Lexi Endleke Timfenhe Tin’wana Ti Ya Tshama eRibyeni Lerikulu

LOKO u ehleketa hi timfenhe, kumbexana u anakanya hi Tindhawu leti Hisaka. Mixaka yi nga ri yingani ya timfenhe yi famba-famba ematikweni lama nga ni maxelo lama kufumelaka. Nilokoswiritano, ku ni muxaka wun’we kumbe yimbirhi leyi nga tshamiki etindhawini to tano.

Le henhla ka Tintshava ta Atlas ta le Afrika N’walungu, laha ku tshamelaka ku wa gamboko hi xixika, ku ni mintlawa yitsongo ya timfenhe leti tshamaka emakhwatini lama nga ni misinya ya mukedari ni ya oak. Ntlawa wun’wana wa timfenhe leti wu nga kumiwa eka tikhilomitara ta 300 ku ya en’walungwini, wu hlengeletane eRibyeni Lerikulu ra Gibraltar, emakumu ka tiko ra Yuropa hi le dzongeni.

Xana vativi va ntumbuluko va ri swi te njhani leswaku timfenhe tin’wana ti ta tshama eRibyeni Lerikulu ra Gibraltar? Van’wana va tshemba leswaku khale timfenhe tin’wana a ti tshama etindhawini tin’wana ta le Yuropa naswona leti nga le Gibraltar hi tona ntsena leti nga sala. Van’wana va anakanya leswaku Maarabu kumbe vanhu va le Britain lava a va famba va endla tikoloni hi vona va nga ti tisa eRibyeni leri. Ntsheketo wun’wana wu vula leswaku timfenhe leti ti tsemakanye mugerho wo lala lowu hambanisaka Yuropa na Afrika ti famba emuhochweni wa khale lowu nga ha riki kona. Ku nga khathariseki leswaku ti huma kwihi, hi tona ntsena timfenhe leti tshamaka emakhwatini le Yuropa.

Timfenhe leti ti tshama emakhwatini lama nga ni mirhi ya muphayini lama funengeteke xiphemu xa le henhla xa Ribye leri. International Primate Protection League yi vula leswaku hambileswi ti nga sala ti ri kwalomu ka dzana, ti hundzuke “vaaki lava dumeke swinene va le nhlonhleni leyi.”a

Leswi lembe na lembe ku endzaka vavalangi va nkombo wa timiliyoni le Gibraltar, timfenhe leti endlaka misavu ti va ni swakudya swo tala. Hambileswi ti dyaka swimilana swa nhova, ti tolovele ku kombela swakudya eka vaendzi naswona minkarhi yin’wana to va yivela kunene. Valawuri va kwalaho va tlhela va nyika timfenhe leti mihandzu ni matsavu.

Handle ka ku lava swakudya, timfenhe leti ti heta nkarhi wutsongo ti ri karhi ti susana thyaka. Timfenhe ta xinuna ni ta xisati ti khathalela ni ku tlanga ni vana va tona. Ti tshama hi mintlawa leyi twananaka, laha minkarhi yin’wana loko ti tshikilelekile ta lwaka. Hambileswi timfenhe letikulu ti xungetaka ni ku bonga ti chavisa letitsongo, nakambe ti ni mukhuva wa ku bananisa meno leswaku ti kota ku verhama.

Hambileswi hi nga swi tiviki leswaku timfenhe leti ti fikise ku yini le ribyeni ra Gibraltar; nilokoswiritano timfenhe leti, leti nga ni xinghana ti endla leswaku ribye leri leri nga kusuhi ni Lwandle ra Mediteraniya ri rhandziwa ngopfu. Ribye ra Gibraltar a ri nga ta va leswi ri nga xiswona loko timfenhe leti a ti nga ri kona.

[Nhlamuselo ya le hansi]