Young People Ask . . .

Xana Ndzi Nga Joyina Xipano Xa Mintlangu?

“XANA i yini xo hlawuleka hi ku va u ri exipanwini?” ku vutise xihloko lexi nga eka magazini lowu nge Seventeen. Loko xihloko lexi xi hlamula xi te: “Mi tirha swin’we mi langute pakani yin’we, hi ndlela yoleyo ma tshinelelana hakunene. Nakambe u dyondza ni vutshila bya vumunhu, tanihi ndlela yo tlhantlha swiphiqo ni ntlawa, ndlela yo pfumelelana ni swiyimo ni ku anakanyela, ni ndlela ya ku pfumela loko u hluriwile.”

Xisweswo, ku tlangela mintlangu leyi hleriweke swi tikomba swi ri ni vuyelo, ku nga ri ntsena ku hungasa ni vutiolori.a Van’wana va vula ni leswaku ku tlanga mintlangu ya swipano swi ku pfuna ku aka vumunhu bya wena. Xisweswo ntlawa wun’wana wa vantshwa wa xipano xa besibolo wu ni xiga lexi nge, “Vumunhu, Xivindzi, Ku Tshembeka.”

Xiphiqo hi leswaku, mintlangu leyi hleriweke a hi minkarhi hinkwayo yi hetisisaka leswi vuriwaka mianakanyo yoleyo leyinene. Buku leyi nge Kidsports yi ri: “Minkarhi yin’wana vantshwa lava kucetelekaka hi ku olova va dyondza ku rhukana, ku kanganyisa, ku lwa, ku chavisa van’wana, ni ku vavisa van’wana.”

Xana Ndzi Fanele Ku Hlula Hi Tindlela To Tala?

Xihloko lexi nga eka Seventeen, xi pfumerile: “Mintlangu yi tlhela yi va ni vuyelo byo biha, laha vanhu va kandziyisaka ngopfu ku hlula ku tlurisa.” Leswi swi lwisana ni marito ya Bibele hi ku kongoma: “Hi nga tshuki hi titiva ngopfu; a hi chaveni ku pfukana ni ku vondzokana.” (Vagalatiya 5:26) Hambileswi mpimonyana wutsongo wa ku phikizana ka xinghana wu nga engetela ntsako ni ku tsakela ka wena ntlangu lowu, moya lowu hundzeletiweke wa ku phikizana wu nga vanga nyimpi—ivi ntsako wa ku tlanga wu hungiwa ni moya.

Jon, khale ka mutlangi wa bolo ya milenge exikolweni xa le henhla, wa tsundzuka: “A hi ri na muleteri un’wana loyi a a penga kunene; minkarhi hinkwayo a a tshama a ri eku hi huweleleni ni le ku hi holoveleni . . . A ndzi chava ku ya evutiolorini. . . . A ndzi titwa onge ndzi le kampeni ya nxaniso.” Hambileswi ku nga riki vadzabi hinkwavo lava karhataka, vo tala va rhangisa ku hlula ku tlula mpimo. Mutsari un’wana u hete hi ku: “Vatlangi vo tala . . . va fika laha ku tsakisiwa hi ku hlula swi hundzukaka ndzhwalo lowu nga rhwalekiki wo lava ku humelela.” Vuyelo hi byihi?

Science News yi vike hi nkambisiso lowu boxeke leswaku exikarhi ka vatlangi va bolo ya milenge ni va basiketebolo, “12 wa tiphesente va boxe leswaku va ni swiphiqo swimbirhi eka leswa ntlhanu: ntshikilelo wa mianakanyo, ntshikilelo wa miri, ku tsandzeka ku tshika swidzidzirisi kumbe xihoko, ku tirhisa mianakanyo ni miri hi ndlela leyi hundzeletiweke, ni ku nga pasi kahle exikolweni.” Swin’wana leswi fambisanaka ni sweswo, buku leyi nge On the Mark ya vika: “Kwalomu ka un’wana ni un’wana la tirhisanaka ni vatlangi lava hleriweke wa pfumela leswaku ku ni xiphiqo lexikulu xa ku tirhisiwa ka swidzidzirisi hi ndlela yo biha emintlangwini hinkwayo.”

Ku Debyisa Hi Tlhelo Ra Mahanyelo

Ntshikilelo wo lava ku hlula wu nga ha vangela mutlangi lontsongo leswaku a debyisa mimpimanyeto leyi faneleke ya ku nga yi hi nghohe ni ya ku tshembeka. Buku leyi nge Your Child in Sports yi ri: “Emintlangwini ya manguva lawa, ku hlula a swo va swinene ntsena; hi wona ntsena nchumu lowu laviwaka. Ku hluriwa a swi lo biha ntsena, kahle-kahle i nchumu lowu nga rivaleriwiki.”

Ntiyiso wun’wana lowu khomisaka gome hi lowu: Hakanyingi valeteri va tshikilela vatlangi swinene leswaku va vavisa lava phikizanaka na vona. Xihloko lexi nga eka Psychology Today xi te: “Leswaku u humelela emintlangwini, u fanele u biha mbilu. Kumbexana sweswo hi swona leswi vatlangi, valeteri ni varhandzi va mintlangu va swi pfumelaka.” Xitlangi xin’wana xa ndhuma xa bolo ya milenge xi hlamusela vumunhu bya xona bya siku na siku byi ri “ku vulavula hi ku olova, ku anakanyela ni ku va ni xinghana.” Kambe erivaleni ra mintlangu, u hundzuka mavala. Loko a hlamusela vumunhu byakwe bya le rivaleni ra mintlangu, u ri: “Kwalaho ndzi na mona naswona ndza nyenyetsa. . . . Ndzi bole ngopfu. A ndzi n’wi xiximi nikatsongo munhu loyi ndzi yaka eku n’wi beni.” Hakanyingi vadzabi va khutaza mianakanyo yo tano.

Bibele yi khutaza Vakreste yi ku: “Ambalani moya wa tintswalo, ni vunene, ni ku titsongahata, ni ku rhula, ni ku leha mbilu.” (Vakolosa 3:12) Xana u nga swi kota ku hlakulela timfanelo to tano loko siku na siku u byeleteriwa ku vavisa, u pfotlosela, ni ku lamata lava u phikizanaka na vona? Robert wa 16 wa malembe hi vukhale wa pfumela: “Ndzi tlangele swipano leswi hleriweke. A wu na mhaka na leswaku u vavisa mani, ntsendze loko u ta hlula.” Leswi sweswi a nga Mukreste la khuvuriweke, malangutelo yakwe ma hundzukile. U ri: “A ndzi nge he pfuki ndzi swi endlile leswiyani.”

Xana I Ku Letela Miri Kumbe Ku Vavisa Miri?

Xin’wana lexi nga fanelangiki ku honisiwa i makhombo ya le mirini. I ntiyiso, mintlangu yi katsa makhombo hambi loko ku ri vanghana lava tlangelaka ku titsakisa ntsena. Kambe makhombo ma engeteleka swinene loko vantshwa va leteriwa ku ringeta ku tlanga hi vutshila byo kota bya vatlangi lava holeriwaka.

Buku leyi nge Your Child in Sports yi ri: “Vatlangi lava holeriwaka va nga vaviseka. Kambe va ni vutshila lebyikulu, va tiyelerile, i vanhu lavakulu lava vupfeke lava hi ku tirhandzela va nga chaviki ku vaviseka naswona va hakeriwaka swinene hikwalaho ko endla sweswo. Ku tlula kwalaho, hi ntolovelo va kuma vuleteri lebyinene swinene, lebyinene ngopfu bya vatshila, switirho swa kona leswinene, ni vutshunguri bya xiyimo xa le henhla, naswona va vekiwe tihlo swinene. . . . Vana va xikolo a va endleriwi swilo swo tano.” Vakreste va byeriwa ku ‘nyiketa vutomi bya vona hinkwabyo, byi va mhamba leyi hanyaka, leyi hlawulekeke, leyi amukelekaka eka Xikwembu.’ (Varhoma 12:1) Xana a wu fanelanga u anakanyisisa kahle hi ku veka miri wa wena ekhombyeni leri nga bohiki ni leri nga twisisekiki?

Swin’wana Leswi U Nga Swi Anakanyaka

Hambiloko makhombo ya rihanyo ma vonaka ma ri matsongo, mintlangu leyi hleriweke yi dya nkarhi. Minkarhi yo titolovetisa a yi nge hunguti nkarhi wa wena ni vanhu van’wana ntsena kambe yi nga ha tlhela yi ku dyela ni nkarhi wo tala lowu a wu fanele wu vekeriwa etlhelo wo hlaya ni ku endla ntirho-kaya ha wona. Science News yi vike leswaku vatlangi va le kholichi hakanyingi va kuma “mapaselo ya le hansinyana” eka ya vadyondzi lavan’wana lava va endlaka tinxaka tin’wana ta mintirho leyi engetelekeke ya xikolo. Nchumu wa nkoka swinene, u nga ha kuma leswaku ku tlangela xipano swi endla leswaku swi ku nononhwela ku ya emahlweni ni leswi Bibele yi swi vitanaka “leswi nga swinene ku tlula swin’wana”—swilaveko swa moya. (Vafilipiya 1:10) Tivutise, ‘Xana ku tlangela xipano swi ta lava leswaku ndzi kayela hi minhlangano ya Vukreste, kumbe swi ta hunguta mpimo wa mina wa ku hlanganyela entirhweni wo chumayela?’

Nakambe anakanyisisa kahle hi vuyelo lebyi nga ha vaka kona byo heta tiawara to tala ni vantshwa ni vanhu lavakulu lava nga ni mavonelo lama hambaneke ni ya wena hi tlhelo ra mahanyelo, ririmi leri baseke, kumbe hi ku phikizana. Phela, Bibele yi ri “vanghana lavo biha, va borisa mikhuva leyinene.” (1 Vakorinto 15:33) Hi xikombiso, anakanya, hi xihloko lexi nga eka tluka ra timhaka ta nkoka ra phepha-hungu leri nge The New York Times, lexi vuleke leswi: “Laha ku cinceriwaka kona . . . i ndhawu leyi vavanuna va vulavulaka hi mimiri ya vavasati hi ndlela leyi nga sasiki nchumu, laha va tinyungubyisaka hi ku ‘howisa’ naswona va endla mafenya hi ndlela leyi vona va baka vavasati ha yona.” Xana u ta hanyisa ku yini emoyeni loko u hlawula ku va embangwini wo kota lowu?—Ringanisa Yakobo 3:18.

Ku Endla Xiboho Xa Vutlharhi

Xana a wu anakanya ku ya tlangela xipano xa mintlangu? Kutani ke, kumbexana leswi nga laha henhla swi ta ku pfuna ku anakanyisisa u nga si endla xiboho. Loko u endla xiboho xa wena, tsundzuka mapfalo ya van’wana. (1 Vakoritno 10:24, 29, 32) I ntiyiso, ku hava nawu lowu tiyeke lowu nga endliwaka, tanihi leswi swiyimo swi hambanaka emisaveni hinkwayo. Etindhawini tin’wana, swichudeni swi nga ha lerisiwa ku nghenela mintlangu. Kambe loko u kanakana, vulavula ha swona ni vatswari va wena kumbe Mukreste la vupfeke.

Vantshwa vo tala va Vakreste va endle xiboho lexikulu xa ku nga tlangeli swipano. Leswi a swi olovi loko u ri mutlangi naswona mintlangu u yi rhandza hakunene! Ntshikilelo wa vadyondzisi, valeteri, ni vatswari wu nga engetela gome. Jimmy lontsongo wa pfumela: “Ndzi kuma leswaku eka mina i nyimpi leswaku ndzi nga tlangi. Tata wa mina la nga pfumelangiki a a ri mutlangi lonkulu hi masiku yakwe exikolweni xa le henhla. Minkarhi yin’wana swa ndzi tikela leswaku ha yini ndzi nga tlangeli xipano.” Hambiswiritano, nseketelo wa vatswari lava nga vapfumeri ni Vakreste lava vupfeke evandlheni wu nga ku pfuna swinene leswaku u khomelela exibohweni xa wena. Jimmy u ri: “Ndzi ba mandla eka manana. Minkarhi yin’wana ndzi va ni gome hikwalaho ka ntshikilelo wo lava ku tlanga mintlangu. Kambe minkarhi hinkwayo wa ndzi seketela a ndzi tsundzuxa hi tipakani ta mina ta xiviri evuton’wini.”

Mintlangu ya swipano yi nga ha dyondzisa vatlangi ntirhisano ni ku tlhantlha swiphiqo. Kambe ku ni nkarhi wo tala wo dyondza swilo swo tano hi ku tirha evandlheni ra Vukreste. (Ringanisa Vaefesa 4:16.) Mintlangu ya swipano yi nga ha tsakisa, kambe a swi bohi leswaku u va exipanwini leswaku u tiphina ha yona. Mintlangu yin’wana u nga tiphina ha yona ni vanghana va Vakreste erivaleni ra le kaya kumbe ephakeni ya kwalaho. Ku tihumesa ka mindyangu ku nga ha ku nyika minkarhi leyi engetelekeke ya ku tlanga hi ndlela leyinene. Greg wa 16 wa malembe hi vukhale u ri: “Swi antswa ngopfu ku tlanga ni van’wana va le vandlheni ra ka n’wina. Mi tlangela ku tsaka ntsena, naswona hi wena ni vanghana va wena!”

I ntiyiso, ntlangu wa le rivaleni ra le kaya kumbexana wu nge pfuki wu ku nyanyule ku fana ni ku va exipanwini lexi hlulaka. Kambe u nga tshuki u rivala leswaku, “hambiloko ku chuka-chukisa miri ku ri loku ku pfunaka hi matlhelo man’wana [ntsena], vukhongeri byi pfuna hi matlhelo hinkwawo.” (1 Timotiya 4:8) Tinyiketele eka Xikwembu, kutani kunene u ta va muhluri emahlweni ya Xikwembu!

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

“A hi ri na muleteri un’wana loyi a a penga kunene; minkarhi hinkwayo a a tshama a ri eku hi huweleleni ni le ku hi holoveleni . . . A ndzi chava ku ya evutiolorini. . . . A ndzi titwa onge ndzi le kampeni ya nxaniso”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 1]

Hakanyingi, valeteri va tshikilela ku hlula—hambiloko swi vula leswaku u vavisa van’wana