Loko Munhu Loyi U N’wi Rhandzaka A Kavanyetekile eNhlokweni

RI PFUKE ri xe kahle endyangwini wa ka Johnson.a Ndyangu lowu wa swirho swa mune a wu pfukile wu lunghekele mintirho ya siku. Gail u tsundzuxe Matt, n’wana wakwe wa jaha la nga ni 14 wa malembe leswaku a a siyiwe hi nkarhi wo ya khoma bazi ro ya exikolweni. Leswi landzeleke a swi nga languteriwanga nikatsongo. Ku nga si hela hafu ya awara, Matt se a a pende khumbi ra kamara, a a ringete ku hisa garaji ni ku ringeta ku tihinga ekamareni leri nga exithezini xa le henhla.

Gail ni nuna wakwe, Frank, va landzelele ambulense leyi layicheke Matt, va ri karhi va lava ku twisisa leswi humeleleke. Kambe, lexi vavisaka, lawa a ko va masungulo. Matt u endle swilo swo tala leswi kombisaka leswaku u kavanyetekile enhlokweni. Emalembeni ya ntlhanu lama a ma heteke a ri karhi a kayakaya, u tshame a ringeta ku tidlaya, u khomiwe kambirhi, u tshame eswibedlhele swa nkombo swa vanhu lava vabyaka hi miehleketo ni ku hlangana ni madokodela ya mianakanyo minkarhi yo tala swinene. Hakanyingi vanghana ni maxaka lawa a ma pfilunganyekile a va nga tivi leswaku va ku yini kumbe va khoma kwihi va tshika kwihi.

Ku ringanyetiwa leswaku munhu un’we eka va mune emisaveni hinkwayo u ta khomiwa hi vuvabyi bya miehleketo siku rin’wana. Hi ku ya hi tinhlayo leti to chavisa, swi nga ha endleka leswaku mutswari wa wena, n’wana wa wena, vamakwenu kumbe munghana wa wena a kavanyetekile enhlokweni.b Xana u nga endla yini loko munhu loyi u n’wi rhandzaka a ri ni vuvabyi lebyi?

● Xiya swikombiso swa mavabyi. Swi nga ha endleka vuvabyi bya mianakanyo byi nga vonakali hi ku hatlisa. Vanghana ni swirho swa ndyangu swi nga ha teka vuvabyi byebyo ku ri ku cinca ka tihomoni, vuvabyi bya le mirini, ku tsana ka munhu kumbe ntshikilelo lowu vangiwaka hi swiyimo swo tika. Mana wa Matt u tshame a vona swikombiso leswi kombaka leswaku a swi fambi kahle eka Matt, kambe vatswari lava va ehlekete leswaku i swipfukela leswi vaka kona eka xiteji xa kondlo-a-ndzi-dyi, xi ta hundza ku nga ri khale. Hambiswiritano, ku cinca lokukulu eka ndlela leyi a etlelaka ha yona, ku dya kumbe mahanyelo swi nga kombisa leswaku ku ni nchumu lowu nga fambiki kahle. Ku kamberiwa hi dokodela swi nga endla leswaku munhu yoloye u n’wi rhandzaka a kuma vutshunguri lebyinene naswona a hanya hi ndlela yo antswa.

● Tiva swo tala hi vuvabyi bya kona. Hakanyingi vanhu lava vabyaka emiehleketweni a va swi koti kahle ku lavisisa hi ta vuvabyi bya vona. Hikokwalaho, rungula leri u ri kumaka eka swihlovo swa sweswinyana ni leswi tshembekaka ri nga ku pfuna leswaku u twisisa xiyimo lexi a langutaneke na xona. Ri nga tlhela ri ku pfuna leswaku u vulavula ni van’wana u ntshunxekile naswona u ri ni vutivi. Hi xikombiso, Gail u nyike vakokwana wa Matt maphepha ya ta vutshunguri lama va pfuneke leswaku va va ni vutivi hi vuvabyi lebyi naswona va titwa va hoxa xandla eku n’wi pfuneni.

● Lava vutshunguri. Hambileswi mavabyi man’wana ya mianakanyo ma tekaka nkarhi wo leha, hi ku tirhisa vutshunguri lebyi faneleke, vavabyi van’wana va nga hanya vutomi lebyinene, lebyi enerisaka. Khombo ra kona, van’wana va xaniseka malembe yo tala va nga kumi mpfuno. Tanihi leswi vuvabyi bya mbilu byi lavaka dokodela wa mbilu, vuvabyi bya mianakanyo byi lava vanhu lava nga ni vutshila byo tshungula mavabyi yo tano. Hi xikombiso, dokodela wa mianakanyo a nga ha ku nyika murhi lowu loko u wu nwa nkarhi ni nkarhi, wu nga ha ku pfunaka ku lawula swipfukela, wu endlaka leswaku u nga tshameli ku vilela ni ku lulamisa maanakanyelo lama pfilunganyekeke.c

● Khutaza muvabyi leswaku a lava mpfuno. Lava kavanyetekeke emiehleketweni swi nga ha endleka va nga swi xiyi leswaku va lava mpfuno. U nga ha ringanyeta leswaku un’wana endyangwini a ya eka dokodela wo karhi, a hlaya swihloko leswi pfunaka kumbe a vulavurisana ni munhu un’wana loyi a hluleke xiyimo lexi fanaka xo kavanyeteka emiehleketweni. Swi nga ha endleka leswaku munhu loyi u n’wi rhandzaka a nga swi amukeli leswi u n’wi byelaka swona. Kambe endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka loko munhu loyi u n’wi rhandzaka a ri ekhombyeni ro tivavisa kumbe ku vavisa van’wana.

● U nga soli munhu. Vativi va sayense a va si twisisa ndlela leyi xitekela, mbango ni swilo swin’wana evuton’wini swi hoxaka xandla ha yona eka ku pfilunganyeka ka byongo. Swi hlayilenyana swilo leswi nga vangaka mavabyi ya nhloko, swin’wana swa swona i ku vaviseka ebyongweni, ku tirhisa swidzidzirisi, swiphiqo swa mbango, ku kayivela ka swin’wana ebyongweni ni mboyamelo lowu munhu a tswariwaka na wona. A swi pfuni nchumu ku hehla vanhu hi ku va ehleketelela leswaku kumbexana va hoxe xandla eka mavabyi lawa hi ku va va endle swo karhi. U nga ha rhandza ku tirhisa matimba ya wena leswaku u va pfuna ni ku va khutaza.

● U nga languteli leswi nga ehenhla ka matimba yakwe. Loko u langutele swo tala eka muvabyi ku tlula leswi nga ematimbeni yakwe, swi nga n’wi vavisa. Hi hala tlhelo, ku vulavula ngopfu hi ku tsana ka muvabyi swi n’wi endla a titwa a nga ri nchumu. Kutani u fanele u ringanisela. Ina, a mi fanelanga mi n’wi pfumelela a tikhoma hi ndlela yo biha. Vanhu lava nga ni mavabyi ya miehleketo va nga dyondza eka vuyelo lebyi va langutanaka na byona hikwalaho ka swiendlo swa vona. Loko a rhandza ku ba vanhu, swi nga lava leswaku ku tekiwa magoza ya nawu kumbe a siveriwa ku va exikarhi ka vanhu hi xikongomelo xo n’wi sirhelela kumbe ku sirhelela vanhu volavo.

● Tshama u ri karhi u vulavurisana na yena. Ku vulavurisana i ka nkoka, hambileswi minkarhi yin’wana swi nga ha vonakaka onge a nga swi twisisi kahle leswi u swi vulaka. A swi tiveki leswaku munhu la vabyaka hi miehleketo u ta angula njhani, naswona minkarhi yin’wana a nga ha angula hi ndlela leyi nga fanelangiki. Hambiswiritano, ku xopaxopa swihoxo swa muvabyi swi to n’wi vangela ntshikilelo ni gome. Loko leswi u swi vulaka swi nga pfuni nchumu, swa antswa u miyela kutani u yingisela. Twisisa ndlela leyi muvabyi a titwaka ni ku ehleketa ha yona, u nga n’wi soli. Ringeta ku tshama u rhombile. Wena ni loyi u n’wi rhandzaka mi ta vuyeriwa loko ntsena u hambeta u n’wi komba leswaku wa khathala ha yena. Swi ve tano ni le ka Matt. Emalembeni ma nga ri mangani lama hundzeke, u phofule ku tlangela kakwe eka lava a vuleke leswaku “a va ndzi pfuna loko mina ndzi nga lavi mpfuno.”

● Swi tekele enhlokweni swilaveko swa swirho swin’wana endyangwini. Loko ndyangu wu khathalela ngopfu loyi a vabyaka, swirho leswin’wana swi nga ha honisiwa. Eku sunguleni, sesi wa Matt, Amy, a a twa onge yena “a nga khathaleriwi ngopfu hikwalaho ka leswi buti wakwe a vabyaka.” A a nga ha tirha-tirhi, a a lava ku koka nyingiso wa vona. Hi ku famba ka nkarhi, vatswari vakwe a va n’wi nyika mintirho yo tala, , onge hiloko va lava a endla ni leyi a yi fanele yi endliwa hi makwavo. Vana van’wana lava honisiweke lava nga exiyin’weni lexi va ringeta ku kuma nyingiso hi ku pfuxa mpfilumpfilu. Mindyangu leyi nga ni swiphiqo leswi yi lava mpfuno leswaku yi ta kota ku ringanisela kahle eka leswi yi swi endlaka. Hi xikombiso, loko ndyangu wa ka Johnson wa ha khomeke ngopfu hi swiphiqo swa Matt, vanghana va le vandlheni ra kwalaho ra Timbhoni ta Yehovha va pfune Amy hi ku n’wi khathalela swinene.

● Hanya hi ndlela leyi nga ta endla leswaku miehleketo ya wena yi tshama yi ri kahle. Ndlela leyinene leyi nga ta endla leswaku miehleketo ya wena yi tirha kahle i ku xiya leswi u swi dyaka, vutiolori, ku etlela ni vuhungasi. Ku endla mintirho leyi nga nyawuriki ni vanghana va nga ri vangani hi ntolovelo a swi kavanyeti ngopfu. Nakambe, tsundzuka leswaku byala byi nga nyanyisa swikombiso swa vuvabyi lebyi ni ku kavanyeta mirhi. Sweswi ndyangu wa ka Johnson wu ringeta ku hanya hi ndlela leyi nga ta endla leswaku wu tshama wu phyuphyile emiehleketweni, sweswo swi pfuna hinkwavo kambe ngopfu-ngopfu jaha ra vona.

● Tikhathalele. Ntshikilelo lowu tisiwaka hi ku khathalela munhu la nga pfukangiki kahle emiehleketweni wu nga xungeta rihanyo ra wena. Hikwalaho, i swa nkoka leswaku u khathalela swilaveko swa wena swa miri, mintlhaveko ni swa moya. Ndyangu wa ka Johnson i Timbhoni ta Yehovha. Gail u vona onge ripfumelo ra yena ri n’wi pfune ngopfu leswaku a tiyiselela xiyimo lexi ndyangu wu langutaneke na xona. U ri: “Minhlangano ya Vukreste a yi lwisana ni gome, a ku va nkarhi wa ku rivala hi swiphiqo leswi a ndzi ri na swona kutani ndzi ehleketa hi timhaka ta nkoka swin’we ni ntshembo wa hina. Minkarhi yo tala, a ndzi khongela ndzi pfilunganyekile swinene ndzi kombela leswaku ndzi phyuphya naswona minkarhi hinkwayo swilo a swi cinca kutani ndzi kuma ku rhula. Hi ku pfuniwa hi Yehovha Xikwembu, ndzi kume ku rhula ka mianakanyo loku munhu a a nga ta ku ehleketa exiyin’weni lexi a hi ri eka xona.”

Matt sweswi i jaha naswona u ni langutelo lerintshwa hi vutomi. U ri: “Ndzi titwa ndzi ri munhu wo antswa hikwalaho ka xiyimo lexi ndzi hundzeke eka xona.” Sesi wa Matt, Amy, u vula leswaku na yena xiyimo xexo xi n’wi pfunile. U ri: “A ndza ha va xopaxopi ngopfu vanhu van’wana. A wu xi tivi xiyimo lexi khunguvanyisaka vanhu van’wana. I Yehovha Xikwembu ntsena loyi a xi tivaka.”

Loko munhu loyi u n’wi rhandzaka a kavanyetekile emiehleketweni, tshama u ri karhi u tsundzuka leswaku ku yingisela, ku pfuna naswona u nga sola-soli, swi nga n’wi pfuna munhu yoloye—hambi ku ri ku n’wi pfuna a hola.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 13]

Swikombiso Swin’wana Swa Ku Kavanyeteka eMiehleketweni

Loko munhu loyi u n’wi rhandzaka a ri ni swikombiso leswi landzelaka, swi nga ha lava leswaku a ya eka dokodela kumbe eka dokodela wa miehleketo:

• Ku tshama a ri ni gome kumbe a siringekile

• Ku tiendla nconge-yin’we

• Ku tsaka ngopfu ni ku va ni gome lerikulu

• Ku hlundzuka ngopfu

• Ku rhandza madzolonga

• Ku tirhisa swidzidzirisi

• Ku chava ni ku vilela ngopfu

• Ku chava ngopfu ku nyuhela

• Ku cinca ngopfu madyelo ni maetlelelo yakwe

• Ku tshamela ku hahama

• Ku pfilunganyeka emiehleketweni

• Milorho ni mijamujamu

• Ku ehleketa hi rifu kumbe ku tidlaya

• Ku tsandzeka ku langutana ni swiphiqo swin’we ni mintirho ya siku ni siku

• Ku honisa swiphiqo leswi nga lo dlaa

• Mavabyi yo tala lama nga hlamuselekiki

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Loko leswi u swi vulaka swi nga pfuni nchumu, miyela u yingisela leswi muvabyi a swi vulaka