Byatso Bya Le Galeliya—Nchumu Wa Risima Wa Le Minkarhini Ya Bibele

Byatso Bya Le Galeliya—Nchumu Wa Risima Wa Le Minkarhini Ya Bibele

HI MUTSARI WA XALAMUKA! LE ISRAYELE

YESU u endle swin’wana swa swiendlakalo swo hlamarisa swinene eLwandle ra le Galeliya. Hi le tiveni leri laha N’wana wa Xikwembu a nga tshama a famba ehenhla ka mati kumbe etimbuweni ta rona, laha a miyeteke xidzedze lexikulu, a phameleke vanhu va magidi ni ku hanyisa lava vabyaka.

Hi 1986 ku tshuburiwe nchumu wo hlamarisa etshakwini ra le lwandle ekusuhi ni khale ka Kapernawume. Ku ni byatso lebyi nga tshama byi tlutiwa elwandle hi nkarhi wa vutirheli bya Yesu. Xana byi kumiwe njhani? Xana hi nga dyondza yini eka byona?

Byi Paluxiwe Hi Dyandza

Hikwalaho ka leswi mpfula yi nga heta malembe yo tala yi nga ni kahle, naswona dyambu ra kona ri nga vavula swi nyawula hi ximumu xa 1985, mati ya Lwandle ra Galeliya ma phyile naswona mati lawa ma nga riki na munyu a ma pfa ma tirhiseriwa ku cheleta leswi byariweke. Mati a ma phye ngopfu, lerova ku vonaka ni tindhawu leti a ti tshama ti funengetiwe hi mati. Vavanuna vambirhi lava nga vamakwavo, lava a va tshama ekusuhi ni mapurasi ya le Israyele, va vone ku ri nkarhi wa kahle swinene wo hlota swilo swa risima leswi tumbeleke. Loko va ri karhi va famba-famba endzhopeni, va vone mali ya bronzi ni swipikiri swi nga ri swingani swa khale. Hiloko va vona nchumu lowu nga ni xivumbeko xa tandza, lowu nga va komba laha byatso bya khale a byi celeleke kona. Kunene va kume nchumu wa risima!

Vayimburi a va nga ehleketi leswaku va nga kuma byatso lebyi nga ni malembe ya 2 000 eLwandle ra Galeliya. A va ehleketa leswaku mapulanga ma nga va ma bole ma hela. Kambe, mali ya nsimbi leyi kumekeke kwalaho yi endle leswaku vayimburi va fikelela makumu ya leswaku byatso lebyi i bya lembe-xidzana ro sungula B.C.E. kumbe lembe-xidzana ro sungula C.E. Lexi hlamarisaka, rimba ra byatso lebyi a ri nga onhakanga. Swi tisa ku yini?

Swi vonaka onge byatso lebyi a byi nga karhatiwi hi nchumu laha a byi tshame kona, leswi endleke leswaku tshaku ra byona hinkwaro ri tshama ehenhla ka makhukhumba. Hi ku famba ka nkarhi, makhukhumba wolawo ma tiyile. Xisweswo matimu ma hlayiseke ku ringana malembe-xidzana ya 20!

Loko mahungu lawa ma hangalaka, byatso lebyi byi thyiwe vito leri nge, Byatso bya Yesu. Phela, a nga kona la nga tshama a ringanyeta hi mbilu yakwe hinkwayo leswaku byatso lebyi hi byona lebyi a byi tirhisiwa hi Yesu kumbe hi vadyondzisiwa vakwe. Nilokoswiritano, malembe ya byatso lebyi ni swin’wana leswi yelanaka ni leswi hlamuseriweke eka Tievhangheli swi endle leswaku van’wamatimu ni swidyondzi swa Bibele va sungula ku lava ku tiva swo tala ha byona.

Byatso lebyi a byi lehe 8,2 wa timitara naswona byi aname 2,3 wa timitara. Loyi a akeke byatso byebyo, u sungule hi ku endla rimba ra byona. Leswi vulaka leswaku, u endle rimba hi mapulanga ematshan’weni yo belela mapulanga eka rimba rero kutani man’wana a ma belela hala matlhelo. Endlelo leri a ri tolovelekile loko ku endliwa mabyatso lawa a ma tirhiseriwa ku tluta eLwandle ra Mediteraniya. Kambe, swi nga ha endleka leswaku byatso bya le Galeliya a byi tirhiseriwa ku tluta etiveni.

Swi vonaka onge eku sunguleni byatso lebyi a byi ri ni seyila yin’we leyi sukaka eka tlhelo lerin’wana ri ya fika eka tlhelo lerin’wana. Tindhawu ta mune leti to tlhoma timhandzi ta ku tluta ha tona ti komba leswaku a ku laveka vanhu va ntlhanu vo tluta leswaku byi kota ku famba—vatluti va mune ni un’we la kongomisaka. Kambe, byatso lebyi a byi kota ku rhwala nhlayo leyi phindhaka vanhu volavo kambirhi. Swa olova ku ehleketa hi byatso byo ringana ni byebyo loko u hlaya hi ta vadyondzisiwa va nkombo lava a va ri karhi va phasa tinhlampfi loko va ta vona Yesu endzhaku ka ku pfuxiwa kakwe eku feni.—Yohane 21:2-8.

A swi kanakanisi leswaku byatso bya le Galeliya a byi ri ni ndhawu leyikulu hala ncileni wa byona, laha a ku vekiwa tinkoka letikulu to phasa tinhlampfi. Hala hansi laha ku nga vekiwa tinkoka a ku ri ni ndhawu yo rhula laha vaphasi va tinhlampfi lava karhaleke a va wisela kona. Swi nga ha endleka Yesu a a ri kwalaho loko ku sungula mheho, “a a ri encileni wa byatso, a etlele ehenhla ka xiseketelo.” (Marka 4:38) Ku ringanyetiwe leswaku “xiseketelo” xa kona swi nga ha endleka a xi endliwe hi saka ra sava leri a ri ri ebyatsweni leri a ri pfuna byatso leswaku byi famba kahle ehenhla ka mati.a

Vaphasi Va Tihlampfi eLwandle Ra Galeliya

Ehleketa u khandziye byatso byo fana ni byebyo le ndzhaku eka lembe-xidzana ro sungula. Loko u ri karhi u tluta eLwandle ra Galeliya, xana a wu ta vona yini? A wu ta vona vaphasi va tinhlampfi, van’wana va khandziye mabyatso lamatsongo naswona van’wana va ri karhi va famba hi milenge ematini lama nga entangiki, va hoxela tinkoka ta vona elwandle. Leswi a va ri ni ntokoto, a va tirhisa voko rin’we ku hoxela tinkoka ta vona leta xirhendzevutana ematini, tinkoka leti a ti lehe ni ku anama timitara leti nga exikarhi ka tsevu na nhungu. Loko va ti andlala ematini, a ti dzika ematini ti ya phasa tinhlampfi. Muphasi wa tinhlampfi a a teka tinhlampfi takwe hi ku koka rikoka a ri ebyatsweni a ri yisa eribuweni kumbe hi ku nghena ematini a ri kokela eribuweni. Simoni na Andriya, eBibeleni va hlamuseriwa va ri karhi va “hoxa” tinkoka ta vona, kumbexana hi ndlela leyi fanaka ni yoleyo.—Marka 1:16.

U nga ha tlhela u vona ntlawa wa vaphasi va tinhlampfi wu ri karhi wu dya mabulo wu tlakusele marito ehenhla loko wu ri karhi wu luka tinkoka ta wona leti a ti kota ku nyupela ti ya ya phasa tinhlampfi. Swi nga ha endleka leswaku rikoka ra kona a ri aname 300 wa timitara, naswona ri lehe timitara ta nhungu, naswona ku ni tintambhu to ri koka emakumu ka rona. Vaphasi va tihlampfi va hlawula lomu va nga ri petaka kona, kutani hafu ya vaphasi lava va ya eribuweni va khome ntambhu yin’we leyi va nga ta ri koka ha yona. Byatso byebyo a byi gwedla byi nghena etiveni hi ku kongoma, byi phurhumunha rikoka hinkwaro; kutani byi jika, hakatsongo-tsongo byi koka rikoka leri ri pfalela tinhlampfi byi kongoma eribuweni. Endzhaku ka sweswo vaphasi lavan’wana va tinhlampfi a va chika va khome ntambhu leyin’wana ya rikoka. Loko mintlawa leyimbirhi yi koka rikoka yi pfala nomu wa rona, ivi yi khoma tinhlampfi leti yi ti phaseke.—Matewu 13:47, 48.

Le kule le u vona muphasi wa tinhlampfi a ri swakwe a ri karhi a tirhisa xinjovo ni nsiha. Yesu u tshame a byela Petro ku hoxa xinjovo xakwe elwandle leri. Ehleketa ndlela leyi Petro a a hlamale ha yona loko a khoma nhlampfi kutani a kuma mali ya nsimbi enon’wini wa yona—mali leyi endlaka ntsengo lowu a wu laveka ku hakela xibalo xa le tempeleni.—Matewu 17:27.

Loko ri perile, ku sala ku lo cowe, etiveni. Ku nga ri kungani, ku rhula lokuya ka kavanyeteka loko u twa swigingi swa vaphasi va tinhlampfi va ri karhi va gwedla mabyatso ya vona, va endla pongo lerikulu. Ha yini? Ana se va andlale rikoka ra vona ematini hi ndlela leyi nga ta endla leswaku loko tinhlampfi ti twa pongo leri, kutani ti ringeta ku baleka, ti tikuma ti nghene erikokeni. Rikoka leri a ri etlerisiwa hi rivambu, naswona a ri nga vonaki emunyameni, ri endliwe hi ndlela leyi nga ta endla leswaku nhlampfi yi phaseka eka rona. Nivusiku tinkoka leti ti petiwa ko tala elwandle. Nimixo ta hlantswiwa kutani ti anekiwa leswaku ti oma. U nga ha tivutisa, ‘Xana a ku tirhisiwa rikoka ra muxaka lowu loko ku phasiwa tinhlampfi hi ndlela ya hlori leyi hlamuseriweke eka Luka 5:1-7?’

Ntirho Wo Vuyetela

A hi vuyele eminkarhini ya manguva lawa. Ku endleke yini hi byatso lebyi yimburiweke etiveni? Hambileswi byatso lebyi a byi nga fayelelekanga, kambe a byi tiyilenyana ku tlula bokisi ra maphepha loko ri cheriwe mati. A swi nga ta pfuna ku cela ematlhelo ka byatso lebyi leswaku byi humesiwa. A swi ta vava loko byatso lebyi byi tshameke malembe yo tala swonghasi, byi hahluka loko va ri karhi ringeta ku byi humesa! Leswi a ku ehleketiwa leswaku mati ya le tiveni ma nga tlhela ma tala, ku akiwe khumbi ro biyelela ndhawu yoleyo. Ku ceriwe migodi ehansi ka byatso byebyo leswaku ku ta hoxiwa fiberglass leyi nga ta byi seketela. Kutani, loko ku ri karhi ku susiwa ndzhope hi vurhon’wana, ku cheriwe nchumu lowu vuriwaka polyurethane lowu nga ta byi khoma leswaku byi nga hahluki.

Ntlhontlho lowu landzeleke a ku ri ku tleketla byatso lebyi byi yisiwa endhawini leyi nga eka mpfhuka wa 300 wa timitara leswaku byi ta fika byi yima-yimisiwa kahle leswaku byi nga hahluki. Polyurethane leyi a yi cheriwe endzeni ka byona a yi byi khome kahle, kambe loko byo tsekatseka, a byi ta hahluka. Ntlawa lowu a wu byi tleketla wu te ni swiringanyeto swa vutlhari. Wu wise makhumbi lawaya leswaku mati ma nghena. A ku ri ro sungula endzhaku ka malembe-xidzana yo tala, endzhaku ka loko byatso lebyi byi cheriwe swilo leswi byi hlanganisaka, byi tlheleke byi sungula ku papamala ehenhla ka mati ya Lwandle ra Galeliya.

Ku akiwe damu hi semendhe leri byatso lebyi byi nga ta tshama eka rona loko bya ha pfuxetiwa kahle, leswi tekeke malembe ya 14. Ku ve ni xiphiqo loko swivungu swa tinsuna swi hlasela ndhawu yoleyo, swi endla leswaku swi tikela lava a va fanele va nghena ematini wolawo va lunghisa byatso lebyi. Kambe, ntlawa lowu a wu lunghisa byatso byebyo wu kume ndlela ya khale, leyi nga hundzeriwiki hi nkarhi, yo tlhantlha xiphiqo lexi. Va pfuniwe hi tinhlampfi leti vuriwaka St. Peter, leti a ti dya swivungu leswi ni ku basisa mati.

Ku nga ri kungani se a ku ri nkarhi wa ku omisa byatso lebyi. A swi nga ta olova leswaku va tshika byatso lebyi byi oma hi ndlela ya ntumbuluko. Mati lawa a ma tswongeke emapulangweni ya byatso lebyi a ma fanele ma siviwa hi nchumu wo karhi. Ntlawa lowu wu tirhise ndlela yo karhi yo sivela mati lawa leswaku ma nga omi hi ku va wu chela mati yo karhi lama nga ni tikhemikhali, lawa a ma endla leswaku mapulanga ma oma kambe ma nga cinci xivumbeko xa wona.

Loko va heta, va humese byatso lebyi. A byi endliwe hi mapulanga ya mixaka ya 12. Ha yini? Swi nga ha endleka leswaku mapulanga a ma kala hi nkarhi wolowo. Xivangelo xin’wana ku nga ha va leswaku n’wini wa byatso byebyo a a nga fuwanga. Byatso lebyi a byi lunghisiwe ko tala byi nga si tshikiwa byi mbombomela le lwandle.

Swi nga ha endleka leswaku byatso lebyi bya le Galeliya a byi nga khumbani helo na Yesu. Kambe, eka vo tala, i nchumu wa risima. Byi endla leswaku hi ehleketa hi malembe-xidzana yo tala lama hundzeke, naswona hi swi vona hi tihlo ra miehleketo leswaku vutomi a byi ri njhani eLwandle ra Galeliya emasikwini ya nkoka ya vutirheli bya Yesu emisaveni.

[Nhlamuselo ya le hansi]

a Vona xihloko lexi nge “ELwandle Ra Galeliya,” enkandziyisweni wa Xihondzo xo Rindza xa August 15, 2005, tluka 8, lexi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha.