Langutelo Ra Bibele

Xana Swi Hoxile Ku Vitana Vito Ra Xikwembu?

HI MALEMBE-XIDZANA yo tala, Xiyuda a xi dyondzisa leswaku vito ra Xikwembu leri nge, Yehovha, ra kwetsima swinene lerova a xi fanelanga xi vitaniwa ha rona.a (Pisalema 83:18) Vafundhisi vo tala va vule leswaku i ku delela ku vitana Muvumbi la vangamaka hi mavitanelo yo tano lama tolovelekeke kumbe leswaku i ku tlula xileriso xa vunharhu eka Swileriso swa Khume, lexi yirisaka ‘ku tlanga hi vito ra Xikwembu.’ (Eksoda 20:7, Bibele ya Xitsonga) Eka lembe-xidzana ra vunharhu C.E., Mishnah yi twarise leswaku “loyi a vitanaka Xikwembu hi Vito hilaha ri tsariweke hakona” a “nga na xiavelo emisaveni leyi taka.”—Sanhedrin 10:1.

Lexi tsakisaka, swichudeni swo tala eVujaganini swi landzela moya wa ndhavuko wa Vayuda loko swi hundzuluxela Bibele. Hi xikombiso, The New Oxford Annotated Bible yi sungurisa xileswi: “Ku tirhisiwa ka vito rin’wana leri faneleke eka Xikwembu xi ri xin’we ntsena, onge hiloko ku ri ni swikwembu swin’wana leswi Xikwembu xa ntiyiso xi faneleke xi hambanisiwa na swona, ku sungule ku tshikiwa eXiyudeni ku nga si fika nguva ya Vukreste naswona a swi amukeleki eripfumelweni ra misava hinkwayo ra Kereke ya Vukreste.” Hikwalaho, eka vuhundzuluxeri byebyo ku tirhisiwa rito leri nge “HOSI” ematshan’weni ya vito ra Xikwembu.

Hi Rihi Langutelo Ra Xikwembu?

Kambe, xana mavonelo ya vahundzuluxeri ni vafundhisi volavo ma kombisa langutelo ra Xikwembu? Phela, Xikwembu a xi swi lavi ku tumbetela vanhu vito ra xona; ku ri na sweswo, xi ri paluxile eka vona. Ematsalweni ya Xiheveru ya Bibele, lawa hi ntolovelo ma vitaniwaka Testamente ya Khale, vito ta Xikwembu, leri nge Yehovha, ri humelela minkarhi leyi tlulaka 6 800. Rhekhodo ya Bibele yi kombisa leswaku mpatswa wo sungula wa vanhu, Adamu na Evha, na wona a wu ri tiva vito ra Xikwembu ni ku ri tirhisa. Loko a veleka n’wana wakwe wo sungula, Evha u te: “Nḍi kumile munhu ha Yehova.”—Genesa 4:1.

Endzhaku ka malembe-xidzana man’wana, loko Xikwembu xi vitana Muxe leswaku a rhangela tiko ra Israyele ri huma evuhlongeni aEgipta, Muxe u vutise Xikwembu a ku: “Waŝivo, loko nḍi ta famba e ka v̌ana v̌a Israel, nḍi v̌a byela, nḍi ku: Šikwembu ša v̌atata wa ṅwina ši nḍi rumile ka ṅwina, v̌ona v̌a ku ka mina: E v̌ito ra šona i mani? nḍi ta ku yini ka v̌ona? Šikwembu ši engeta ši ku ka Moše: U ta v̌a byela, u ku: Yehova, Šikwembu ša v̌atata wa ṅwina, Šikwembu ša Abraham, Šikwembu ša Isak, Šikwembu ša Yakob, ši nḍi rumile ka ṅwina. Hi rona v̌ito ra mina hi laha ku nga heriki; hi šona šiṭunḍušo ša mina e tinšakeni ta tinšaka.” (Eksoda 3:13, 15) Swi le rivaleni leswaku Xikwembu xa ntiyiso a xi vonanga onge vito ra xona ri kwetsimile swinene lerova vanhu va xona a va nga fanelanga va ri vitana.

Entiyisweni, malandza ya Xikwembu lama tshembekaka lama humaka eka xitukulwana xin’wana ni xin’wana ma vitane vito ra Xikwembu hi ku ntshunxeka ni xichavo. Bowasi, nandza wa Xikwembu wo tshembeka, nkarhi hinkwawo a a xeweta vatirhi vakwe emasin’wini hi marito lawa, “Yehova a v̌e na ṅwina!” Xana vatirhi va hlamarile hi ku xeweta ko tano? Doo! Rungula ri ri: “V̌a ṅwi hlamula, v̌a ku: Yehova a ku katekise!” (Rhuti 2:4) Ematshan’weni ya ku languta ku xeweta ko tano tanihi ku tsongahata Xikwembu, va ku langute tanihi ndlela yo xi vangamisa ni ku xi dzunisa etimhakeni ta vona ta siku ni siku. Hi ni langutelo leri fanaka, Yesu u dyondzise vadyondzisiwa vakwe ku khongerisa xileswi: “Tata wa hina la nge matilweni, vito ra wena a ri kwetsimisiwe.”—Matewu 6:9.

Xileriso Xa Vunharhu

Kambe ku vuriwa yini hi ku yirisa loku ka vunharhu loku kumekaka eka Swileriso swa Khume? Eksoda 20:7 yi kandziyisa hi matimba yi ku: “U nga ṭhuki u tlanga hi v̌ito ra Yehova Šikwembu ša wena, hikuv̌a Yehova a nga ka a nga ṭhiki nanḍu wa l’a tlangaka hi v̌ito ra yena.”

Kahle-kahle swi vula yini ku ‘tlanga’ hi vito ra Xikwembu? The JPS Torah Commentary, leyi kandziyisiweke hi Sosayiti ya Vukandziyisi ya Vayuda, yi hlamusela leswaku rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke laha henhla tanihi ku ‘tlanga’ (lash·shaw’ʹ) ri nga ha vula “hi mavunwa” kumbe “ri endliwa ra hava, ri nga vi nchumu.” Yona buku leyi yi ya emahlweni yi ku: “Nhlamuselo leyi naveke [ya rito leri ra Xiheveru] a yi swi pfumeleli [yirisa] ku hembela munhu loyi u n’wi mangalelaka ehubyeni, ku hlambanya hi mavunwa ni ku tirhisa hi ndlela leyi nga fanelangiki kumbe leyi delelaka Vito ra Xikwembu.”

Nhlamuselo leyi ya Vayuda yi swi kandziyise kahle leswaku ‘ku tlanga hi vito ra Xikwembu’ swi katsa ku tirhisa vito rero hi ndlela leyi nga fanelangiki. Kambe, xana ku vitana vito ra Xikwembu loko u dyondzisa van’wana ha xona kumbe loko u hundzukela eka Tatana wa le matilweni hi xikhongelo swi nga vuriwa “ndlela leyi nga fanelangiki kumbe leyi delelaka”? Yehovha u kandziyisa mavonelo yakwe hi marito ya Pisalema 91:14: “Leŝi a nḍi ranḍaka nḍi ta ṅwi kuṭula; nḍi ta ṅwi tlakusa, hikuv̌a o tiv̌ile v̌ito ra mina.”

Xana Swi Ni Mhaka Hakunene?

Vuhundzuluxeri bya Xinghezi xa manguva lawa lebyi nga ni xihloko lexi nge The Five Books of Moses, hi Everett Fox, a byi fambisani ni leswi swi tolovelekeke. Vuhundzuluxeri lebyi a byi tirhisi rito leri tolovelekeke leri nge “HOSI,” kambe byi tirhisa “YHWH” leswaku ri yimele vito ra Xikwembu “ku kombisa ndlela leyi a ri ta va ha yona eka munhu la ri hlayaka hi Xiheveru.” Fox wa kandziyisa: “Muhlayi u ta swi vona xikan’we-kan’we leswaku vito ra Xikwembu xa Bibele ebukwini leyi i ‘YHWH.’” Wa pfumela leswaku loko muhlayi a vona vito leri ra Xikwembu swi nga ha endleka a nga “pfumelelani” na rona. Kambe, endzhaku ka loko a teke goza leri bumabumelekaka ra ku ka a anga tumbeti vito ra Xikwembu eka vuhundzuluxeri, wa engetela: “Ndzi bumabumela leswaku ku tirhisiwa rito leri tolovelekeke leri nge ‘HOSI’ loko munhu a hlayela van’wana, kambe vona va nga ha tsakela ku landzela ndhavuko wa vona.” Kambe, xana ko va mhaka ya leswaku munhu u rhandza yini, u tolovele yini kumbe ku landzela ndhavuko wakwe?

E-e. Bibele a yi khutazi ntsena leswaku vito ra Xikwembu ri tirhisiwa kahle kambe yo swi lerisa! Eka Esaya 12:4a, (NW) vanhu va Xikwembu va tekiwa va ri karhi va huwelela hi marito lama tiviwaka: “Nkhensani Yehovha! Vitanani vito rakwe.” Tlhandla-kambirhi, mupisalema u vulavula hi lava va faneriwaka hi ku avanyisa ko biha ka Xikwembu: “Chululela vukarhi bya wena ehenhla ka matiko lama nga ku tivangiki, ni le henhla ka mimfumo leyi nga ri vitanangiki vito ra wena.”—Pisalema 79:6, NW; nakambe vona Swivuriso 18:10; Sofoniya 3:9.

Kutani, hambileswi van’wana va nga swi laviki ku vitana vito ra Yehovha leri vangamaka hikwalaho ka ku va va nga xi twisisanga kahle xileriso xa vunharhu, lava va xi rhandzaka hakunene Xikwembu va lava ku vitana vito ra xona. Ina, enkarhini wun’wana ni wun’wana lowu faneleke, va ‘tivisa vanhu swiendlo swakwe, va vula leswaku vito rakwe ri yimisiwa ehenhla’!—Esaya 12:4b, NW.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Xiphemu xa buku ya Tipisalema lexi kumekeke eka Matsalwa-songwa ya le Lwandle leri Feke. Vito ra Xikwembu, Yehovha (YHWH), ri humelela hi ndlela ya khale swinene ya tsalwa ra Xiheveru ku tlula eka matsalwa-songwa hinkwawo

[Xihlovo Xa Kona]

Courtesy of the Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem