Xikwembu Xi Ni Vito!

Xana vito ra Xikwembu i mani? Vanhu hinkwavo va ni mavito. Phela, vanhu vo tala va thya ni swifuwo swa vona swa le ndlwini mavito! Xana a swi fanelanga leswaku Xikwembu xi va ni vito? A swi kanakanisi leswaku ku va ni vito ni ku ri tirhisa i nchumu wa nkoka eka ndlela leyi vanhu va tirhisanaka ha yona ni le ka vuxaka bya vona. Xana ku ni ku hambana eka vuxaka bya hina ni Xikwembu? Lexi hlamarisaka, vanhu vo tala lava vulaka leswaku va ni ripfumelo eka Xikwembu lexi ku vulavuriwaka ha xona eBibeleni a va ri tirhisi vito ra xona. Kambe, i khale vito ra Xikwembu ri ri karhi ri tiveka. Loko u ri karhi u hlaya swihloko leswi swi tlhandlamanaka, u ta dyondza hi ta ndlela leyi vito ra Xikwembu a ri tirhisiwa ha yona. Mhaka ya nkoka swinene, u ta tiva leswi Bibele yi swi vulaka malunghana ni ku tiva Xikwembu hi vito.

HI LEMBE-XIDZANA ro vu-17, matiko yo hlayanyana ya le Yuropa a ma endla mali ya nsimbi leyi nga ni vito ra Xikwembu. Mali ya nsimbi ya le Jarimani leyi endliweke hi 1634 a yi tsariwe vito leri nge Yehovha. Mali yoleyo a yi tiveka tanihi mali ya Yehovha naswona yi tirhisiwe makume ya malembe.

Yehovhaa i vito ra Xikwembu leri se ku hundzeke malembe-xidzana yo tala ri ri karhi ri tiveka. Vito leri ri humelela hi switatisi swa mune ku nga, יהוה eka Xiheveru, ririmi leri ri hlayiwa ku suka exineneni ku ya eximatsini. Switatisi leswi swa mune swa Xiheveru—leswi hundzuluxeriweke va ku YHWH—swi vitaniwa Tetragrammaton. I khale vito ra Xikwembu ri ri karhi ri tsariwa hi ndlela leyi ni le ka mali ya le Yuropa.

Vito ra Xikwembu ra kumeka ni le miakweni, eka maribye ya switsundzuxo, ni le ka mimpfampfarhuto hambi ku ri eka tibuku ta tinsimu to tala ta kereke. Hi ku ya hi nsonga-vutivi wa le Jarimani lowu vuriwaka Brockhaus, swi kale swi va mukhuva eka vafambisi va Protestente ku ambala tinguvu leti nga ni mfungho wa dyambu ni Tetragrammaton. Mfungho lowu a wu tirhisiwa ni le ka mijeko ni le timalini, a wu vitaniwa mfungho wa Dyambu ra Yehovha. Swi lo dlaa, leswaku vukhongeri bya le Yuropa bya lembe-xidzana ra vu-17 ni ra vu-18 a byi swi tiva leswaku Xikwembu xa Matimba Hinkwawo xi ni vito. Xa nkoka ngopfu, a byi nga chavi ku ri tirhisa.

Vito ra Xikwembu a ri nga ri xihundla hi nkarhi lowu Amerika a ya ha ri Koloni ya matiko man’wana. Hi xikombiso, anakanya hi Ethan Allen loyi a tiseke Ndzhundzhunuko eAmerika. Hi ku ya hi xiviko xakwe, hi 1775 u lerise valala vakwe leswaku va veka matlhari ehansi “hi vito ra Yehovha la Tlakukeke.” Hi ku famba ka nkarhi, loko ku fuma Abraham Lincoln, vakongomisi vo hlayanyana a va tala ku boxa vito leri nge Yehovha loko va tsalela Lincoln mapapila. Tibuku tin’wana ta le Amerika leti tameleke matimu leti nga ni vito ra Xikwembu ta ha hlayisiwile etilayiburari to tala leswaku vanhu va tikambisisa. Lexi ko va xin’wana xa swikombiso swa ndlela leyi vito ra Xikwembu a ri dume ha yona eka malembe-xidzana lama hundzeke.

Ku vuriwa yini namuntlha? Xana vito ra Xikwembu se ri rivariwile? Nikatsongo. Vuhundzuluxeri byo hambana-hambana bya Tibibele bya ri tirhisa vito ra Xikwembu eka tindzimana to tala. Loko wo kambisisa layiburari ya wena hi ku hatlisa kumbe u tinyika xinkarhana xo endla vulavisisi eka xihlamusela-marito xa wena, u ta kuma leswaku vito leri nge Yehovha ri tekiwa ri ri vuhundzuluxeri bya Tetragrammaton hi ririmi ra ka n’wina. Hi xikombiso, Encyclopedia International, yi hlamusela kahle leswaku vito leri nge Yehovha i “ndlela ya manguva lawa ya vito leri kwetsimaka ra Xikwembu hi Xiheveru.” Nkandziyiso wa sweswinyana wa The New Encyclopædia Britannica wu hlamusela leswaku vito leri nge Yehovha i “vito leri Vukreste bya Xiyuda byi vitanaka Xikwembu ha rona.”

U nga ha tivutisa, ‘Kambe, xana vanhu namuntlha va ha khathala hi vito ra Xikwembu?’ Vito ra Xikwembu, ra ha kombisiwa etindhawini to tala ta mani na mani hi tindlela to hambana-hambana. Hi xikombiso, vito leri nge Yehovha ri tsariwile eka ribye ra yinhla ya muako wa Doroba ra New York. Eka rona doroba leri, vito leri ri tsariwe hi Xiheveru eswifanisweni swo saseka leswi khaviseke switichi swa le hansi ka misava leswi tshamaka swi ri ni mphesamphesa. Hambiswiritano, swi nga ha endleka leswaku eka vanhu va magidi lava hundzaka etindhawini teto, a va tati ni xandla lava ma tekeleke enhlokweni marito lawa.

Xana vanhu va le ndhawini ya ka n’wina va ri teka ri ri ra nkoka vito ra Xikwembu? Kumbe, xana vo tala va tirhisa xithopo lexi nge “Xikwembu” loko va vitani Muvumbi onge hiloko xi ri vito ra yena ra xiviri? Swi nga ha endleka u swi lemukile leswaku vanhu vo tala a va anakanyi leswaku Xikwembu xi ni vito kumbe e-e. Ku vuriwa yini hi wena? Xana swa ku olovela ku tirhisa vito ra Xikwembu leri nge Yehovha loko u xi khongela?

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Hosi Leyi Endleke Leswaku Vito Leri Nge Yehovha Ri Tiviwa

Hi 1852 ntlawa wa varhumiwa wu ye eswihlaleni swa Micronesia wu huma eHawaii. A wu tamele papila ra ku titivisa leri a ri lemiwe ximfumo hi Hosi Kamehameha wa Vunharhu, loyi hi nkarhi wolowo a a fuma eSwihlaleni swa le Hawaii. Papila leri, leri eku sunguleni a ri tsariwe hi Xihawaiii naswona ri kongomisiweke eka vafumi vo hambana-hambana va le Swihlaleni swa Pacific, a ri tamele ni rungula leri landzelaka: “Va yime hi milenge va lava ku ta eswihlaleni swa n’wina, van’wana lava dyondzisaka hi ta Xikwembu lexi nge Henhla-henhla, Yehovha, leswaku va mi tivisa Rito ra xona leswaku mi ponisiwa hilaha ku nga heriki. . . . Ndzi va veka emavokweni ya n’wina vadyondzisi lava lavanene leswaku mi va xixima ni ku va ni xinghana eka vona naswona ndzi kombela leswaku mi yingisa swiletelo swa vona. . . . Ndzi kombela leswaku mi cukumeta swifaniso swa n’wina swa hava, kutani mi amukela Hosi Yehovha leswaku a va Xikwembu xa n’wina, mi N’wi gandzela naswona mi N’wi rhandza kutani u ta mi katekisa a tlhela a mi ponisa.”

[Xifaniso]

Hosi Kamehameha wa Vunharhu

[Xihlovo Xa Kona]

Hawaii State Archives

[Xifaniso lexi nga eka tluka 3]

Tetragrammaton leyi nga ni “switatisi swa mune,” yi peleta vito ra Xikwembu hi Xiheveru