Ku Pfumaleka Ka Vatatana—I Xiphiqo Lexi Kulaka

NHLAYO ya vatatana lava va cukumetaka mindyangu ya vona ya andza. Eku heleni ka va-1990, phepha-hungu ra USA Today ri vule leswaku United States hi yona “yi nga ni mindyangu yo tala leyi nga riki na vatatana, emisaveni hinkwayo.” Hambiswiritano, ku pfumaleka ka vatatana i xiphiqo xa misava hinkwayo.

Le Brazil, xiviko xa ku hlayiwa ka vanhu xa lembe ra 2000 xi paluxe leswaku nhlayo ya mindyangu leyi rhangeriweke hi vavasati a yi ri 11,2 wa timiliyoni eka mindyangu ya 44,7 wa timiliyoni. Le Nicaragua, 25 wa tiphesente ta vana va tshama ni vamana wa vona ntsena. Le Costa Rica, nhlayo ya vana lava vatata wa vona va nga va amukeriki yi tlakukile hi va-1990 ku suka eka 21,1 wa tiphesente ku ya eka 30,4 wa tiphesente.

Tinhlayo leti, leti humaka ematikweni manharhu to kombisa ntsena ndlela leyi swilo swi yimeke ha yona emisaveni. Ehleketa hi xiphiqo xin’wana lexi vaka kona hikwalaho ko pfumaleka ka vatatana.

Va Kona Kambe A Va Byi Hetisisi Vutihlamuleri Bya Vona

Hlaya bokisi leri nge “Papa, U Ta Vuya Rini Nakambe?” Nao, loyi sweswi a nga ni malembe ya 23, u ri: “Loko ndzi nga si sungula xikolo, Tatana a a ri ndlala. Siku rin’wana loko a famba, ndzi n’wi xavelela ndzi ku, ‘Ndzi kombela u vuya?’ ”

Xiyimo lexi fanaka ni xa Nao ni tata wakwe hi xona lexi susumeteleke mutsari wa le Poland, Piotr Szczukiewicz ku vula a ku: “Swi vonaka onge nchumu wa nkoka lowu kayivelaka endyangwini i tatana.” I ntiyiso leswaku vatatana vo tala va tshama ni mindyangu ya vona naswona va yi wundla. Kambe, hilaha magazini wa le Furwa wa Capital, wu swi vekisaka xiswona, “vatatana vo tala va eneriseka hi ku tisa swakudya, kambe va nga va dyondzisi vana va vona.”

Hakanyingi, u kuma leswaku tatana u kona endyangwini kambe a nga ngheneleli evuton’wini bya vana vakwe. U khathala hi swin’wana. Magazini wa le Furwa wa Famille chrétienne, wu ri: “Hambiloko [tatana] a ri kona hi nyama, kambe swi nga endleka mianakanyo yakwe yi nga ri kona kwalaho.” Ha yini namuntlha vatatana vo tala swonghasi va nga swi koti ku va ni mindyangu ya vona hi tlhelo ra mianakanyo ni ra mintlhaveko?

Hilaha magazini lowu tshahiweke laha henhla wu hlamuselaka hakona, xivangelo-nkulu hileswaku “a nga wu tivi ntirho wa tatana kumbe wa wanuna.” Hi ku ya hi langutelo ra vatatana vo tala, ntirho wa tatana lonene i ku tisa mali yo tala ekaya. Mutsari wa le Poland, Józef Augustyn u te, “vatatana vo tala va ehleketa leswaku i vatswari lavanene hikuva va tisa mali ekaya.” Kambe sweswo ko va ntirho wun’wana wa tatana.

Mhaka hi leyi, vana a va teki vatatana va ri va nkoka hi ku ya hi mali leyi va yi holaka kumbe hi ku ya hi swilo swo durha leswi va va nyikaka swona. Kambe, lexi vana va xi lavaka hakunene—lexi tlulaka tinyiko ta swilo leswi vonakaka—i rirhandzu, nkarhi ni nyingiso wa tatana. Hi swona swa nkoka swinene eka vona.

Swi Lava Leswaku Va Tikambisisa

Hi ku ya hi xiviko xa Vandla ra le Xikarhi ra Dyondzo ra le Japani, “vatatana va fanele va kambisisa ndlela leyi va hanyaka ha yona, va heta nkarhi wo tala ngopfu entirhweni.” Xivutiso xa tlakuka, Xana tatana a nga endla ku cinca ko karhi hikwalaho ka vana vakwe? Phepha-hungu ra le Jarimani Gießener Allgemeine ri vike xiviko lexi kombisaka leswaku vatatana vo tala lava ku buriweke na vona, va arile ku teka vana va vona va ri va nkoka ku tlula mintirho ya vona.

Vana va nga ha twa ku vava ngopfu hikwalaho ka leswi swi nga ha vonakaka onge vatata wa vona a va na mhaka na vona. Lidia, loyi sweswi a nga ni malembe ya 21, u tsundzuka kahle leswaku tata wakwe a a ri njhani loko yena a ha ri xinhwanyetana le Poland. Wa hlamusela: “A a nga vulavuli na hina. A a nga swi tivi leswaku ku endleka yini hi vutomi bya mina. A a nga swi tivi leswaku a ndzi tihungasa etidisko.” Hilaha ku fanaka, Macarena, nhwanyana wa malembe ya 21 wa le Spaniya, u vula leswaku loko a ha ri ntsongo, tata wakwe “a a famba ni vanghana vakwe a ya titsakisa hi mahelo-vhiki, naswona a tala ku nyamalala masiku yo hlayanyana.”

Ku Tiva Kahle Lexi Nga Xa Nkoka

Vatatana vo tala va nga ha xiya leswaku va heta nkarhi wutsongo swinene va ri ni vana va vona naswona a va va nyiki nyingiso lowu ringaneke. Tatana wa le Japani la nga ni n’wana la nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi u te: “Ndzi ehleketa leswaku n’wananga u ta xi twisisa xiyimo xa mina. Minkarhi hinkwayo ndzi ehleketa ha yena, hambiloko ndzi khomekile.” Xana ku ehleketa ntsena leswaku n’wana u ta swi twisisa leswaku ha yini tata wakwe a nga ri kona swi ta xi tlhantlha xiphiqo lexi?

Handle ko kanakana—matshalatshala lamakulu, ina, ku titsona swo karhi, swa laveka leswaku u ta enerisa swilaveko swa n’wana. Swi le rivaleni leswaku ku nyika vana leswi va swi lavaka hakunene—ku nga rirhandzu, nkarhi ni nyingiso—a hi matlangwana. Yesu Kreste u te: “Munhu a nga fanelanga a hanya hi xinkwa [kumbe swakudya] ntsena.” (Matewu 4:4) I ntiyiso leswaku vana a va nge kuli kahle loko va nga ri na swilo leswi vonakaka. Tanihi tatana, xana u tiyimisele ku titsona swilo leswi nga swa risima eka wena—nkarhi wa wena kumbe hambi ku ri ku tlakusiwa entirhweni—leswaku u ta va ni nkarhi ni vana va wena?

Mainichi Daily News ya February 10, 1986, yi vike hi tatana loyi a swi xiyeke leswaku vana vakwe i va nkoka swinene. Yi vikile: “Mukongomisi-nkulu wa Japanese National Railways (JNR) u hlawule ku tshika ntirho ematshan’weni yo tshama a ri ekule ni ndyangu wakwe.” Phepha-hungu rero ri tshahe mukongomisi yoloye a ku: “Ntirho wa ku va mukongomisi wu nga endliwa hi mani na mani. Kambe hi mina ntsena a nga tata wa vana va mina.”

Phela, goza ro sungula ra ku va tatana lonene i ku xiya leswaku vana va lava tatana wa njhani. A hi kambisiseni leswaku swi katsa yini ku va tatana wa muxaka wolowo.

[Bokisi leri nga eka tluka 19]

“Papa, U Ta Vuya Rini Nakambe?”

Lexi i xivutiso lexi xinhwanyetana xa le Japani xa malembe ya ntlhanu lexi vuriwaka Nao, xi xi vutiseke tata wa xona loko a famba a ya entirhweni siku rin’wana. Hambileswi a a vuya entirhweni siku ni siku, kambe a xi nga tali ku n’wi vona. Hi ntolovelo a a vuya Nao se a etlele a tlhela a famba a ha etlele.