Vantshwa Va Vutisa . . .

Mintlangu Leyi Tsuvulaka Misisi Xana Ndzi Nga Yi Ringeta?

“LOWU ku ta va nkarhi lowu chavisaka swinene evuton’wini bya wena,” va ku byela sweswo loko u ri karhi u rhurhumela etshaleni. Va sungula ku hlayela: “Ntlhanu, mune, nharhu, mbirhi, n’we—TLULA!” Ku wela ehansi swi ku endla u nga hefemuli swa xinkarhana. U wa hi xihatla onge hi loko u kongome eka leswi vonakaka tanihi rifu, kambe xikan’we-kan’we u kokiwa hi ntambhu ya rhekerhe. U titwa u pone ri ahlamile. Ina u ponile!

Ku tlula ka ntambhu ya rhekerhe.a Ntlango lowu wu koke kwalomu ka miliyoni yin’we ku ya ka timbirhi ta vanhu, eUnited States ntsena. Ko va wun’wana wa mintlango yo tala leyi se yi dumeke swinene sweswi—ku khandziya switsunga swa mawa, ku famba hi parachuta, ku tlula emabobomeni, ni ku vemba hi parachuta, ku hlaya i ku xurha. “Malembe ya va-1990 i nguva ya malembe-xikhume ya mintlango yo tsuvula ni misisi,” ku vule un’wana la seketelaka ku tlula hi ntambhu ya rhekerhe.

Mitlango leyi nga ni khombo a yi tsakeriwi hi lava nga ni rifuwo ntsena. Vanhu va le madorobeni lava lavaka mintlango leyi tsuvulaka misisi va nghenela ni mintlango leyi nga ni khombo swinene (leyi nga riki enawini) ku kombisa vurhena hi ku famba ehenhla ka tikhexe (ku nga ku tshama ehenhla ka tikhexe leti nga eku famba-fambeni), ku famba emihochweni ya miako (ku tlanga hi ku famba emihochweni ya tiphayiphi ta miako leyikulu), ku famba ehenhla ka swo famba swa le migodini (ku tshama ehenhla ka switimela swa le migodini leswi nge ku fambeni), ni ku khunguluka eswitepisini (ku tshwiringa ehenhla ka switepisi leswi nga totiwa oyili).

Va Kokiwa Hi Yini?

Norbert lontsongo u ri: “Ndzi endla xin’wana ni xin’wana lexi ndzi endlaka ndzi tshuka. Ndzi rhandza mintlango hinkwayo—besibolo, basketebolo—kambe ku tlula hi ntambhu ya rhekere u ri ebulohweni swi ndzi nyanyule ngopfu! A swi fani ni leswin’wana.” Douglas lontsongo wa pfumela. Wa hlamusela: “Mintlangu leyi tolovelekeke ya tsakisa, kambe wa swi tiva leswi nga ta humelela. Minkarhi hinkwayo u gogeriwile. Ndzi rhandza ku titwa ndzi ri eku weni. Ni xihatla xa mawelo ya kona . . . Eka mintlango leyin’wana a wu swi kumi leswi.”

Mintlango leyi tsuvulaka misisi a yi kombisi vuswikoti bya wena bya ku va mutlangi ntsena; kambe yi ku tshineta ekusuhi ni rifu! Lava va swi endlaka va tikomba va tsakisiwa hi loko va tsuvuka misisi. Vativi van’wana va vula leswaku vanhu van’wana hi ntumbuluko va endliwe va ri ni vumunhu byo lava nyanyuko, kumbe ku rhandza ku nyanyuleka. Hambi swi ri tano, vantshwa vo tala va swi endla swilo swo tala leswi nga ni khombo; hi yona ndlela leyi va ringetelaka ni ku aka ku titshemba ka vona ha yona.

Khombo ra kona, vantshwa a va tirhisi vutharhi eku endleni ka leswi. “Ku kwetsima ka la’v̌antŝha i matimba ya v̌ona,” ku vula Swivuriso 20:29. Kambe van’wana va vonaka va anakanya leswaku va ni matimba lama nga hikiwangiki. Dok. David Elkind u vula leswaku vana va kondlo-a-ndzi-dyi hakanyingi va tshemba leswaku “va hlawulekile naswona a va fani na vanhu van’wana—ni leswaku leswi tsandzaka van’wana eka vona a swi tirhi. Ku titwa va ri lava hlawulekeke, ni lava nga vavisekiki, hi swona swi hoxaka xandla eka vana va kondlo-a-ndzi-dyi vo tala leswaku va kunguhata ku tlanga hi khombo.” Dok. Robert Butterworth hi ku fanana u te: “Loko u endla nchumu wo tanihi ku vemba emoyeni, swi ku endla u titwa u ri ni matimba yo lwisana ni khombo, u ri ni matimba yo lawula leswi swi nga ku humelelaka.”

Hambi swi ri tano, ku tlanga hi khombo swi nga ha vangiwa hi ntshikilelo wa mianakanyo. Ebukwini yakwe leyi nge Childstress!, mutsari Mary Susan Miller, u vula leswaku vantshwa vo tala lava lavaka ku kombisa xivindzi, va tlanga hi khombo hi mhaka ya leswi va nga swi kotiki ku langutana ni mintshikilelo ya vutomi bya vona. Mintlango leyi tsuvulaka misisi xisweswo yi nga ha kombisa ku lava ku tivavisa hi wexe kumbe ku tisunga. Miller u ri: “Va tinghenisa ekhombyeni hi vomu, va vona onge ku ta humelela singita ro karhi leswaku va pona.”

Xana Swi Ni Khombo Hakunene?

Ku nga khathariseki leswaku yi tsakisa ku fika kwihi, mintlango leyi tsuvulaka misisi yi nga va ni khombo. Van’wana va ri: ‘swa fana, ni ku tsemakanya pato swi nga va ni khombo.’ Kambe munhu la tsemakanyaka pato a nga hlongorisi khombo kumbe nyanyuko. Hambi leswi mintlango yo tala, tanihi ku tlula hi ntambhu ya rhekerhe, yi nga ni rhekhodo leyinene hi tlhelo ra makhombo, swilo swi nga ha famba hi ndlela yin’wana. Mark Bracker, M.D., u swi vekisa xileswi: “Hikwalaho ka leswi mintlango leyi yi nga ni khombo swinene, loko swin’wana swi nga fambi kahle, khombo ri nga va rikulu swinene. Loko ku nyanyuka ka kona ku ri ku kulu ni makhombo ya kona ma nga ha humelela rini na rini, ku nga khathariseki leswaku i ku tlula hi parachuta u huma eswihahampfhukeni, kumbe ku haha hi xihahampfuka xo kota khayindi kumbe ku tsutsuma hi xithuthuthu.” Muntshwa un’wana wa malembe ya 20, u tlule hi ntambhu a ri eka parachuta ya moya lowu hisaka leyi a yi ri 58 wa timitara ku suka emisaveni. Xiphiqo a ku ri yini? Ntambhu yakwe a yi lehe 79 wa timitara! U tlurile ivi a fa hi ndlela yo chavisa swinene.

Entiyisweni, mintlango yin’wana, tanihi ku tsutsuma hi xithuthuthu, u nga ha tiphina ha yona hi ndlela leyi sirhelelekeke ni leyi ringaniseriweke. Kambe mutivi un’wana wa mirhi ya ta mintlango, u vula leswi hi lava va lavaka nyanyuko: “Loko vutshila bya vona byi ya byi engeteleka, va lava ku endla swin’wana leswi tikaka ku tlula leswo sungula, ivi va hetelela va vavisekile.” Muntshwa un’wana u pfumerile: “Swi ndzi nghene engatini. Sweswi a swa ha olovi leswaku ndzi chava kumbe ku nyanyuleka.”

Xana Swa Fanela Eka Vakreste?

Xana Bibele yi sivela mintlango hinkwayo hi laha ku heleleke? Doo. Yi alana ni ku hundzeleta swilo hi ndlela ya vuhunguki. Hi laha swi rhekodiweke ha kona eka Eklesiasta 7:17, Solomoni u vutisile: “U ta fela yini wu nga si v̌a nkari wa wena šana?”

‘Tlanga u tiphina. Vutomi byi komile,’ ku khutaza xinavetisi xin’wana xa tintanghu to tsutsuma. Kambe, hi ni vutihlamuleri eka hina hi hexe, eka lava va hi rhandzaka, ni le ka Muvumbi wa hina, leswaku hi tlangela vutomi bya hina. Vutomi i nyiko leyi humaka eka Xikwembu. (Pisalema 36:9) Eminkarhini ya Bibele a wu ta va ni nandzu lowukulu loko munhu o fa hikwalaho ka xihoxo xa wena. (Eksoda 21:29; Tinhlayo 35:22-25) Xisweswo vanhu va Xikwembu a va khutaziwa ku papalata ku tlanga hi khombo.—Ringanisa Deteronoma 22:8.

Namuntlha, Vakreste hi ku fanana va ni vutihlamuleri bya ku xixima vutomi. Xana swi ta va swi ri swinene ku nghenela mintlango leyi nga ha ku vangelaka timhangu leti nga papalatekiki? Loko Sathana Diyavulosi a ringeta ku ringa Yesu, u vule leswaku tintsumi a ti ta khawutela Yesu loko a tiwisela ehansi a suka exihlungweni xa tempele. Yesu u hlamule a ku: “U nga tshuki u ringa Hosi, Xikwembu xa wena.”—Matewu 4:5-7.

Ku tlula kwalaho, hambi loko u titwa u ri ni matimba ni rihanyo lerinene, entiyisweni a wu sirhelelekangi eka ku vaviseka. A swi twali ku anakanya leswaku: ‘Mina a swi nge ndzi humeleli.’ Bibele yi hi tsundzuxa leswaku ‘nkarhi ni swiendlakalo leswi nga languteriwangiki swi hi fikela hinkwerhu.’—Eklesiasta 9:11.

Xiya-xiya U Nga Si Teka Goza

I swinene ku anakanyisisa swinene hi leswi swi nga ha humelelaka loko u tlula u suka eka xitlakula-nhundzu, u tlula u huma exihahampfhukeni, kumbe ku endla xin’wana ni xin’wana lexi nga ha vaka ni khombo lerikulu. U nga twi ntsena mavarivari kumbe swiviko swo nandziha swa vantshwa van’wana. (Swivuriso 14:15) Lavisisa mintiyiso ya kona.

Hi xikombiso, xana ntlango wo karhi wu ni makhombo yo tanihi kwihi? I tindlela tihi ta vusirheleri leti endliwaka? Mutivi un’wana mayelana ni ku hlambela u ambale xirhwala-moya u ri: “[Vanhu va anakanya leswaku] loko u suka haleni ku nga ni moya u nghena ematini swi ni khombo. . . . Kambe swi ni khombo ntsena loko u swi endla handle ka vuleteri lebyi faneleke.” Kutani u fanele u tivutisa, Xana ku laveka vuleteri ni switirhisiwa swa njhani eka ntlango lowu? Xana swa vuyerisa hi ndlela yo karhi, tanihi tlhelo ra ku tiolola? Xana ku ni makhombo lama tumbeleke, kumbe xana xikongomelo-nkulu xa ntlango lowu i ku komba xivindzi xo langutana ni rifu?

Loko xikongomelo-nkulu ku ri xivindzi xo langutana ni rifu, tivutise leswaku ha yini ku tihoxa ekhombyeni hi ndlela leyi swi ku tsakisa. Xana swi vangiwa hi xivundza kumbe ntshikilelo wa mianakanyo? Kutani ha yini u nga lavi ndlela leyi sirhelelekeke, leyinene ngopfu, yo langutana ni mintlhaveko yo tano?b Buku leyi nge Teenage Stress yi hi tsundzuxa leswaku ku tihoxa ekhombyeni i “ndlela leyi nga ni khombo ni leyi nga humeleriki eku langutaneni ni vuyelo byo biha lebyi vangiwaka hi ntshikilelo.”—Ringanisa Swivuriso 21:17.

Endzhaku ko kambisisa timhaka hi ku helela—naswona se u vulavule ni vatswari va wena—swi nga va swinene ku endla xiboho xa ku huma eka mintlango leyi hundzeletiweke, leyi tsuvulaka misisi. Vatswari va wena va nga ha lava leswaku u endla swilo leswi swi tikombaka swi nga xungeti vutomi ngopfu, tanihi ku famba hi swikanyakanya, ku rhetarheta eayisini, ku tlanga egambokweni, ni ku hlambela u ri ni phayiphi leyi nga ehandle ka mati ya moya wo hefemula, ni swin’wana. I ntiyiso, hambi ku ri mintlango leyi nga riki na khombo yi nga va ni khombo loko u nga landzeleli switsundzuxo leswi faneleke.

Leswi swi humelele ntlawa lowutsongo wa vantshwa va Vakreste lava va kunguhateke ku ya khandziya tintshava. Va hume endleleni ivi va sungula ku famba hi xindledyana xo lala eriweni leri enteke. Ku nga ri kahle va tikume va phasekile, va nga ha koti ku ya mahlweni kumbe endzhaku. Hi loko muntshwa loyi a rhangelaka ntlawa a twa pongo hi xitshuketa. Vambirhi eka vanghana lava va yena va wile va fisa sweswo. Vona ku vavisa ka swona!

Kutani hi kombela u tivonela! ‘Tsaka evuntshweni bya wena,’ tiphine hi matimba ni vuswikoti lebyi u katekisiweke ha byona. (Eklesiasta 11:9) Kambe loko u nga si amukela xirhambo xo endla swin’wana leswi nga ni khombo, endla leswi Brian a swi endlaka. U ri: “Ndza tivutisa, ‘Xana Yehova u ta titwisa ku yini ha swona? Xana swi ta komba leswaku ndzi ni langutelo ra njhani hi nyiko ya vutomi leyi a ndzi nyikeke yona?’” Ina, kambisisa makhombo ya kona, kambisisa minsusumeto ya wena. Vutomi i bya nkoka ngopfu, u nga byi tlangisi.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Xana Vakreste va fanele va nghenela mintlango leyi tsuvulaka misisi tanihi ku tlula hi ntambhu ya rhekerhe?