Xana U Chayela eTlhelweni Rihi Ra Pato?
Hi mutsari wa Xalamuka! eBritain
Ndzi hlangane ni muendzi wa mina la humaka le Amerika erivaleni ra swihaha-mpfhuka kutani ndzi famba na yena laha ndzi pakeke kona movha wa mina. Ndzi te: “Tshama exitulwini xa le mahlweni,” hiloko a kongoma exitulwini xa muchayeri. Hiloko a ku: “Ndzi rivele. Kambe n’wina mi chayela etlhelweni leri hoxeke ra pato.”
Phela, na mina a ndzi ta n’wi byela leswi fanaka loko a ndzo endzela eUnited States. Kambe loko hi ri endleleni yo ya ekaya, ndzi sungule ku lava ku tiva leswaku ha yini vanhu va le matikweni man’wana va chayelela eximatsini kasi vunyingi emisaveni hinkwayo byi chayelela exineneni.
Mikhuva Ya Khale Yo Chayela
A hi tlheleleni ematin’wini, emalembeni ya kwalomu ka magidi mambirhi lama hundzeke, loko Varhoma va teka Britain. Vayimburi va yimbule swin’wana malunghana ni mikhuva yo chayela enkarhini wolowo. Hi 1998 va kume gondzo leri sirheleriweke kahle leri yaka ebakweni ra le Rhoma ekusuhi ni doroba ra Swindon, eNghilandhi. Gondzo rero a ri celeke ngopfu etlhelweni lerin’wana tanihi leswi makalichi a ma famba etlhelweni lerin’wana ma nga rhwalanga nchumu kasi loko ma vuya a ma va ma rhwele maribye. Magoji lawa ma kombisa leswaku Varhoma a va famba eximatsini.
Entiyisweni, van’wana va kholwa leswaku vanhu lava a va famba hi tihanci khale a va fambela eximatsini xa gondzo. Leswi vanhu vo tala a va tirhisa voko ra xinene, vagadi va tihanci a va khoma matomu hi voko ra ximatsi kutani hi le ra xinene va nga khomi nchumu—leswaku va ta xeweta vanhu lava va hlanganaka na vona kumbe ku tisirhelela hi tlhari loko ti bihile.
Ku Cincela eXineneni
Emalembeni ya va-1700, matiko yo fana na United States ma cincile, ma suka eximatsini ma ya exineneni, loko vatleketli va nhundzu va sungula ku tirhisa tigolonyi letikulu leti kokiwaka hi tihanci. Makalichi ya kona a ma nga ri na xitulu xa muchayeri, kutani muchayeri a a tshama eximatsini kutani a khoma ximoko hi voko ra xinene. Muchayeri a a tshama eximatsini, a a rhandza leswaku makalichi laman’wana ma n’wi hundza hi le ximatsini leswaku a vona kahle leswaku mavhilwa ya makalichi lama a hundzanaka na wona ma nga n’wi kandziyi. A a endla tano hi ku fambela exineneni xa pato.
Hambiswiritano, Manghezi a ma fambela eximatsini. A ma ri ni swigolonyana naswona hi ntolovelo mufambisi wa kalichi a a tshama exitulwini xa le xineneni. Loko a tshame kwalaho a a kota ku tirhisa ximoko xakwe hi voko ra xinene a nga kavanyetiwi hi nchumu hambi nhundzu leyi a yi rhwaleke. Etlhelweni leri muchayeri a tshameke eka rona ra xinene ekalichini, a a swi kota ku vona kahle leswaku a nga ngheni ngopfu epatwini. Matiko lama veke ehansi ka Mfumo wa Britain na wona ma tekelele mukhuva wa ku fambela eximatsini, hambileswi man’wana ma nga endlangiki tano. Hi xikombiso Canada, ri hetelele ri cincele exineneni leswaku swi ri olovela ku chayela loko ri tlulela eUnited States.
Tipolitiki ti yi khumbe swinene mikhuva yo chayela eFurwa. Loko ku nga si va ni Nhlunga-vuhosi hi 1789, hulumendhe leyi lawuriwaka hi vanhu lava tekiwaka va antswa a yi chayela makalichi ya yona eximatsini, yi sindzisa lava humaka ematikweni man’wana leswaku va fambela etlhelweni lerin’wana. Kambe loko Nhlunga-vuhosi wu sungurile, lava swiyimo swa le henhla va ringete hi matimba leswaku va titumbeta hi ku joyina lava a va fambela exineneni xa pato. Hi 1794, hulumendhe ya Furwa yi tivise nawu wa ku fambela exineneni le Paris, lowu endzhakunyana wu hangalakeke eswifundzheni swin’wana tanihi leswi mavuthu ya Napoléon wo Sungula a a ma gwirima eYuropa. A swi hlamarisi leswi Napoléon a a rhandza ku chayela exineneni. Buku yin’wana yi hlamusela leswaku leswi a a tirhisa ximatsi, “mavuthu yakwe a ma fanele ku gwirima ma ri exineneni leswaku a kota ku khoma tlhari hi voko ra ximatsi a ta tisirhelela eka valala vakwe.”
Le Yuropa, matiko lawa a ma lwisana na Napoléon ma ye emahlweni ma chayelela eximatsini. Rhaxiya na Portugal ma cincele exineneni eku sunguleni ka malembe-xidzana ya vu-20. Austria na Czechoslovakia ma cincele exineneni loko ma va ehansi ka Manazi ya le Jarimani eku heleni ka va-1930 naswona Hungary ri landzerile. Namuntlha ku ni matiko ya mune ntsena ya le Yuropa lama chayelelaka eximatsini: i Britain, Ireland, Cyprus na Malta. Lexi hlamarisaka, hambileswi Japani ri nga si tshamaka ri va koloni ya Britain, na rona ri chayelela eximatsini.
Swikepe, Swihaha-mpfhuka, Switimela Na Wena
Ku vuriwa yini hi swikepe ni swihaha-mpfhuka? Hi ntolovelo, swikepe swi fambela exineneni. Swihaha-mpfhuka swi fambela exineneni. Switimela ke? Ematikweni man’wana michini leyi swi lawulaka hi yona yi kombisaka leswaku swi fanele swi teka xiporo xa xinene kumbe xa ximatsi loko ku ri ni swiporo swimbirhi. Hakanyingi switimela swa manguva lawa swi fambela etlhelo hambi ri ri rihi, kambe michini ya khale leyi swi kongomisaka yi endla leswaku swi fambela etlhelo rin’we. Swi nga ha endleka leswaku tiko leri akaka xiporo hi rona leri endlaka leswaku xitimela xi tirhisa tlhelo ro karhi eswiyin’weni swin’wana.
Ku vuriwa yini hi vafambi va milenge? Hi ntolovelo ku bumabumeriwa leswaku loko ku ri hava ndlela ya milenge, vafambi va fanele ku fambela etlhelweni leri mimovha yi taka ha rona leswaku va kota ku yi vona ku nga khathariseki leswaku yi fambela eximatsini kumbe exineneni. Loko mimovha yi fambela exineneni, vafambi va milenge va khutaziwa ku fambela eximatsini va kongoma laha mimovha yi taka ha kona. Le Britain, laha hi chayelaka eximatsini, hi ringeta ku fambela exineneni. Ku vuriwa yini hi munghana wa hina wa le Amerika? Phela, yena u fambela eximatsini!