Tindzalama Ta Xibakabaka Xa Afrika

Hi Muyimeri Wa Xalamuka! eKenya

SAVASANA i ndhawu yo oma leyi nga ni misava ya hondzosi leyi nga eAfrika, yi vavuriwe hi dyambu ro hisa swinene le equator. Hi titlhotlhomete endzeni ka mirhi ya mitwa leyi vuriwaka mphasamhala ni gungu leri nga ni mitwa.

Xikan’we-kan’we hi yime hi ku tsopeta ka tihlo. Hi kokiwe rinoko hi muvala wo saseka swinene. Loko hi ri eku wiseni ehansi ka murhi wa munga lowu nga ni swiluva, a ku ri ni xinyenyana xa mivala yo vangama swinene leyi a yi languteka onge dyambu hi roxe ri le ndzeni ka tinsiva ta xona to lala. Ndzalama leyi ya timpiku swa fanela leswi yi vitaniwaka xidyamhangani.

Swivoni Swa Nsimbi

Ku ni tinxaka to tlula dzana ta swidyamhangani. Vunyingi bya swona swi kumeka etindhawini to hisa ta Afrika, kambe swa kumeka ni le Asia, Australia hambi ku ri eswihlaleni swa Pacific. Tanihi leswi swi sasekeke hi tindlela to hambana-hambana, loko swi voningiwa hi dyambu swidyamhangani swi languteka ku fana ni swivoni leswitsongo swa nsimbi, swi kombisa mivala leyi vangamaka swinene ya nkwangulatilo: mivala yo tshwuka leyi vangamaka swinene, ya xitshopana, ya wasi, ya rihlaza swin’we ni mivala yo fana ni koporo.

Hakanyingi swidyamhangani swi fanisiwa ni van’wabvuma va nyenyana va le Amerika. Ku fana ni swinyenyana leswitsongo, swi khavisiwe hi mivala yo saseka naswona swi nwa mati yo tsokombela lama kumekaka eswiluveni. Hambiswiritano, i swikulu eka van’wabvuma naswona a swi hahi ku fana ni swa le Amerika N’walungu.

Hakanyingi, xidyamhangani xi ntswonga mati lawa yo tsokombela hi ku fika xi phatsama ehenhla ka xiluva kutani xi nghenisa nomu wa xona wo khotseka endzeni-ndzeni ka swiluva. Kambe loko mbhovo wa xiluva wu lehe ngopfu lerova xi nga swi koti ku wu fikelela, xidyamhangani xi tlhava emasungulweni ya xiluva ivi xi ntswonga swo xawula leswi nga endzeni ka xona. Nakambe swi dya switsotswana leswi swi swi kumaka eswiluveni ni le matlukeni.

Nakambe swinyenyana swa xinuna i swiyimbeleri leswi nga ni vutshila. Swi ni tinxaka to hambana-hambana ta vuyimbeleri, byi sukela eka mpfumawulo lowu nge tssp lowu nga pfumiki ngopfu ku fana ni swichayachayana swa nsimbi, lowu nga wa xidyamhangani xa xiyimo xa le henhla ku fikela eka vuyimbeleri byo tsakisa bya tsik-tsik-tsik-tsik-tsit trii-trii-tharrrr lebyi yimbeleriwaka hi xidyamhangani xa ribungu lexi nga ni mivalavala yo saseka lexi kumekaka eAfrika Vuxa. Hakanyingi leri i risimu leri kombisaka leswaku swi kona emakhwatini yo tlhuma swinene. Hambiswiritano, swa kala ku swi vona, swa kumekanyana etindhawini to oma leti nga evugima-musi bya khwati ra Afrika.

Xi Ni Migingiriko Kambe A Xi Sasekanga

Hambileswi xidyamhangani xa xinuna xi tsakisaka loko u xi vona ni ku twa mpfumawulo wa xona, lexa xisati i xitsongo naswona a xi na muvala wo vangama. Hikwalaho vavalangi va swinyenyana ni vateki va swifaniso hakanyingi a va xi tekeli enhlokweni. Entiyisweni, hakanyingi xi xiyiwa ntsena loko xi ri ni xinyenyana xa xinuna. Hambi leswi xi nga riki na wona muvala wo saseka, entiyisweni hi tlhelo ra migingiriko kona xi ni vuswikoti.

Hi ntolovelo hi lexa xisati lexi akaka xisaka ni ku endla mintirho yo tala ya ku kurisa mavondlo. Loko xi karhi xi endla mintirho ya le xisakeni, nuna wa kona u va a ri eku rindzeni, u tshama a lunghekele ku hlongola valala leswaku va nga tshineli laha ku nga ni xisaka.

Swisaka Leswi Ncikinyaka

Kahle-kehle swisaka swa xidyamhangani swi bihile. Hakanyingi swi fana ni mavivi lama hlengeletiweke hi moya lowu hungaka ivi wu ma fumba ehenhla ka munga. Ku fana ni sokisi leri hayekiweke leri weriweke hi mberha, xisaka xa xidyamhangani xi endliwe hi swimhandzana leswi rhungiweke kumbe leswi veketeriweke endhawini yin’we ivi swi bohiwa hi ritavana ra pume. Hi ndlela ya vutlharhi, ehandle ka xona xi khavisiwe hi swirhabyana swo lala, matluka lama hohlokeke, swipetlu-petlu swa malelepfuti naswona hakanyingi swi ni tinyungu leti lenga-lengaka ku engetela eka hinkwaswo leswi boxiweke laha henhla.

Endzeni ka xisaka ku andlaleriwe swilo swo olova, byanyi byo olova, tinsiva ni swin’wana swo olova. Nyangwa wa kona i ximbhovana lexi nga eka tlhelo rin’we ntsena, ehenhlanyana. Hakanyingi ku fukamela xa xisati ntsena. Loko xi tshame endzeni ka xisaka xa xona lexi fanaka ni xinghotsana hi xivumbeko, hi xitalo swa koteka ku vona nomu wa xona wo khotseka embhoveni wa xisaka. Xi tshikela tandza rin’we kumbe mambirhi naswona ma tlhotlhorha endzhaku ka 14 wa masiku. Loko mavondlo ma huma exisakeni, hi ntolovelo ma ni muvala lowu nga vangamiki tanihi mana wa wona. Hambiswiritano loko swa xinuna swi sungula ku tiyela, swi huma tinsiva leti swi endlaka swi tikomba leswaku siku rin’wana swi ta va xidyamhangani.

Xidyamhangani hi xin’wana xa swikombiso swa malunghiselelo lama fuweke ya swilo swo hambana-hambana leswi endliweke hi Mutumbuluxi wo tlhariha. Muvala wa swona wo saseka ni mikhuva wa swona lowu xiyekaka swi hi susumetela ku tlangela swinene Muvumbi wa swona. Xisweswo swidyamhangani hi swin’wana swa leswi Bibele yi swi lerisaka: “Ḍunisani Yehova, la misav̌eni . . . le’ŝi kokov̌aka ni tinyanyana le’ti nga ni timpapa.” “Le’ŝi hefemulaka hikwaŝo a ŝi ḍunise Yehova.” (Pisalema 148:7, 10; 150:6) Tindzalama leti ta xibakabaka xa Afrika ti fanele ti hi khutaza hinkwerhu leswaku hi dzunisa Muvumbi wa hina wa rirhandzu loyi ku nga yena mutumbuluxi wa tona.