Swifuwo Swa Le Ndlwini—Ku Va Ni Langutelo Leri Faneleke Ha Swona

Swifuwo Swa Le Ndlwini—Ku Va Ni Langutelo Leri Faneleke Ha Swona

HILAHA swi boxiweke hakona eku sunguleni, munhu a a nyikiwe ntirho wa ku khathalela misava ni swiharhi hinkwaswo. Bibele yi ri: “Hinkwaswo [Xikwembu xi] swi veke ehansi ka milenge yakwe: tinyimpfu ni timbuti ni tinkunzi, hinkwaswo ka swona, ni swiharhi swa nhova, tinyenyana ta tilo ni tinhlampfi ta lwandle.”—Pisalema 8:6-8; 115:16.

Ndlela leyi vanhu va khomaka swiharhi ha yona i ya nkoka. Rito ra Xikwembu ri ri: “Lowo lulama u khathalela moya-xiviri wa xifuwo xakwe.” (Swivuriso 12:10) Ina, hi ku phindha-phindha milawu ya Xikwembu eka Vaisrayele a yi kandziyisa xilaveko xa ku khathalela swiharhi. (Deteronoma 22:4, 10; 25:4) Loko va ri karhi va byarha vutihlamuleri bya vona, hakanyingi vanhu va teke swifuwo swin’wana va swi endla swifuwo swa le ndlwini, naswona va lerhisa hambi ku ri swiharhi, va swi endla swifuwo swa le ndlwini.—Genesa 1:24.

Kambe, i swinene ku tsundzuka leswaku Bibele yi ku veka erivaleni ku hambana loku nga kona exikarhi ka vanhu ni swiharhi. Vanhu hi vona lava endliweke hi ‘xifaniso xa Xikwembu,’ hayi swiharhi. (Genesa 1:26) Swiharhi a swi vumbiwe leswaku swi hanya nkarhi lowu pimiweke, kasi vanhu va vumbiwe va ri ni ntshembo wa ku hanya hilaha ku nga heriki emisaveni. (Genesa 3:22, 23; Pisalema 37:29) Yesu Kreste u vule leswaku leswaku hi tsakela “vutomi lebyi nga heriki,” hi fanele hi va ni ripfumelo naswona hi tiva Xikwembu—ku nga swilo leswi swiharhi swi nga taka swi nga koti ku swi endla. (Yohane 3:36; 17:3) Tlhandlakambirhi, vanhu lava nga faneriwiki hi ku pfuxiwa Bibele yi va fanisa ni “swiharhi leswi nga anakanyiki leswi nga lo velekeriwa ku khomiwa swi lovisiwa.”—2 Petro 2:9-12.

Swi Endleriwe Ku Pfuna Vanhu

Xikwembu xi vumbe swiharhi leswaku swi pfuna vanhu. Swiharhi swi nga va pfuna leswaku va endla ntirho wa vona naswona swi nga va vanghana va vona kumbe swifuwo swa vona swa le ndlwini. Swi nga ha tlhela swi tirha ku kombisa rirhandzu ni vutlhari bya Xikwembu. Kunene, i ntsako ku hlalela ku saseka ka swiharhi ni ku dyondza swo tala hi Muvumbi hi ku dyondza vutlhari bya swona bya ntumbuluko. (Pisalema 104:24; Swivuriso 30:24-28; Varhoma 1:20) Xin’wana xa swikombiso swo tala swa vutlhari lebyi xi vonaka eka switsotswana. Swa hlamarisa swinene ndlela leyi tinyoxi ti vulavurisanaka ha yona ni ku landzela ndlela leyi yaka laha ku nga ni swakudya—hi nga ha vuli ndlela leyi ti akaka swihlenge swa vulombe ha yona.

Swiharhi swi nga ha pfuna vanhu hi ku va swakudya swa vona. Eku sunguleni, Xikwembu a xi nyike vanhu miroho ntsena leswaku va dya yona. Kambe endzhaku ka malembe lama tlulaka 1 600—endzhaku ka Ndhambi ya Nowa—Xikwembu xi te: “Xiharhi xin’wana ni xin’wana lexi famba-fambaka lexi hanyaka xi ta va swakudya swa n’wina. Hilaha ku fanaka ni hi swimila swa rihlaza, hinkwaswo ka swona ndzi mi nyika swona.” (Genesa 1:29; 9:3) Xisweswo, Xikwembu xi pfumelele vanhu leswaku va dya swiharhi. Swi le rivaleni leswaku leswi a swi endleriwa ku pfuna vanhu, hambileswi eku sunguleni Xikwembu a xi nga va nyikanga nyama.

Swiphiqo Swa Swifuwo Swa Le Ndlwini Namuntlha

Swi le rivaleni leswaku ematin’wini hinkwawo swifuwo leswitsongo a swi nga pfumeleriwi ku tshama endlwini, naswona swa ha ri tano ematikweni yo tala ya misava. Kambe, manguva lawa, leswi vanhu va yeke emadorobeni naswona va nga ni swa le mandleni, se swi tolovelekile leswaku swifuwo swin’wana swi tshama endlwini. Leswi swi vange swiphiqo ematikweni lama hluvukeke.

Eka swifuwo swa le ndlwini swa 500 wa timiliyoni leswi ku ringanyetiwaka leswaku swi kona emisaveni, kwalomu ka 40 wa tiphesente swi kumeka eUnited States. Ku ni swimbyanyana swa kwalomu ka 59 wa timiliyoni ni swimanga swa 75 wa timiliyoni etikweni rero. Hambiswiritano, London na Paris, ma ni swo tala ku tlula leswi kumekaka eDorobeni ra New York!

Emalembeni ma nga ri mangani lama hundzeke, le Paris, swimovhana swa kwalomu ka 70 leswi vuriwaka caninettes swi tirhisiwe ku olela vulongo bya timbyana eswitarateni laha vanhu va fambaka kona. Ku vuriwa leswaku timbyana ta le Paris ta kwalomu ka 250 000 ti endla thyaka ra kwalomu ka 25 wa tithani siku ni siku, thyaka leri rhwariweke hi swimovhana leswiya a ri endli ni hafu ya leri timbyana leti ti ri endlaka hi siku. Ku vikiwe leswaku vanhu va madzana va vavisekile ni ku ya etlela eswibedlhele endzhaku ka loko va rhetemukile va wa hikwalaho ka thyaka ra timbyana.

Kutani ku ni xiphiqo xa pongo. Vanhu van’wana lava nga ni timbyana va tiyiselela mahanyelo yo biha ya swifuwo swa vona swa le ndlwini lawa a va nga ta ma tiyiselela loko a ma endliwa hi vanhu. Hi ku ya hi Vandla ra ku Khathalela Swifuwo swa le Ndlwini, “lava nga ni timbyana leti tshamelaka ku vukula va vonaka va nga ri na mhaka ngopfu ni pongo leri ti ri endlaka.” Hi xikombiso, van’wana a va ti miyeti timbyana ta vona loko ti vukula, hambiloko pongo ra tona ri kavanyeta mabulo ya nkoka.

Hi hala tlhelo, mbyana yi nga ha rhula ni ku tsaka loko yi ri ni n’wini wa yona kambe yi nga ha va dragona eka vaakelani loko n’wini wa yona a nga ri kona. Ina, vini va swifuwo leswi va nga ha swi rhandza ku nga khathariseki swiphiqo leswi, kambe muakelani la tirhaka nivusiku kumbe manana la ringetaka ku lata n’wana wakwe swi nga ha endleka a nga swi lehiseli mbilu sweswo. Tlhandlakambirhi, swiharhi leswi nga ni xivundza swi nga ha onhetela swilo, swi va ni ntshikilelo hambi ku ri ku va ni ntshiva.

Mpimo lowu swifuwo swi tswalaka ha wona i xiphiqo ngopfu-ngopfu emadorobeni. Ku ringanyetiwe leswaku timbyana leti endlaka 17 wa timiliyoni ni swimanga leswi endlaka 30 wa timiliyoni swa tswariwa lembe ni lembe le United States. To tala ta timbyana ni swimanga leswi swi hetelela swi tshama laha ku tshamaka swifuwo leswi nga laviwiki, kasi hi hala tlhelo lembe ni lembe ku ringanyetiwa leswaku ku dlayiwa swa kwalomu ka mune wa timiliyoni ku ya eka tsevu wa timiliyoni.

Ha yini swifuwo swo tarisa xileswi swi rhumeriwa evuhlayiselweni? Hakanyingi swi vangiwa hi leswi ku rhandza swifuwo swi nga taliki ku tlhaveriwa hi dyambu. Ximbyanyana kumbe ximanga lexitsongo xo xonga xi nga ha kula xi va xikulu kutani xi lava nkhathalelo. Kambe ku ri hava loyi a nga ni nkarhi kumbe mbilu lerova a nga tlanga kumbe ku letela xifuwo xexo. Mutsari tlhelo mutivi wa swiharhi Dok. Jonica Newby u ri: “Ku hambana ni leswi vanhu vo tala va swi ehleketaka, minkambisiso leyi endliweke emisaveni hinkwayo yi kombisa leswaku hafu ya timbyana leti yisiwaka evuhlayiselweni ti va ti nga cukumetiwanga, kambe ti va ti yisiwe hi vini va tona lava va nga swi kotiki ku tiyisela ku vukula ka tona, ku onha ka tona kumbe matimba yo tala lama ti nga na wona.”

Phepha leri tameleke tinhla leti vulavulaka hi ku tala ka swifuwo swa le ndlwini ri katsakanya xiyimo lexi hi ndlela leyi: “Swivumbiwa leswi hanyaka swi hundzuke nchumu lowu vukarhiwaka loko wa ha sasekile kambe wu cukumetiwaka loko wu nga ha laveki. Ku tlanga hi swifuwo hi ndlela leyi a swi fambisani ni ndhavuko wa hina.”

Tinhla Ta Nkoka Leti Faneleke Ti Tekeriwa eNhlokweni

Munhu u fanele a ehleketa kambirhi kanharhu a nga si va ni xifuwo xa le ndlwini, ngopfu-ngopfu la tshamaka edorobeni. Swifuwo leswi nga ni matimba swi lava ku endlisiwa vutiolori siku ni siku leswaku swi ta tshama swi hanye kahle. “National People and Pets Survey” ya le Australia yi te: “I xilaveko leswaku mbyana yi fambisiwa hi milenge ni ku endlisiwa vutiolori leswaku yi ta tshama yi hanye kahle enyameni ni le miehleketweni. Swi nga ha tika ku lawula timbyana leti nga kumiki vutiolori lebyi ringaneke.” Kambe, vanhu vo tala lava nga ni timbyana va va va karhele ngopfu endzhaku ka siku ro leha entirhweni lerova a va swi koti ku fambisa timbyana ta vona ti endla vutiolori leswaku ti hunguta matimba ya tona.

Hikwalaho, vanhu lava lavaka ku va ni swifuwo swa le ndlwini, va fanele va tivutisa swivutiso leswi: ‘Xana ndzi ta swi kota ku nyika xifuwo xa mina nkhathalelo lowu faneleke? Xana ndlela leyi ndzi hanyaka ha yona yi ta endla leswaku xi nga khathaleriwi nkarhi wo tala esikwini? Xana ndzi ta va na wona nkarhi wa ku rhendzeleka na xona kumbe ku tlanga na xona? Loko mbyana ya mina yi lava ku leteriwa, xana ndzi lunghekele ku yi letela kumbe ku yi yisa exikolweni lexi yi nga ta leteriwa eka xona? Xana ku va ni xifuwo swi ta dya nkarhi wa swilo swa nkoka swinene?’

Nchumu wun’wana lowu hi faneleke hi wu xiya i wa leswaku, ku va ni xifuwo lexitsongo swi nga durha swinene. Nkambisiso lowu endliweke hi vanhu lava nga ni swifuwo wu kume leswaku mali yo tshungula xifuwo xo kota mbyana eUnited States yi nga fika eka R1 407 naswona ya ximanga yi nga fika eka R746. Kambe, mali leyi a yi katsi swakudya ni swilaveko swin’wana swa siku ni siku. Tlhandlakambirhi, etindhawini tin’wana ku laveka mali ya ku tsarisa xifuwo.

Swa Tika Ku Va Ni Langutelo Leri Faneleke

Muvumbi wa hina wa tsaka loko hi tsakisa hi swifuwo swakwe naswona hi swi khoma hi mfanelo. Kutani, xana wa pfumela leswaku a swi fanelanga ku khoma swifuwo hi ndlela ya tihanyi? Kambe, leswaku va titsakisa, vanhu va tala ku tshika swifuwo swo kota tihomu, timbyana ni tihuku leswaku swi khomiwa hi ndlela yo biha ni ku dlayiwa swi ri karhi swi lwa. Khombo ra kona, a hi minkarhi hinkwayo laha vanhu va khomaka swiharhi hi musa lowu Xikwembu a xi lava va swi khoma ha wona.

Hi hala tlhelo, ndlela leyi vanhu van’wana va khomaka swifuwo ha yona, yi tlula ndlela leyi a va fanele va khoma swilo swa nkoka swinene ha yona. Entiyisweni, loko munhu o ka a nga lawuli rirhandzu leri a ri kombisaka swifuwo, vutomi bya swona byi nga ha va bya nkoka ku tlula bya vanhu. Hi xikombiso, siku rin’wana loko xibedlhele xa swifuwo xi ri karhi xi tshwa, loko vini va swifuwo va hlengeletane hala handle, ku vikiwa leswaku van’wana “va ringete ku tlula ndzilakana lowu vekiweke hi vatimi va ndzilo, va ri karhi va rila va vula leswaku va lava ku fa ni varhandziwa va vona.”

I ntiyiso leswaku swa vava, swa tika swinene ku vona xifuwo lexi u xi rhandzaka xi fa. Hambi exiyin’weni xo tano, munhu u fanele a ringanisela. Hilaha swi vuriweke hakona hala ndzhaku, swifuwo a swi vumbiwanga hi xifaniso xa Xikwembu, naswona a swi nga vumberiwanga ku hanya hilaha ku nga heriki ku fana ni vanhu. Malunghana ni ndlela leyi Xikwembu xi endleke vanhu ha yona, Bibele yi ri: “Nkarhi lowu nga riki na makumu xi wu veke embilwini ya vona.” Kambe, a ku vuriwi marito lama fanaka hi swifuwo.—Eklesiasta 3:11.

Xisweswo, Bibele a yi vuli leswaku swi hoxile ku dlaya swifuwo—ina, sweswi swi hundzuke swakudya leswi tolovelekeke eka vanhu va timiliyoni. Kambe, ku vuriwa yini hi ku dlaya xifuwo—hi xikombiso, lexi xi vabyaka naswona xi xanisekaka? Xexo ku nga ha va xiboho xo tika, lexi vavaka swinene! Kambe, munhu la rhandzaka swifuwo a nga ha endla xiboho xa leswaku ku endla tano hi ndlela ya xihatla ni leyi nga vaviki swa antswa ku tlula ku tirhisa mali yo tala a tshungurisa xifuwo xakwe lexi a xi rhandzaka, leswi ngo to endla ntsena leswaku xi xaniseka nkarhi wo leha—naswona swi nga ha tikiselaka ndyangu hi tlhelo ra timali.

Xikwembu xi va rhandza ngopfu vanhu va xona lava xi va vumbeke; xana na hina a hi fanelanga hi swi rhandza swiharhi leswi xi swi vekeke ehansi ka nkhathalelo wa hina? Lava va nga ni rirhandzu ro tano va tala ku tsakela swifuwo hilaha Muvumbi wa hina a a lava leswaku hi swi tsakela hakona eku sunguleni. Xihloko xo gimeta eka nxaxamelo lowu xi ta tlhuvutsa mhaka leyi.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Ha yini swifuwo swa timiliyoni leswi nga evuhlayiselweni swi dlayiwa lembe ni lembe?

[Xihlovo Xa Kona]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 16]

Ku va ni xifuwo lexitsongo, ngopfu-ngopfu eka vaaki va le madorobeni, swi nga ha koxa swo tlula leswi vo tala va swi ehleketaka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Muvumbi wa hina wa tsaka loko hi khoma swifuwo hi musa