Ku N’wayitela Ku Ni Matimba

HAMBILESWI ku tshamaka swa xinkarhana, kambe munhu a nga ha ku tsundzuka vutomi byakwe hinkwabyo. Ku ni matimba swinene, kambe a nga kona munhu la pfumalaka lerova a nge swi koti ku n’wayitela kumbe la fuweke ngopfu lerova a nga na mhaka na kona. Hi vulavula ha yini? Hi vulavula hi ku n’wayitela.

Munhu u vonaka a n’wayitela loko matihlo yakwe ma sungula ku vangama kutani tinhlaya takwe ti sungula ku kokekanyana ti ya ehenhla, swi kombisa ku tlangela. N’wana u sungula ku n’wayitela endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani a velekiwile, naswona handle ko kanakana sweswo swi tsakisa mutswari la ha ku kumaka n’wana. Ku n’wayitela koloko ko tiendlekela. Vativi va vula leswaku ku n’wayitela loku ku endleka hakanyingi loko munhu a lorha naswona swi vonaka onge ku fambisana ni mintlhaveko ya munhu ni leswi swi endlekaka eka fambiselo ra byongo ni longo. Hambiloko se hi kurile, ku n’wayitela ku nga ha tiendlekela loko hi heta ku dya kumbe hi yingisele vuyimbeleri.

Kambe, loko n’wana a ri ni mavhiki ya kwalomu ka tsevu, wa n’wayitela loko a vona munhu kumbe a twa rito ra munhu. Ku ‘n’wayitela ka xinghana’—ku n’wayitela loku tiendlekelaka—ka hi tsakisa, ku nga khathariseki leswaku hi swihlangi kumbe se hi kurile. Ku vuriwa leswaku ku n’wayitela koloko ka pfuna eka rihanyo. Hi ku ya hi vativi va ku vulavula, Mirtha Manno na Rubén Delauro, lava nga ni xikolo lexi dyondzisaka vanhu lexi vuriwaka ku N’wayitela ni Rihanyo, va vula leswaku loko munhu a n’wayitela, ku ni swin’wana leswi humaka leswi khumbaka nhlaribya ya pituitary. Kutani nhlaribya leyi na yona yi humesa tikhemikhali ta endorphins, leti endlaka leswaku u tsaka.

Xivangelo xin’wana xa nkoka lexi endlaka leswaku u n’wayitela hileswi ku n’wayitela ku pfunaka vanhu van’wana. Ku n’wayitela ka xinghana ku byela van’wana leswi hi titwisaka xiswona, hi nga kalanga hi vula rito, ku nga ha va ku ri ku n’wayitela ka ku xeweta, ka ntwela-vusiwana kumbe ka xikhutazo. Nkarhi ni nkarhi, loko hi languta n’wana a ri karhi a n’wayitela exifanisweni, na hina hi nga ha n’wayitela.

Ku vona munhu a ku n’wayi-n’wayi loko a hi vona swi nga ha endla leswaku hi titwa hi ntshunxekile naswona hi swi kota ku langutana ni swiyimo swo nonon’hwa. Bibele yi ri: “U nga tshuki u ala ku va endlela leswinene lava swi va lulameleke, loko swi ri ematimbeni ya voko ra wena ku swi endla.” (Swivuriso 3:27) Ina, hi ku n’wayitela ntsena, hi nga tivuyerisa hi tlhela hi vuyerisa ni van’wana. Ha yini u nga endli matshalatshala ya ku nyika van’wana nyiko leyi leyinene swonghasi—ku n’wayitela ka xinghana?