Vana Ni Langutelo Lerinene Hi Ntirho

ENKARHINI lowu wa ku tsekatseka ka ikhonomi, nchumu lowu vilerisaka vanhu swinene i ku kuma ntirho wa kahle lowu nga ta va holela mali yo nyawula leswaku va kota ku khathalela swilaveko swa mindyangu ya vona. Minkarhi yin’wana leswi swa tika, ngopfu-ngopfu leswi vatirhi va magidi va heleriwaka hi mintirho. Loko na wena wa ha ku lahlekeriwa hi ntirho, ntlhontlho lowu u langutaneke na wona sweswi i ku endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka leswaku u kuma ntirho wun’wana.—Vona mabokisi lama nga eka tluka 8 na 9.

Hambiswiritano, swi tele swilo leswi hi nga swi endlaka evuton’wini ematshan’weni yo tirha ku vava. Glenn, nhloko ya ndyangu la tshamaka eAustralia u ri: “Entiyisweni ku hava munhu loyi loko se a vabyela ku fa a nga vulaka a ku, ‘Ndza tisola hileswi ndzi nga tirhangiki malembe yo tala.’” I ntiyiso leswaku hi fanele hi tirha leswaku hi ta hanya kahle hi tsakile. Kambe i yini swin’wana leswi katsekaka? Hi fanele hi tivekela nkarhi wa ku tshama ni mindyangu ya hina, wa ku tihungasa ni wa timhaka ta moya. U nga swi endla njhani swilo leswi swa nkoka evuton’wini hi ku ringanisela?

Nkarhi Wa Ku Tirha Ni Nkarhi Wa Wena N’wini

Bibele yi hi khutaza leswaku hi tirha hi matimba leswaku hi ta kota ku wundla mindyangu ya hina. (Vaefesa 4:28) Hambiswiritano, yi tlhela yi hi khutaza leswaku hi ‘dya, hi nwa naswona hi kuma leswinene entirhweni wa hina hinkwawo wa matimba.’ (Eklesiasta 3:13) I ntiyiso leswaku ku tirha tiawara to tala entirhweni kambe u nga kumi nkarhi wa ku etlela ekaya kumbe wa ku tihungasa swi nga endla leswaku u kayela swilo swo tsakisa evuton’wini. Swi nga tlhela swi ku vangela swiphiqo leswikulu swa rihanyo.

Mavabyi lama vangiwaka hi ku tirha ngopfu ma fambisana ni ku nyuhela, ku va xilovekelo, vuvabyi bya mbilu, timhangu ta le mintirhweni, ku hanya hi swidzidziharisi, ku karhateka, ku karhala ngopfu, ku tshikileleka ni mavabyi man’wana yo tala lama fambisanaka ni ntshikilelo. Nakambe munhu a nga fa hikwalaho ko tirha ngopfu. Xiviko xin’wana xi vike leswaku eJapani vanhu va kwalomu ka 10 000 va fa lembe ni lembe hikwalaho ko tirha ku tlula mpimo, ku nga nhlayo leyi ringanaka ni ya vanhu lava faka etimhangwini ta timovha etikweni rero lembe ni lembe. Mafu lama vangiwaka hi ku tirha ku tlula mpimo a ma humeleli eJapani ntsena, kambe ma humelela ni le matikweni man’wana.

Xiya leswaku Bibele yi nyikela ndzayo leyi ya vutlhari: “Voko leri teleke ku wisa ra antswa ku ri ni mavoko mambirhi lama teleke ntirho wa matimba ni ku hlongorisa mheho.” (Eklesiasta 4:6) Kutani ku ringanisela i swa nkoka. U nga pfumeleli ntirho wu ku dyela nkarhi wa wena hinkwawo. Sirhelela mianakanyo, miri ni mintlhaveko ya wena hi ku tinyika nkarhi wo etlela ni ku tiphina hi mintirho ya mavoko ya wena.

Andrew, wanuna la tekeke la nga ni vana vanharhu u ri: “A hi fanelanga hi hanyela ntirho kambe hi fanele hi tirhela ku hanya.” Ku hlela matirhelo ya wena leswaku u ta kota ku wisa ni ku tihungasa swi nga tlhela swi ku pfuna leswaku u khathalela swilaveko swa ndyangu wa wena. Kambe leswi a swi olovi, ngopfu-ngopfu loko u ri ni swikweleti leswi u faneleke u swi hakela.

Hlela Matirhelo Ya Wena Ni Vutomi Bya Ndyangu

Namuntlha mindyangu yo tala yi ni swilo swo tala leswi yi faneleke yi swi endla naswona nkarhi lowu yi faneleke yi wu heta ni swirho swa ndyangu a wu nyawuli. Wansati un’wana wa le Nghilandhi u ri: “Nkarhi wa mina wo tala ndzi wu heta ndzi ri entirhweni kutani lowu salaka hi lowu vana va mina va kumaka wona.” Eka nkambisiso wun’wana lowu endliweke le United States, ku kumiwe leswaku muntshwa un’we eka va ntlhanu u vule leswaku nchumu lowu n’wi vilerisaka swinene “i ku nga vi na nkarhi lowu eneleke wo tshama ni vatswari vakwe.” Nakambe xiviko xin’wana xa le United States xi vike leswaku hi xiringaniso vatekani lava havumbirhi bya vona va tirhaka va vulavurisana timinete ta 12 ntsena hi siku.

Vanhu vo tala va sungule ku kambisisa hi vuntshwa swilo leswi nga swa nkoka evuton’wini bya vona kutani va endla mindzulamiso hileswi va hlundzukisiwaka hileswaku matirhelo ya vona ma va dyela nkarhi wo tala swinene. Timothy, nhloko ya ndyangu leyi nga ni vana vambirhi lavatsongo u ri: “A ndzi tirha tiawara leti engetelekeke naswona nsati wa mina a a tirha hi mahelo-vhiki. A hi nga vonani ko tala. Eku heteleleni, hi kambisise vutomi bya hina kutani hi cinca matirhelo ya hina. Sweswi a ha ha tikoti hi ntsako.” Brian, mininjhere ya xitolo u ri: “Loko nsati wa mina a ri kusuhi ni ku veleka n’wana wa hina wa vumbirhi, ndzi boheke ku tshika ntirho wa mina kutani ndzi lava wun’wana lowu a wu ta pfumelelana ni swiyimo swa ndyangu wa mina. Ndzi hlawule ntirho lowu muholo wa mina a wu ta hunguteka hi 92 000 wa tirhandi hi lembe, kambe ku endla sweswo swi ndzi vuyerisile!” Melina u tshike ntirho loko a tivula hi n’wana wa nhwanyana. U ri: “A swi tika ku tlhela hi hanya hi muholo wa nuna wa mina ntsena. Kambe mina ni nuna wa mina hi xiye leswaku a swi antswa leswaku ndzi tshama ekaya na Emily ematshan’weni yo n’wi yisa ekhirexe.”

Hambiswiritano, hi fanele hi tsundzuka leswaku mindyangu yo tala yi koka ku tika leswaku yi kota ku hakela swikweleti swa n’hweti ni n’hweti ntsena. Mimpatswa yin’wana yi tirha mintirho yimbirhi leswaku yi kota ku hakelela swilaveko swa xisekelo naswona minkarhi yin’wana vatekani havambirhi va tirha kutani va siya vana va vona ni vakokwa wa vona kumbe ekhirexe.

U nga ha kuma tindlela leti engetelekeke to hlela matirhelo ya wena ni vutihlamuleri bya wena bya ndyangu. Mhaka ya nkoka hi leyi: U nga tshiki ku tiphina hi ntsako lowu nga kona endyangwini wa wena hi ku va u karhateka ku tlula mpimo hi ntirho.

Tiyiseka leswaku loko u ringanisela entirhweni, evuhungasini ni le ka swilaveko swa ndyangu wa wena swi ta ku vuyerisa swinene. Exihlokweni xa hina xo hetelela, hi ta vulavula hi swilo swin’wana leswi nga swa nkoka swinene leswaku hi hanya vutomi byo olova.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 5]

U nga pfumeleli ntirho wu ku dyela nkarhi wa wena hinkwawo

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 5]

“Voko leri teleke ku wisa ra antswa ku ri ni mavoko mambirhi lama teleke ntirho wa matimba ni ku hlongorisa mheho.”—Eklesiasta 4:6

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

U nga tshiki ku tiphina hi ntsako lowu nga kona endyangwini wa wena hi ku va u karhateka ku tlula mpimo hi ntirho

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

XANA U HLAWULA MALI KUMBE NKARHI WO WISA?

Swidyondzeki swin’wana swa lembe-xidzana ra vu-20 a swi pfumela leswaku ku hluvuka ka thekinoloji a ku ta ntshunxa vanhu eka mintirho leyi phirhaka kutani ku va tisela “nguva leyi nga si tshamaka yi va kona ya ku wisa.”

Eku sunguleni ka va-1930, Profesa Julian Huxley u vule leswaku enkarhini lowu taka ku hava munhu loyi a a ta tirha masiku yo tlula mambirhi hi vhiki. N’wamabindzu Walter Gifford u vule leswaku thekinoloji a yi ta endla leswaku “munhu un’wana ni un’wana a tikumela nkarhi wo tiendlela leswi a swi rhandzaka . . . , nkarhi wo dyondza vutshila bya ku hanya [ni] ku kuma nkarhi wo tala wo endla swilo leswi enerisaka mianakanyo ni mbilu yakwe.”

Kambe, a ku ta humelela yini hi ku navela ka vanhu ko lava ku va ni rifuwo? Henry Fairchild, mutivi wa ntshamisano u vule hi ku tinyungubyisa leswaku tifektri a ti ta “endla swilo swo tala ku tlula leswi a hi ta swi tirhisa hi nkarhi wa ntirho . . . lowu nga tluliki tiawara ta mune hi siku.”

Xana swilo sweswo leswi va swi vuleke swi endlekile hakunene? I ntiyiso leswaku hi lembe-xidzana ra vu-20 ni ra vu-21 ikhonomi yi kule hi ku hatlisa swinene. Kutani sweswo a swi fanele swi wu hungute swinene ntirho lowu vanhu a va wu endla. Kambe, i yini leswi humeleleke? John de Graaf u tsale a ku: “[Vanhu] va hlawule ku tirhisa nkarhi hinkwawo lowu va wu kumeke leswaku va tiendlela mali ni ku tikumela nhundzu yo tala swinene ematshan’weni yo wu tirhisela ku tiphina ha wona. Hi ku komisa, hina vanhu hi hlawule mali ematshan’weni ya nkarhi.”