Ma Njhani Mahanyelo Namuntlha?
Siku rin’wana nimpundzu hi April 1999, ku rhula ku pfindlusiwile exidorobanini xa Littleton, ekusuhi na Denver, le Colorado, eU.S.A. Vantshwa vambirhi lava a va ambale majazi ya ntima ya mpfula va fike va nghena exikolweni xa le henhla xa kwalaho kutani va sungula ku duvula swichudeni ni vadyondzisi. Va tlhele va bulukisa tibomo. Ku dlayiwe swichudeni swa 12 ni mudyondzisi un’we, naswona vanhu lava tlulaka 20 va vavisekile. Endzhaku ka ku dlayetela loku na vona va tidlele. A va ri exikarhi ka malembe ya 17 na 18 hi vukhale naswona a va yi venga swinene mintlawa yo karhi ya vugevenga.
LEXI twisaka ku vava, swikombiso leswi boxiweke laha henhla a hi swo sungula. Maphepha-hungu, swiya-ni-moya ni thelevhixini, swi vika swiendlakalo leswi fanaka emisaveni hinkwayo. Hi ku ya hi Tinhlayo ta Dyondzo ta Ntsindza wa Matiko Hinkwawo, hi 1997, ku vikiwe swiendlakalo leswi nga ni madzolonga swa kwalomu ka 11 000 leswi katsaka matlhari eswikolweni swa le Amerika. EHamburg, le Jarimani, swiviko swa swiendlo swa madzolonga swi engeteleke hi khume wa tiphesente hi 1997, naswona lava ringanaka 44 wa tiphesente lava a ku soriwa leswaku hi vona va endleke swilo leswi, a ku ri vantshwa lava nga ehansi ka malembe ya 21.
Vungungundzwana lebyi endliwaka hi van’watipolitiki ni vatirhela-mfumo se ko va tshamelo maxelo. Hi 1998, xiviko lexi humaka eka Anita Gradin, khomixinara wa Nhlangano wa le Yuropa (EU [European Union]) xi paluxe leswaku vukanganyisi lebyi endliweke eka EU hi 1997 byi ringanyeteriwe eka ntsengo wa 8,6 wa magidi ya timiliyoni ta tirhandi. Vukanganyisi lebyi byi endliwe eka swilo hinkwaswo, ku suka eku nyikiweni ka mathikithi yo paka ku ya eka ku nyika vanhu mali ya vurimi ni yin’wana ya swilo swa EU. Ku pfumeleriwe leswaku ku endliwa vukanganyisi hi timali to tala ni ku ngungumerisa matlhari ni swidzidzirisi, naswona mintlawa ya swigevenga yi nyike vatirhi va EU swipfala-milomu. Khomixini hinkwayo ya EU yi tshike ntirho hi 1999.
Hambiswiritano, a hi vanhu lava nga le swiyin’weni leswi tlakukeke ntsena lava kanganyisaka. Xiviko lexi humaka eka Khomixini ya EU malunghana ni vatirhi lava nga riki enawini xi paluxe leswaku swilo leswi endliwaka etikweni leswi fikelelaka eka 16 wa tiphesente swa EU swi endliwa hi mabindzu lama nga tsarisiwangiki ximfumo naswona a ma hakeli swibalo. ERhaxiya ku vuriwa leswaku eka mpindzulo hinkwawo lowu kumekaka, lowu wu fikaka eka 50 wa tiphesente a wu le nawini. Ku tlula kwalaho, eUnited States, Nhlangano wa Vakambisisi va Vukanganyisi lebyi Tiyisekisiweke wu vule leswaku tikhampani ta le Amerika ti lahlekeriwa hi tidolara leti ringanaka 400 wa magidi ya timiliyoni (mali ya kwalomu ka 2,5 wa tibiliyoni ta tirhandi) hi lembe hikwalaho ka vatirhi lava yivaka mali kumbe nhundzu eka tona.
Vanhu vo tala lava pfinyaka vana va tirhise Internet ku kokela vana ni swihlangi eka swiendlo swa rimbewu leri nga riki enawini. Hi ku ya hi muvulavuleri un’wana wa nhlangano wo Ponisa Vana wa le Sweden, vanhu va karhateka ngopfu hi swifaniso swa vana lava nga ambalangiki nchumu leswi swi nga eka Internet. ENorway hi 1997, nhlangano lowu wu amukele mapapila lama ringanaka 1 883 lama a ma wu luma ndleve malunghana ni Adirese ya Internet ya swifaniso swa vanhu lava nga ambalangiki nchumu. Haxawa wa kona mapapila lawa ma engeteleke ngopfu ma fika kwalomu ka 5 000. Swo tala swa swona swi endliwa ematikweni lawa hulumendhe ya wona kumbe valawuri va wona va nga riki na matimba ya ku lawula xiendlo lexi xi nyenyetsaka.
Xana A Swi Antswa eNkarhini Lowu Hundzeke?
Vanhu vo tala lava va vengaka mukhuva lowu wo nyenyetsa wa mahanyelo emisaveni namuntlha va nga ha navela ndlela leyinene leyi vanhu a va hanyisana ha yona etikweni, emasikwini ya vatswari va vona kumbe ya vakokwa wa vona. Kumbexana va swi twile leswaku khale vanhu a va hanya vutomi byo rhula ni leswaku ku tshembeka ni timhaka tin’wana ta mahanyelo a swi langutiwa swi ri swa nkoka evanhwini. Vandyangu lava kuleke swi nga ha endleka va vulavule hi minkarhi leyi vanhu lava a va gingiriteka a va pfunana ha yona, swiboho swa mindyangu a swi tiye ha yona naswona vantshwa a va titwa va sirhelelekile ni ndlela leyi va pfuneke ha yona epurasini ra vatswari va vona kumbe laha vatswari va vona va tirhelaka kona.
Leswi swi yisa eka swivutiso leswi: Xana khale mahanyelo ya vanhu a ma antswa hakunene? Kumbe, xana ko va ku navela ntsena loku soholotaka miehleketo ya hina malunghana ni masiku lawa lama hundzeke? A hi voneni ndlela leyi van’wamatimu ni vakambisisi van’wana va timhaka ta vanhu va hlamulaka ha yona.
[Bokisi leri nga eka tluka 3]
Nhlamuselo Ya Mahanyelo
Eswihlokweni leswi, rito leri nge “mahanyelo” ri tirhisiwa hi mongo lowu kombetelaka eka misinya ya milawu leyi langutiwaka yi ri yinene kumbe yi bihile eka ndlela leyi vanhu va tikhomaka ha yona. Leswi swi katsa ku tshembeka, ntiyiso ni mimpimanyeto leyi tlakukeke ya mahanyelo etimhakeni ta rimbewu ni tin’wana.