Tindlela Ta Ntlhanu To Antswisa Ntikelo Wa Vutomi Bya Wena
HI MUYIMERI WA XALAMUKA! ECENTRAL AFRICAN REPUBLIC
KU HUNGUTEKA ka nkoka wa mali, vuvabyi, nsiko, vusweti—swiphiqo leswi swa hangalaka ematikweni lama hluvukaka. Naswona a swi nge ololoxeki hi ku hatlisa, hi ku ya hi langutelo ra munhu. Loko u tshama etikweni leri hluvukaka, xana xi kona lexi u nga xi endlaka leswaku u antswisa ntikelo wa vutomi bya wena? Ina, xi kona! Leswi landzelaka i swiringanyeto swa ntlhanu leswi nga ku pfunaka swi tlhela swi ku tirhela.
Xo Sungula: Endla Xirhapa
“L’a rimaka nsimu ya yena o ta šura ŝakudya,” ku vula Bibele eka Swivuriso 28:19. Kavula, swi nga ha ku hlamarisa ku vona ntshovelo lowu nga humesiwaka exirhapeni lexitsongo. Ebukwini yakwe leyi nge Le jardin potager sous les tropiques (Xirhapa Xa Matsavu eTindhawini To Hisa), mutsari Henk Waayenberg u vula leswaku xirhapa lexi nga ni 50 ku ya eka 100 wa swikwere mitara xi nga humesa matsavu lama nga wundlaka ndyangu wa vanhu va tsevu!
Ha yini u tirhisa mali ya wena ku xava swilo leswi u nga tibyalelaka swona hi wexe? Loko misava ni maxelo swi pfumela, swi nga ha koteka ku byala swilo swo tanihi okra, viriviri, xipinichi, parsley, lemongrass, swinyalana, mintsumbula, makwembe, mihlata, mova, matamatisi, ti-cucumber ni swifaki kwala tlhelo ka yindlu ya wena. Hambiloko wu ri wutsongo, ntanga wo tano wu nga humesa swakudya swa ndyangu wa wena, naswona u nga tlhela u va ni swin’wana leswi salaka leswi u nga swi xavisaka.
Loko u ri ni ndhawu leyi eneleke, u nga ha anakanyisisa hi ku byala mirhi ya mihandzu yo hambana-hambana. Minkarhi yin’wana, murhi wun’we wa mihandzu wu nga humesa mihandzu yo tala ku tlula leyi nga dyiwaka hi wena ni ndyangu wa wena. Ku dyondza hi ta ku nonisa misava—ku nga endlelo ro yimbela swilo leswi bolaka leswaku swi ta tirhiseriwa ku nonisa—swi nga ku pfuna leswaku u antswisa ntshovelo wa swibyariwa swa wena. Mirhi yi nga endla ntirho lowu tlulaka ku humesa swakudya ni ku nghenisa mali endyangwini wa wena. Mirhi leyi byariweke kahle yi nga tlhela yi endla ndzhuti, ku basisa moya ni ku endla ndhawu ya wena yi xonga ni ku tsakisa.
Kambe ku vuriwa yini loko u nga tivi swo tala malunghana ni ku endla xirhapa? Xana u na vona vanghana, vaakelani kumbe lava u tolovelaneke na vona lava nga ni ntokoto emhakeni leyi? Kutani ha yini u nga va kombeli va ku pfuna kumbe ku ku dyondzisa? Nakambe u nga swi kota ku xava kumbe ku lomba tibuku tin’wana leti vulavulaka hi ku endla swirhapa.—Vona xihloko lexi nge “Ha Yini U Nga Endli Xirhapa Xa Matsavu?” eka nkandziyiso wa Xalamuka! (ya Xinghezi) ya May 22, 1974.
Xa Vumbirhi: Xava Swakudya Swo Tala
Xana u xava swilo swa xisekelo swo tanihi filawa, rhayisi ni mafurha yo sweka hi mpimo lowutsongo? Loko swi ri tano, u nga ha va u tlangisa mali yo tala eka mali leyi u tivekelaka yona. Ematshan’weni ya sweswo, loko swi koteka, ringeta ku xava swakudya swi tele, mi hlenga mali ya kona mi ri mindyangu mimbirhi, minharhu kumbe ku tlula. Ku xava swakudya swo tala swi nga tlhela swi hlayisa mali ya wena loko mihandzu kumbe matsavu man’wana ku ri nguva ya wona. Minkarhi yin’wana, u nga ha kota ku xava swilo hi mbhukuto.
Xa Vunharhu: Dyondza Ndlela Yo Hlayisa Swakudya
Ku xava swakudya swo tala swi siya xivutiso xa leswaku u ta swi hlayisa njhani leswi hatlisaka ku bola. Ku khusa swakudya i endlelo rin’wana leri tivekaka ni leri hlayisekeke. Vavasati vo tala swinene laha Afrika va tihanyisa hi ku khusa mihandzu, okra, tinyawa, mariwa, tin’hwembe ni miroho yin’wana. Ku khusa a swi lavi switirho swo hlawuleka. Swakudya leswi khusiwaka swi nga vekiwa endhawini leyi nga basa kumbe swi anekiwa, kumbexana swi nga funengetiwa hi lapi ro vevuka leswaku ku nga phatsami tinhongani. Moya ni dyambu swi ta endla ntirho wa swona.—Vona xihloko lexi nge “Xana U Nga Tihanyisa Hi Swilo Leswitsongo?” eka nkandziyiso wa Xalamuka! (ya Xinghezi) ya August 8, 1975.
Xa Vumune: Ringeta Ku Fuwa Swifuwo
Xana u nga swi kota ku tifuwela tihuku, timbuti, matuva kumbe swifuwo swin’wana? Etindhawini tin’wana nyama i swakudya leswi rhandziwaka swinene. Kambe hi mpfuno wa van’wana, u nga swi kota ku dyondza ndlela ya ku fuwa ntlhambinyana wa swifuwo. Xana wa dya nhlampfi? U nga ha ringeta ku tiendlela xidan’wana xa tinhlampfi. Nyama, mandza ni nhlampfi swi ni ayoni, khalisiyamu, tivhitamini, timinerali ni tiproteyini—i swa nkoka eka rihanyo ra wena ni ra ndyangu wa wena.
Xa Vuntlhanu: Landzela Tindlela Letinene Ta Nsivela-mavabyi
Nsivela-mavabyi na wona i wa nkoka eka rihanyo ra ndyangu wa wena. Tindhawu leti nga basangiki ti vitana makondlo, tinhongani ni mahele—swivangelo swa mixaka hinkwayo ya mavabyi. Ku landzela tindlela letinene ta nsivela-mavabyi swi ta ku dyela nkarhi ni matshalatshala. Kambe ku basa i nchumu wo olova ku wu endla loko wu ringanisiwa ni mali yo xava mirhi ni yo hakela dokodela. Mimpimanyeto ya mabaselo yi nga ha hambana hi ku ya hi vanhu ni matiko. Hambiswiritano, ku ni minsinya ya milawu yi nga ri yingani leyi tirhaka kun’wana ni kun’wana.
Hi xikombiso, anakanya hi swihambukelo. Etindhawini ta le makaya hakanyingi a swi basisiwi naswona a swi le xiyin’weni lexinene, hikwalaho swi va xivangelo-nkulu xa mavabyi. Vatirhi va ta rihanyo va ndhawu ya ka n’wina va nga ha kota ku ku nyika swiletelo swa ndlela yo aka xihambukelo hi mali ya le hansi.
Ku vuriwa yini hi kaya ra wena hi roxe? Xana ra languteka ni ku hlayisiwa kahle? Xana ri nun’hwela kahle? Ku vuriwa yini hi xitanga xa wena? Xana xa languteka naswona xi basile ke? Swakudya swi fanele swi va leswi baseke ni ku swekiwa swi vupfa leswaku swi nga vangi mavabyi. Switsongwatsongwana swi kumeka ngopfu ematini yo thyaka. Hikwalaho mati ma fanele ma tengisiwa ni ku virisiwa ma nga si tirhisiwa. Hlantswa swibye swo dyela eka swona hi mati yo hisa, naswona u hlamba mavoko ya wena swinene u nga si khoma swakudya. Hlayisa mati eswibyeni leswi baseke, leswi pfariwaka.
Timbyana, swimanga, tihuku ni timbuti swi nga pfumeleriwi ku nghena-nghena exitangeni—ntsendze loko u lava ku hlayisa kaya ra wena ri basile. Mapoto ni mapani a ma fanelanga ma khandziyiwa hi makondlo, hikuva ma nga thyakisa swakudya. Xitlhaka xo phasa makondlo xi nga herisa xiphiqo lexi.—Vona xihloko lexi nge “Ku Langutana Ni Ntlhontlho Wa Ku Basa,” eka nkandziyiso wa Xalamuka! (ya Xinghezi) ya September 22, 1988.
Eku heteleleni, i Mfumo wa Xikwembu ntsena lowu nga ta tlhantlha swiphiqo hinkwaswo swa vanhu. (Matewu 6:9, 10) Hambiswiritano, enkarhini lowu, swiringanyeto leswi swo olova swi nga ha ku pfuna leswaku u antswisa ntikelo wa vutomi bya wena.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 18]
Endla xirhapa
[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]
Xava swakudya swi tele
[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]
Dyondza ndlela yo hlayisa swakudya
[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
Ringeta ku fuwa swifuwo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]
Landzela tindlela letinene ta nsivela-mavabyi