebyikulunyana. Hikwalaho Abra na Anita va pfumelele n’wana wa vona ku fuwa mbyana. N’wana loyi a ri ni vutihlamuleri bya ku khathalela mbyana leyi, naswona a tlhela a humesa ni swimalana swa yena leswaku yi wundliwa. Ku letela vana leswaku va hanya hi ku pfumelelana ni vutihlamuleri bya vona swi lava ku lehisa mbilu. Kambe i swa nkoka naswona swi hoxa xandla eku kuleni ka mintlhaveko ya vona.

Swintirhwana swa le kaya swi pfula ndlela yin’wana leyinene yo dyondzisa vana ku byarha vutihlamuleri. Vatswari van’wana va tshikisa vana va vona ku endla mintirho ya le kaya, ku tirha na vona va swi teka tanihi xiphiqo ematshan’weni ya ku swi teka tanihi mpfuno. Van’wana va gimeta hi ku vula leswaku vana va vona va fanele ‘va hanya vutomi byo antswa ku tlula leswi vona va hanyiseke swona loko va ha ri vatsongo.’ Leyi i mianakanyo leyi hoxeke. Matsalwa ma ri: “Loko munhu a lema nandza wakwe ku sukela evuntshweni, evuton’wini byakwe lebyi landzelaka u ta va la nga nkhensiki.” (Swivuriso 29:21, NW) Entiyisweni mongo wa tsalwa leri wu kombetela eka vana. Swa vavisa loko muntshwa a sungula ku va ntswatsi la nga tiviki ku ‘nkhensa’ kambe a tlhela a nga swi koti ku endla hambi ku ri swintirhwana swa le kaya.

Vantshwa eminkarhini ya Bibele hi ntolovelo a va averiwa swintirhwana swa le kaya. Hi xikombiso, loko a ha ri ni malembe ya 17, muntshwa Yosefa u hoxe xandla eku riseni ka mintlhambi ya ndyangu wa ka vona. (Genesa 37:2) Lowu a wu nga ri ntirho lowutsongo tanihi leswi mintlhambi ya tata wakwe a yi ri yikulu. (Genesa 32:13-15) Ku tsundzuka leswaku Yosefa u ve murhangeri wa mavuthu la nga ni vurhena, a swi kanakanisi leswaku ndzetelo wa le vutsongwanini, wu n’wi pfunile swinene eku cinceni ka vumunhu bya yena hi ndlela leyinene. Hilaha ku fanaka, Davhida, loyi a ta va hosi ya Israyele enkarhini lowu taka, a a byarhisiwe ku risa mintlhambi ya ndyangu wa ka vona loko a ha ri muntshwa.—1 Samuwele 16:11.

Hi yihi dyondzo leyi vatswari va yi kumaka namuntlha? Nyikani vana va n’wina swintirhwana swa le kaya leswi faneleke. Hi ku famba ka nkarhi, hi ku endla matshalatshala ni ku lehisa mbilu, mi nga dyondzisa vana va n’wina leswaku va pfuna eku basiseni, eku swekeni, ku basisa rivala, ku hlayisa muti ni movha. I ntiyiso, swo tala swi titshege hi vukulu ni vuswikoti bya n’wana. Kambe, hambi ku ri vana lavatsongo va nga ha ‘pfuna Papa leswaku a lunghisa movha’ kumbe ku ‘pfuna Mama ku sweka swakudya.’

Nakambe ku dyondzisa vana swintirhwana swa le kaya swi lava leswaku vatswari va nyika vana va vona nyiko ya risima swinene—nkarhi wa vona. Mpatswa wun’wana lowu tekaneke lowu nga ni vana vambirhi, wu vutisiwe xihundla xa ku letela vana hi ndlela leyi humelelaka. Wu hlamule wu ku: “Mhaka leyikulu i nkarhi!”

Ndzayo Ya Rirhandzu

Loko vana va endla mintirho ya vona kahle, kumbexana loko va tikarhatela ku endla tano, va khutaze hi musa ni ku va bumabumela hi mbilu hinkwayo! (Ringanisa Matewu 25:21.) Kavula, a swi talanga leswaku vana va endla mintirho ya vona tanihi munhu lonkulu. Kutani loko vana va pfumeleriwa ku tiendlela swiboho, hakanyingi va ta endla swihoxo. Kambe papalata ku xopaxopa! Xana wena tanihi munhu lonkulu a wu si tshama u endla swihoxo? Kutani ke, ha yini u nga lehisi mbilu loko vana va wena va endla swihoxo? (Ringanisa Pisalema 103:13.) Amukela swihoxo. Swi teke tanihi xiphemu xa dyondzo.

Vatsari va tibuku, Michael Schulman na Eva Mekler va ri: “Vana lava khomiwaka kahle a va chavi leswaku va ta xupuriwa loko va tiendlela xiboho xo endla swo karhi leswi faneleke.” Hambiswiritano, “vana lava khomiwaka hi tihanyi kumbe lava nga ni vatswari va lunya va chava ku endla nchumu wun’wana ni wun’wana lowu humaka embilwini, hambi loko ku ri ku endla swilo leswinene, hikuva va chava leswaku vatswari va vona va ta va vona nandzu eka leswi va swi endleke ivi va va holovela kumbe ku va xupula.” Nhlamuselo leyi yi pfumelelana ni xitsundzuxo xa Bibele eka vatswari: “Mi nga dyisi vana va n’wina mbitsi, leswaku va nga heli mbilu.” (Vakolosa 3:21) Hikwalaho loko n’wana a nga koti ku fikelela leswi a languteriweke ku endla swona, ha yini u nga n’wi bumabumeli hikwalaho ka leswi a tikarhateke? N’wi khutaze leswaku a antswisa enkarhini lowu taka. N’wi byele leswaku ku kula ka yena i xihlovo xa ntsako eka wena. N’wi byele ndlela leyi u n’wi rhandzaka ha yona.

Kavula, minkarhi yin’wana ndzayo ya laveka. Leswi swi nga ha laveka ngopfu emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, laha vantshwa va lwelaka ku tiva vumunhu bya vona ni ku lava ku tekiwa hi ku ya hi leswi va nga xiswona. Hikwalaho i vutlhari ku va vatswari va twisisa matshalatshala yo tano ya ku tilavela ntshunxeko ni ku kombisa ku anakanyela ematshan’weni ya ku va minkarhi hinkwayo va swi teka tanihi ndlela ya ku xandzuka.

I ntiyiso leswaku vantshwa va ni mboyamelo wa ku endla swilo hikwalaho ka nyanyuko kumbe ku hlakulela “ku navela loku fambisanaka ni vuntshwa.” (2 Timotiya 2:22) Hikwalaho ku tsandzeka ku veka swipimelo eka mikhuva ya vuntshwa swi nga onha mintlhaveko ya n’wana; u ta tsandzeka ku dyondza ku tikhoma ni ku antswisa vumunhu byakwe. Bibele ya tsundzuxa: “Wanḍisanyana l’a tifumaka, o khomisa mana wa yena e tingana.” (Swivuriso 29:15) Kambe ndzayo leyinene, leyi nyikeriwaka hi rirhandzu, i ya risima naswona yi pfuna muntshwa leswaku a lunghekela ku langutana ni swilaveko kun’we ni mintshikilelo ya loko munhu a kurile. Bibele ya khutaza: “L’a pfumataka ṅwana wa yena e nhonga, o ṅwi v̌engile, kambe l’a ṅwi ranḍaka a ṅwi laya.” (Swivuriso 13:24) Hambiswiritano, tsundzuka leswaku xikongomelo xa ndzayo i ku dyondzisa ni ku letela—ku nga ri ku xupula. Kumbexana emhakeni leyi, “nhonga” yi kombetela eka nhonga leyi a yi tirhisiwa hi varisi ku byisa mintlhambi ya vona. (Pisalema 23:4) Yi fanekisela nkongomiso wa rirhandzu—hayi tihanyi.

Dyondzo Ya Vutomi

Nkongomiso wa vatswari wa laveka swinene loko swi ta eka dyondzo ya n’wana. Tikarhatele dyondzo ya n’wana wa wena. N’wi pfune ku hlawula tidyondzo leti faneleke ta xikolo ni ku endla swiboho leswi tiyeke malunghana ni dyondzo yihi na yihi yo engetela loko yi laveka.a

Kavula, dyondzo ya nkoka ku tlula hinkwato i dyondzo ya moya. (Esaya 54:13) Vana va lava mimpimanyeto ya Xikwembu leswaku va kota ku hanya loko va kurile. “Matimba ya vona ya ku twisisa” ma fanele ku leteriwa. (Vaheveru 5:14) Vatswari va nga va pfuna swinene emhakeni leyi. Mindyangu ya Timbhoni ta Yehovha ya khutaziwa leswaku yi va ni dyondzo ya Bibele ya nkarhi na nkarhi swin’we ni vana. Hi ku landzela xikombiso xa mana wa Timotiya, loyi a n’wi dyondziseke Matsalwa ku sukela loko a ha ri ricece, hilaha ku fanaka vatswari lava nga Timbhoni va dyondzisa vana va vona lava ha riki vatsongo.

Mutswari la nga un’we la vitaniwaka Barbara, u endla leswaku dyondzo ya Bibele yi va leyi tsakisaka eka vana vakwe. “Madyambu wolawo ndza tiyiseka leswaku ndzi nyika vana swakudya swo nandziha, ku katsa ni switshongo leswi va swi rhandzaka. Ndzi va tlangela tikhasete ta Kingdom Melodies leswaku va ta va exiyin’weni lexinene. Kutani endzhaku ka xikhongelo xo pfula, hakanyingi hi dyondza magazini wa Xihondzo xo Rindza. Kambe loko ku ri ni xilaveko xo hlawuleka, ndzi tirhisa tibuku to tanihi leyi nge Swivutiso Leswi Vantshwa Va Swi Vutisaka—Tinhlamulo Leti Tirhaka.”b Hi ku ya hi Barbara, ku dyondza Bibele swi pfuna vana va yena leswaku va “twisisa ndlela leyi Yehovha a langutaka swilo ha yona.”

Ina, ku hava nyiko leyikulu leyi nga ha nyikiwaka n’wana ku tlula vutivi ni ku twisisa Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele. Yi nga “tlharihisa v̌ariv̌ali, ni ku nyika la’v̌antŝha e ku tiv̌a ni ku anakanya.” (Swivuriso 1:4) Loko a hlome hi ndlela yoleyo, muntshwa la kuleke wa swi kota ku langutana ni swiphiqo ni swiyimo leswintshwa.

Hambiswiritano, loko vana va famba swi vanga ku cinca lokukulu evuton’wini bya vatswari vo tala. Ndlela leyi va nga langutanaka ni ku sala ni muti loko vana va hume miti ya vona yi hlamuseriwa exihlokweni xa hina lexi landzelaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Blurb on page 22]

“Vana lava khomiwaka hi tihanyi kumbe lava nga ni vatswari va lunya va chava ku endla nchumu wun’wana ni wun’wana lowu humaka embilwini, hambi ku ri ku endla swilo leswinene, hikuva va chava leswaku vatswari va vona va ta va vona nandzu eka leswi va swi endleke ivi va va holovela kumbe ku va xupula.”—Bringing Up a Moral Child, ya Michael Schulman na Eva Mekler

[Box on page 22]

Vatswari Lava Nga Voxe—Xiphiqo Xa Ku Langutana Ni Ku Hambana Ni Vana Va Vona

Mutswari la nga yexe la vitaniwaka Rebecca u ri: “Swa tika swinene eka vatswari lava nga voxe ku hambana ni vana va vona. Loko hi nga xiyaxiyi, hakanyingi hi va sirhelela ku tlula mpimo ni ku va lema.” Buku leyi nge Xihundla Xa Ntsako eNdyangwini,c matluka 106-7, yi nyikela swiringanyeto leswi swa nkoka:

“I nchumu wa ntumbuluko leswaku vatswari lava nga voxe va va ekusuhi ni vana va vona, kambe ku fanele ku xiyiwa leswaku mindzilakana leyi Xikwembu xi yi vekeke exikarhi ka vatswari ni vana yi nga tshuki yi tluriwa. Hi xikombiso, ku nga ha va ni swiphiqo leswikulu loko manana la nga yexe o langutela leswaku n’wana wakwe wa xinuna a byarha vutihlamuleri bya nhloko ya ndyangu kumbe a byela n’wana wakwe wa xisati swihundla leswi nga fanelangiki, a tikisela nhwanyana loyi hi ku n’wi byela swiphiqo swakwe leswikulu. Ku endla tano a swi fanelanga, swi vanga ntshikilelo naswona nkarhi wun’wana swi nga pfilunganya n’wana.

“Tiyisekisa vana va wena leswaku wena, tanihi mutswari, u ta va khathalela—hayi leswaku vona va khathalela wena. (Ringanisa 2 Vakorinto 12:14.) Minkarhi yin’wana, u nga ha lava xitsundzuxo kumbe u nga ha lava nseketelo wo karhi. Yana eka vakulu va Vukreste kumbexana eka vavasati lava wupfeke va Vukreste, ku nga ri eka vana va wena lava ha riki vatsongo.—Tito 2:3.”

Loko vatswari lava nga voxe va simeka swipimelo leswi faneleke ni ku hlayisa vunghana lebyinene ni vana va vona, hi ntolovelo swa olova ku hambana na vona.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]

Vuleteri lebyinene byi pfuna vana leswaku va va vatswatsi lava byarhaka vutihlamuleri bya vona hi ndlela leyinene

[Swifaniso leswi nga eka tluka 24]

Dyondzo ya ndyangu ya Bibele yi nga nyika vana vutlharhi lebyi lavekaka leswaku va kota ku langutana ni vutomi loko va kurile