Vantshwa Va Vutisa . . .

Ndzi Nga Yi Lawula Njhani Mintlhaveko Ya Mina?

“Ndzi hlundzukela vatswari va mina kutani ndzi tikuma ndzi vule marito lama nga fanelangiki. Ndzi fambela ekule na vona kukondza ndzi vohla.”—Kate, la nga ni malembe ya 13.

“Lexi ndzi karhataka ngopfu i ku nga titshembi. Nkarhi wun’wana ndzi twa onge ndza fa.”—Ivan, la nga ni malembe ya 19.

MINTLHAVEKO yi ni matimba. Yi khumba ndlela leyi u anakanyaka ni ku endla swilo ha yona. Yi nga ku susumetela ku endla leswinene kumbe swo biha. Nkarhi wun’wana yi nga ha ku tshikilela. Jacob wa malembe ya 20 hi vukhale u ri: “A ndzi si tshama ndzi eneriseka hileswi ndzi swi endlaka. Hakanyingi ndza tsandzeka ku endla leswi a ndzi lava ku swi endla. Nkarhi wun’wana ndza rila kumbe ndzi hlundzuka lerova ndzi susela mavila eka van’wana. Swa ndzi tikela ku lawula ndlela leyi ndzi titwaka ha yona.”

Hambiswiritano, leswaku u va munhu lonkulu la wupfeke naswona a nga ni vutihlamuleri, u fanele ku dyondza ku lawula mintlhaveko ya wena. Sweswi vativi van’wana va anakanya leswaku vuswikoti byo lawula mintlhaveko ni bya ku tirhisana ni vanhu i bya nkoka ku tlula vutlhari. Phela, Bibele yi kombisa leswaku i swa nkoka leswaku munhu a lawula mintlhaveko yakwe. Hi xikombiso, Swivuriso 25:28 yi ri: “Munhu la nga swi kotiki ku lawula moya wakwe u fana ni muti lowu boxekeke, lowu nga riki na rirhangu.” I yini lexi endlaka leswaku swi tika swonghasi ku lawula mintlhaveko ya hina?

Ntlhontlho Wa Vantshwa

Vanhu lavakulu ni lavatsongo swa va tikela ku lawula mintlhaveko ya vona. Hambiswiritano, swi nga tika ngopfu hi nkarhi lowu munhu a sukaka eka malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi a va munhu lonkulu. Buku leyi nge Changing Bodies, Changing Lives hi Ruth Bell yi ri: “Vantshwa vo tala va va ni mintlhaveko yo hambana-hambana, va hlundzuka, va tsaka, va chuha, ndlela leyi va titwaka ha yona ya cinca-cinca. Ndlela leyi vanhu vo tala va titwaka ha yona hi nchumu wun’we ya cinca-cinca. . . . Sweswi munhu a nga ha titwa hi ndlela yo karhi, endzhakunyana a titwa hi ndlela yin’wana.”

Leswi u nga muntshwa, a wu na ntokoto. (Swivuriso 1:4) Kutani, loko u langutana ni swiyimo ni mintlhontlho leyintshwa ro sungula, i swa ntumbuluko leswaku u nga tivi lexi u nga xi endlaka kumbexana u titwa u tshikilelekile. Lexi tsakisaka, Muvumbi wa wena u yi twisisa kahle ndlela leyi u titwaka ha yona. U tiva ni “miehleketo ya [we]na leyi karhataka.” (Pisalema 139:23) ERitweni rakwe u veke misinya ya milawu leyi nga hi pfunaka.

Ndlela Leyinene Yo Lawula Mintlhaveko

Ndlela ya nkoka yo lawula mintlhaveko ya wena i ku dyondza ku lawula mianakanyo ya wena. Mianakanyo yo biha yi nga ku heta matimba u nga ha swi koti ku teka goza ro karhi. (Swivuriso 24:10) Kambe u nga dyondza njhani ku anakanya leswinene leswaku u kota ku lawula mintlhaveko ya wena?

Ndlela yin’wana i ku papalata ku anakanya hi swilo swo biha leswi nga ku tshikilelaka kumbe ku ku endla u titwa u nga sirhelelekanga. Loko u yingisa xitsundzuxo xa Bibele xa ku anakanya hi swilo leswi nga ni “ntikelo lowukulu” ni leswo “lulama,” u nga swi kota ku siva mianakanyo yo biha hi leyinene. (Vafilipiya 4:8) Ku endla tano a swi olovi, kambe u nga swi kota loko wo endla matshalatshala.

Anakanya hi nhwanyana un’wana la vuriwaka Jasmine. Siku rin’wana u te: “Ndzi titwa ndzi tshikilelekile swinene hikwalaho ka swilo hinkwaswo leswi ndzi langutaneke na swona. Ntirho lowuntshwa ni vutihlamuleri lebyintshwa. Ndzi karhele. Nkarhi wun’wana ndzi pfumala ni nkarhi wo koka moya.” A swi hlamarisi loko muntshwa nkarhi wun’wana a titwa hi ndlela yoleyo, naswona swi nga endla leswaku munhu a titwa a nga sirhelelekanga, a nga titshembi. Bibele yi hi byela hi jaha rin’wana leri vuriwaka Timotiya, leri a ri faneleka swinene eka ntirho lowu ri nyikiweke wona. Kambe, swi vonaka onge a ri titwa ri nga faneleki minkarhi yin’wana.—1 Timotiya 4:11-16; 2 Timotiya 1:6, 7.

Swi nga ha endleka na wena u titwa u nga faneleki loko u langutane ni ntirho lowuntshwa kumbe lowu u nga wu tolovelangiki. U nga ha tibyela u ku: ‘A ndzi nge pfuki ndzi swi kotile ku endla leswi.’ Kambe u nga lawula mintlhaveko yo tano ya ku nga titshembi hi ku ka u nga anakanyi hi swilo swo biha. Dyondza ku endla ntirho wolowo hi ku helela. Vutisa kutani u landzela swiletelo leswi u nyikiwaka swona.—Swivuriso 1:5, 7.

Loko u ya u va ni vutivi hi ntirho wa wena, u ta ya u titshemba. U nga pfumeleli ku tsana ka wena ku ku sivela ku endla nhluvuko. Siku rin’wana loko muapostola Pawulo a soriwa u te: “Hambiloko ndzi pfumala vutshila eku vulavuleni, hakunene a ndzi byi pfumali evutivini.” (2 Vakorinto 10:10; 11:6) Hilaha ku fanaka, lexi nga endlaka leswaku u titshemba, i ku xiya laha u nga ni vuswikoti kona ni ku kombela mpfuno eka Xikwembu leswaku u kota ku langutana ni ku tsana ka wena. Xikwembu xi nga ku pfuna hakunene, hilaha xi pfuneke van’wana hakona enkarhini lowu hundzeke.—Eksoda 4:10.

Ndlela yin’wana leyi nga ku pfunaka ku lawula mintlhaveko ya wena i ku tivekela tipakani leti u nga kotaka ku ti fikelela ni ku xiya laha u tsandzekaka kona. Nakambe papalata ku tiringanisa ni van’wana. Eka Vagalatiya 6:4, Bibele yi hi nyika xitsundzuxo lexinene loko yi ku: “Un’wana ni un’wana a a kombise leswi ntirho wa yena wu nga swona, kutani u ta va ni xivangelo xo khana malunghana na yena hi yexe, naswona ku nga ri hi ku tiringanisa ni munhu un’wana.”

Ku Vohlisa Vukarhi

Ku lawula vukarhi ku nga ha va ntlhontlho wun’wana lowukulu. Ku fana na Kate la boxiweke eku sunguleni, ku kariha ku endla leswaku vantshwa vo tala va vula ni ku endla swilo leswi vavisaka kumbe leswi nga ni khombo.

Ina, i swa ntumbuluko ku hlundzuka nkarhi wun’wana. Kambe tsundzuka mudlayi wo sungula, Kayini. Loko a “hlundzuk[e] ngopfu,” Xikwembu xi n’wi tsundzuxile leswaku ku hlundzuka ko tano ku nga endla leswaku a endla xidyoho lexikulu. Xi vutise Kayini xi ku: “Loko ku ri wena, xana u nge xi hluli [xidyoho]?” (Genesa 4:5-7) Kayini a nga xi yingisanga xitsundzuxo lexi, kambe hi ku pfuniwa hi Xikwembu, u nga swi kota ku lawula ku hlundzuka ka wena naswona u nga dyohi!

Nakambe yinhla ya nkoka i ku lawula miehleketo ya wena. Eka Swivuriso 19:11, Bibele yi ri: “Kunene ku twisisa ka munhu ku vohlisa ku hlundzuka kakwe, naswona swi sasekile eka yena loko a nga wu tluli nawu.” Loko un’wana a ku hlundzukisa, tivutise leswaku ha yini a endle hi ndlela yoleyo. Xana a a lava ku ku vavisa hi vomu? Xana swi nga endleka u lo tekeka kumbe a nga swi xiyanga? Ku twela van’wana loko va endle swihoxo swi kombisa leswaku u tekelela tintswalo ta Xikwembu, naswona swi nga vohlisa vukarhi bya wena.

Ku vuriwa yini loko swi fanerile leswaku u kariha? Matsalwa ma ri: “Karihani, kambe mi nga dyohi.” (Vaefesa 4:26) Loko swi fanela, vulavula ni loyi a ku dyoheleke. (Matewu 5:23, 24) Kumbexana nchumu wo antswa lowu u nga wu endlaka i ku hundzisa mhaka yoleyo, u tshika ku hlundzuka kutani u ya emahlweni ni vutomi.

Khombo ra kona, vanghana va wena va nga ha hoxa xandla eka ndlela leyi u lawulaka vukarhi bya wena ha yona. Hikwalaho Bibele ya tsundzuxa: “U nga vi nakulobye wa loyi a voyameleke eku hlundzukeni; naswona u nga ngheni ni munhu la karihaka ngopfu, leswaku u nga yi toloveli ndlela ya yena kutani u vekela moya-xiviri wa wena ntlhamu.”—Swivuriso 22:24, 25.

Ku va exikarhi ka vanhu lava endlaka matshalatshala yo lawula vukarhi bya vona swi nga ku pfuna leswaku u kota ku tikhoma. Mavandlha ya Vukreste ya Timbhoni ta Yehovha ma ni vanhu vo tala lava wupfeke, vo tala i vanhu lavakulu lava nga ni ntokoto ku ku tlula. Tihlanganise ni van’wana va vona. Xiya ndlela leyi va langutanaka ni swiphiqo ha yona. Va nga ha tlhela va ku nyika “nkongomiso wa vutshila” loko u langutane ni swiphiqo. (Swivuriso 24:6) Jacob la tshahiweke eku sunguleni, u ri: “Munghana la wupfeke loyi a ndzi tsundzuxaka hi Rito ra Xikwembu i wa nkoka ngopfu. Loko ndzi tsundzuka leswaku Yehovha wa ndzi rhandza ku nga khathariseki leswaku a ndzi titshembi, ndzi kota ku lawula mintlhaveko ya mina ni ku tshama ndzi rhurile.”

Magoza Man’wana Lama Tirhaka

Buku yin’wana leyi dumeke yi ri: “Minkambisiso yo tala yi kombisa leswaku ndlela leyi u tshukatshukisaka miri wa wena ha yona yi lawula mintlhaveko ya wena hi ku tirhisa tikhemikhali leti nga emirini wa wena. Mpimo wa tihomoni ni wa okisijini emirini wa cinca-cinca hi ku ya hi ndlela leyi u tshukatshukisaka miri wa wena ha yona.” Handle ko kanakana, ku endla vutiolori swa pfuna. Bibele yi ri: “Vutiolori bya pfuna.” (1 Timotiya 4:8, Today’s English Version) Ha yini u nga tiendleli xiyimiso xa ku endla vutiolori xa nkarhi ni nkarhi? Byi nga ku pfuna eka ndlela leyi u titwaka ha yona. Ku dya swakudya leswinene na swona swi nga ku pfuna.

Tlhela u kambisisa vuyimbeleri lebyi u byi yingiselaka ni ndlela leyi u tihungasaka ha yona. Nkambisiso lowu humesiweke eka The Harvard Mental Health Letter wu ri: “Ku hlalela madzolonga . . . swi nga endla leswaku u va ni vukarhi ni tihanyi. . . . Vanhu lava hlalelaka tifilimi leti kombisaka madzolonga va tala ku va ni mianakanyo ya tihanyi ni ku va ni nsusumeto wa le henhla wa ngati.” Hikwalaho swi hlawule hi ndlela leyi faneleke leswi u swi yingisaka ni leswi u swi hlalelaka.—Pisalema 1:1-3; 1 Vakorinto 15:33.

Xo hetelela, ndlela leyinene ngopfu yo dyondza ku lawula mintlhaveko ya wena i ku va ni vuxaka lebyikulu ni Muvumbi wa wena. U rhamba un’wana ni un’wana wa hina leswaku a vulavula na yena hi xikhongelo, u hi byela leswaku hi n’wi hlamusela ndlela leyi hi titwaka ha yona ni mintlhaveko ya hina. Muapostola Pawulo wa khutaza: “Mi nga vileli ha nchumu. Tivisani Xikwembu swikombelo swa n’wina; kutani ku rhula ka Xikwembu loku tlulaka miehleketo hinkwayo ku ta rindza timbilu ta n’wina ni matimba ya n’wina ya mianakanyo.” Ina, u nga va ni xivindzi xo langutana ni xiyimo xin’wana ni xin’wana evuton’wini. Muapostola Pawulo u engeterile: “Eka swilo hinkwaswo ndzi ni ntamu hikwalaho ka loyi a ndzi nyikaka matimba.”—Vafilipiya 4:6, 7, 13.

Muntshwa la vuriwaka Malika u ri: “Ndzi dyondze ku khongela nkarhi ni nkarhi. Ku tiva leswaku Yehovha wa khathala hi mina swa ndzi pfuna leswaku ndzi tshama ndzi rhurile ni ku kota ku lawula mintlhaveko ya mina.” Hi ku pfuniwa hi Xikwembu, na wena u nga dyondza ku lawula mintlhaveko ya wena.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 29]

Ndlela ya nkoka yo lawula mintlhaveko ya wena i ku dyondza ku lawula mianakanyo ya wena

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Ku tihlanganisa ni vanhu lavakulu swi nga endla leswaku hi dyondza ndlela yo lawula mintlhaveko ya hina