Mathayere—Ma Nga Ha Ponisa Vutomi Bya Wena!

EHLEKETA u bohiwe hi bandhi u ri endzeni ka xibokisana lexi endliweke hi ku hiselela tinsimbi, lexi xi nga ni mafasitere ya nghilazi, ematlhelo ka wena ku vekiwe swibya leswi nga ni asidi ni swihalaki swin’wana leswi khomaka ndzilo hi ku hatlisa. Sweswi tlakusa xibokisana lexi xi nga ni khombo xi ya ehenhla hi tisentimitara ti nga ri tingani kutani u xi fambisa hi rivilo ra 30 wa timitara hi sekene. Ivi emakumu, u teka muchini wolowo u wu veka exikarhi ka yin’wana leyi fanaka na wona, kutani u tshika michini yoleyo yi tsutsuma hi rivilo yi longoloka yi pfa yi hundzana, kasi yin’wana yi hambana na yona yi huma eka tlhelo lerin’wana!

Entiyisweni, leswi hi swona leswi u swi endlaka nkarhi ni nkarhi loko u nghena emovheni kutani u famba egondzweni lerikulu. I yini lexi ku pfunaka ku lawula movha ni ku titwa u sirhelelekile loko u ri karhi u famba? Lexi pfunaka ngopfu, i mathayere ya wena.

Leswi Mathayere Ma Swi Endlaka

Mathayere ma endla mintirho yo hambana-hambana ya nkoka. A mo rhwala ntsena ntiko wa movha wa wena, kambe ma endla nileswaku wu nga vaviseki loko wu famba emagondzweni lama nga ni makhele kumbe lama nga rhideriwangiki. Xa nkoka ngopfu, mathayere ya wena ma endla leswaku movha wu tshama kahle ehansi leswaku u ta kota ku engetela rivilo, ku wu jikisa, ku birika ni ku wu lawula ehansi ka swiyimo swo hambana-hambana swa le gondzweni. Kambe, i xiphemu lexitsongo xa thayere lexi kandziyaka ehansi loko ri ri karhi ri vumbuluka—xiphemu xa kona xi ringananyana ni poskarata.

Leswi mathayere ma nga ya nkoka hi ndlela leyi, u nga endla yini leswaku mathayere ya wena ma nga vi na khombo naswona ma tshama ma ri exiyin’weni xa kahle? Naswona loko u lava ku xava mathayere, u swi tivisa ku yini leswaku hi wahi lama faneleke? Loko hi nga si hlamula swivutiso leswi, hi ku komisa a hi rhange hi kambisisa lomu ma humaka kona.

Lava Sunguleke Ku Endla Rhaba

Hambileswi se ku hundzeke magidi ya malembe ku ri karhi ku tirhisiwa mavhilwa, kambe ku hoxiwa ka thayere eka rhimi a swi sungulanga khale. Eku sunguleni ka va-1800, rhaba leyi nga pfanganisiwangiki na nchumu a yi namekiwa emavhilweni ya mapulanga kumbe ya nsimbi. Kambe rhaba ya kona a yi onhaka hi ku hatlisa, kutani a swi vonaka onge a va nge yi emahlweni ni ku endla mavhilwa ya muxaka wolowo—swi ve tano kukondza ku fika Charles Goodyear, wa le Connecticut, eU.S.A., loyi a a ri ni nkhinkhi wa ku sungula mathayere lamantshwa. Hi 1839, Goodyear u sungule endlelo leri vuriwaka vulcanization, laha rhaba yi swekiwaka yi pfanganisiwe ni xivavula (sulfur.) Endlelo leri ri endle leswaku swi olova ku endla mathayere hi rhaba naswona ri endle leswaku ma nga onhaki hi ku olova mathayere ya kona. Mavhilwa lama endliweke hi rhaba leyi tiyeke a ma rhandziwa ngopfu, kambe a swi nga nandzihi nikatsongo ku famba hi movha lowu nga ni mavhilwa wolawo.

Hi 1845, munjhiniyara wa le Scotland Robert W. Thomson u kume mpfumelelo wo endla ni ku xavisa mathayere lama pompiwaka moya. Kambe, mathayere lama pompiwaka moya ma sungule ku xaviwa ngopfu endzhaku ka loko John Boyd Dunlop, loyi na yena a nga wa le Scotland, a sungule ku antswisa mathayere ya xikanyakanya xa n’wana wakwe, lawa na wona a ma pompiwa moya. Dunlop u tiendlele mathayere yakwe hi 1888 kutani a sungula khampani yakwe. Nilokoswiritano, a ka ha ri ni swirhalanganya leswikulu malunghana ni mathayere lama pompiwaka.

Siku rin’wana hi 1891, mugadi wa xikanyakanya wa le Furwa u ponceriwe hi thayere rakwe. U ringete ku ri lunghisa, kambe a ko fana ni kwala hikwalaho ka leswi thayere ra kona a ri namarhele rhimi ya xikanyakanya. U kombele ku pfuniwa hi Mufurwa wa ka vona, Édouard Michelin, loyi a a dume hi ku endla mathayere lama pfanganisiweke ni xivavula. Michelin u hete tiawara ta kaye a ri karhi a lunghisa thayere rero. Sweswo swi n’wi susumetele ku endla thayere leri nga susiwaka evhilweni leswaku ri ta lunghisiwa hi ku olova.

Mathayere ya Michelin a ma ri manene ngopfu lerova haxawa wa kona, vagadi va swikanyakanya va 10 000 a va tirhisa wona. Ku nga ri kungani, mathayere lama pompiwaka moya ma sungule ku tirhisiwa eka tikalichi leti kokiwaka hi tihanci le Paris, sweswo swi tsakise vanhu lava a va khandziya tikalichi teto le Furwa. Ku kombisa leswaku mathayere lama pompiwaka moya ma nga tirhisiwa eka mimovha, hi 1895, Édouard ni makwavo André, va ma tirhise eka movha lowu ngheneleke nsiyisano, kambe movha wa kona wu siyiwe hi mimovha leyin’wana hinkwayo. Nilokoswiritano, vanhu a va hlamale ngopfu hi mathayere lawa ma nga tolovelekangiki lerova va ringete ku ma tsema ku lava ku vona leswaku majaha lawa ya ka Michelin ma tumbete yini endzeni ka wona!

Hi va-1930 na va-1940, ku sungule ku tirhisiwa swiaki swa mathayere swo tiya swo kota rayon, nylon na polyester, ematshan’weni ya swiaki leswi nga tiyangiki swo kota vutiyi ni rhaba ya ntumbuluko. Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ana se a ku sunguriwile hi makungu ya ku endla thayere leri nga pfutisiki moya, leri endleke leswaku chubu ri nga ha laveki endzeni ka thayere ni rhimi. Hi ku famba ka nkarhi, sweswo swi antswisiwe ngopfu.

Namuntlha, ku tirhisiwa swilo swo tala ku endla thayere. Naswona hi ku pfuniwa hi thekinoloji ya manguva lawa, mathayere man’wana ma swi kota ku famba 130 000 wa tikhilomitara kumbe ku tlula, kasi man’wana ma swi kota ku tsutsuma hi rivilo ra ndlati emphikizanweni wa mimovha, ma nga buluki. Sweswi, mathayere a ma ha durhi, un’wana ni un’wana a nga swi kota ku ma xava.

Ku Hlawula Mathayere

Loko u ri ni movha, u nga ha va ni ntirho wo tika swinene wo hlawula mathayere lamantshwa. U swi tivisa ku yini loko se ku ri nkarhi wo cinca mathayere? Hi ku tshama u ri karhi u kambela mathayere ya wena ku vona loko ma nga ri na swikombiso swa leswaku se ma hela kumbe ku onhaka.a Vanhu lava endlaka mathayere va nghenisa swilo swo karhi leswi kombisaka loko se ma hela, ma lava ku cinciwa. Thayere ra kona ri va ri nga ha ri na tilayini, ri ri vululu rinene. Swi kahle ku kambela loko thayere ri namuka, ri ri ni tidarada leti humelaka handle, ri kukumuka etlhelo ni swin’wana leswi nga tolovelekangiki. Loko u vona xin’wana xa swilo leswi, a wu fanelanga u famba ha rona kukondza ri lunghisiwa kumbe u nghenisa rin’wana. Loko mathayere ya kona u ma xave ma ri mantshwa, vaxavisi va mathayere va nga ku xavisela man’wana hi ntsengo wa le hansi loko lawa ma onhakeke a ma ha ri na garantiya.

Swi kahle leswaku loko u nghenisa mathayere, u nghenisa mambirhi lama fanaka, hala ni hala. Loko u nghenisa thayere rin’we lerintshwa, u fanele u ri pana ni leri ra ha teleke leswaku ma ta khoma kahle loko u birika.

Swi nga ha tika ku hlawula thayere leri u ri lavaka, mpimo wa rona nileswaku u lava ra vito rihi. Kambe, hi ku hlamula swivutiso swi nga ri swingani swa nkoka, swi nga ha ku olovela ku hlawula thayere leri faneleke. Xo sungula, kambisisa leswaku vaendli va movha lowu u fambaka ha wona va bumabumela yini. Ku ni minkongomiso yo karhi leyi u faneleke u yi landzela malunghana ni movha wa wena, ku fana nileswaku u fanele u tirhisa thayere ni vhilwa ra mpimo wo tanihi kwihi, ri fanele ri fika kwihi ku suka ehansi nileswaku ri nga rhwala ndzhwalo lowu tikaka ku fikela kwihi. Xin’wana xa nkoka, i ndlela leyi movha wa wena wu endliweke ha yona. Mimovha ya manguva lawa leyi tibiriki ta kona ti nga lotleriki, ti nga rhetemukiki loko u birika, naswona ti kokaka hi mavhilwa hinkwawo, ti endliwe hi ndlela ya leswaku ti kota ku tirha kahle loko mathayere ma ri eka xiyimo xo karhi. Hakanyingi buku ya movha wa wena ya hlamusela leswaku mathayere ma fanele ma va exiyin’weni xa njhani.

Yinhla yin’wana i xiyimo xa pato. Xana movha wa wena wu ta tala ku famba emagondzweni lama rhideriweke kumbe lama nga rhideriwangiki, endhawini leyi tshamaka yi ri ni timpfula kumbe laha ku omeke? Swi nga ha endleka leswaku u famba ehansi ka swiyimo swo hambana-hambana. Loko swi ri tano, u nga ha lava mathayere lama tirhaka kahle emagondzweni ni le ka maxelo yo hambana-hambana.

Nakambe u fanele u xiya leswaku thayere rero ri ta teka nkarhi wo tanihi kwihi nileswaku ri khoma hi mpimo wo tanihi kwihi ehansi. Hi ntolovelo, loko ri olova, ri khoma kahle ehansi, kambe ri hela hi ku hatlisa. Kasi loko ri tsindziyerile, a ri nge khomi ngopfu ehansi kambe ri ta teka nkarhi wo leha leswaku ri hela. Hakanyingi leswi u nga swi kuma etibukwini ta mathayere endhawini leyi ma xavisiwaka eka yona. U nga rivali leswaku mapimelo ya kona ma hambana hi ku ya hi vaendli va kona.

Loko se u swi tiva leswaku hi wahi mathayere lamanene, mali hi yona yi nga ha hoxaka xandla loko u endla xiboho xa leswaku u xava thayere ra njhani. Vaendli lava dumeke va mathayere va tala ku xavisa mathayere ya xiyimo xa le henhla ni ku nyikela garantiya.

Ndlela Yo Hlayisa Mathayere Ya Wena

Ku hlayisa mathayere ya wena hi ndlela leyinene swi katsa swilo swinharhu: ku pompa thayere hi mpimo lowu faneleke, ku ma cinca-cinca nkarhi ni nkarhi, ni ku ma hlayisa ma ringanela kahle naswona ma yime kahle ma kongoma emahlweni. I swa nkoka leswaku thayere ri va ni mpimo lowu faneleke wa moya. Loko thayere ri ri ni moya wo tala ngopfu, ri ta hela hi ku hatlisa exikarhi. Hi hala tlhelo, loko ri ri ni moya lowutsongo, ri ta onhaka ngopfu hala matlhelo naswona ri endla leswaku movha wu dya ngopfu petirolo.

Mathayere ma nga ha lahlekeriwa hi moya lowu endlaka 0,5 wa tikhilogiramu n’hweti ni n’hweti, wu pfuta erhabeni. Hikwalaho, u nga ehleketi leswaku u nga swi tiva leswaku thayere ri tele kahle hi ku languta xivumbeko xa rona. Hi ku ya hi Vandla leri Endlaka Rhaba, “thayere ri nga ha lahlekeriwa hi hafu ya moya wa rona, kambe ri nga vonaki ri phyile!” Xisweswo, tirhisa pompo ya moya ku ri kambela, naswona swi endle kan’we hi n’hweti. Vanhu vo tala lava nga ni mimovha va hlayisa pompo ya moya evuhlayiselweni eka dexibodi leswaku va ta yi kuma hi ku hatlisa loko va yi lava. Minkarhi hinkwayo kambela mathayere ya wena loko u cinca oyili naswona swi endle loko mathayere ma titimela—hi marito man’wana, endzhaku ka loko ma yime ku ringana tiawara tinharhu kumbe loko u fambe hi yona mpfhuka lowu nga tluriki eka 1,5 wa tikhilomitara. Hi ntolovelo buku ya movha kumbe mfungho lowu nga etlhelo ka minyangwa kumbe eka dexibodi wa kombisa leswaku u fanele u pompa thayere ku fikela kwihi. Loko u lava leswaku movha wa wena wu famba kahle, u nga ma popi ngopfu mathayere ya wena, hilaha swi kombisiweke hakona eka mimpimo leyi vekeriweke emovheni.

Mathayere ma ta heta nkarhi wo leha loko u tshamela ku ma cinca-cinca, u teka ra hala u ri yisa hala, tano tano. I swinene ku cinca-cinca mathayere loko u hete tikhilomitara ta 10 000 ku ya eka 13 000, handle ka loko buku ya wena ya movha yi bumabumela swin’wana. Nakambe, kamba leswaku buku ya wena ya movha yi ringanyeta leswaku u ma cinca njhani.

Xo hetelela, yisa movha wa wena wu ya ololoxiwa mavhilwa lembe ni lembe kumbe nkarhi wun’wana ni wun’wana loko u twa pongo leri nga tolovelekangiki eka xidirayivhelo kumbe u twa leswaku ku ni swin’wana swi nga fambiki kahle. Hambileswi swipiringi swa movha wa wena swi endliweke hi ndlela ya leswaku swi veka mavhilwa exitiretini hi ku ya hi ndzhwalo lowu u wu layicheke, kambe ku hela ka ntolovelo ka mathayere ku endla leswaku swi fanela ku kambela ni ku veka mathayere exitiretini nkarhi ni nkarhi. Mutivi wa mimovha loyi a dyondzeleke ku lulamisa swipiringi ni ku ololoxa mavhilwa u fanele a swi kota ku endla mavhilwa ya wena ma kongoma kahle, leswi nga ta endla leswaku mathayere ya wena ma teka nkarhi wo leha ku hela naswona ma famba kahle.

Mathayere Yo “Tlhariha”

Hi ku pfuniwa hi tikhompyuta, mimovha yin’wana yi lemukisa muchayeri loko thayere rakwe ri poncile. Mathayere man’wana ma nga famba ximpfhukana ma nga ri na moya kasi man’wana ma tipfala hi woxe loko ku ri ni laha ma pfutaka kona. Kunene, vativi va endla mathayere leswaku ma swi kota ku tirha ehansi ka swiyimo swo hambana-hambana.

Leswi swilo leswi tirhisiwaka ku endla mimovha ya manguva lawa swi yaka swi antswisiwa, xivumbeko xa tilayini ta mathayere, swipiringi swa movha, xidirayivhelo, fambiselo ra tibiriki, mathayere ma endla leswaku swi olova naswona swi nga vi na khombo ku famba hi movha.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Nxaxamelo Wa Swilo Leswi U Faneleke U Swi Kambela Eka Thayere

Swilo leswi u swi kambelaka hi ku languta kunene:

◻ Xana ku ni laha ri kukumukeke kona ematlhelo?

◻ Xana tidarada ti humele ehandle?

◻ Xana ri ni tilayeni leti enteke hilaha ku ringaneke, kumbe se ku vonaka tidarada?

Nakambe xiya:

◻ Xana thayere ri ni moya lowu ringaneke hi ku ya hi leswi swi bumabumeriweke hi vaendli va rona?

◻ Xana i nkarhi wa ku cinca-cinca mathayere? (Cinca-cinca mathayere hi ku landza leswi ringanyetiweke hi vaendli va movha wolowo.)

◻ Xana i nkarhi wo cinca mathayere leswaku u pfumelelana ni ku cinca ka nguva?

[Xifaniso]

Tidarada leti kombisaka ku onhaka ka thayere

[Dayagramu leyi nga eka tluka 14]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Swiphemu leswi endlaka Thayere

Tilayeni ti endla leswaku movha wu nga rhetemuki, wu khoma kahle ehansi

Mabandhi ma endla leswaku thayere ni tilayeni ta rona swi tiya

Swiaki swa le matlhelo swi sirhelela thayere hala matlhelo leswaku ri nga onhiwi hi gondzo ni switina swa le tlhelo ka gondzo

Miri wa rona wu ri endla ri tiya, ri pfumelelana ni swiyimo

Dzovo ra le ndzeni ri endla leswaku moya wu nga humi eka thayere

Swimbyarumbyaru swi endla leswaku moya wu nga pfuti evhilweni

[Swifaniso leswi nga eka tluka 13]

Xikanyakanya ni movha wo sungula, haswimbirhi a swi ri ni mathayere lama pompiwaka; vanhu lava tirhaka lomu a ku endliwa kona mathayere khale

[Xihlovo Xa Kona]

The Goodyear Tire & Rubber Company