Vakreste Ni Xihlawuhlawu

HI MUYIMERI WA XALAMUKA! EINDIA

I YINI lexi taka emianakanyweni ya wena loko u twa xiga lexi nge “mafambiselo ya xihlawuhlawu”? Kumbexana u anakanya hi India swin’we ni vanhu va timiliyoni lava nga hava ntlawa lowu va welaka eka wona—ku nga vanhu lava lan’wiweke. Hambileswi mafambiselo ya xihlawuhlawu ma nga xiphemu xa vukhongeri bya Mahindu, Mahindu lama laveke leswaku ku va ni ku cinca ma lwele ku herisa vuyelo lebyi xi nga na byona eka vanhu lava nga ni xiyimo xa le hansi ni lava lan’wiweke. Malunghana ni mhaka leyi, a wu ta ku yini loko a wu lo twa leswaku mafambiselo ya xihlawuhlawu ma kona hambi ku ri etikerekeni leti vulaka leswaku i ta Vukreste?

Ndlela Leyi Xihlawuhlawu Xi Nga Vaka Xi Sungule Ha Yona Le India

Ku hambanisiwa ka vanhu hi mintlawa, leswi endlaka van’wana va tivona va ri va xiyimo xa le henhla a hi nchumu lowu nga tolovelekangiki le India. Matiko-nkulu hinkwawo ma langutane ni ku vengiwa ka ntlawa wo karhi wa vanhu hi tindlela to hambana-hambana. Lexi endleke leswaku mafambiselo ya xihlawuhlawu ma va lama xiyekaka le India, i mhaka ya leswaku emalembeni ya 3000 lama hundzeke, endlelo ra ku tsongahata vanhu ri sungule ku nghenisiwa ni le kerekeni.

Hambileswi masungulo ya mafambiselo ya xihlawuhlawu ma nga tiviwiki hi ku kongoma, tibuku tin’wana ti boxa leswaku timitsu ta xona ti sungule loko ku hluvukisiwa Indus Valley leyi nga ePakistan ya manguva lawa. Vuyimburi byi kombisa leswaku vaaki vo sungula endzhaku va hluriwe hi tinxaka leti a ti huma en’walungu vupela-dyambu, ku nga leswi hi ntolovelo swi vuriwaka “ku rhurha ka Maaryan.” Ebukwini yakwe leyi nge The Discovery of India, Jawaharlal Nehru, u ri ku rhurha loku i “ku hlangana ko sungula lokukulu ka ndhavuko ni mpfangano,” swi humese tinxaka ta Maindiya ni ndhavuko wa xisekelo wa India.” Hambiswiritano, mpfangano lowu a wu endlanga leswaku ku va ni ku ringana ka tinxaka.

The New Encyclopædia Britannica yi ri: “Mahindu ma ni vutihlamuleri eku andziseni ka mintlawa (jātis, hi ku kongoma ‘tinyimba’) hi ku ava mintlawa ya mune yi va ni mintlawa yo tala leyitsongo kumbe varnas, leswi vangiweke hi ku tekana ka tinxaka to hambana-hambana (ku nga nchumu lowu yirisiweke hi ku ya hi tibuku ta Mahindu ta misinya ya milawu). Hambiswiritano, tintlharhi ta manguva lawa, a ti tiyiseki leswaku ku hambanisiwa ka vanhu hi mintlawa swi sungule ku va kona hikwalaho ka timholovo leti vangiweke hi mihivahivana ya ndyangu, ku hambana ka tinxaka, ku hambana ka mintirho ni mintirho leyi lavaka vutshila. Swidyondzi swo tala swa manguva lawa na swona swa kanakana leswaku endlelo ra khale ra varna a ko va endlelo leri anakanyiwaka ra ntshamisano ni vukhongeri lebyi faneleke ntsena, nakambe swi kandziyise leswaku ku hambanisiwa ka vanhu va Mahindu loku nga twisisekiki, va hambana va va mintlawa leyi nga kwalomu ka 3000 ni mintlawa leyitsongo, entiyisweni a swi ri tano ni le minkarhini ya khale.”

Hi nkarhi wo karhi, vanhu va tinxaka to hambana a va tekana naswona rivengo ra khale leri a ri vangiwa hi ku ya hi muvala wa nhlonge a ri nga ha tekeriwi enhlokweni. Milawu yo tika leyi vekeriweke ku hambanisiwa ka vanhu hi mintlawa endzhaku yi vekiwe hi vukhongeri, yi andlariwe ematsalweni ya Vedic swin’we ni Code (kumbe Institutes) of Manu, ku nga ntlharhi ya Muhindu. Vabrahman a va dyondzisa leswaku vanhu va xiyimo xa le henhla va ni ku tenga loku va hambaniseke ni vanhu va xiyimo xa le hansi. Eka Masudra kumbe vanhu va xiyimo xa le hansi swinene, va byale mianakanyo ya leswaku ntirho wa vona wa xiyimo xa le hansi a ku ri nxupulo lowu vekiweke hi Xikwembu hikwalaho ka mintirho yo biha leyi va yi endleke eka vukona bya vona bya khale ni leswaku matshalatshala man’wana ni man’wana yo ringeta ku tlula nawu wa ku hambanisiwa ka vanhu a ma ta va endla leswaku va lan’wiwa. Ku tekana ka vanhu va tinxaka to hambana, ku dya kun’we, ku tirhisa xihlovo xin’we xa mati kumbe ku nghena etempeleni yin’we ni Masudra a swi ta endla leswaku munhu wa ntlawa wa xiyimo xa le henhla a lahlekeriwa hi ku va xirho xa ntlawa wolowo.

Xihlawuhlawu Eka Endlelo Ra Manguva Lawa

Endzhaku ka loko yi kume ntshunxeko wa ku tifuma hi 1947, hulumendhe ya tiko ra India yi sungule vumbiwa lebyi endleke xihlawuhlawu xi tekiwa tanihi nandzu wa vugevenga. Hikwalaho ka leswi yi xiyeke malembe xidzana yo tala ya ku tikeriwa ka Mahindu ya ntlawa wa le hansi, hulumendhe yi kunguhate leswaku va nyikiwa mintirho leyi hlawuriweke ya hulumendhe swin’we ni ndhawu eswivandleni swa dyondzo, a swi fanele swi vekeriwa vanhu lava nyenyiwaka ximfumo ni vanhu va tinxaka tin’wana.a Rito leri tirhisiwaka ku vitana ntlawa lowu wa Mahindu i “Dalit,” leri vulaka “ku xanisiwa, ku tshikileriwa.” Kambe xihloko xa phepha-hungu ra sweswinyana xi te: “Vakreste Va Madalit Va Koxa Ku Vekeriwa [mintirho ni tindhawu to tshama ka tona eyunivhesiti].” Xana leswi swi tise ku yini?

Ku nyikiwa ka Mahindu ya xiyimo xa le hansi mali yo tala ku sekeriwe emhakeni ya leswaku a ma khomiwe hi ndlela yo biha hikwalaho ka mafambiselo ya xihlawuhlawu. Hikwalaho ku bohiwe leswaku vukhongeri lebyi a byi nga ri na wona mafambiselo ya xihlawuhlawu a byi nge nyikiwi timali leti. Hambiswiritano, Vakreste va Madalit va vula leswaku a va ri vanhu va ntlawa wa le hansi, kumbe vanhu vo nyenyiwa, vapfumeri, hilaha ku fanaka na vona va langutane ni xihlawuhlawu, ku nga ri eka Mahindu ntsena kambe ni le ka ‘Vakreste-kulobye.’ Xana lowu i ntiyiso?

Varhumiwa Va Vujagana Ni Xihlawuhlawu

Mahindu yo tala va hundzuriwe hi Maputukezi, Mafurwa ni varhumiwa va Manghezi, hinkwavo a va ri Makhatoliki ni Maprotestente, hi nkarhi wa tikoloni. Vanhu lava humaka eka mintlawa hinkwayo va ve Vakreste va nomu, vachumayeri van’wana a va yenga Vabrahman kasi van’wana a va yenga Vanhu lava nyenyiwaka. Xana dyondzo ni ku tikhoma ka varhumiwa lava swi ve ni vuyelo byihi eka langutelo leri dzimeke timitsu ra xihlawuhlawu?

Malunghana ni Manghezi le India, mutsari wa tibuku Nirad Chaudhuri u vula leswaku etikerekeni “vandlha ra Maindiya a ri nga hlangani ni vandlha ra Valungu. Vukona bya ku tinyungubyisa ka rixaka loku a ku ri xisekelo xa mfumo wa Manghezi eIndia a ku kalanga ku tumbetiwa hi Vukreste.” Ku kombisa langutelo leri fanaka, hi 1894 murhumiwa un’wana u vikile eka Board of Foreign Missions of the United States leswaku ku hundzula vanhu va ntlawa wa le hansi a ku ri “ku hlengeleta thyaka eKerekeni.”

Swi le rivaleni leswaku ku tinyungubyisa ka rixaka eka varhumiwa vo sungula ni ku hlanganisiwa ka mianakanyo ya Vabrahman ni tidyondzo ta kereke hi swona leswi hoxeke xandla swinene eka mafambiselo ya xihlawuhlawu lama a ma kombisiwa erivaleni hi vanhu vo tala lava vuriwaka Vakreste le India.

Xihlawuhlawu eTikerekeni Namuntlha

Bixopo-nkulu wa Khatoliki George Zur, loko a ri karhi a vulavula eka Nhlengeletano ya Vabixopo va Khatoliki eIndia hi 1991, u te: “Vapfumeri va mintlawa ya vanhu lava nyenyiwaka ximfumo hi Mahindu ya xiyimo xa le henhla, a ma va teki tanihi ntlawa wa xiyimo xa le hansi ntsena kambe hambi ku ri Vakreste va ntlawa wa xiyimo xa le henhla va endla tano na vona. . . . Va hlawuleriwe tindhawu to karhi eka tikereke ta muganga ni tindhawu ta swilahlo. Ku tekana ka vanhu va mintlawa yo hambana swa nyenyiwa . . . Xihlawuhlawu xi le rivaleni hambi ku ri exikarhi ka vafundhisi.”

Bixopo M. Azariah, wa Kereke ya Dzonga ra India, ku nga United Protestant Church, ebukwini leyi nge The Un-Christian Side of the Indian Church, u te: “Vakreste va Ntlawa wa vanhu lava Nyenyiwaka ximfumo (Madalit), xisweswo va vengiwa ni ku tshikileriwa hi Vakreste-kulobye etikerekeni to hambana-hambana niloko va nga endlanga nchumu lowu hoxeke kambe hikwalaho ka leswi va tswariweke hi vanhu va ntlawa wa xiyimo xa le hansi, hambiloko va ri Vakreste va xitukulwana xa vumbirhi, xa vunharhu kumbe xa vumune. Vakreste va ntlawa wa xiyimo xa le henhla lava ku nga vona lavatsongo hi nhlayo eKerekeni a va tshiki rivengo hambi ku ri endzhaku ka loko ku hundze switukulwana swo tala, dyondzo ni mukhuva wa Vukreste a swi va khumbi nikatsongo.”

Ndzavisiso wa hulumendhe mayelana ni xiphiqo lexi xa khale xa ku hambanisa vanhu hi mintlawa le India, ndzavisiso lowu tiviwaka tanihi Mandal Commission, wu kume leswaku lava vuriwaka Vakreste le Kerala a va hambanisiwe “hi ku ya hi tinxaka ta mintlawa yo hambana-hambana hi ku tirhisa xisekelo xa ntlawa lowu va humaka eka wona. . . . Hambi ku ri endzhaku ka loko va hundzukile, vapfumeri va ntlawa wa xiyimo xa le hansi va hambete va tekiwa tanihi hi Maharijanb . . . Swirho swa Kereke yin’we swa Masyrian ni Mapulaya a swi endla mihivahivana ya vukhongeri swi ri swoxe emiakweni leyi hambaneke.”

Xiviko xa mahungu xa Indian Express hi August 1996, xi vule leswi malunghana ni Vakreste va Madalit: “Le Tamil Nadu, a va tshami endhawini yin’we ni vanhu va ntlawa wa xiyimo xa le henhla. Le Kerala, vunyingi bya vona i vatirhi lava nga riki na ndhawu naswona va tirhela Vakreste va Masiriya ni van’wana va mintlawa ya xiyimo xa le henhla. Ku dya swin’we ni ku tekana exikarhi ka Vakreste va Madalit ni Masiriya a swi pfumeleriwi nikatsongo. Hakanyingi, Madalit ma gandzela etikerekeni ta wona vini, leti vuriwaka ‘kereke ya Pulaya’ kumbe ‘kereke ya Paraya.’” Lawa i mavito ya ntlawa lowutsongo. Rito leri vumbiweke eka Xinghezi ra rito “paraya” i “pariah.”

Magoza Lama Tekiweke Hikwalaho Ka Swivilelo

Mintlawa ya vanhu lava hisekaka, yo tanihi lowu vuriwaka FACE, (Forum Against Christian Exploitation), yi lava leswaku hulumendhe yi pfuna Vakreste lava nga Madalit. Lexi yi xi lavaka ngopfu i mpfuno wa timali eka vapfumeri va Vukreste. Hambiswiritano, van’wana va vilerisiwa hi ndlela leyi va khomiwaka ha yona ekerekeni. Epapileni leri a ri tsaleriwe Mupapa John Paul wa Vumbirhi, vanhu va kwalomu ka 120 lava ri sayineke va vule leswaku va “amukele Vukreste leswaku va ta kuma ku ntshunxiwa eka mafambiselo ya xihlawuhlawu” kambe a va pfumeleriwi ku nghena ekerekeni ya muganga wa ka vona kumbe ku hlanganyela eka mintirho yin’wana ya yona. A va boheka ku aka tindlu ekusuhi ni xitarata lexi Vakreste va ntlawa wa xiyimo xa le henhla—naswona ku nga riki ni muprista wa muganga—lava nga tshama va veka nenge endhawini ya kona! Wansati un’wana wa Mukhatoliki la voneke maxangu hi ndlela leyi fanaka, u te: “Entiyisweni i swa nkoka eka mina leswaku n’wana wa mina a dyondza eka kholichi leyinene. Kambe i swa nkoka swinene leswaku vapfumeri-kulobye [Makhatoliki] va n’wi teka tanihi loyi a ringanaka na vona.”

Hambiloko van’wana va ringeta ku antswisa xiyimo xa Vakreste va Madalit, vo tala va hela mbilu. Tinhlengeletano to tanihi Vishwa Hindu Parishad (Nhlengeletano Ya Misava Hinkwayo Ya Mahindu) ma ringeta ku vuyisa vapfumeri va Vukreste leswaku va tihlanganisa ni Mahindu ya ka vona. Indian Express yi vike hi nhlengeletano leyi a ku ri ni vanhu va 10 000, leyi eka yona mindyangu ya 600 ya “Vukreste” yi tlheleleke eka Vuhindu.

Ndlela Ya Ntiyiso Ya Vukreste

Loko varhumiwa va tinhlengeletano ta tikereke a va dyondzise tidyondzo ta Kreste leti sekeriweke erirhandzwini, ingi va nga ri kona “Vakreste Va Vabrahman,” a va nga ta va kona “Vakreste va Madalit,” a va nga ta va kona “Vakreste va Maparaya.” (Matewu 22:37-40) A ku ta va ku nga ri na tikereke to hambana ta Madalit ni ku nga dyeli endhawini yin’we. Hi yihi dyondzo ya Bibele leyi hlulaka ku hambanisiwa ka vanhu hi mintlawa?

“Hikuv̌a Yehova, Šikwembu ša ṅwina, Šikwembu ša ŝikwembu . . . , le’ši nga yiki hi ngohe ya v̌anhu, le’ši nga amukeriki tinyiko.”—Deteronoma 10:17.

“Kutani ndza mi khongotela, vamakwerhu, hi vito ra Hosi ya hina Yesu Kreste leswaku hinkwenu mi vulavula hi ku twanana, ni leswaku ku nga tshuki ku va ni ku avana exikarhi ka n’wina, kambe mi hlangana hilaha ku faneleke emianakanyweni yin’we ni le ndleleni yin’we ya ku ehleketa.”—1 Vakorinto 1:10.

“Hinkwavo va ta tiva leswaku mi vadyondzisiwa va mina, loko mi rhandzana.”—Yohane 13:35.

Bibele yi dyondzisa leswaku Xikwembu xi endle vanhu hinkwavo hi munhu un’we. Yi tlhela yi vula leswaku hinkwavo vatukulu va munhu yoloye un’we va fanele va ‘lava Xikwembu naswona va ta xi kuma, hambileswi xi nga riki kule ni un’wana ni un’wana wa hina.’—Mintirho 17:26, 27.

Loko ku hambanisiwa ka vanhu hi mintlawa ku sungule ku nghena evandlheni ra Vakreste vo sungula, hi ku huhuteriwa hi moya, mutsari Yakobo, u lwisane na swona hi ku kongoma. U te: “Ma tihambanisa hi mintlawa exikarhi ka n’wina naswona se mi vaavanyisi lava endlaka swiboho swo homboloka, a swi tano ke?” (Yakobo 2:1-4) Dyondzo ya Vukreste bya ntiyiso a yi ma pfumeleli mafambiselo ya xihlawuhlawu xa muxaka wun’wana ni wun’wana.

Swa Laveka Ku Va Ni Mianakanyo Ya Misava Leyintshwa

Timbhoni ta Yehovha ta timiliyoni a ti tiyimiserile ku tshika tidyondzo ta tona ni ku tikhoma ka tona ka khale leswi a va swi dyondze eka vukhongeri byo tala byo hambana-hambana. Tidyondzo ta Bibele ti suse etimbilwini ni le mianakanyweni ya vona moya wa ku tinyungubyisa kumbe wa ku titekela ehansi, ku nga khathariseki leswaku wu vangiwe hi vulawuri bya tikoloni, rixaka, xihlawuhlawu kumbe mafambiselo ya ku hambanisa vanhu hi mintlawa. (Varhoma 12:1, 2) Ti swi twisisa kahle leswi Bibele yi swi vulaka “misava leyintshwa,” leyi ‘ku nga ta va ni ku lulama eka yona.’ Mayana ku langutela ka risima swonghasi ka mintshungu ya ntsandza-vahlayi leyi vonaka maxangu emisaveni!—2 Petro 3:13.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Blurb on page 19]

“Xikwembu a xi hlawuli, kambe eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla ku lulama wa amu- keleka eka xona.”—Mintirho 10:34, 35

[Box/Picture on page 17]

Xana Swi Njhani?

Ina, xana swi njhani ku khomiwa tanihi munhu la lan’wiweke hi vanhu lava tivulaka Vakreste? Mukreste un’wana loyi vakokwa wa yena va yisiweke eka ntlawa wa xiyimo xa le hansi wa Vuhindu lebyi tiviwaka tanihi Cheramar kumbe Pulaya, u hlamusela xiendlakalo lexi humeleleke emalembeni yo hlayanyana lama hundzeke endhawini ya ka vona exifundzheni xa Kerala:

A ndzi rhambiwe enkhubyeni wa vukati laha vaendzi va nga ri nga ri vangani a va ri swirho swa kereke. Loko va ndzi vona endhawini leyi a ku fanele ku dyeriwa eka yona, va pfuxe dzolonga, naswona lava a va huma eKerekeni ya Orthodox ya Masiriya va vule leswaku a va nge tshami endhawini leyi ku dyeriwaka eka yona loko mina ndzi nga suki, hikuva a va nga ta dya ni munhu la nga mupulayan. Loko tata wa mutekiwa a ale ku amukela xileriso xa vona, va tsuve swakudya hinkwaswo. Endzhaku ka loko va fambile, swakudya swi phameriwile. Kambe lava a va langutela matafula, va arile ku susa tluka ra murhi wa banana leri ndzi dyeleke eka rona hambi ku ri ku basisa tafula ra mina.

[Xifaniso]

Kereke leyi tivekaka eIndia Dzonga, leyi ku nghenaka ntsena vanhu va mintlawa ya xiyimo xa le hansi ntsena