Doroba Ra Laha Afrika Leri Ku Hlanganeke Vanhu Va Mindhavuko Yo Hambana-hambana

HI MUTSARI WA XALAMUKA! EAFRIKA DZONGA

MAWAKU mivala yo xonga leyi u yi vonaka loko u famba eswitarateni swa le Durban! U ta vona vanhu vo tala lava tekeleleke maambalelo ya xilungu, ngopfu-ngopfu vantshwa. U ta tlhela u vona ni vakhegula va Mazulu, lava ambaleke tirhoko to leha naswona va bohe maduku ya mivala-vala etinhlokweni. Nakambe ku ni vavasati va Maindiya lava ambaleke tirhoko ta le Asiya kumbe tirhoko ni maburuku ya le Punjabi. Loko u tshinela eribuweni, u nga ha vona vavanuna va Mazulu va ambale swa ndhavuko wa ka vona, va ri karhi va koka swigolonyana leswi vuriwaka ti-ricksha. Entiyisweni, Durban i doroba leri hlawulekeke eAfrika, leri nga ni vanhu va mindhavuko yo hambana-hambana. Xana hi wahi matimu ya doroba leri ro tsakisa?

Vanhu a va si heta malembe-xidzana mambirhi va tshama laha dorobeni leri ra le Afrika Dzonga ra Durban. Vahlapfa va kwalomu ka 40 lava nga valungu va fike hi 1824. Hi nkarhi wolowo mfumo wa Mazulu lowu nga ni matimba, lowu a wu lawuriwa hi Shaka, loyi a a ri nhenha, a wu ri en’walungwini wa Durban. Endzhaku ka malembe ya makume-mbirhi, Durban ni xifundzha lexi nga exikarhi ka tiko swi sungule ku fumiwa hi tiko ra Britain. Valungu ni Mazulu va lwe tinyimpi to hlayanyana hi lembe-xidzana ra vu-19.

Hi nkarhi wolowo, Manghezi ma kume leswaku mimova yi kula kahle etimbuweni. Manghezi ma landze vatirhi lava humaka eIndiya, leyi a yi ri koloni yin’wana ya wona, leswaku va ta tshetsha masimu ya mova. Exikarhi ka 1860 na 1911, ku tisiwe Maindiya yo tlula 150 000 eDurban. Hikwalaho ka sweswo, namuntlha Durban yi ni vaaki lava tlulaka timiliyoni tinharhu, va tinxaka tinharhu—Mazulu lama davukeke kwalaho, vanhu va le Asiya lava davukeke eIndiya ni vanhu lava humaka eBritain ni le vupela-dyambu bya Yuropa.

Doroba leri ri ni swilo swin’wana leswi tsakisaka. Hilaha u swi vonaka hakona exifanisweni lexi, doroba leri ri ni nhlonhle leyi sirheleleke hlaluko leri ra ntumbuluko eka Lwandle-nkulu ra Indian. Nhlonhle yoleyo yo saseka yi lehe timitara leti tlulaka 90 naswona yi leme hi mirhi. Siku ni siku ku nghena swikepe leswikulu ehlalukweni leri ra ntumbuluko, leri sirheleriweke. Buku leyi nge Discovery Guide to Southern Africa yi vula leswaku Durban i “hlaluko lerikulu ku tlula hinkwawo eAfrika naswona swikepe swi tshama swi tele eka rona, i ra vukaye eka lama nga kona emisaveni hinkwayo.” Vanhu lava nga le ku wiseni, va endzela eDurban hikwalaho ko saseka ka rona ni mati ya rona yo kufumela. Ku ni tindhawu letinene ta lava va rhandzaka ku tlanga magandlatini, naswona lava rhandzaka ku hlambela va ntshunxekile hi ku tiva leswaku tinete leti sivelaka vanyankwave ti le xiyin’weni lexinene.

Vanhu lava rhandzaka Bibele va ni xivangelo xin’wana xa ku rhandza doroba leri. Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona khale koloko, swi simeke hofisi ya swona endhawini leyi hi 1910. Kutani hi April 1914, ku khomiwe ntsombano wo sungula laha Afrika wa Swichudeni swa Bibele eDurban. A ku ri ni vanhu va kwalomu ka 50, ku katsa ni vapfhumba lava humaka etindhawini ta le kule ta Afrika Dzonga. Entsombanweni wolowo lowu nga rivalekiki, ku khuvuriwe 16 wa vagandzeri lavantshwa. Vo tala va lava a va ri kona a ku ri Vakreste lava totiweke lava feke va tshembekile, ku katsa na William W. Johnston, loyi a a ri wo sungula ku ungamela rhavi ra laha Afrika.

Ku sukela hi 1914, Timbhoni ta Yehovha ti khome mintsombano yo tala le Durban. Hi December 2000, vanhu va kwalomu ka 14 848 va ve kona eka mintsombano yimbirhi ya “Vaendli Va Rito Ra Xikwembu,” leyi khomeriweke edorobeni rero laha ku khuvuriweke vanhu va 278. Mi nge hi mi byela hi ta ndyangu wun’wana wa Maindiya eka leyi a yi ri kona. Eka khume ra malembe lama hundzeke tata wa kona ku nga Alan, u kume ntiyiso wa Bibele hikwalaho ka n’wana wakwe wa nhwanyana la vuriwaka Somashini. Alan a a ri karhi a lwa ni xiphiqo xa vundzendzele naswona a a lava xikongomelo xa vutomi. Somashini, loyi a a ri ni malembe manharhu ntsena hi nkarhi wolowo, u tisele tata wakwe buku leyi a yi kumeke ekaya ra muakelani. Nhloko-mhaka ya yona leyi nge Ku Rhula Ka Ntiyiso Ni Nsirhelelo—U Nga Swi Kuma Njhani?, yi hatle yi koka nyingiso wa Alan. U tsakele leswi a a swi hlaya lerova a sungula ku tihlanganisa ni Timbhoni ta Yehovha. Alan u tsarise vukati byakwe ximfumo hikwalaho ka leswi a swi dyondzeke eBibeleni. Ku nga ri kungani nsati wakwe, Rani, u sungule ku tsakela kutani na yena a sungula ku ya eminhlanganweni ya Timbhoni ta Yehovha. Hi nkarhi wolowo mpatswa lowu a wu tshama ekaya ra vatswari va Rani, lava a va ri swirho swa kereke yin’wana ya Vujagana. Vatswari lava va kanete vukhongeri lebyintshwa bya mpatswa lowu, hiloko va wu hlawurisa: “Humani laha ndlwini kumbe mi tshika ku landzelela Timbhoni!”

Alan na Rani va endle xiboho xa ku rhurha, hambileswi a swi tika ku kuma ndhawu yo tshama. Vanghana va vona lava nga Timbhoni ta Yehovha va va pfune ku kuma ndhawu leyi faneleke yo tshama eka yona. Hi 1992, Alan na Rani va khuvuriwe va va Timbhoni ta Yehovha. Va hambete va endla nhluvuko, naswona namuntlha Alan i nkulu evandlheni ra Vukreste.

Ku ni mavandlha lama tlulaka 50 ya Timbhoni ta Yehovha eDurban. Yo tala ya wona i ya vamakwerhu lava vulavulaka Xizulu. Hambiswiritano, mavandlha man’wana, ngopfu-ngopfu lama nga ekusuhi ni doroba ma tele hi vamakwerhu lava nga Mazulu, Maindiya ni valungu. Loko wo ya eka wun’wana wa minhlangano leyi, a wu nge voni ntsena vanhu va mindhavuko yo hambana-hambana. Loko u ya eka minhlangano leyi u nga ha kuma yi fambisiwa hi Mbhoni leyi nga muntima kumbe Mbhoni leyi nga Muindiya kumbe Mbhoni leyi nga mulungu, lava ambaleke kahle. Kambe lexi hi nga ku tiyisekisaka ha xona hi lexi: Loko u languta vayingiseri u ta swi vona leswaku Bibele yi ni matimba yo hlanganisa vanhu lava humaka ematikweni hinkwawo hi rirhandzu ni vunghana lebyi nga heriki.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Minhlangano ya vandlha yi hlanganisa vanhu va tinxaka hinkwato

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Alan, Rani ni vana va vona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Holo ya le dorobeni ra Durban

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 25]

Photos: Courtesy Gonsul Pillay