Xana Vukati Byi Nga Pona Eka Swiphiqo Swo Fana Ni Swidzedze?

“Leswi Xikwembu xi swi paneke swin’we, ku nga tshuki ku va ni munhu la swi hambanisaka.”—MATEWU 19:6.

TIYINDLU leti a ti languteka ti tiyile ti khukhuriwe ni masungulo ya tona, xivumbeko xa tona xi onhakile. Loko swidzedze leswikulu swi ri karhi swi hlasela tindhawu to tala emisaveni sweswinyana, swidzedze leswi swi fike swi kambela tindlu leti ku vona loko ti tiyile hakunene naswona ti akiwe kahle.

Kambe, ku ni xidzedze xin’wana, lexi hahlulaka xisekelo ni muako wa khale swinene, ku nga lunghiselelo ra vukati. N’wamatimu wa timhaka ta ndyangu Stephanie Coontz u ri: “Ku nga khathariseki leswaku ku humelela yini, vukati byi susiwile eka xiyimo xa byona xa nkoka evuton’wini bya vanhu ni bya tiko.”

Xana wa byi vona vuyelo bya mboyamelo wolowo? Xana u vona onge vukati byi lahlekeriwa hi xindzhuti xa byona evanhwini? Loko swi ri tano, swi vangiwa hi yini? Naswona, hi wihi ntshembo lowu munhu a nga vaka na wona wo kuma ntsako ni ku wu hlayisa evukatini? Kambe, yinhla yo sungula hi leyi, i yini lexi hoxaka vukati ekhombyeni?

Vukati Bya Hlaseriwa

Ku hlaseriwa ka vukati a ku sungulanga tolo; ku sungule eku sunguleni ka matimu ya vanhu. Timfanelo ni langutelo leri vatswari va hina vo sungula va veke na rona hi swona swi vangeke ku hohloka ka vukati loku hi ku vonaka namuntlha. Adamu na Evha va dyohile loko va pfumela ku lawuriwa hi ku navela ka vutianakanyi, xisweswo ‘xidyoho xi nghene emisaveni.’ (Varhoma 5:12) Matimu ya Bibele ma vula leswaku endzhakunyana ka sweswo, “mboyamelo hinkwawo wa miehleketo ya mbilu [ya munhu] wu bihile nkarhi hinkwawo.”—Genesa 6:5.

Swilo a swi cincanga ngopfu ku sukela kwalaho. Mboyamelo wun’wana wo biha lowu hlaseleke vukati i ku lava ku titsakisa hi ndlela leyi nga riki na swipimelo. Vukati byi nga ha vonaka byi ri nchumu lowu hundzeriweke hi nkarhi, byi nga ha ri nchumu manguva lawa hikwalaho ka leswi se ku ngheneke mahanyelo lamantshwa. Naswona milawu leyi olovisiweke leyi pfumelelaka ku dlaya vukati yi endle leswaku swi nga ha tekiwi swi ri xisandzu ku dlaya vukati.

Vanhu lava nga laviki ku lehisa mbilu, lava lavaka lexi va xi lavaka sweswi naswona va lavaka ku titsakisa hi nkarhi wolowo, a va ehleketisisi ngopfu hi mimbuyelo ya ku dlaya vukati kumbe a va ehleketi nikatsongo ha yona. Va ehleketa leswaku ku dlaya vukati swi ta endla leswaku va tsaka, tanihi leswi va kanganyisiweke hi switshembiso swa ku kuma ntshunxeko ni ku tilawula.

Van’wana, loko va langutane ni swiphiqo swo tika evukatini bya vona, va hundzukela eka vatsundzuxi ni vatshila lava dyondzeleke ku tlhantlha swiphiqo swa vukati kumbe va hlaya tibuku leti tsariweke hi vanhu volavo. Khombo ra kona, “vatshila” van’wana va ta vukati va manguva lawa va voyamele eku khutazeni ku dlaya vukati ku ri na ku byi kondletela. Buku leyi nge The Case for Marriage, yi ri: “Kumbexana swo sungula ematin’wini ya vanhu, leswaku vukati byi langutana ni minhlaselo leyi yaka emahlweni, yo hlamarisa naswona leyi kotaka ku byi hahlula. Minkarhi yin’wana byi hlaseriwa hi ku kongoma kumbe hi ku tirhisa filosofi yo karhi, leyi teke ni ‘lava tivulaka vatshila,’ lava kholwaka leswaku ku tshama u tshembekile eka munhu un’we a hi swinene naswona swa tshikilela.”

Ku Cinca Ka Mavonelo

Vanhu se va cince mavonelo ya vona hi vukati ni xikongomelo xa byona. Kumbexana na wena se u swi lemukile leswaku vanhu a va ha kandziyisi ku tshembeka ni ku seketela munghana wa vukati, kambe munhu u lava leswi nga ta tsakisa yena ntsena—naswona hakanyingi swi vavisa munghana wakwe wa vukati. Ku cinca loku, loku endlaka leswaku munhu a lava leswi vuyerisaka yena ntsena evukatini “ku sungule hi va-1960 naswona ku nyanye hi va-1970,” hi ku vula ka Journal of Marriage and Family. Swivangelo leswi tolovelekeke swa ku nghenela vukati—swo kota ku navela rirhandzu, vunghana lebyi nga le kusuhi ni munhu un’wana, ku namarhela switshembiso swa wena, ku va ni vana ni ku enerisana—a swa ha tekeriwi enhlokweni.

Hi leswi swin’wana leswi endlekaka emasikwini lawa naswona swi endlaka leswaku vukati byi cinca hi ku hatlisa ematikweni yo tala. Xo sungula, mhaka liya ya ntolovelo ya leswaku wanuna hi yena a tirhaka naswona wansati u sala ekaya yi cincile ematikweni yo tala. Leswi vavasati se va tirhaka, se swa andza leswaku u kuma leswaku havumbirhi, nuna na nsati va dyondzele ntirho wo karhi. Xa vumbirhi, ku kuma n’wana u nga nghenelanga vukati se swa amukeleka etindhawini to tala, leswi endlaka leswaku ku va ni mindyangu yo tala ya mutswari un’we. Xa vunharhu, ku tshama ni munhu loyi u nga tekanangiki na yena se swa andza. (Vona bokisi leri nge “Byi Hahluka Hi Ku Olova Ku Tlula Vukati.”) Xa vumune, ku tekana ka vanhu va rimbewu leri fanaka ni swivilelo leswi endliwaka leswaku va pfumeleriwa ku tekana hi nawu, swi ya swi amukeleka swinene. Xana mboyamelo lowu nga kona sweswi wu yi khumbe njhani ndlela leyi u langutaka ha yona vukati bya vanhu vambirhi?

Ku Dlaya Vukati Ka Engeteleka

A hi kambeleni matiko yo hlayanyana, hi vona ndlela leyi moya wo dlaya vukati wu hahluleke mindyangu ha yona. Le United States, hi ku ya hi xiviko xa sweswinyana, “nhlayo ya vatekani lava hambaneke yi phindheke ka mune exikarhi ka 1970 na 1996.” Hi xiringaniso, munhu un’we eka va ntlhanu u vone vukati byakwe byi hela loko munghana wakwe a dlaya vukati. I vamani lava nga le khombyeni lerikulu ngopfu ro dlaya vukati? Vulavisisi byi komba leswaku kwalomu ka 60 wa tiphesente ta vukati, byi hela vanhu va kona va nga si hundza emalembeni ya khume va tekanile.

Ku dlaya vukati ku engeteleke ngopfu ni le matikweni man’wana. Nhlayo ya vukati lebyi hahlukeke eNghilandhi ni le Wales yi fike eka 153 490 hi 2004. Vanhu va le Australia va nga ha langutela kwalomu ka 40 wa tiphesente ta mimpatswa leyi nga ta dlaya vukati. Le Riphabliki ra Korea ku ve ni ku engeteleka ka 21 800 wa mindyangu leyi hambaneke hi lembe rin’we ntsena—ku sukela hi 2002 ku ya eka 2003—leswi endlaka nhlayo ya 167 100 wa vatekani lava hambaneke. Japani, laha vukati byin’we eka bya mune byi hetelelaka byi hahlukile, sweswi nhlayo ya vukati lebyi hahlukaka kwalaho yi lava ku ringana ni ya le Yuropa. Mutshila etimhakeni ta mindyangu wa le Yunivhesiti ya Red Cross le Japani u te: “Khale, vatekani lava a va dlaya vukati, hi lava vukati bya vona a byi famba ximatsi hakunene. Sweswi, se swi lo hundzuka tshamela maxelo.”

Ematikweni yo tala, vukhongeri ni mindhavuko leyi yi veke kona nkarhi wo leha hi swona leswi a swi pfuna leswaku vukati byi tiya. Kambe, sweswi se ya tsandzeka ku lwa ni mboyamelo lowu amukelekaka etikweni wa ku dlaya vukati. Hi xikombiso, ehleketa hi Kereke ya Rhoma Khatoliki, leyi tekaka vukati tanihi nchumu wo kwetsima. Hi 1983, kereke yi olovise milawu ya yona malunghana ni swiboho swa vukati naswona yi endla leswaku swi olova leswaku Makhatoliki ma dlaya vukati. Hikwalaho, ku dlaya vukati ku engetelekile ku sukela kwalaho.

Swi le rivaleni leswaku mapindza lawa a ma boha vukati byi tiya a ma ha tiyanga. Kambe, swivangelo swin’wana swi tumberile. Entiyisweni, ku tlhandlekela eka swiphiqo leswi tolovelekeke swa ku hohloka ka mahanyelo, ku ni xivangelo xin’wana xa ku andza ka ku dlaya vukati—lexi vanhu vo tala va nga xi voniki.

Xivangelo Lexi Tumbeleke

Bibele yi hi byela leswaku Sathana Diyavulosi, ku nga yena a kondletelaka vutianakanyi, u ni nkucetelo lowu nga vonakiki, lowu nga ni khombo swinene emisaveni. Ha yini swi ri tano? Hikuva u cukumeteriwe emisaveni ku suka etilweni, naswona u hlundzuke ngopfu. Phela, Sathana u lava ku tisa “khombo” naswona xin’wana xa swilo leswi a swi hlaselaka hi vukarhi lebyikulu, i lunghiselelo ra Xikwembu ra vukati.—Nhlavutelo 12:9, 12.

Loko a vulavula hi nkarhi wa ku hlongoriwa ka Sathana etilweni, Yesu u te: “Rirhandzu ra vo tala ri ta hola hikwalaho ka ku engeteleka ka ku kala nawu.” (Matewu 24:12) Hilaha ku fanaka, muapostola Pawulo u tsale a ku: “Vanhu va ta va lava tirhandzaka, varhandzi va mali, lava titivaka, lava titlakusaka, vasandzi, lava nga yingisiki vatswari, lava nga nkhensiki, lava nga tshembekiki, lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko [kumbe lexi vaka kona endyangwini], lava nga laviki ntwanano hambi wu ri wihi, valumbeti, lava nga tikhomiki, lava nga ni tihanyi, lava nga rhandziki vunene, vaxengi, lava omeke tinhloko, lava tikukumuxaka hi ku tinyungubyisa, lava rhandzaka mintsako ku ri ni ku rhandza Xikwembu.” (2 Timotiya 3:2-4) Timfanelo leti to biha a ti ri kona ni khale hi mpimo wo karhi, kambe se to nyanya kunene sweswi, hilaha ni vanhu vo tala va pfumelaka hakona.

Hikwalaho ka xidzedze lexi hlaselaka vukati, hi nga endla yini leswaku hi tisirhelela naswona hi tsakela vukati lebyi tsakeke hakunene ni lebyi tshamaka hi masiku? Xihloko lexi landzelaka xi ta tlhuvutsa xivutiso lexi.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 5]

“Hikwalaho ka leswi vanhu va toloveleke ku cukumeta swilo, va nga ha va ni langutelo leri fanaka hi vukati bya vona.”—SANDRA DAVIS, MUTSHILA EKA MILAWU YA NDYANGU

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

“Byi Hahluka Hi Ku Olova Ku Tlula Vukati”

Mimpatswa yo tala yi tshama swin’we yi nga tekananga. Kambe, vuxaka byo tano “byi hahluka hi ku olova ku tlula vukati,” hi ku vula ka xiviko xa Ndzawulo ya le United States yo Lawula ni ku Sivela Mavabyi. Yin’wana ya mimpatswa leyi yi tshama swin’we ku vona loko yi fanelana yi nga si tekana. Xana ku endla sweswo swi pfuna vanhu leswaku va tekana ntsena ni lava va fanelanaka na vona ni ku antswisa vukati bya vona? Hi ku ya hi Journal of Marriage and Family, vumbhoni byi kombisa leswi hambaneke. Journal leyi yi ri: “Eka vanhu lava tekaneke, ku tshama swin’we va nga si tekana swi hoxa xandla eka ku nga eneriseki kahle evukatini . . . , eka swiviko swo tala swa swiphiqo swa vukati, ni . . . ku endla leswaku vukati byi va ekhombyeni lerikulu ra ku hohloka.”

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Ku Hanya Nkarhi Wo Leha Swi Khumba Vukati

Namuntlha vanhu va hanya nkarhi wo leha. Hambileswi mhaka leyi yi nga yinene kambe yi engetele ntshikilelo evukatini. Namuntlha, vukati byo tala lebyi a byi ta va byi herisiwe hi rifu byi herisiwa hi ku dlaya vukati. Ehleketa hi xiphiqo xa khale xa vukati lexi kayakayisaka vavasati lava tekiweke le Japani. Hi ku ya hi The Washington Post, vativi va xi vula “xiphiqo lexi vangiwaka hi vavanuna lava humeke mudende.” Loko a tsundzuka nkarhi lowu nuna wakwe a nga huma ha wona mudende, wansati un’wana loyi a nga ni malembe ya 40 a tekiwile, u vula leswaku swi fike laha a nga ehleketa a ku: “Ndzi ta boheka ku dlaya vukati sweswi. A swi tika hambileswi a ndzi va na yena ntsena loko a vuya hi le ntirhweni. Kambe ku tshama ndzi ri na yena siku hinkwaro, a ndzi nge swi tiyiseleli.”