Ndlela Yo Papalata Timhangu Ta Mimovha

PONGO ra mathayere, ku banana ka tinsimbi, ku fayeka ka manghilazi ni ku cema ka vanhu . . . Munhu la tshameke a va eka mhangu ya movha swi nga ha endleka leswaku wa ri tiva pongo leri. Ndzawulo leyi vuriwaka Population Reference Bureau yi vike leswaku emisaveni hinkwayo “ku ringanyetiwa leswaku lembe ni lembe ku fa vanhu va 1,2 wa timiliyoni eka timhangu ta mimovha naswona ku vaviseka vanhu lava ringanaka 50 wa timiliyoni.”

Kambe ku byi tekela enhlokweni vuhlayiseki ni ku ringanisela, swi nga ku pfuna leswaku u papalata timhangu to tala. A hi voneni ndlela leyi hi nga swi endlaka ha yona sweswo.

Rivilo Leri Pfumeleriweke, Mabandhi Ya Vuhlayiseki Ni Ku Rhumela Ti-SMS

Emagondzweni man’wana rivilo leri pfumeleriweke ri nga tikomba ri ri ehansi ngopfu. Kambe ku hundza rivilo leri pfumeleriweke a swi endli leswaku u hatla u fika laha u yaka kona ku tlula loko u famba hi rivilo leri pfumeleriweke. Hi xikombiso, eka mpfhuka lowu endlaka 80 wa tikhilomitara, ku chayela 130 wa tikhilomitara hi awara ematshan’weni ya 100 wa tikhilomitara hi awara swi ta ku hlayisela timinete leti nga ehansi ka kaye. Xana swa twala ku veka vutomi bya wena ekhombyeni leswaku u ta hlayisa timinete teto leti nga nyawuriki?

Mabandhi ya vuhlayiseki ma endleriwe ku hi sirhelela. Mutirhela mfumo un’wana wa le United States u gimete hi ku vula leswaku exikarhi ka 2005 na 2009, mabandhi ya vuhlayiseki ma ponise vutomi bya vanhu lava tlulaka 72 000 etikweni rero ntsena. Xana ku va movha wa wena wu ri ni air bag, swi vula leswaku a swi bohi ku va u boha bandhi ra vuhlayiseki? A swi tano. Swilo leswi haswimbirhi swi endleriwe ku ku sirhelela. Loko u nga bohi bandhi ra vuhlayiseki, air bag a yi nge ku sirheleli naswona leswi swi nga ha va ni khombo. Titolovete ku boha bandhi ra vuhlayiseki u tlhela u byela vanhu lava u va khandziyiseke leswaku na vona va endla tano. Hi lexi xilemukiso xin’wana: Loko u ri karhi u chayela, u nga hlayi kumbe ku tsala ti-SMS.

Swiyimo Swa Magondzo Ni Ku Lunghisiwa Ka Wona

Ndlela leyi mathayere ma birikaka ha yona a yi nge vi na matimba loko u famba emagondzweni lama nga ni mati, lama nga riki na xikontiri kumbe lama nga ni swiribyana. Ku famba hi rivilo ra le hansi swi ta ku pfuna leswaku movha wa wena wu nga rheti loko u birika. Loko hakanyingi u chayela emagondzweni lama nga ni gamboko kumbe ayisi, u fanele u tirhisa mathayere lama faneleke. Mathayere wolawo ma endla leswaku movha wu birika kahle.

Vachayeri hinkwavo va fanele va tivonela swinene emahandzeni ya tindlela. Mutshila un’wana u bumabumela leswi landzelaka: Loko rhoboto yi pfula, yimanyana, u nga hatli u nghena. Ku yimanyana swi nga pfuna ku papalata ku tlumbiwa hi movha lowu nga yimangiki loko rhoboto ri pfala.

Loko movha wa wena wu tshama wu ri exiyin’weni lexinene, sweswo swi ta ku pfuna ku papalata timhangu. Ehleketa hi khombo leri nga vaka kona loko movha wa wena wu tsandzeka ku birika. Vanhu van’wana lava nga ni timovha, va hlela leswaku timovha ta vona ti tshamela ku kamberiwa leswaku ti nga vi na swiphiqo loko va ri eku chayeleni. Kasi van’wana va hlawula ku tilunghisela eka swin’wana. Kambe tiyiseka leswaku minkarhi yin’wana wa wu rhumela eka vanhu lava nga ni vutshila leswaku va ya wu kambela.

Ku Chayela U Nwile

Vachayeri lava nga ni ntokoto va nga ha veka vutomi bya vona ekhombyeni hi ku chayela endzhaku ko nwa byala. Hi 2008, le United States ku fe vanhu vo tlula 37 000 eka timhangu ta timovha. Vo tala va vona va fe eka timhangu leti vangiweke hi vachayeri lava a va nwile. Hambiloko u nga nwanga ngopfu, ndlela leyi u chayelaka ha yona yi nga kavanyeteka. Van’wana va hlawula ku nga nwi byala loko va tiva leswaku va ta chayela.

Ku yingisa milawu ya le magondzweni, ku boha bandhi ra vuhlayiseki, ku tiyisekisa leswaku movha wa wena wu le xiyin’weni lexinene ni ku nga chayeli endzhaku ko nwa byala swi nga sirhelela vutomi bya wena ni bya van’wana. Ku tirhisa swiringanyeto leswi swi ta ku pfuna leswaku u papalata timhangu loko u ri karhi u chayela.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

LOKO U KHUDZEHELA U NGA CHAYELI

Loko mutirhela mfumo wa U.S. National Sleep Foundation a vulavula hi khombo ro chayela u ri karhi u khudzehela u te: “Vanhu va fanele va tsundzuka leswaku ku va munhu a chayela loko a khudzehela swa fana ni ku va a chayela a nwile.” Swilo leswi landzelaka swi kombisa leswaku a wu fanelanga u chayela:a

● Loko swi ku tikela ku tshama u pfule mahlo

● Loko swi ku tikela ku tshama u ololoxe nhloko

● Loko u tshamela ku ahlamula

● Loko u tsandzeka ku tsundzuka tikhilomitara leti se u ti fambeke

● Loko u tlula mimfungho ya le magondzweni u nga swi xiyanga

● Loko u pfa u huma elayinini ya wena, u chayela ekusuhi swinene ni movha lowu nga emahlweni ka wena ni loko u pfa u chayela ehenhla ka swithocana leswi ku kombaka laha u faneleke u fambela kona.

Loko swilo leswi boxiweke laha henhla swi ku humelela, kombela un’wana leswaku a chayela kumbe u yima endhawini leyi hlayisekeke leswaku u etlelanyana. Vuhlayiseki bya wena ni bya van’wana i bya nkoka ku tlula ku tsutsumela ku ya fika laha u yaka kona!

[Nhlamuselo ya le hansi]