Xana U Sirhelelekile Eka Timhangu Ta Mimovha?

“A ndzi si tshama ndzi endla mhangu egondzweni kutani a ndzi fanelanga ndzi karhateka.” “Vanhu lava chayelaka hi vusopfa ni vantshwa hi vona va endlaka timhangu emagondzweni.” Vanhu vo tala a va ehleketi leswaku va nga weriwa hi mhangu egondzweni. Xana na wena u titwisa sweswo? Xana u sirhelelekile etimhangwini ta le magondzweni?

SWIVIKO swi ringanyeta leswaku loko u tshama etikweni leri hluvukeke, swi nga ha endleka leswaku u weriwa hi mhangu egondzweni kan’we evuton’wini bya wena. Vo tala va fa etimhangwini teto. Emisaveni hinkwayo, ku ni vanhu lava tlulaka hafu ya miliyoni lava dlayiwaka hi timhangu ta le magondzweni lembe ni lembe. Kumbexana vo tala va lava feke n’wexemu a va ehleketa leswaku va nge tshuki va weriwa hi timhangu ta le magondzweni. I yini leswi u nga swi endlaka leswaku yi nga ku weli? U nga tiveki ekhombyeni. Xiya ndlela leyi u nga papalataka timhangu leti vangiwaka hi ku khudzehela ni ku dyuhala.

Muchayeri La Khudzehelaka

Vatshila van’wana va vula leswaku muchayeri la khudzehelaka wa fana ni muchayeri la dakweke. Swiviko swi kombisa leswaku ku khudzehela ku vanga timhangu to tala. Fleet Maintenance & Safety Report ya ha ku vika leswaku hi lembe rin’we, muchayeri un’we eka va 12 wa khudzehela a ri karhi a chayela le Norway. Hi ku ya hi The Star ya le Joni, la Afrika Dzonga, timhangu tin’wana ta ku chayisana ka mimovha ti vangiwa hi ku karhala ka vachayeri. Swiviko leswi humaka ematikweni man’wana swi kombisa leswaku xiphiqo xa ku karhala ka vachayeri i xa misava hinkwayo. I yini lexi vangelaka leswaku vachayeri vo tala va khudzehela?

Xin’wana lexi vangelaka xiphiqo lexi hileswi vanhu va tshamaka va khomekile. Magazini wa Newsweek wu vike leswaku nkarhi lowu vanhu va le Amerika “va wu hetaka va etlele, wu hunguteke hi awara ni hafu loko wu pimanisiwa ni le ku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-21—swi nga endleka leswaku xiphiqo lexi xi nyanya.” Ha yini? Magazini lowu wu tshahe Terry Young, la nga ni vutshila hi ta vurhongo, a ku: “Vanhu va teke vurhongo byi nga ri bya nkoka. Va vona onge munhu la tshamaka a khomekile a nga na wona nkarhi wa ku etlela.”

Ku vuriwa leswaku munhu la tolovelekeke u fanele a etlela tsevu na hafu ku ya eka kaye wa tiawara vusiku byin’wana ni byin’wana. Loko vanhu va nga wu kumi nkarhi wolowo, va tshama va ri karhi va “kolota vurhongo” byebyo. Xiviko lexi humesiweke hi Vandlha ra AAA, ra Nsirhelelo eMagondzweni, xi ri: “Loko munhu o hunguta vurhongo byakwe hi 30 kumbe 40 wa timinete siku rin’wana ni rin’wana evhikini, u ta va a kolota vurhongo bya tiawara tinharhu ku ya eka ta mune hi mahelo-vhiki, sweswo swi nga endla leswaku hi ku olova a khudzehela dyambu ri lo hosi!”

Minkarhi yin’wana swi nga endleka leswaku ri kala ri xa vurhongo byi nga phahanga. Nkelunkelu, ku khathalela n’wana la vabyaka kumbe swilo swin’wana leswi u nga kotiki ku swi lawula swi nga ha kavanyeta vurhongo bya wena. Kutani hi siku leri tlhandlamaka, u nga ha tikuma u khudzehela u ri karhi u chayela. U fanele u endla yini exiyin’weni xexo?

Swilo swo tala leswi hi ntolovelo swi endliwaka, ku fana ni ku nwa kofi, ku pfula fasitere, ku cakunya ncungama kumbe ku dya nchumu lowu bavaka, a swi byi hlongoli vurhongo. Hambileswi ku vuriwaka leswaku swilo leswi swa tirha, kambe a swi xi tlhantlhi xiphiqo. Xiphiqo xa wena xi ta tlhantlhiwa hi ku etlela. Kutani, ha yini u nga etleli swa xinkarhana? The New York Times yi ringanyetile: “Loko u hunguta makarhala ninhlikanhi hi ku etlela, a wu fanelanga u tlula timinete ta 30; loko wo etlela ku tlula kwalaho, miri wa wena wu namba wu ya hi vurhongo kutani swi ta tika ku pfuka.” Ku hunguta ku karhala hi ku etlela swa xinkarhana, swi ku hlwerisa ku fika laha u yaka kona kambe swi ta lehisa vutomi bya wena.

Mahanyelo ya wena ma nga ha ku veka ekhombyeni ra ku khudzehela loko u ri karhi u chayela. Xana u heta nkarhi wo leha eka Internet kumbe u honolele thelevhixini? Xana u ya eswinkhubyanini swa ku titsakisa leswi helaka hi matakuxa? U nga pfumeleli swilo swo tano leswaku swi dya nkarhi wa wena wa ku etlela. Hosi yo tlhariha Solomoni yi tshame yi kandziyisa nkoka wa leswaku “voko leri teleke ku wisa ra antswa.”—Eklesiasta 4:6.

Va Ni Ntokoto Kambe Va Dyuharile

Hakanyingi lava ku nga khale va ri karhi va chayela va ni ntokoto emagondzweni. Tlhandlakambirhi, a va tali ku veka vutomi bya vona ekhombyeni naswona va tiva swipimelo swa vona. Hambiswiritano, vadyuhari lava ku nga khale va chayela a va sirhelelekanga eku chayisaneni ka mimovha. Entiyisweni va ya va va ekhombyeni ro weriwa hi timhangu to tano loko va ri karhi va dyuhala. Magazini wa le United States lowu vuriwaka Car & Travel wu vikile: “Vanhu lava nga ni malembe lama tlulaka 70 hi vukhale va endla kaye wa tiphesente ta vaaki va misava kambe 13 wa tiphesente ta vona va fa etimhangwini ta le magondzweni.” Khombo ra kona, va ya va andza vadyuhari lava chayelaka, lava tlumbaka hi mimovha.

Twana leswi xiyiweke hi Myrtle la nga ni malembe ya 80 hi vukhale.a U sungule ku chayela emalembeni ya 60 lama hundzeke naswona a nga si tshama a endla mhangu hi movha. Kambe, ku fana ni vanhu van’wana vo tala, na yena vudyuhari byi tinyika matimba kutani sweswo swi nga endla leswaku a weriwa hi mhangu. Ku nga ri khale wa ha ku byela Xalamuka! a ku: “Loko u ya u dyuhala swilo hinkwaswo [ku katsa ni ku chayela] swi va ntlhontlho.”

U endle yini leswaku loko swi koteka a papalata ku weriwa hi mhangu ya le gondzweni? Myrtle u ri: “Loko malembe ma ri karhi ma hundza, ndzi endle mindzulamiso yo karhi leyi pfumelelanaka ni vukhale bya mina.” Hi xikombiso, u hungute nkarhi lowu a wu hetaka a ri eku chayeleni, ngopfu-ngopfu nivusiku. Ku ri ni ku va a tshika ku chayela, xiendlo xexo lexitsongo xi n’wi pfune leswaku a tshama a tiveka tanihi muchayeri la nga vangiki timhangu.

Hambileswi swi tikaka ku swi amukela, vudyuhari byi khumba vanhu hinkwavo. (Eklesiasta 12:1-7) Hi nkarhi wolowo ku pfuka swiphiqo swo hambana-hambana swa rihanyo, vadyuhari va ya va hlwela ku endla swilo ni ku vona a va ha voni kahle—leswi hinkwaswo swi endla leswaku swi tika ku tshama u ri muchayeri la nga vangiki timhangu. Hambiswiritano, ku dyuhala a swi vuli leswaku munhu a nga faneleki ku chayela. Xa nkoka i ndlela leyi u chayelaka ha yona. Hi nga antswisa ndlela leyi hi chayelaka ha yona hi ku amukela leswaku vuswikoti bya hina byi ya byi hunguteka, kutani hi endla mindzulamiso leyi lavekaka eka ndlela leyi hi hanyaka ha yona.

Swi nga endleka u nga swi xiyi, kambe ndlela leyi u vonaka ha yona yi ya yi hunguteka. Loko u ya u dyuhala, a wa ha swi koti ku vona ekule. Xibukwana lexi nge The Older and Wiser Driver xi ri: “Ndlela leyi muntshwa a vonaka ha yona yi tlula ya munhu la nga ni malembe ya 60 hilaha ku phindhiweke kanharhu naswona swi teka nkarhinyana leswaku mahlo ya yena ma langutana ni ku vonakala loko a huma emunyameni.” Ndlela leyi mahlo ya hina ma cincaka ha yona yi nga ha endla leswaku hi khoma xo tika loko hi chayela nivusiku.

Henry u ni malembe ya 72 hi vukhale naswona u hete malembe ya 50 a nga si endla mhangu egondzweni. Loko malembe ma ri karhi ma hundza, u sungule ku xiya leswaku ku tlonyiwa hi mavoni ya mimovha nivusiku swi ya swi endla leswaku a tikeriwa hi ku chayela nivusiku. Endzhaku ka loko mahlo ya yena ma kamberiwile, u byeriwe leswaku u fanele a kuma manghilazi lamantshwa ya mahlo, lama endliweke leswaku ma hunguta ku tlonyiwa nivusiku. Henry u ri: “Se swa olova ku chayela nivusiku.” Eka yena, xiendlo xexo lexitsongo xi ku antswise ngopfu ku chayela ka yena. Eka van’wana, ku fana na Myrtle, xiphiqo lexi xi nga tlhantlhiwa hi ku vhela u ku swi thyaa, swa ku chayela nivusiku.

Nakambe ku dyuhala ku endla leswaku munhu a nonoka ku teka goza. Vanhu lava dyuhaleke va nga ha va va tlharihile naswona va wupfile emianakanyweni ku tlula vantshwa. Hambiswiritano, loko munhu a ya a dyuhala, u ya a nonoka ku anakanyisisa hi rungula kutani a teka goza. Sweswo swi endla leswaku ku chayela ku va ntlhontlho swinene hikuva ndlela leyi mimovha yi fambaka ha yona ni swiyimo swa magondzo swi tshama swi ri eku cinceni. Munhu u fanele a anakanya hi ku cinca loku hi ku hatlisa leswaku a ta kota ku teka goza leri faneleke hi nkarhi.

Magazini lowu vuriwaka Car & Travel wu vika leswaku “xivangelo lexi tolovelekeke xa leswaku vachayeri lava dyuhaleke va vanga timhangu leti dlayaka i ku tsemakanya tirhoboto ti pfarile.” Ha yini? Magazini lowu fanaka wu ya emahlweni wu ku: “Swi vonaka onge . . . xiphiqo hileswaku muchayeri la dyuhaleke u fanele a rhanga hi ku anakanya hi swilo swo hambana leswi a swi vonaka eximatsini ni le xineneni xa yena a nga si endla xiboho xa ku tsemakanya mahlangana ya magondzo.”

I yini lexi u nga xi endlaka leswaku ku nonoka ku teka goza ku nga ku hoxi ekhombyeni? Xiyisisa loko u tshinela emahlanganweni ya magondzo. Rhanga u tiyiseka kahle u nga si ma tsemakanya. Xiyisisa loko u jika. Ku jika emahlanganweni ya magondzo swi ni khombo swinene, ngopfu-ngopfu loko u fanele ku yimela mimovha yin’wana yi hundza u nga si jika.

EUnited States, laha mimovha yi fambaka etlhelweni ra xinene ra gondzo, 40 wa tiphesente ta vanhu lava faka etimhangwini ta le magondzweni, va dlayiwa hi timhangu leti endliwaka hi vanhu lava nga emalembeni lama tlulaka 75 loko va jikela eximatsini. Vandlha ra AAA, ra Nsirhelelo eMagondzweni ri ringanyeta leswi eka vachayeri va le tikweni rero: “Leswaku u papalata ku jikela eximatsini, swa antswa u tlula xitarata xexo u ya eka lexi landzelaka kutani u jikela exineneni ivi u famba kukondza u kuma xitarata lexi landzelaka kutani u jikela exineneni, lexi ku nghenisaka eka lexi u lavaka ku famba hi xona.” Ringeta ku vona leswaku u nga xi tirhisa njhani xiringanyeto lexi endhawini leyi u tshamaka eka yona. Hi ku kunguhata ka ha ri ni nkarhi, u nga ha swi kota ku papalata mahlangano lama nga ni khombo ni lama swi tikaka ku ma tsemakanya.

Xiboho Lexi U Nga Ha Fanelaka Ku Xi Endla

I yini lexi nga ku pfunaka leswaku u kambela ndlela leyi u chayelaka ha yona? Kumbexana u nga ha kombela munghana wa wena loyi u n’wi xiximaka kumbe xirho xa ndyangu leswaku xi famba na wena loko u ri karhi u chayela. Kutani u swi tekela enhlokweni leswi va swi vulaka hi ndlela leyi u chayelaka ha yona. Nakambe u nga ha ya exikolweni lexi dyondzisaka ku chayela leswaku u antswisa vuswikoti bya wena. Swikolo swo tala leswi dyondzisaka ku chayela swi ni lunghiselelo leri hi ku kongoma ri pfunaka vachayeri lava dyuhaleke. Loko wo pona ri ahlamile kambirhi kumbe ku tlula, swi le rivaleni leswaku vutshila bya wena byo chayela byi lava ku antswisiwa.

Ku vula ntiyiso, ku ta fika nkarhi lowu swi nga ta va vutlhari ku tshika ku chayela. Xexo i xiboho lexi swi tikaka ku xi endla. Myrtle, loyi ka ha ku vulavuriwaka hi yena, wa swi tiva leswaku ku nga ri khale u ta boheka ku tshika ku chayela. Leswi nkarhi wolowo wu yaka wu tshinela, se u tala ku famba hi mimovha ya van’wana. Xana u titwa njhani hi ku chayeleriwa hi munhu un’wana? U ri: “Swa tsakisa ku famba hi movha lowu chayeriwaka hi munhu un’wana.”

Endzhaku ko anakanyisisa hi mhaka leyi, na wena u nga rhandza ku endla leswi fanaka. U nga famba ni munhu un’wana loko u ya eku xaveni, u ya endla swilo swo karhi niloko u ya etindhawini tin’wana kumbe u ya eminhlanganweni. Kumbexana munghana wa wena a nga ku heleketa hi movha wa wena. Hi ndlela yoleyo u ta titwa u sirhelelekile naswona u ta swi tsakela ku ri ni ku va u famba u ri wexe. Ndlela yin’wana leyi pfunaka i ku famba hi swo famba swa mani na mani loko swi ri kona. Ku chayela a ku ku endli munhu wa nkoka. Timfanelo ta wena letinene hi tona leti ku endlaka u va wa nkoka endyangwini wa wena ni le ka vanghana va wena—swin’we ni le ka Xikwembu.—Swivuriso 12:2; Varhoma 14:18.

Ku nga khathariseki leswaku u dyuharile kumbe wa ha ri muntshwa, u ni ntokoto wa ku chayela kumbe wa ha ku sungula ku chayela, a wu sirhelelekanga etimhangwini ta mimovha. Xiya leswaku muchayeri u ni vutihlamuleri lebyikulu. Vana ni vuxiyaxiya loko u ri karhi u chayela. Hi ku endla tano, u ta tisirhelela, u sirhelela ni van’wana egondzweni enkarhini lowu taka.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Tiyiseka leswaku u etlela nkarhi lowu ringaneke u nga si teka riendzo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Ku etlela swa xinkarhana swi nga endla leswaku u hlwela kambe swi ta ponisa vutomi bya wena ni van’wana

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Vachayeri lava dyuhaleke va ni ntokoto swinene kambe va langutana ni mintlhontlho yo hlawuleka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Swa pfuna ku chayeleriwa hi munhu un’wana