Ku Nwa Ngopfu—I Khombo eTikweni

KU NWA byala swi endla munhu a languteka hi tindlela timbirhi: u languteka a tsakile kasi hi tlhelo a ri ni gome. Bibele yi vula leswaku ku nwa byala hi ku ringanisela swi nga tsakisa mbilu. (Pisalema 104:15) Kambe, Bibele yi tlhela yi lemukisa leswaku ku nwa ngopfu swi nga ha vavisa munhu hambi ku ri ku n’wi dlaya, ku fana niloko a lumiwe hi nyoka leyi nga ni vuxungu. (Swivuriso 23:31, 32) A hi voneni makhombo lama vangiwaka hi ku nwa ngopfu.

“Muchayeri la dakweke u tlumbe manana wa malembe ya 25 swin’we ni n’wana wakwe wa malembe mambirhi hi Mugqivela. . . . Wansati yoloye, loyi a a ri ni tin’hweti ta tsevu a tikile, u landze maxaka hi Sonto. N’wana wakwe, la vavisekeke enhlokweni, i phula-phulani,” ku vike phepha-hungu ra Le Monde. Lexi vavisaka, mahungu yo tano se ma tele. Kumbexana u kona munhu loyi u n’wi tivaka la tshameke a va emhangwini hikwalaho ka vudakwa. Lembe ni lembe ku fa ku tlhela ku vaviseka vanhu va madzana hikwalaho ka byala.

Nhlayo Ya Vanhu Lava Faka

Emisaveni hinkwayo, byala byi koxa vanhu swilo swo tala. Le Furwa, vanhu vo tala va dlayiwa hi vuvabyi bya khensa, ku landzela vuvabyi bya mbilu, ivi ku ta vudakwa, byona byi dlaya vanhu va 50 000 hi ku kongoma kumbe hi ndlela leyi nga kongomangiki lembe ni lembe. Nhlayo leyi “yi ringana ni ya vanhu lava nga faka loko ku wa swihaha-mpfhuka swa jumbo-jet swimbirhi kumbe swinharhu vhiki ni vhiki,” hi ku ya hi xiviko lexi tsariweke hi Ndzawulo ya Rihanyo ya le Furwa.

Nhlayo ya vanhu lava dlayiwaka hi byala yi le henhla ngopfu-ngopfu eka vantshwa. Hi ku ya hi xiviko xa Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo lexi kandziyisiweke hi 2001, byala hi byona byi dlayaka vavanuna vo tala va le Yuropa lava nga exikarhi ka malembe ya 15 na 29. Ku vuriwa leswaku ematikweni man’wana ya le Vuxeni bya Yuropa, ku nga ri kungani ku kukutleriwa ngopfu ka byala ku ta dlaya mufana un’we eka vanharhu.

Madzolonga Ni Ku Xanisa Hi Tlhelo Ra Rimbewu

Byala byi hoxa xandla eka madzolonga. Ku nwa swi dunga byongo ni ku endla leswaku munhu a tsandzeka ku tikhoma, naswona a hundzeleta swilo, leswi nga ha endlaka leswaku a angula hi ndlela leyi nga ni madzolonga.

Byala hi byona byi talaka ku vanga madzolonga ya le kaya ni ku xanisiwa ka vanhu hi tlhelo ra rimbewu. Nkambisiso lowu endliweke eka vabohiwa va le Furwa wu kombise leswaku byala byi hoxe xandla eka ku pfinyiwa ni ku xanisiwa ka vanhu hi tlhelo ra rimbewu. Vulavisisi byi kombisa leswaku ePoland, vavasati lava endlaka 75 wa tiphesente lava ngheneke hi nhloko ebyaleni va langutana ni madzolonga, hi ku vula ka magazini wa Polityka. Vatsari va nkambisiso wun’wana va ringanyete leswaku “ku nwa byala ku fambisana ni makhombo ya ku dlaya vanhu hilaha ku phindhiweke kambirhi eka lavakulu ni lavatsongo nileswaku [hambi ku ri] lava va nga nwiki lava tshamaka ni munhu la nwaka, va le khombyeni ra leswaku a nga ha va dlaya.”—Vandla ra le Amerika ra Vutshunguri, Ntlawa wa Timhaka ta Sayense.

Ndlela Leyi Tiko Ri Lahlekeriwaka Ha Yona

Loko ku hlayeriwa mali leyi tirhisiwaka eka vutshunguri ni ya ndzindza-khombo ni masiku lawa vanhu va xwaka ha wona entirhweni hikwalaho ka timhangu, mavabyi kumbe ya vanhu lava faka va ha ri vatsongo, tiko ri lahlekeriwa ngopfu. Ku vuriwa leswaku ku nwa ngopfu byala ku koxa tiko ra Ireland leri nga ni vanhu va timiliyoni ta mune, mali ya kwalomu ka tsevu wa magidi ya timiliyoni ta tirhandi hi lembe. Buku yin’wana leyi tshahiweke eka The Irish Times yi vule leswaku mali leyi yi ringana ni “ntsengo wa ku aka xibedlhele lexintshwa, xitediyamu ni ku hakela xihaha-mpfhuka xa Holobye un’wana ni un’wana lembe ni lembe.” Hi 1998, Mainichi Daily News yi vike leswaku ku nwa ngopfu eJapani swi koxa “mali leyi tlulaka tsevu wa tibiliyoni ta tibiliyoni ta tibiliyoni ta ti-yen [3,5 wa tibiliyoni ta tirhandi] hi lembe.” Xiviko xa Huvo yo Endla Milawu ya le United States xi te: “Mali leyi tirhisiwaka hikwalaho ko nwa ngopfu byala yi ringanyetiwe eka $184,6 wa tibiliyoni [R1,1 wa tibiliyoni] hi 1998 ntsena, kumbe $638 [R3 993] eka wanuna un’wana ni un’wana, wansati un’wana ni un’wana ni n’wana un’wana ni un’wana la tshamaka eUnited States hi lembe rero.” Naswona, swirho swa mindyangu leyi hahlukeke kumbe leyi feriweke, leswi tsoniweke dyondzo kumbe swi tsandzekeke ku dyondzela ntirho wo karhi, swi khumbeka njhani emianakanyweni?

Vuyelo bya ku nwa ngopfu byi lo dla, etikweni. Xana ndlela leyi u nwaka ha yona yi veka rihanyo ra wena ni ra van’wana ekhombyeni? Xivutiso lexi xi ta tlhuvutsiwa exihlokweni lexi landzelaka.