Vantshwa Va Vutisa . . .

Ha Yini Ndzi Vekeriwe Milawu Yo Tala Swonghasi?

“Nkarhi lowu vatswari va mina a va ndzi vekele wona leswaku wu nga bi ndzi nga si fika ekaya a wu ndzi nyangatsa swinene! A ndzi nyangatseka swinene loko van’wana va pfumeleriwe ku vuya nivusiku ekaya kasi mina a ndzi fanele ndzi tsutsumela ekaya.”—Allen.

“Swa nyenyetsa loko va tshama va ri karhi va kambela leswaku u fonela mani hi selfoni ya wena. A ndzi vona onge ndzi khomiwe ku fana ni n’wana!”—Elizabeth.

XANA u vona onge u vekeriwe milawu yo tala ekaya? Xana u tshame u navela ku nyenga ekaya kumbe ku xisa vatswari va wena hi leswi u swi endleke? Loko swi ri tano, swi nga ha endleka u titwa ku fana ni muntshwa un’wana wa malembe ya 17 loyi a vulaka leswaku vatswari vakwe va ringeta ku n’wi sirhelela ku tlula mpimo, naswona u ri: ‘Va fanele va ndzi tshika ndzi beriwanyana hi moya!’

Milawu ya le kaya, hilaha swi talaka ku vuriwa hakona, ku va ku ri milawu leyi vatswari kumbe vanhu lava ku khathalelaka va ku vekelaka yona, malunghana ni leswi u faneleke u swi endla ni leswi u nga fanelangiki u swi endla. Milawu leyi yi nga ha khumba ntirho wa xikolo lowu u faneleke u wu endla ekaya, swintirhwana swa le kaya ni nkarhi lowu u faneleke u vuya ha wona ekaya swin’we ni ndlela leyi u faneleke u tirhisa riqingho, TV kumbe khompyuta ha yona. Yi nga ha khumba ni ndlela leyi u tikhomaka ha yona exikolweni nileswaku u fanele u hlawula vanghana va njhani.

Vantshwa vo tala va tikuma va tlula milawu ya vatswari va vona. Vantshwa vambirhi eka vanharhu hi xiringaniso lava ku buriweke na vona loko ku endliwa nkambisiso wun’wana, va vule leswaku va tshame va tshinyiwa hikwalaho ko tlula nawu wa le kaya, leswi endlaka leswaku ku va xona xivangelo-nkulu xa ku xupuriwa ka vantshwa.

Kambe, vantshwa van’wana va pfumela leswaku ku laveka nkongomiso wo karhi leswaku va nga weli ekhombyeni. Kambe loko milawu ya le kaya yi laveka hakunene, hikwalaho ka yini yin’wana ya yona yi siringa swonghasi? Naswona loko milawu ya vatswari va wena yi nga ku dyisi byi rhelela, xana u nga ntshunxeka njhani eka yona?

“A Ndza Ha Ri Xihlangi”!

Muntshwa la vitaniwaka Emily u vutise a ku: “Ndzi nga va byela njhani vatswari va mina leswaku a ndza ha ri xihlangi nileswaku va fanele va ndzi tshika ndzi endla leswi ndzi swi rhandzaka?” Xana u tshame u titwa hi ndlela yoleyo? Ku fana na Emily, yi nga ha ku nyangatsa milawu yoleyo hikuva u vona onge u khomiwa ku fana ni ricece leri nga kotiki nchumu. Phela, swi nga ha endleka vatswari va wena va vona swilo hi tihlo rin’wana. Swi nga ha endleka va vona leswaku milawu ya vona i ya nkoka eku ku sirheleleni ni le ku endleni ka leswaku u lunghekela vutihlamuleri bya ku va munhu lonkulu.

Hambiloko u ri ni ntshunxeko wo karhi, u nga ha vona onge va ha ku vekele milawu leyi a va ku vekela yona loko wa ha ri xihlangi, kasi se u kurile. Leswi swi nga ha ku twisa ku vava, ngopfu-ngopfu loko swi vonaka onge vana lavan’wana va ka n’wina vona va nyikiwe ntshunxeko lowukulunyana. Muntshwa la vitaniwaka Marcy, u ri: “Ndzi ni malembe ya 17, kambe nisweswi va ha lava ndzi hatla ndzi vuya ekaya. Va ndzi vekela swipimelo loko ndzo tshuka ndzi endle xihoxo xo karhi, kambe loko buti a ha ringana na mina, a va nga n’wi byeli leswaku a vuya nkarhi muni naswona a va nga n’wi vekeli swipimelo.” Loko a tsundzuka malembe yakwe ya vuntshwa, Matthew u vule leswi hi ntsongwana yakwe ni vazala vakwe, “A va nga xupuriwi hambiloko va onhile!”

Xana Swi Nga Antswa Loko Ku Nga Ri Na Milawu?

Swa twisiseka leswaku u nga ha navela ku ntshunxeka emilawini ya vatswari va wena. Kambe, xana swi nga ku fambela kahle loko va nga ku vekeli milawu? Kumbexana va kona vantshwa lava ringanaka na wena lava u va tivaka, lava vuyaka hi nkarhi lowu va rhandzaka wona, va ambala xin’wana ni xin’wana lexi va xi lavaka, naswona va nga fambaka ni vanghana va vona kun’wana ni kun’wana laha va lavaka kona hi nkarhi wun’wana ni wun’wana lowu va wu rhandzaka. Kumbexana vatswari va vona va tshama va khomekile lerova a va swi voni leswi vana lava va swi endlaka. Kambe, ku kurisa vana hi ndlela leyi a swi va pfuni. (Swivuriso 29:15) Ku pfumaleka ka rirhandzu loku u ku vonaka emisaveni ku vangiwe ngopfu hi vanhu lava nga ni vutianakanyi, vo tala va vona va kulele emindyangwini leyi nga riki na milawu.—2 Timotiya 3:1-5.

Siku rin’wana u ta swi vona leswaku ri njhani kaya leri nga riki na milawu. Xiya leswi nkambisiso wun’wana wu swi kumeke eka vavasati lava kuleleke emindyangwini leyi a yi ri ni milawu yi nga ri yingani ntsena naswona vatswari a va nga ri na mhaka ni leswi vana lava a va swi endla. Loko va languta endzhaku, a nga kona ni un’we eka vona la voneke swi pfuna ku va a kule a nga tshinyiwi. Ematshan’weni ya sweswo, va xiye leswaku vatswari va vona a va nga khathali naswona a va nga ri na vuswikoti.

Ematshan’weni yo navela vantshwa lava pfumeleriwaka ku endla xin’wana ni xin’wana lexi va xi rhandzaka, ringeta ku languta milawu ya vatswari va wena tanihi nchumu lowu kombisaka leswaku va ku rhandza naswona va khathala ha wena. Hi ku veka swipimelo hi ku ringanisela, va tekelela Yehovha Xikwembu, la byeleke vanhu vakwe a ku: “Ndzi ta endla leswaku u va ni ku twisisa naswona ndzi ku letela hi ndlela leyi u faneleke u famba ha yona. Ndzi ta ku tsundzuxa ndzi veke tihlo ra mina ri ri ehenhla ka wena.”—Pisalema 32:8.

Kambe swa sweswi, swi nga ha vonaka onge milawu ya vona yi tele ngopfu. Loko swi ri tano, xiya magoza man’wana lawa u nga ma tekaka yo endla leswaku vutomi bya wena ekaya byi tsakisa swinene.

Mbulavurisano Lowu Tirhaka

Loko u lava ntshunxeko lowu engetelekeke kumbe u nga lavi ku pfilunganyeka ngopfu hikwalaho ka ntshunxeko lowu u nga na wona sweswi, lexi nga ku pfunaka i ku burisana na vona kahle. Van’wana va nga ha ku, ‘Kambe ndzi ringetile ku vulavula ni vatswari va mina, kambe a swi lunghi!’ Loko u titwa hi ndlela yoleyo, tivutise, ‘Xana ndzi nga antswisa vuswikoti bya mina byo vulavurisana?’ Mbulavurisano i nchumu wa nkoka lowu nga ku pfunaka ku (1) kuma leswi u swi lavaka kumbe (2) ku twisisa ku antswa leswaku ha yini va ku tsona leswi u swi lavaka. Phela, loko u lava ku kuma ntshunxeko lowu kumiwaka hi vantshwa lava kuleke, u fanele u hlakulela vuswikoti lebyinene bya ku bula ni vatswari va wena.

◼ Dyondza ku lawula ndlela leyi u titwaka ha yona. Bibele yi ri: “Xihunguki xi humesa moya wa xona hinkwawo, kambe lowo tlhariha u tshama a rhulile ku fika emakumu.” (Swivuriso 29:11) Mbulavurisano lowunene a wu fambisani ni ku vilela ntsena. Leswi swi nga ha endla leswaku va tlhela va ku koka tindleve! Tshika ku tshamela ku n’unun’uta, u rhwele nomu ni ku tiririsa loko u hlundzukile. Phela loko wo kombisa nkwinkwirimba hi ku ba mavanti kumbe ku ba swigingi hi ndlela leyi kombisaka ntshiva loko vatswari va wena va ku alela nchumu wo karhi, u to nyanyisa timhaka—a wu nge wu kumi ntshunxeko lowu engetelekeke.

◼ Ringeta ku twisisa langutelo ra vatswari va wena. Tracy, muntshwa la nga Mukreste la kuleleke endyangwini wa mutswari un’we, u kume leswaku leswi swa pfuna. U ri: “Ndza tivutisa, ‘Xana manana u ringeta ku endla yini hi milawu yakwe?’ U ringeta ku ndzi pfuna leswaku ndzi va munhu wo antswa.” (Swivuriso 3:1, 2) Loko wo ringeta ku twisisa vonelo ra vatswari va wena swi nga ku pfuna leswaku na wena u va byela vonelo ra wena. Hi xikombiso, a hi nge a va swi lavi kahle ku ku pfumelela u ya exinkhubyanini xo karhi. Ematshan’weni yo phikizana na vona, u nga ha vutisa, “Swi nga va njhani loko ndzo famba ni munghana la wupfeke, la tshembekaka?” Vatswari va wena va ta ala minkarhi yin’wana; kambe loko u twisisa ndlela leyi va titwaka ha yona, u nga ha ta ni xiringanyeto xin’wana.

◼ Endla leswaku vatswari va wena va ku tshemba. Ku endla leswaku vatswari va wena va ku tshemba swi fana ni ku veka mali ebanki. U nga humesa ntsena mali leyi u yi vekeke. Ku humesa mali leyi u nga riki na yona swi ta endla leswaku u hlawurisiwa, naswona loko u tshamela ku humesa mali leyi u nga riki na yona ebanki swi nga endla leswaku akhawunti ya wena yi pfariwa hi ku helela. Ku kuma lunghelo leri engetelekeke swi fana ni ku humesa mali ebanki; u ta pfumeleriwa ntsena loko u tiendlele vito lerinene.

◼ U nga languteli leswi nga riki kona. Vatswari va ni vutihlamuleri byo lawula leswi u swi endlaka hi mpimo wo karhi. Hi yona mhaka leyi Bibele yi vulavulaka hi “xileriso xa tata wa wena” ni “nawu wa mana wa wena.” (Swivuriso 6:20) Hambiswiritano, a wu fanelanga u ehleketa leswaku milawu ya le kaya yi ta onha vutomi bya wena. Ku ri na sweswo, loko u titsongahatela vulawuri bya vatswari va wena, Yehovha u tshembisa leswaku, hi ku famba ka nkarhi, swi ta “ku fambela kahle”!—Vaefesa 6:1-3.

SWIVUTISO SWO ANAKANYISISA HA SWONA

◼ Hi yihi milawu leyi u kumaka swi tika swinene ku yi yingisa?

◼ Hi tihi tinhla leti u ti kumeke exihlokweni lexi, leti nga ta ku pfuna ku yingisa milawu ya vatswari va wena?

◼ Xana u nga endla yini leswaku vatswari va wena va ku tshemba?

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 11]

Loko U Tlula Nawu

Swi nga ha endleka u tolovelane ni xiyimo lexi: U vuye se nkarhi lowu u vekeriweke wona wu hundzile, u tsandzekile ku endla mintirho ya wena ya le kaya kumbe u tlule nkarhi lowu u pfumeleriweke ku wu heta eriqinghweni. Kutani u boheka ku hlamusela vatswari va wena! Xana u nga swi kota ku endla leswaku xiyimo xi nga bihi ngopfu?

◼ Vula ntiyiso. Ku ringeta ku xisa vatswari a swi nge ku pfuni; vula ntiyiso naswona u va byela vuxokoxoko hinkwabyo. (Swivuriso 28:13) Loko wo va hembela, swi nga ha endleka va vhela va nga ha ku tshembi nikatsongo. U nga titsetseleli kumbe ku endla onge leswi u swi endleke a swi bihanga ngopfu. Minkarhi hinkwayo tsundzuka leswaku loko “nhlamulo yi olova, yi tlherisa vukarhi.”—Swivuriso 15:1.

◼ Kombela ku rivaleriwa. Ku tisola hi leswi u swi endleke, ku va u va khomise tingana kumbe ku va u va vangele ntirho wo tala, swi fanerile naswona swi nga endla leswaku va nga ku xupuli ngopfu. (1 Samuwele 25:24) Kambe, u fanele u tisola swi huma embilwini.

◼ Amukela vuyelo bya kona. U nga ha tikuma u holova loko u fanele u xupuriwa, ngopfu-ngopfu loko u vona onge a swi nga fanelanga. (Swivuriso 20:3) Kambe, ku byarha vutihlamuleri bya leswi u swi endleke swi kombisa leswaku u wupfile. (Vagalatiya 6:7) Nchumu wa kahle swinene lowu u nga wu endlaka i ku lwela ku endla leswaku vatswari va wena va tlhela va ku tshemba.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Ringeta ku twisisa ndlela leyi vatswari va wena va titwaka ha yona