Xana U Tsakela Vanhu Va Muxaka Muni?

“MUTEKIWA LA LAVEKAKA. U fanele ku va ni ntlhohe a tlhela a lala, u fanele ku va la thwaseleke tidyondzo ta le henhla. U fanele a huma endyangwini lowu tlakukeke, lowu fumeke. Ku amukeriwa ni xiyimo xihi ni xihi lexi fanaka ni lexi.”

U NGA vona xinavetiso xa vukati lexi tolovelekeke lexi hlayekaka hi ndlela yoleyo eka phepha-hungu ra India. Kumbexana u nga vona swin’wana leswi fanaka ni sweswo etindhawini tin’wana leto tala emisaveni. Le India xitiviso lexi hakanyingi xi humesiwa hi vatswari va wanuna la lavaka ku teka. Tinhlamulo ta kona ti nga katsa xifaniso xa nhwanyana la ambaleke nguvu ya sari yo tshwuka yi tlhela yi hatima ni swin’wetsin’wetsi swo tala swa nsuku. Loko ndyangu wa ka va jaha wu n’wi amukela, ku sungula ku vulavurisana malunghana ni vukati.

Mimpimanyeto Leyi Tolovelekeke Ya Ntikelo

Le India swikombelo swa mutekiwa wa ntlhohe swi tolovelekile swinene. Leswi swi vangiwa hi ku kholwa loku dzimeke timitsu ka leswaku Mahindu lama vuriwaka lama nga exiyin’weni xa le hansi ma ni nhlonge ya ntima. Ku nga ri khale, nongonoko wa thelevhixini ya le India wu hlamusele mhaka ya vanhwanyana vambirhi, laha un’wana a a ri ni ntlhohe, kasi loyi un’wana a a ri wa ntima. Nhwanyana lowa ntlhohe a a ri ni tihanyi ni mona; nhwanyana lowa ntima a a ri ni musa ni ku va la rhuleke. Ku endliwe ku hundzula ka mahlori, laha nhwanyana lowa ntlhohe a veke wa ntima tanihi nxupulo wa yena, kasi nhwanyana lowa ntima u endliwe wa ntlhohe tanihi hakelo ya yena. Dyondzo leyi kumekaka eka mhaka leyi handle ko kanakana a ku ri ya leswaku hambi leswi vunene byi hetelelaka hi ku hlula, nhlonge ya ntlhohe i hakelo leyi naveriwaka.

Mintlhaveko yo tano malunghana ni nghohe ya munhu hakanyingi yi dzikile swinene ku tlula leswi munhu a nga yi xiyisaka swona. Hi xikombiso, Muasia a nga endzela tiko ra le Vupela-dyambu ivi a phofula xivilelo xa leswaku a nga khomiwanga kahle hikwalaho ka muvala wa nhlonge yakwe kumbe hi ku va ni mahlo ya mangayi. Swiendlo swo tano swa n’wi karhata, naswona u tivona a ri loyi a nga laviwiki. Kambe loko a vuya etikweni ra ka vona, a nga khoma vanhu va rixaka rin’wana hi ndlela leyi fanaka. Hambi ku ri namuntlha muvala wa nhlonge ni rixaka leri munhu a humaka eka rona hi swona swi tirhaka swinene eka ndlela leyi vanhu vo tala va pimaka ntikelo wa munhu un’wana ha yona.

“Ku kumiwa hikwaŝo hi mali,” ku tsala Hosi Solomoni wa le minkarhini ya khale. (Eklesiasta 10:19) Sweswo i ntiyiso swonghasi! Rifuwo nakambe ri khumba ndlela leyi vanhu va langutiwaka ha yona. Leswaku munhu u ri kumisa ku yini rifuwo ra kona a swi tali ku vutisiwa. Xana munhu loyi u ve xigwili hikwalaho ka ku tikarhaka ka yena kumbe ku fambisa swilo hi vukheta, kumbe hikwalaho ka ku nga tshembeki? Sweswo a swi kali swi lava ku tiviwa. Rifuwo, hambi ri kumiwe hi ndlela yo biha kumbe e-e, ri endla leswaku vanhu vo tala va tlhoma loyi a nga na rona tinsiva.

Dyondzo leyi tlakukeke na yona yi xiximiwa swinene emisaveni leyi yi phikisanaka. Loko n’wana a ha ku velekiwa, vatswari va khutaziwa ku sungula ku hlengeleta mali yo tala leswaku a dyondzisiwa ha yona. Loko a va ni malembe mambirhi kumbe manharhu hi vukhale, va anakanya swinene hi ku n’wi yisa exikolweni lexi faneleke xa tindzumulo tanihi goza ro sungula eka dyondzo leyi tekaka nkarhi, yo kuma digri ya le yunivhesiti. Vanhu van’wana va vonaka va anakanya leswaku diploma leyi tlakukeke yi endla leswaku u faneriwa hi ku tsakeriwa ni ku xiximiwa hi vanhu van’wana.

Ina, muvala wa nhlonge, dyondzo, mali ni rixaka leri u humaka eka rona—leyi ku ve mimpimanyeto leyi vanhu vo tala va tirhisaka yona ku avanyisa kumbe ku va ni xihlawu-hlawu eka munhu un’wana. Leswi i swilo leswi funghaka munhu loyi va n’wi tsakelaka ni loyi va nga n’wi tsakeriki. Ku vuriwa yini hi wena? Xana i mani loyi u n’wi tsakelaka? Xana u xiya munhu loyi a nga ni mali, nhlonge ya ntlhohe kumbe dyondzo leyi tlakukeke tanihi loyi a faneriwaka swinene hi ku tsakeriwa ni ku xiximiwa? Loko swi ri tano, u fanele u xi xiya swinene xivangelo xa mintlhaveko ya wena.

Xana Leyi I Mimpimanyeto Leyinene?

Buku leyi nge Hindu World yi ri: “Loko munhu un’wana la tekiwaka a ri eka xiyimo xa le hansi a dlaya mu-brāhmin [Muhindu la tlakukeke loyi a nga muprista], a a xanisiwa ku kondza a fa, a tekeriwa na swilo swa yena, naswona moya-xiviri wa yena a wu xanisiwa hi laha ku nga heriki. Mu-brāhmin loyi a dlayeke munhu a a rihisiwa mali ntsena, a a nga xupuriwi hi rifu nikatsongo.” Hambi leswi buku leyi yi vulavulaka hi minkarhi ya khale, ku vuriwa yini hi minkarhi ya manguva lawa? Ku va ni xihlawu-hlawu eka tinxaka tin’wana ni ku vengana ka vanhu swi vange ku halatiwa lokukulu ka ngati hambi ku ri eka lembe xidzana leri ra vu-20. Naswona leswi a swi humelelanga eIndia ntsena. Rivengo ni madzolonga leswi nyanyisiweke hi xihlawu-hlawu eAfrika Dzonga, xihlawu-hlawu xa rixaka le United States, xihlawu-hlawu xa vutiko le matikweni ya Baltics—ni le tindhawini tin’wana—hinkwaswo swi vangiwa hi ku titwa u tlakukile eka van’wana. Ku tsakelana ko tano ka vanhu hikwalaho ka rixaka kumbe tiko ra ka vona a swi tswalanga mihandzu leyinene, ya ku rhula.

Ku vuriwa yini hi rifuwo? Handle ko kanakana, vo tala va va lava fumeke hi ku tirha hi ku tshembeka ni ku tikarhata. Hambi swi ri tano, rifuwo lerikulu ri hlengeletiwe hi swigevenga leswi tirhaka hi vusukumbela, vaxavisi va nhundzu hi ndlela leyi nga riki enawini, vaxavisi va swidzidzirisi, vaxavisi va matlhari lama nga riki enawini ni van’wana. I ntiyiso, van’wana va vona va hoxa xandla eka minyikelo leyi nyikiwaka lava nga ekhombyeni kumbe ku seketela minhlangano yo pfuna swisiwana. Hambi swi ri tano, swiendlo swa vona swa vugevenga swi vange ku xaniseka ni mahlomulo lamakulu eka lava va va onheleke. Hambi ku ri vanhu lava nga endliki vugevenga bya nkarhi na nkarhi, tanihi lava va amukelaka ku fumbarherisiwa (bribe) kumbe ku hlanganyela eka mikhuva ya vukanganyisi ya bindzu, va vange ku tshoveka timbilu, ku karhateka ni ku fa loko swixavisiwa kumbe mintirho ya vona yi hluleka naswona yi nga fambi kahle. Hakunene, ku va ni rifuwo hi swoxe a hi xisekelo xa ku tsakeriwa ka munhu.

Kutani ku vuriwa yini hi dyondzo? Xana ku va ni tidigri to tala ni swithopo leswi munhu a vitaniwaka ha swona swi tiyisa leswaku u tshembekile ni ku lulama ke? Xana swi vula leswaku u fanele ku tsakeriwa? Hambi swi ri tano, dyondzo yi nga anamisa vutivi bya munhu, naswona vo tala lava tirhiseke dyondzo ya vona leswaku va pfuna van’wana va faneriwa hi ku fundzhiwa ni xichavo. Kambe matimu ma tele hi swikombiso swa ku dyeleriwa ni ku tshikileriwa ka vanhu lavo tala hi ntlawa wa vanhu lava dyondzekeke. Naswona xiya leswi humelelaka etikholichi kumbe etiyunivhesiti namuntlha. Tikhampasi ti tele hi swiphiqo swa ku tirhisiwa ka swidzidzirisi hi ndlela yo biha ni mavabyi lama tluletiwaka hi rimbewu, naswona swichudeni swo tala ngopfu-ngopfu swi tsarisa hi swikongomelo swo kuma mali, mfumo ni ndhuma. Dyondzo ya munhu yi ri yoxe a hi xikombiso lexi tshembekaka xa vumunhu bya yena bya xiviri.

E-e, muvala wa nhlonge, dyondzo, mali, rixaka leri munhu a humaka eka rona, kumbe swilo swin’wana swo fana ni sweswo a hi swisekelo leswi twalaka swa ku avanyisa ntikelo wa munhu un’wana ha swona. Vakreste a va fanelanga ku khomeka swinene hi timhaka leti hi xikongomelo xo tsakeriwa hi van’wana. Kutani i yini lexi munhu a faneleke ku yisa nyingiso eka xona? Hi yihi mimpimanyeto leyi munhu a faneleke ku yi tirhisa?