Vantshwa Va Vutisa . . .

Ku Vuriwa Yini Hi Ku Tinyungubyisa Ka Rixaka?

“Un’wana wa vanghana va mina va le xikolweni, minkarhi hinkwayo u vulavula hi rixaka ni muhlovo wa nhlonge ya vanhu,” ku vilela Tanya la nga ni malembe ya 17 hi vukhale. “Emabulweni ya yena yo tala, u vula leswaku yena i munhu wa nkoka ku tlula vona.”

I SWA ntumbuluko ku va munhu a tinyungubyisa hi ndyangu wa ka vona, ndhavuko, ririmi kumbe ndhawu leyi a velekeriweke eka yona. Muntshwa la vuriwaka Phung la nga ni malembe ya 15 hi vukhale u ri: “Ndzi Muvietnam, naswona ndza tinyungubyisa hi ndhavuko wa ka hina.”

Hambiswiritano, hakanyingi ku tinyungubyisa ka rixaka ku fambisana ni xihlawuhlawu. Ku tinyungubyisa ku nga va khensa leyi onhaka vuxaka hambiloko ku funengetiwe hi vunene lebyi khubumetiweke hi nkumba wa vukanganyisi. Yesu Kreste u te: “Nomu wu vulavula leswi mbilu yi taleke swona.” (Matewu 12:34) Langutelo leri dzimeke timitsu ra ku tivona—kumbe ku langutela van’wana ebodlheleni—hakanyingi swa endleka ri humela erivaleni, ra khunguvanyisa naswona ra vavisa.

Minkarhi yin’wana ku tinyungubyisa ka rixaka ku vanga madzolonga. Emalembeni ya sweswinyana ku vange tinyimpi, madzolonga ni ku halata ngati hi ku “dlayeteriwa ka rixaka.” Hambiswiritano, a swi bohi leswaku u vona ku halatiwa ka ngati hikwalaho ka ku lava ku tiva vubihi bya ku tinyungubyisa ka rixaka. Hi xikombiso, xana a wu swi voni swikombiso swa kona exikolweni, entirhweni kumbe laha u tshamaka kona? “Ina, swi tano,” ku hlamusela muntshwa wa Mukreste la vitaniwaka Melissa. “Van’wana va vanghana va mina va le xikolweni va hlekula vana lava nga swi kotiki ku vula marito ya ririmi rimbe hi ndlela leyi faneleke naswona va vula leswaku vona va antswa ku tlula vana lava.” Hilaha ku fanaka Tanya u ri: “Exikolweni ndzi twe vana va byela van’wana hi ku kongoma va ku: ‘Ndza antswa ku tlula wena.’” Eka nkambisiso wun’wana wa le United States, kwalomu ka hafu ya lava ku burisaniweke na vona, va langutane ni muxaka wo karhi wa xihlawuhlawu elembeni leri hundzeke. “Ku holova loku vangiwaka hi ku hambana ka tinxaka i mhaka leyi nga erivaleni exikolweni,” ku vula muntshwa la vitaniwaka Natasha.

A hi nge u tshama etikweni kumbe endhawini leyi vanhu va rhurhelaka ka yona hi vunyingi, ivi ku va ni ku cinca lokukulu exikolweni xa n’wina, endhawini ya ka n’wina kumbe evandlheni ra Vukreste. Xana leswi swa ku karhatanyana? Kumbexana xiphiqo ku nga ha va ku ri ku tinyungubyisa ka rixaka loku nga kona emianakanyweni ya wena loku u nga ku xiyiki.

Ku Tinyungubyisa Lokunene A Ku Fani Ni Loko Biha

Xana leswi swi vula leswaku ku tinyungubyisa i nchumu wo biha lowu hi wu kumeke hi ndzhaka? A swi tano. Bibele yi kombisa leswaku a swi bihanga ku tinyungubyisa hi ndlela leyinene. Loko muapostola Pawulo a tsalela Vakreste va le Tesalonika, u te: “Hina ha tinyungubyisa ha n’wina exikarhi ka mavandlha ya Xikwembu.” (2 Vatesalonika 1:4) Hilaha ku fanaka, ku tixixima swi fanerile naswona swi tolovelekile. (Varhoma 12:3) Hikwalaho a swi bihanga ku va munhu a tinyungubyisanyana hi rixaka ra ka vona, ndyangu, ririmi, muhlovo kumbe ndhawu leyi a velekeriweke eka yona. Entiyisweni Xikwembu a xi swi lavi leswaku hi khomiwa hi tingana hikwalaho ka swilo swo fana ni leswi. Loko muapostola Pawulo a ehleketeleriwe ku va nsulavoya ya Muegipta, a nga kanakananga ku vula a ku: “Entiyisweni, ndzi Muyuda wa le Tarso eKilikiya, muaki emutini lowu xiyekaka.”—Mintirho 21:39.

Hambiswiritano, ku tinyungubyisa ka rixaka ku bihile loko ku byala moya wa ku tivona kumbe loko ku endla leswaku munhu a langutela van’wana ehansi. Bibele yi ri: “Ku tšhav̌a Šikwembu i ku v̌enga ŝo biha. Nḍi v̌enga manyunyu, ni ku tiḍunisa, ni ku famba lo’ko biha, ni nomu wo homboloka.” (Swivuriso 8:13) Naswona Swivuriso 16:18 yi ri: “Ku tikurisa ku rangela ku lov̌a, ku tiḍunisa ku rangela ku wa.” Hikwalaho Xikwembu xa swi venga loko munhu a tinyungubyisa hi ku anakanya leswaku yena i munhu wa rixaka ra xiyimo xa le henhla.—Ringanisa Yakobo 4:16.

Masungulo Ya Ku Tinyungubyisa Ka Rixaka

I yini lexi endlaka leswaku vanhu va tivona hikwalaho ka rixaka ra vona? Buku leyi nge Black, White, Other, ya Lise Funderburg yi ri: “Eka vanhu vo tala, langutelo ra vona ro sungula (ni leri dzimeke timitsu) ra rixaka ri byariwa hi vatswari ni ndyangu.” Lexi vavisaka, hakanyingi malangutelo man’wana lama byariwaka hi vatswari van’wana a hi manene kumbe ma hume endleleni. Vana van’wana va byeriwa hi ku kongoma leswaku vanhu va rixaka ra ka vona i va xiyimo xa le henhla ni leswaku vanhu va tinxaka tin’wana a va fani na vona kumbe i vanhu lava nga pfuniki nchumu. Hambiswiritano, hakanyingi vana va vona vatswari va vona va nga ri na mhaka na vona vanhu va tinxaka tin’wana. Leswi na swona swi nga va ni nkucetelo wo biha emianakanyweni ya vana. Minkambisiso yi kombisa leswaku hambiloko vana va tlulane milenge ni vatswari va vona etimhakeni ta maambalelo kumbe vuyimbeleri, vana vo tala va pfumelelana ni vatswari va vona loko swi ta emhakeni ya rixaka.

Langutelo ro biha malunghana ni rixaka nakambe ri nga vangiwa hi ndlela leyi munhu a angulaka ha yona eka ntshikilelo ni ku khomiwa hi ndlela yo biha. (Eklesiasta 7:7) Hi xikombiso, vadyondzisi va vula leswaku vana lava vuriwaka leswaku i vana va vanhu va swiyimo swa le hansi hakanyingi a va tixiximi. Eka matshalatshala ya vona ya ku ringeta ku lulamisa timhaka, vadyondzisi van’wana va sungule tidyondzo ta xikolo leti dyondzisaka vana matimu ya rixaka ra ka vona. Lexi hlamarisaka, vaxopaxopi va vula leswaku leswi swi nyanyisa ku tinyungubyisa ka rixaka loku tswalaka xihlawuhlawu.

Leswi munhu swi n’wi humeleleke evuton’wini swi nga ha hoxa xandla eku sunguleni ka malangutelo yo biha hi rixaka. Ku holova ni munhu wa rixaka rin’wana ku nga ha susumetela munhu ku anakanya leswaku vanhu hinkwavo va rixaka rero va siringa kumbe va ni xihlawuhlawu. Ku nga ha va ni langutelo ro biha loko swihaxa mahungu swi haxa ngopfu madzolonga ya tinxaka, tihanyi ta maphorisa, ku macha kumbe loko swi paluxa tinxaka tin’wana hi ndlela yo biha.

Ku Tinyungubyisa Ka Rixaka Loku Nga Riki Na Xisekelo

Ku vuriwa yini hi leswi vanhu van’wana va vulaka leswaku rixaka ra ka vona ri ni mfanelo ya ku tinyungubyisa ku tlula tinxaka tin’wana? Mianakanyo ya leswaku vanhu va nga hambanisiwa hi ku ya hi tinxaka to hambana-hambana a yi twali. Xihloko xin’wana xa Newsweek xi vikile: “Vativi va sayense lava kambisiseke mhaka leyi, mhaka ya rixaka i mianakanyo leyi kanganyisaka leyi endlaka leswaku swi nga koteki ku endla matshalatshala lamakulu yo nyikela nhlamuselo leyi twalaka.” I ntiyiso leswaku ku nga ha va ni ku “hambana loku xiyekaka ka muhlovo wa nhlonge, ku languteka ka misisi ni xivumbeko xa mahlo ya munhu kumbe nhompfu.” Hambiswiritano, Newsweek yi vule leswaku “ku hambana loku a ku pfuni nchumu—hambiloko va wa va pfuka, entiyisweni vativi va sayense a va ku kumi ku hambana lokukulu loku hambanisaka rixaka ro karhi eka rin’wana. . . . Mhaka ya nkoka hi leswaku vativi va sayense vo tala lava kambisisaka timhaka leti, va vula leswaku rixaka ko va ‘mianakanyo ya vanhu’—leyi [thyakeke] leyi hlanganeke ni xihlawuhlawu, vukholwa-hava ni ntsheketo.”

Hambiloko vativi va sayense va nga kuma ku hambana ko karhi exikarhi ka tinxaka, ku anakanya leswaku ku ni rixaka leri “tengeke” i ku tixisa. The New Encyclopædia Britannica yi ri: “Ku hava tinxaka ta vanhu leti tengeke; tinxaka hinkwato leti nga kona sweswi ti hlangane hi ku helela.” Ku nga khathariseki leswaku xiyimo hi xihi, Bibele yi dyondzisa leswaku Xikwembu “hi munhu un’we xi endle matiko hinkwawo ya vanhu.” (Mintirho 17:26) Ku nga khathariseki muhlovo wa nhlonge, ku languteka ka misisi kumbe swivumbeko swa nghohe, kahle-kahle ku ni rixaka rin’we ntsena—rixaka ra vanhu. Vanhu hinkwavo va fana hikwalaho ka leswi va humaka eka kokwana wa hina Adamu.

Vayuda va khale a va ma tiva kahle masungulo lama fanaka ya tinxaka hinkwato ta vanhu. Hambiswiritano, hambiloko van’wana va hundzuke Vakreste, van’wana a va ha namarhela mianakanyo ya leswaku vona i vanhu va nkoka ku tlula vanhu lava nga riki Vayuda—ku katsa ni vapfumeri-kulobye lava nga riki Vayuda! Muapostola Pawulo u herise mianakanyo ya ku tinyungubyisa ka rixaka hi ku vula marito lawa, tanihi laha ma tsariweke hakona eka Varhoma 3:9: “Vayuda ni Magriki hinkwawo va le hansi ka xidyoho.” Hikwalaho ku hava rixaka leri nga tinyungubyisaka hi ku vula leswaku ri ni vuxaka byo hlawuleka ni Xikwembu. Entiyisweni, swi nga koteka ntsena hi ku va ni ripfumelo eka Yesu Kreste leswaku vanhu va va ni vuxaka ni Xikwembu. (Yohane 17:3) Naswona i ku rhandza ka Xikwembu leswaku “vanhu va mixaka hinkwayo va ponisiwa naswona va fikelela vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso.”—1 Timotiya 2:4.

Ku va u anakanya leswaku vanhu va tinxaka hinkwato va ringana emahlweni ka Xikwembu ku nga ha hoxa xandla swinene eka ndlela leyi u titekaka ha yona swin’we ni vanhu van’wana. Ku nga ku susumetela ku khoma van’wana hi ndlela leyi xiximekaka naswona hi xichavo, ku tlangela ni ku tsakela ku hambana-hambana ka vona. Hi xikombiso, Melissa, muntshwa la boxiweke eku sunguleni, a nga yimi na vona vanghana vakwe va le xikolo lava hlekulaka vantshwa lava nga swi kotiki ku vula marito ya ririmi rimbe hi ndlela leyi faneleke. U ri: “Hi ku ya hi mina vanhu lava vulavulaka tindzimi timbirhi va tlharihile. Hambileswi ndzi swi navelaka ku vulavula ririmi rin’wana, ndzi kota ku vulavula rin’we ntsena.”

Nakambe tsundzuka leswaku, loko vanhu va rixaka ni ndhavuko wa ka n’wina va ri na swona leswi va nga tinyungubyisaka ha swona, hikwalaho swi tano ni le ka vanhu va tinxaka letin’wana. Naswona hambileswi swi nga swinene ku tinyungubyisanyana hi ndhavuko wa ka n’wina ni leswi endliweke hi vakokwana wa wena, swa tsakisa swinene ku tinyungubyisa hi leswi endliweke hi wena hi ku va u endle matshalatshala ni ku tirha hi matimba! (Eklesiasta 2:24) Entiyisweni ku ni nchumu wun’wana lowu Bibele yi ku khutazaka ku tinyungubyisa ha wona. Tanihi laha swi vekiweke hakona eka Yeremiya 9:24, Xikwembu hi xoxe xi ri: “Kambe l’a tiḍunisaka a a tiḍunisele mhakeni leyi: hi leŝaku o ni ku twisisa ni v̌utlhari bya ku nḍi tiv̌a, hikuv̌a hi mina Yehova.” Xana u nga tinyungubyisa hi sweswo?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Ku tiva langutelo ra Xikwembu hi rixaka ra vanhu swi hi pfuna ku tsakela ku va ni vanhu va tinxaka tin’wana