Wachi Leyi Nga eVokweni Ra Wena

HI MUTSARI WA XALAMUKA! EBRITAIN

I NKARHI muni sweswi? Loko u ku kelu, evokweni, wachi ya wena yi ta ku byela. Kambe, xana wachi ya wena yi khome nkarhi? Hi nga ha ti tekela ehansi tiwachi leti, kambe i ta nkoka ku tlula hilaha hi ehleketaka hakona.

Hambileswi nkarhi wu nga vonakiki naswona wu cincaka hi ku hatlisa, i khale vanhu va lava ku wu pima. Ku rhendzeleka ka tinguva, ka n’weti, ku tlhandlamana ka siku ni vusiku—hinkwaswo swi pandza nkarhi hi ndlela ya ntumbuluko. Kambe i khale vanhu va ri karhi va ringeta ku pima nkarhi hi mapimelo lamatsongo ni hi ku pakanisa lokukulu.

Ndlela Leyi Wachi Yi Tirhaka Ha Yona

Sayense yo pima nkarhi—i sayense leyi tirhisiwaka ku endla michini yo komba nkarhi—hi yin’wana ya vutshila bya khale swinene bya sayense. Nchumu lowu lawulaka ku famba ka wachi hi wona wu nga “mbilu” ya yona. Muchini lowu wu lawula rivilo ra wachi. Loko muchini lowu wu famba katsongo naswona hi rivilo leri faneleke, swi nga koteka ku pima nkarhi. A nga kona la tivaka kahle leswaku wachi yo sungula leyikulu leyi fambaka hi ku gwedliwa yi endliwe rini, kambe matimu ma endleke elembeni ra 1500, loko ku endliwa tiwachi to sungula letitsongo.

Wachi ya le vokweni leyi tolovelekeke sweswi yi sungule ku endliwa tolo kunene. Yi sungule ku toloveleka hi va-1800, ngopfu-ngopfu a yi tirhisiwa hi vavasati. Hi nyimpi yo sungula ya misava, valanguteri va matlhari lamakulu va kume leswaku tiwachi leti bohiwaka evokweni a ti antswa ku tlula leti hoxiwaka exikhwameni. Kutani, tiwachi leti bohiwaka ti sungule ku rhandziwa.

Masiku lawa, tiwachi to tala a ti gwedliwi. Loko ti endliwe kahle naswona ti hoxiwe eka muchini wa elektroni, ti-quartz ti tshama ti ri karhi ti rhurhumela, onge i xipelupelu lexi tshamaka xi ri karhi xi ndzuluka.

Swa tika swinene ku veka tiwachi leti gwedliwaka kumbe leti nga gwedliwiki enkarhini lowu pakanisaka. Hikwalaho, ku nga khathariseki leswaku u tirhisa wachi ya njhani, hi mpimo wo karhi, yi nga ha salelanyana endzhaku kumbe yi va emahlweninyana. Kambe, namuntlha ku ni tiwachi leti nga gwedliwiki leti tshamelaka ku tiveka enkarhini lowu pakanisaka hi ku tirhisa tiathomu.a Vanavetisi va vula leswaku tiwachi toleto ti lawuriwaka hi tiathomu ti pakanisa ni hi tisekene, hambi ku ri endzhaku ka malembe ya miliyoni!

Tiwachi Leti Gwedliwaka Ta Ha Rhandziwa

Loko u xiya leswaku tiwachi leti ta pakanisa swinene nileswaku nchumu lowu lawulaka ku famba ka tiwachi leti gwedliwaka wu endliwe emalembeni lama tlulaka 200 lama hundzeke, u nga ha ehleketa leswaku tiwachi leti gwedliwaka ta phupha. Phela, a nga kona la nga hlawulaka ku hlanganisa tinhlayo a tirhisa muchini lowu lavaka ku lawuriwa hi munhu kasi ku ni khalukhuleta leyi swi kotaka ku tihlanganisela hi yoxe! Kambe, vanhu vo tala va ha ti rhandza tiwachi leti gwedliwaka. Lembe ni lembe ku endliwa tiwachi to tano to tala swinene. Tiko ra Switzerland ri rhumele tiwachi to tala leti gwedliwaka ku tlula ta elektroniki emalembeni ya sweswinyana. Se ku endliwe michini leyintshwa, leyi pakanisaka ni leyi nga biki pongo lerikulu, naswona vanhu va ha ya mahlweni va lava ni ku tirhisa vatshila va tiwachi ku lunghisa tiwachi ta vona leti gwedliwaka.

Ha yini vanhu va rhandza tiwachi leti gwedliwaka? Michael, la nga ni vutshila eku endleni ka tiwachi naswona a nga ni ntokoto wa malembe ya 30, u ehleketa leswaku vanhu va ti rhandza hileswi ti nga onhakiki hi ku hatlisa. U vula leswaku hambileswi tiwachi leti nga gwedliwiki ti nga tirhaka kahle malembe ya kwalomu ka 15 kumbe ku tlula, tiwachi leti gwedliwaka leti endliweke kahle ti nga ha tirha kahle malembe lama tlulaka 100. Wachi yo tano, leyi tirhisiwaka hi mutswari kutani a hetelela a yi hundzisele eka n’wana, yi nga ha rhandziwa swinene endyangwini.

Van’wana va rhandza tiwachi leti gwedliwaka hikwalaho ka leswi ti endliweke hi ndlela leyi rharhanganeke naswona ti kombaka nkarhi lowu kongomeke hi ku tirhisa swinsimbana ni swipiringi leswitsongo. Xin’wana lexi endlaka leswaku va ti rhandza hileswi vanhu lava tinyiketeleke entirhweni va nga swi kotaka ku ti twisisa ni ku ti lunghisa tanihi leswi ti endliweke hi mavoko.

Ku hambana ni michini yo tala, tiwachi ti fanele ti tirha vusiku ni nhlikanhi, ku ya ku yile. Tlhandlakambirhi, tiwachi ti boheka ku tirha ehansi ka maxelo yo hambana-hambana ni le swiyin’weni hinkwaswo leswi u nga swi ehleketaka, hambiloko munhu a cinca a kongoma etlhelo rin’wana, kambe ti tshama ti khome nkarhi. Wachi leyi salelakanyana endzhaku kumbe ku va emahlweni hi 20 wa tisekene hi siku yi va yi ri ni xihoxo xa 0,023 wa tiphesente, ku nga mpimo lowu amukelekaka loko wu endliwa hi muchini wa sayense lowu khomiweke kahle. A swi hlamarisi leswi vanhu vo tala va tlangelaka vutshila ni vutlhari lebyi tirhisiwaka eka tiwachi leti gwedliwaka!

Ina, ku katseka ni swin’wana. Michael, loyi ku kombeteriweke eka yena eku sunguleni, u hlamusela leswaku vanhu van’wana a va swi lavi ku cinca tibetri tanihi leswi tiwachi to tala leti nga gwedliwiki ti lavaka tano. Kutani, i yini lexi nga ku pfunaka ku tiva leswaku u fanele u xava wachi ya njhani?

Xana U Fanele U Hlawula Wachi Ya Njhani?

Handle ko kanakana u lava wachi leyi u yi rhandzaka. Vanhu vo tala a vo lava ntsena wachi ya kahle ni leyi tirhaka, kambe va lava ya manyunyu. Tlhandlakambirhi, Michael u ringanyeta leswaku u ehleketisisa kahle hi leswi u swi lavaka eka wachi. Xana u ta tshama u yi bohile siku rin’wana ni rin’wana ri kondza ri ya pela kumbe u ta yi boha hi swiendlakalo swo hlawuleka ntsena? Xana swi nga ha endleka yi chayisana ni swilo swo karhi kumbe u yi boha endhawini leyi nga ni maxelo yo biha swinene? Hi xikombiso, loko u tirhisa tikhemikhali kumbe u nghena elwandle u yi bohile yi nga ha onhaka mabandhi ni swimfukwana. Kutani, i vutlhari ku anakanyisisa hi swilo leswi.

Loko swi ta emhakeni ya leswaku yi ta durha mali muni, swa antswa leswaku u endla xiboho xa leswaku u lava ku tirhisa mali muni, kutani u tirhisa mali yoleyo ntsena. Hi ntolovelo, tiwachi leti gwedliwaka ti durha ku tlula leti nga gwedliwiki. Kambe, tsundzuka leswaku ku tirhisiwa ndlela leyi fanaka ku endla tiwachi to hambana-hambana. Nchumu lowu nga endzeni ka ximfukwana xa wachi, hi wona wu ku byelaka nkarhi. Hi ntolovelo, tiwachi leti ti va ti endliwe kahle. Hakanyingi, swilo leswi nga tirhiki ewachini, swo fana ni ximfukwana kumbe bandhi ra kona hi swona swi endlaka leswaku tiwachi ti siyana hi nxavo. Hikwalaho, ku va wachi yi durha ngopfu a hi minkarhi hinkwayo swi vulaka leswaku yi ta va yi pakanisa kahle enkarhini kumbe yi tshembeka.—Vona bokisi leri nga laha henhla.

Loko u bohe wachi evokweni, swa olova ku languta nkarhi. Ku tiva swo karhi malunghana ni ndlela leyi tiwachi leti ti endliwaka ha yona swi nga ku pfuna leswaku u ti tlangela. Phela, swi nga ha endla u titwa u lahlekile loko u nga bohanga wachi ya wena!

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

XANA U LAVA YA NJHANI?

MUXAKA: Ku ni muchini lowu kotaka ku pima nkarhi, wa pfuna loko u lava ku pima leswaku swiendlakalo swo karhi swi dye nkarhi wo tanihi kwihi. Loko u tlanga ntlango wo karhi, swa antswa u tirhisa wachi leyi nga ngheniwiki hi mati. Loko u rivala ku gwedla wachi, tsundzuka leswaku ku ni tiwachi leti nga gwedliwiki. Nakambe, ku ni tiwachi leti kotaka ku tigwedla kumbe ta othomathiki, leti ti tigwedlaka loko munhu loyi a ti boheke a ri karhi a fambisa voko.

KU PAKANISA: Loko u rhandza wachi leyi pakanisaka ngopfu enkarhini, u nga ha ehleketa hi chronometer, ku nga wachi leyi dumeke hi ku khoma nkarhi hi ndlela leyi pakanisaka ngopfu. Kasi ni tiwachi leti nga gwedliwiki ti khoma kahle nkarhi. Wachi ya manguva lawa leyi gwedliwaka yi ni rimhondzo leri baka hi ku hatlisa hi minkarhi ya 28 800 hi awara, yi lawulaka nkarhi ka mune hi sekene. Yi pimanise ni wachi leyi nga gwedliwiki leyi lawulaka nkarhi exikarhi ka 10 000 na 100 000 hi sekene!

NKOMBISO: Wachi leyi tshavatelaka yi tirhisa tinomboro ku kombisa nkarhi; wachi leyi rhendzelekaka yi tirhisa swimhondzwana. Wachi leyi tshavatelaka yi nga ha kombisa rungula ro kota siku, alamu, nkarhi wa le matikweni man’wana kumbe swilo swin’wana swo pima nkarhi. Wachi leyi rhendzelekaka yi kombisa nkarhi hi ndlela yo olova ni leyi twisisekaka kahle hi ku cope, evokweni ntsena.

KU LUNGHISA: Leswi wachi leyi gwedliwaka yi fambisiwaka hi swipiringi leswi nga ni matimba, a yi tali ku yimisiwa hi swilo swo kota thyaka kumbe ritshuri ku fana ni wachi leyi nga gwedliwiki. Hambiswiritano, leswaku ti khoma nkarhi kahle, tiwachi leti gwedliwaka ti lava ku tshama ti ri karhi ti lunghisiwa ku tlula leti nga gwedliwiki. Leswi ti nga riki na nchumu wo karhi lowu rhendzelekaka, tiwachi leti nga gwedliwiki leti tirhisaka tinomboro a ti lavi ku tshama ti ri karhi ti lunghisiwa, to lava betri leri nga ni ndzilo ntsena.

[Chati/Swifaniso leswi nga eka tluka 17]

TIWACHI TIN’WANA LETI DUMEKE

◼ 1810-12

Wachi yo sungula ya voko leyi tiviwaka, Abraham-Louis Breguet

◼ 1945

Wachi leyi yi kombisa ni siku, Rolex

◼ 1957

Wachi ya elektroniki ya le vokweni, Hamilton Watch Company

◼ 1960

Nkarhi wu tirhisa tielektroni, Bulova

◼ 1972

Wachi leyi nga gwedliwiki leyi kombisaka nkarhi hi tinomboro, Hamilton Watch Company

[Xihlovo Xa Kona]

Xifaniso xa vumbirhi ni xa vumune: Courtesy of Hamilton Watches

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 17]

OMEGA