Langutelo Ra Bibele
Ku Kingindziwa Hi Ripfalo—Xana Ku Bihile Minkarhi Hinkwayo?
NAMUNTLHA vanhu vo tala va vona swi nga fanelanga leswaku mapfalo ya vona ma va kingindza. Va titwa hi ndlela leyi mutivi wa filosofi wa Mujarimani, Friedrich Nietzsche a titweke ha yona, u te: “Ku kingindziwa hi ripfalo i vuvabyi byo chavisa swinene lebyi munhu a hlulekaka ku byi lawula.”
Kambe sweswi valavisisi van’wana va ta ni mavonelo man’wana. Muongori tlhelo mutsari la tivekaka emisaveni hinkwayo, Susan Forward, dokodela wa filosofi, u ri: “Ku kingindziwa hi ripfalo i nchumu wa nkoka lowu ku endlaka u titwa u ri ni mintlhaveko, u ri munhu la nga ni vutihlamuleri. Swi komba leswaku ripfalo ra wena ra tirha.” Kambe, xana minkarhi hinkwayo swi hoxile ku tivona nandzu? Xana ku ni swiyimo swo karhi leswi loko u ri eka swona swi nga ku pfunaka loko u tivona nandzu?
Nandzu I Yini?
Hi tivona nandzu loko hi khunguvanyise munhu loyi hi n’wi rhandzaka kumbe hi tlule milawu leyi a hi fanele hi nga yi tlulanga. Hi ku ya hi buku yin’wana, ku tivona nandzu “hiloko munhu a tivona a nga faneliki hikwalaho ka ku va a tsandzekile, a endle vugevenga kumbe a dyohile.”
EMatsalweni ya Xiheveru, nandzu a a wu fambisana ni ku tsandzeka ka Vaisrayele ku yingisa Nawu wa Xikwembu—ku vulavuriwa ngopfu ha wona eka tibuku ta Bibele ta Levhitika na Tinhlayo. Lexi hlamarisaka, rito leri a ri tirhisiwi ngopfu eka Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki. Kambe minkarhi yin’wana ra kumekanyana, naswona ri vula ku dyohela Xikwembu hi swidyoho leswikulu.—Marka 3:29; 1 Vakorinto 11:27.
Khombo ra kona, minkarhi yin’wana hi nga ha tivona nandzu swi nga fanelanga. Hi xikombiso, loko munhu a lava swilo swi endliwa hi ndlela leyi hetisekeke naswona a tivekela milawu leyi a nga ta ka a nga yi koti ku hanya ha yona, loko o tshuka a yi tlurile, a nga ha titwa a ri ni nandzu swi nga fanelanga. (Eklesiasta 7:16) Kumbe hi nga ha pfumelela nandzu lowu hi wu endleke hi xihoxo wu va wukulu lerova wu hi khomisa tingana kutani hi hetelela hi tivavisile swi nga fanelanga. Kutani, xana ku tivona nandzu ku fanele ku pfuna munhu hi ndlela yihi?
Ku Tivona Nandzu Swi Nga Ha Pfuna
Ku tivona nandzu swi nga ha pfuna hi tindlela tinharhu. Yo sungula, yi kombisa leswaku ha ma tiva mahanyelo lama amukelekaka. Naswona swi kombisa leswaku ripfalo ra hina ra tirha. (Varhoma 2:15) Phela, buku leyi kandziyisiweke hi Nhlangano wa Vativi va Miehleketo va le Amerika yi hlamusela ndlela leyi vanhu lava nga tivoniki nandzu va nga ha vaka khombo swinene ha yona etikweni. Vanhu lava nga riki na mahanyelo kumbe lava dlayeke mapfalo ya vona a va swi koti ku hambanisa lexi lulameke ni lexi biheke, naswona sweswo swi nga ha va ni khombo.—Tito 1:15, 16.
Ndlela ya vumbirhi, loko hi tivona nandzu swi ta hi pfuna ku papalata swiendlo leswi nga fanelangiki. Ku fana nileswi ku vava loku hi ku twaka ku hi tsundzuxaka hi xiphiqo xo karhi xa rihanyo ra hina, ku vava loku hi ku twaka emintlhavekweni, loku fambisanaka ni ku tivona nandzu, ku hi tsundzuxa hi mahanyelo kumbe xiphiqo xa moya lexi hi faneleke ku xi lulamisa. Loko hi lemuka ku tsana ka hina, a hi nge tivavisi, a hi nge va vavisi vanhu lava hi va rhandzaka kumbe vanhu van’wana enkarhini lowu taka.—Matewu 7:12.
Ndlela yo hetelela, ku tiphofula nandzu swi nga pfuna la nga ni nandzu ni la dyoheriweke. Hi xikombiso, nandzu wa Hosi Davhida, a wu katsa ni gome lerikulu ra mintlhaveko. U tsarile: “Loko ndzi miyela marhambu ya mina ma hlakala hikwalaho ka ku konya ka mina siku hinkwaro.” Kambe loko a hetelele a phofule xidyoho xakwe eka Xikwembu, Davhida u yimbelele a tsakile: “U ta ndzi rhendzela hi ku huwelela ka ku tsaka ka ku ndzi ponisa.” (Pisalema 32:3, 7) Ku pfumela leswaku u ni nandzu, swi ta pfuna ni la dyoheriweke leswaku a horisa mbilu, hikuva ku amukela nandzu swi tiyisekisa la dyoheriweke leswaku munhu la n’wi dyoheleke wa n’wi rhandza swinene, naswona wa tisola hi ku va a n’wi vavisile.—2 Samuwele 11:2-15.
Ku Va Ni Langutelo Leri Ringaniseriweke Loko U Titwa U Ri Ni Nandzu
Emhakeni ya ku ringanisela loko ku langutiwa nandzu, vona ku hambana lokukulu loku nga kona mayelana ni ndlela leyi Yesu na Vafarisi a va languta vadyohi ni xidyoho ha yona. Eka Luka 7:36-50, hi dyondza hi wansati loyi a a ri nghwavava, loyi a ngheneke endlwini ya Mufarisi, laha Yesu a a dyela kona. Wansati loyi u tshinele eka Yesu, a n’wi hlambisa milenge hi mihloti yakwe, a n’wi tota hi mafurha yo nun’hwela lama durhaka.
Mufarisi loyi wa mugandzeri u tsan’we wansati loyi, a nga n’wi teka a ri xikangalafula. Mufarisi loyi u te: “Wanuna loyi [Yesu], loko a ri muprofeta, a a ta swi tiva leswaku i mani ni leswaku i wansati wa muxaka muni loyi a n’wi khumbaka, leswaku i mudyohi.” (Luka 7:39) Hi ku hatlisa Yesu u n’wi lulamisile. Yesu u te: “A wu yi totanga hi mafurha; kambe wansati loyi u tote milenge ya mina hi mafurha yo nun’hwela. Hikwalaho ka leswi, ndza ku byela, swidyoho swa yena, hambileswi swi teleke, swi rivaleriwile, hikuva u rhandze ngopfu.” A swi kanakanisi leswaku marito lawa ma n’wi khutazile ni ku voningela mbilu yakwe.—Luka 7:46, 47.
Yesu a a nga pfumeleli ku tikhoma loko biha na kan’we. Ematshan’weni ya sweswo a a dyondzisa Mufarisi la ti kukumuxaka, ndlela leyi rirhandzu ri nga rikulu ha yona leswaku ri susumetela munhu ku tirhela Xikwembu. (Matewu 22:36-40) Ina, a swi fanerile leswaku wansati yoleyo a tivona nandzu hikwalaho ka ku tikhoma ka yena ko biha ka nkarhi lowu nga hundza. Swi le rivaleni leswaku a hundzukile hikuva u ririle kutani a endla matshalatshala ya leswaku a lulamisa mahanyelo yakwe yo sungula, a teka magoza ya ku xixima Yesu a karhi a voniwa hi vanhu. Loko Yesu a vone leswi, a ku eka yena: “Ripfumelo ra wena ri ku ponisile; tifambele hi ku rhula.”—Luka 7:50.
Hi hala tlhelo, Mufarisi u ye mahlweni a n’wi tsan’wa tanihi mudyohi. Kumbexana a a anakanya leswaku ‘Xikwembu xi ta n’wi vona nandzu,’ kutani a lava ku n’wi khomisa tingana. Kambe ku tshamela ku endla leswaku van’wana va titwa va ri ni nandzu loko va nga endli swilo hi ndlela leyi hina hi anakanyaka leswaku a va fanele va endlisa xiswona, a hi ku kombisa rirhandzu naswona eku heteleleni pakani leyi laviwaka a yi fikeleriwi. (2 Vakorinto 9:7) Vuyelo lebyinene byi kumeka hi ku tekelela Yesu—hi ku veka xikombiso lexinene, ku bumabumela van’wana hi ku kongoma, naswona hi va tshemba hambiloko minkarhi yin’wana ku tshinyiwa ni ndzayo swi laveka.—Matewu 11:28-30; Varhoma 12:10; Vaefesa 4:29.
Loko u endle xihoxo, ku titwa u ri ni nandzu swi nga va swi lulamile, swi tlhela swi fanela. Swivuriso 14:9 (Knox) yi ri: “Swiphukuphuku swi vevukisa nandzu lowu lavaka ndzivalelo.” Ku titwa hi ri ni nandzu swi fanela ku hi susumetela ku wu vula kutani hi endla leswinene. Hambiswiritano, xisekelo xa hina xa ku tirhela Yehovha a xi fanelanga xi sekeriwa eka nandzu lowu hi wu endleke, kambe hi fanele ku n’wi tirhela hi leswi hi n’wi rhandzaka. (Yobo 1:9-11; 2:4, 5) Bibele yi tiyisekisa leswaku loko hi khutaza vanhu lavanene ni ku phyuphyisiwa hi ri karhi hi anakanyisisa hi mhaka leyi, va nga endla leswi nga ematimbeni ya vona. Xa nkoka ngopfu va ta tsaka loko va ri karhi va swi endla.