Varhandzi Va Ntsako—Ha Yini Va Rhandza Mintlango Leyi Nga Ni Khombo?

LE RIVALENI ra mintlango ra le Rhoma wa khale, mintshungu leyi tsakeke—leyi endlaka 50 000—a yi nga khomeki. Loko ku tivisiwa leswaku “ntlango wa kona wu ta va wa xiyimo xa le henhla,” a swi endla leswaku vanhu va wu langutela hi mahlo-ngati.

Hambileswi vanhu a va ha ya etiholweni ta mintlango va ya hlalela mintlango ya masalamusi, ya lava cinaka, ya lava baka mafenya swin’we ni lava tlangaka tidrama, kambe sweswo hinkwaswo a swi nga fani ni leswi a swi endliwa erivaleni ra mintlango. Ku nga ri kungani, a va nga ha ku twi ku gogonya ka switulu naswona a va rivele hi mivilelo ya siku, kambe a va nyanyuriwe hi mintlango leyi va yi hlaleleke.

Ku nghene vayimbeleri, kutani ku landzela vaprista. Lava tameleke mirhi ya risuna va rhangele ntlawa lowu tameleke swifaniso leswi yimelaka swikwembu ni swikwembu-kati, leswi tlakuseriweke ehenhla leswaku hinkwavo va swi vona. Leswi a swi endla leswaku mintlango leyi yi vonaka onge yi katekisiwe hi swikwembu.

Ku Dlayiwa Ka Swiharhi

Lexi a xi ta landzela a ku ri nchumu lowu tsakisaka ngopfu eka vanhu. Xo sungula, a ku pfuleriwa tinca ni tinhutlwa, ku nga swiharhi leswi vahlaleri vo tala a va nga si tshama va swi vona, naswona ku ri hava laha swi nga ta balekela kona. Vacopi vo tala lava nga ni ntokoto a va copa swiharhi leswi nga hava vuyo hi mavurha ni miseve, va swi dlaya hinkwaswo, naswona sweswo a swi tsakisa vahlaleri.

Kutani, xin’wana lexi mintshungu leyi a yi phokotela mavoko a yi kombisiwa xona, a ku ri nyimpi leyikulu leyi a yi lwiwa hi tindlopfu timbirhi letikulu, leti a ku tlhomiwe swipikiri swo leha, leswi tontsweke swinene eka minxakwa ya tona. Mavoko a ma phokoteriwa ngopfu loko dyindlopfu dyi wela ehansi laha se a ku tsakama kunene hi ngati. Lawa a ko va masungulo ntsena, swikulu a swa ha ta.

Xiendlakalo-nkulu

Vahlaleri a va tsaka ngopfu loko va vona vanhu lava tiyimiseleke ku lwa va kondza va raha bakete, lerova mintshungu a yi yima hi milenge loko va nghena erivaleni ra mintlango. Van’wana a va hlome hi masavula, switlhangu, swihuku swa nsimbi kumbe hi mikwana, kasi van’wana a va nga hlomanga ngopfu naswona a va nga tisirhelelanga ngopfu emirini. Tlhari a ri tlhava enyameni, naswona a va lwa kukondza un’wana a fa kumbe va fa havambirhi, vahlaleri va ri karhi va phokotela mavoko. Tirhekhodo ti kombisa leswaku eka ntlango wun’wana, ku dlayiwe swiharhi swa 5 000 hi masiku lama ringanaka 100. Kasi eka wun’wana, ku dlayiwe vanhu lava lwaka va 10 000. Nilokoswiritano, vahlaleri a va nga kolwanga.

Swigevenga ni vabohiwa va nyimpi, a va nyikiwa xigwevo xa ku ya lwa emintlangwini yoleyo va kondza va fa. Hambiswiritano, buku yin’wana yi vula leswaku “lava gweveriweke rifu a va nga fani ni ntlawa wa valwi lava nga ni vutshila, lava a va kuma mali yo tala.” Etindhawini tin’wana, lava lwaka a va yisiwa eswikolweni swo hlawuleka leswaku va ya dyondzisiwa ku jamelana ni loyi va lwaka na yena. A va tiyimisele lerova a ku nga ri na lexi nga ta va sivela ku nghenela ntlango lowu, lowu nga ni khombo. A va tshama va ku langutele hi mahlo-ngati ku pfukela eku lweni. Buku yin’wana yi gimetisa xileswi: “Mulwi a a tekiwa a ri nghwazi loko a tshika ku lwa endzhaku ka tinyimpi ta 50.”

Ntlango Wa Ku Lwa Ni Tinkunzi

Enkarhini wa hina vanhu va nghene eka gidi lerintshwa ra malembe. Kambe swi le rivaleni leswaku vanhu vo tala va ha yi rhandza swinene mintlango leyi vekaka vutomi bya munhu ekhombyeni, ngopfu-ngopfu leyi dlayaka. Hi xikombiso se ku hundze malembe-xidzana, ntlango wa ku lwa ni tinkunzi wu rhandzeka eAmerika Dzonga ni le Mexico. Namuntlha, wu ya wu andza eLatin Amerika, Portugal ni le Spaniya.

Ku vikiwa leswaku ku ni timbala ta mintlango ta kwalomu ka 200 eMexico ni leti tlulaka 400 eSpaniya. Rivala rin’we ra mintlango eMexico ri rhurhela vanhu va 50 000. U kuma vanhu va khapakhapa etimbaleni to tala ta mintlango, va ta hlalela vavanuna lava kombisaka vurhena bya vona hi ku lwa ni tinkunzi leti pfhumpfhaka. Mintshungu ya hlekula loko yi vona munhu loyi a lwaka ni nkunzi a kombisa vutoya.

Sweswi se ku ni vavasati vo tala lava nga tinghwazi naswona va kuma mali yo tala ngopfu hi ku lwa ni tinkunzi va ti dlaya. Wansati un’wana la nga nghwazi, loyi ku burisaniweke na yena eka thelevhixini u vule leswaku a xi kona lexi n’wi tsakisaka ku fana ni ku nghena erivaleni a lwa ni nkunzi leyi pfhumpfhaka, hambileswi a swi tivaka leswaku yi nga n’wi tlhava a fa.

Ku Hlongorisiwa Hi Tinkuzi

Xiviko xin’wana xi te: “Ku ni ntshungu wa vanhu lava foleke tilayini ta mune exitarateni, lava huwelelaka eSixto, ePamplona’s Calle Estafeta. Ku tirhisiwa tindzimi to hlayanyana—ku nga Xibasque, Xicastile, Xicatalonia ni Xinghezi.” Mintshungu yi hlengeletana ka ha ri mixo leswaku yi ta hlalela xiendlakalo lexi. Tinkunzi leti hlayiseriweke ntlango lowu ti pfaleriwa ematshangeni lama nga eka mpfhuka lowu nga tluliki khilomitara ku suka erivaleni ra mintlango.

Hi mixo wa siku ra ntlango, ku pfuriwa tigede ta matshanga, ku ntshunxiwa tinkunzi ta tsevu, ku siyiwa yin’we leyi ku nga ta lwiwa na yona madyambu wolawo. Miako yi kwala tlhelo ka xitarata naswona switarata leswi hlanganaka ni xitarata xexo swi pfariwile. Leswi swi endla leswaku tinkunzi ti tsutsuma ti nghena hi ku kongoma erivaleni ra mintlango, laha loko swilo swi fambe kahle ti tekaka kwalomu ka timinete timbirhi ntsena.

Emalembeni lama hundzeke, ku ni vavanuna lava va ringeteke vuswikoti bya vona hi ku baleka va siya tinkunzi leti. Lembe rin’wana ni rin’wana ka ha ri ni lava va ringetaka ku endla tano. Hi ku famba ka nkarhi xiendlakalo lexi xi rhandziwile emisaveni hinkwayo. Vanhu vo tala va vavisiwe ngopfu hi tinkunzi kasi van’wana ti va tlhave kukondza va fa. Un’wana wa lava va tsutsumaka va siya tinkunzi u ri: “Wa tixisa loko u anakanya leswaku u nga tsutsuma u ti siya.” Hi ku ya hi Nhlangano wa Xihambano xo Tshwuka wa le Spaniya, emalembeni ya 20, “hi xiringaniso a ku ri ni munhu un’we hi siku loyi ti n’wi tlhaveke a kondza a fa.” Vanhu van’wana va 20 ku ya eka 25 hi siku, a va tshunguriwa timbanga ta ku tlhaviwa.

Ha yini vanhu va rhandza mintlango leyi nga ni khombo? Un’wana wa lava ngheneleke mphikizano lowu u hlamula a ku: “Lexi ku [kokaka] i ku tivona u tsutsuma emahlweni ka tinkunzi u ri karhi u ti siya, u twa risema ra tona, swigingi swa tona ni ku tivona u ri karhi u hupiwa hi timhondzo ta tona.” Vatsutsumi va tiyisiwa nhlana hi pongo ra ntshungu. Xana van’wana va ta tshoveka timbilu loko va nga voni munhu la dlayiwaka kumbe la lahleriwaka emoyeni hi nkunzi leyi tikaka 700 wa tikhilogramu? Xana ku halatiwa ka ngati ku ta koka vo tala tanihi laha a swi ri hakona emintshungwini ya le timbaleni ta mintlango ya le Rhoma?

Ku Tlanga Hi Rifu

Kutani ku ni lava va rhandzaka ku tlanga hi rifu hi tindlela tin’wana. Ku ni vagadi va swithuthuthu lava tlangaka hi ndzilo hi ku tlula mimovha ya 50 leyi pakeke kumbe mabazi lamakulu kumbe ku tlula mihocho leyi anameke. Un’wana la nga tshama a endla sweswo u vula leswaku u tshoveke marhambu ya 37 emirini wakwe naswona u hete masiku ya 30 swi nga tshembisi leswaku u ta hanya. U te: “A swa ha ndzi chavisi ku tshoveka marhambu kumbe mavoko. . . . Se ndzi handzuriwe ka 12 leswaku marhambu ya mina ma yimisiwa kahle. Eka vuhandzuri byebyo, va ku pfula va nghenisa xiphepherhele xa nsimbi kumbe xikurufu emirini wa wena. Ndza tshemba ku ni swikurufu swa kwalomu ka 35 ku ya eka 40 leswi hlanganiseke marhambu ya mina. Ndzi tshama ndzi ri exibedlhele.” Siku rin’wana u vavisekile loko a ri karhi a titoloveta ivi a nga swi koti ku tlula mimovha leyi a a fanele a yi tlula, kutani mintshungu yi gungula, ku kombisa leswaku a yi tsakanga.

Varhandzi vo tala va mintlango va hlanganyela eka mintlango leyi nga ni khombo, ku katsa ni ku khandziya etlhelo ka miako yo leha swinene u nga ri na nchumu wo tisirhelela ha wona, ku tshwiririka etintshaveni ta gamboko leti nga leha 6 000 wa timitara, ku tilahlela ehansi u ri ehenhla ka muako wo leha ngopfu kumbe buloho, ku tilahlela ehandle ka xihaha-mpfhuka xi ri moyeni u khomelele enhlaneni wa munhu un’wana kumbe ku khandziya mawa lama funengetiweke hi ayisi u nga ri na swona swilo swo tisirhelela ha swona, u lo khoma ntsena nsimbi yo tlhava eayisini u sima ha yona. Mukhandziyi un’wana wa mawa lama nga ni ayisi u te: “Ndza swi tiva leswaku hi lembe vanghana va mina vanharhu kumbe va mune va ta fa.” Leyi ko va mintlango yi nga ri yingani ya ku tlanga hi ndzilo, leyi tolovelekeke eka swa mintlango. Mutsari un’wana u te: “Lexi kokelaka vanhu eka mintlango leyi nga ni khombo hi leswi vutomi byi tshamaka byi khomiwe hi mavoko.”

Magazini wa U.S.News & World Report wu te: “Hambi ku ri mintlango leyi tsuvulaka misisi ya andza. Hi 1990 a wu nga ri kona ntlango lowu munhu a humaka eka xihaha-mpfhuka lexi nga ekule ni misava hi timitara ta 4 000, a papamala emoyeni ivi loko a ri karhi a soholoka ku fana ni vatlangi va serekisi, a pfula pharachuti loko a ri ekusuhi ni ku wela ehansi; kambe sweswi va tele vanhu lava tinyiketeleke eka wona. Nakambe, ku ni ntlango lowu vuriwaka ku tlula eka BASE (Buildings, Antennas, Spans and Earth [Miako, Tieriyala, Swiseketelo ni Misava]), lowu hi nawu wu sunguriweke hi 1980, naswona sweswi wu kokeke rinoko ra vanhu vo tala, lava tlulaka va ri ehenhla ka swilo swo fana ni swihondzo swa xiya-ni-moya kumbe mabuloho—hakanyingi nivusiku naswona swi nga ri enawini.” Se va tele vanhu lava dlayiweke hi ntlango lowu. Un’wana la nga ni ntokoto wa ku tlula u ri: “A wu tali ku vaviseka loko u tlula eka BASE. Wa pona kumbe u fa.”

Vanhu va magidi va ya va rhandza ku khandziya maribye etintshaveni to leha, va nga ri na nchumu wo khomelela kumbe wo kandziya eka wona. Hambi ku ri vanavetisi va thelevhixini ni va timagazini, lava navetisaka xin’wana ni xin’wana, ku sukela eka tilori ku ya eka mirhi yo tshungula ku kingindziwa hi nhloko, va kombisa vakhandziyi va tintshava va nembelele emoyeni hi ntambhu yo lala. Ku vikiwe leswaku hi 1989, vanhu va kwalomu ka 50 000 le United States a va navela ku nghenela ntlango lowu; sweswinyana, ku ringanyetiwe leswaku hafu ya miliyoni ya vona va kokiwe hi leswi wu nga ni khombo. Tinhlayo ta vanhu vo tano ta andza emisaveni hinkwayo.

Le United States, magazini wa Family Circle wu vike leswaku “nhlayo leyi andzaka ya vafana ni vanhwanyana ‘lava tolovelekeke’ va dlayiwa kumbe va lamatiwa hi mintlango leyintshwa leyi nga ni khombo ni leyi nga tolovelekangiki.” Vantshwa vo tala va file hikwalaho ko huma hi fasitere emovheni lowu nga erivilweni lerikulu ivi va khandziya ehenhla ka wona kumbe va yima ehenhla ka wona kumbe ku yima ehenhla ka khexe leyi fambaka kumbe ehenhla ka xitimela lexi tsutsumaka hi rivilo lerikulu.

Hambi ku ri ku lava ku fika emaninginingini ya Ntshava ya Everest se ku tsakeriwa ku tlula rini na rini. Vakhandziyi lava nga riki na ntokoto va hakela kwalomu ka R633 000 leswaku va fikisiwa emaninginingini ya ntshava va tlhela va vuyisiwa. Ku sukela hi 1953, vakhandziyi lava tlulaka 700 va fikile ehenhla ka ntshava. Kambe vo tala a va vuyanga. Mintsumbu yin’wana ya ha ri kwale henhla ka ntshava. Muviki un’wana wa mahungu u tsale a ku: “Sweswi vakhandziyi va phikizana hi leswaku i mani lontsongo, lonkulu kumbe la hatliseke a fika emaninginini ya ntshava ya Everest.” Un’wana u tsale a ku: “Ku hambana ni mintlango yin’wana, ku khandziya tintshava swi lava leswaku vakhandziyi va tinyiketela eku feni.” Xana munhu u fanele a tinyiketela ekhombyeni ku kombisa leswaku u ni xivindzi? Mukhandziyi un’wana la nga ni ntokoto u ri: “Xivindzi a xi kombisiwi hi ku endla swilo swa vuphukuphuku.” Eka ‘swilo swin’wana swa vuphukuphuku’ u xaxameta “‘ku tlanga hi ndzilo’ ko fana ni ku va vanhu lava nga riki na ntokoto va khandziya Ntshava ya Everest.”

Swilo swi yime hi ndlela leyi swi hlamuseriweke ha yona. Nhlayo ya mintlango leyi nga ni khombo ni tinxaka ta yona ti ya ti andza emisaveni hikuva ni vanhu lava ti qambhaka a va heli. Vativi va mianakanyo va vula leswaku mintlango leyi nga ni khombo, “yi ta va mintlango leyi rhandziwaka ngopfu eka lembe-xidzana ra vu-21.”

Ha Yini Va Hlanganyela eMintlangwini Yo Tano?

Vanhu vo tala lava rhandzaka mintlango ku tlula mpimo va ringeta ku tiyimelela hi ku vula leswaku va hlanganyela emintlangwini yoleyo hikwalaho ka leswi va balekaka xivundza. Van’wana a va phirheka hi mintirho ya vona, kutani va yi tshikile ivi va sungula mintirho leyintshwa emintlangwini leyi nga ni khombo. Un’wana u te: “Ndzi sungule ku tlanga ntlango wa ku tijikijela hi ntambhu, leswaku ndzi rivala ‘swiphiqo swa mina. Swiphiqo swa mina hinkwaswo a swi rivaleka loko ndzi ri karhi ndzi ncikinya.’” Magazini wun’wana wu vikile: “Sweswi se u ni ntokoto, phela se u tlule hi ntambhu hi minkarhi leyi ringanaka 456, naswona u tshame a tlula eka muhocho wo enta wa le Yosemite’s El Capitan, nakambe a ri eNsongeni wa Buloho ra San Francisco ni le muhochweni lowukulu ku tlula hinkwayo emisaveni lowu nga eFurwa.”

Un’wana la rhandzaka mintlango leyi nga ni khombo u ri: “Swi vonaka onge nkarhi wu yimile. A wu na mhaka ni leswi endlekaka emisaveni.” Un’wana u ri: “Swin’wana leswi hi swi endlaka leswaku hi titsakisa [leswi vo tala va kumaka sagwadi ra mali hi ku swi endla], vanhu vo tala a va nga ta swi endla hambiloko va kombeteriwe hi xibamu.” Magazini wa Newsweek wu te: “Hinkwavo va lava ku kuma ntsako lowukulu.”

Vativi van’wana va mianakanyo va endle vulavisisi lebyikulu emhakeni ya ku hlongorisa ntsako. Un’wana u vula leswaku vanhu va tsakisiwa hi ku tlanga hi ndzilo, va lava ntsena ku tshama va nyanyukile. U ri: “Ku ni vanhu lava landzelaka milawu leswaku va sirhelela vutomi bya vona. Lava hlongorisaka ntsako ku tlula mpimo a va na mhaka na swona sweswo. A va byi khathaleli vutomi bya vona.” U vula leswaku vanhu lava hlongorisaka ntsako va tala ku weriwa hi timhangu ta le magondzweni. “Timhangu hi tona leti dlayaka vantshwa vo tala, hakanyingi va tala ku veka vutomi bya vona ekhombyeni ntsena leswaku va kuma ntsako.”

Vativi va sayense ni vativi va mianakanyo va pfumela leswaku a swi twisiseki leswaku ha yini vanhu va tlanga mintlango leyi nga ni khombo. Swi kombisa leswaku xi kona lexi hoxeke eka ndlela leyi va anakanyaka ha yona hikuva vo tala va vona va pona ri ahlamile emintlangwini yoleyo, kutani va ya tshama nkarhi wo leha eswibedlhele, kambe loko va hola, va tlhelela emintlangwini yoleyo leyi nga ni khombo swonghasi. Naswona, hakanyingi u kuma leswaku vanhu volavo va tlharihile swinene.

Vativi a va swi tivi leswaku i yini lexi kokaka vanhu lava hlongorisaka ntsako leswaku va hlanganyela emintlangwini leyi nga va petaka nhloko ni ku tsema swirho swa vona. Va ringanyeta leswaku hi nga kuma xivangelo xa kona loko hi kambisisa byongo. Va ri: “A wu nge va siveli ku hlongorisa ntsako, kambe u nga ringeta ku va sivela leswaku va nga tipeti ekhombyeni. Hambiloko wo tsandzeka ku va sivela, kambe lexi u xi lavaka, hileswaku va papalata ku hoxa vutomi bya van’wana ekhombyeni.”

Langutelo Ra Vukreste

Vakreste va teka vutomi tanihi nyiko ya risima leyi humaka eka Yehovha Xikwembu. Loko munhu a hoxa vutomi byakwe ekhombyeni hi vomu ntsena ku kombisa leswaku u ni xivindzi, leswaku i wanuna kumbe leswaku a tsakisa ntshungu kumbe a enerisa ku navela lokukulu loku a nga na kona, entiyisweni, u va a nyenyemuka nyiko ya vutomi leyi nga ya risima leyi Xikwembu xi hi nyikeke yona. Kunene Yesu a a byi tlangela swinene vutomi byakwe naswona a nga kalanga a tlanga ha byona. U arile ku ringa Xikwembu.—Matewu 4:5-7.

Hilaha ku fanaka, Vakreste na vona va ni vutihlamuleri bya ku kombisa xichavo hi vutomi. Mukreste un’wana u te: “Ndzi tshame ndzi gonya ntshava yin’wana leyi nga ni maribye kutani ndzi tsandzeka ku ya endzhaku kumbe mahlweni. Ku fikela namuntlha, ndza rhurhumela loko ndzi ehleketa leswaku ku sele katsongo ndzi file. Kunene a ndzi ta va ndzi tlange hi vutomi bya mina!”

Mukreste un’wana la nga muntshwa wa tsala: ‘Laha ndzi tshamaka kona, vana va hlanganyela emintlangwini yo tala leyi nga ni khombo. Minkarhi hinkwayo va ringeta ku ndzi kucetela leswaku ndzi va joyina. Kambe, emahungwini ndzi tala ku vona vanhu va fa kumbe va vaviseka swinene emintlangwini leyi vana van’wana va ndzi byelaka ha yona leswaku ya tsakisa. Ndza swi vona leswaku swi ta va swi ri vuphukuphuku ha mina leswaku ndzi hoxa vutomi bya mina ekhombyeni, lebyi ndzi nyikiweke hi Yehovha Xikwembu, ntsena leswaku ndzi kuma ntsako wolowo wa xinkarhana.’ Onge na wena u nga va ni vonelo ro tano lerinene naswona u endla xiboho lexinene.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 19]

© Reuters NewMedia Inc./CORBIS

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 22]

Steve Vidler/SuperStock