Ibn Battuta A Rhendzeleka Ni Matiko Ya Misava

HI 1325, jaha rin’wana ra le Tangier, eMorocco ri teke riendzo ri rhendzeleka ni matiko lawa a ma dumile hi nkarhi wolowo, ri ye eChayina, Indiya, Indonesia, Mali, Peresiya, Rhaxiya, Siriya, Tanzania, Turkey ni le matikweni hinkwawo ya Maarabu. Vito ra jaha leri i Abu Abdallah ibn Battuta naswona ri fambe tikhilomitara ta kwalomu ka 120 700, ku nga si va ni tinjhini leti tirhisaka ximusi.

Ibn Battuta a a vuriwa murhendzeleki lonkulu wa Mamoslem loyi a famba-fambeke eminkarhini ya khale. Matimu yakwe lama tsariweke loko a tlhelela ekaya endzhaku ka malembe ya 30 a ri karhi a rhendzeleka ni misava, ma hi pfuna leswaku hi tiva vutomi ni ndhavuko wa lembe-xidzana ra vu-14, ngopfu-ngopfu vutomi bya Mamoslem.

A Ya eMecca Hi Ta Vukhongeri

Ibn Battuta u suke eTangier leswaku a endzela tindhawu to kwetsima ni ku ya edorobeni ra Mecca hi timhaka ta vukhongeri, laha ku languteriweke leswaku Mumoslem un’wana ni un’wana la kuleke, la nga ni mali naswona a hanyeke kahle emirini a faneleke a ya eka yona. Doroba ra Mecca ri le kule hi tikhilomitara ta 4 800 ku suka evuxeni bya Tangier. Ku fana ni vapfhumba van’wana, Ibn Battuta na yena a a famba ni kharavhani leyi a yi ta n’wi pfuna leswaku a fika laha a yaka kona.

Leswi tata wa Ibn Battuta a a ri muqadi kumbe muavanyisi wa laha a a tshama kona, swi endle leswaku jaha rakwe ri kuma dyondzo ya vuqadi, ku nga dyondzo ya xiyimo xa le henhla swinene le Tangier. Loko vanhu lava a a famba na vona va twa sweswo, va n’wi nyike vutihlamuleri bya ku va muavanyisi wa vona leswaku a ta lulamisa timholovo leti va nga ha tshukaka va va na tona eriendzweni ra vona.

A Ya eAleksandriya, Cairo Ni Le Nambyeni Wa Nayili Wa Le Henhla

Ibn Battuta u khome ndlela a kongoma eribuweni ra Afrika N’walungu a ya aEgipta. Kwalaho u vone yindlu leyi dumeke yo voningela vatluti ya le Aleksandriya, leyi hi nkarhi wolowo se a yi ri marhumbi. U vule leswaku doroba ra Cairo a ri ri ni “miako yo tala, a ri sasekile swinene, vapfhumba vo tala a va ri endzela naswona vanhu lava tshamaka kwalaho a va tshama va khomekile swinene.” Lexi a xi rhandzeke swinene edorobeni rero i mabyatso ya kona, swirhapa, mavhengele, vukhongeri bya kona ni ndhavuko wa vanhu va kwalaho. Leswi na yena se a a landzela mindhavuko ya vona, vafundhisi va kwalaho, swidyondzi ni vanhu van’wana va sungule ku n’wi rhandza swinene.

Ku suka eCairo u hundze hi le nambyeni wa Nayili a ya aEgipta wa le Henhla naswona loko a ri endleleni vanhu va vukhongeri ni vanhu lava tshamaka endlwini ya tinghwendza va n’wi kombe malwandla naswona vanhu lava tshamaka etihositele ni le tikholichi va humese minyikelo—leswi a swi tolovelekile emadorobeni ya Mamoslem. Xikongomelo xakwe a ku ri ku tsemakanya mananga a ya eLwandle ro Tshwuka kutani a tlutela evupela-dyambu bya Arabia ivi a ya eMedina, laha a ku ri ni yindlu ya vugandzeri ya muprofeta Muhammad naswona yindlu yin’wana ya vugandzeri a yi ri edorobeni ra Mecca. Kambe nyimpi yi n’wi siverile, hiloko a tlhelela eCairo.

A Teka Riendzo Ro Leha Swinene

Leswi a a tiyimisele ku ya fika eMedina ni le Mecca, Ibn Battuta u kongome en’walungwini wa Gaza, kutani a ya eHebron. Ku suka kwalaho u ye endhawini leyi ku vuriwaka leswaku Abrahama, Isaka na Yakobe va lahliwe eka yona. Loko a ri endleleni yo ya emutini wa Yerusalema ni le ndhawini ya kona ya vugandzeri leyi vuriwaka Dome of the Rock, u fike a tshama eBetlehema, laha a voneke ndlela leyi vanhu lava tivulaka Vakreste va yi xiximaka ha yona ndhawu leyi va vulaka leswaku Yesu u velekeriwe eka yona.

Ku suka kwalaho Ibn Battuta u ye en’walungu wa Damaska, laha a dyondzeke ni swidyondzi leswi dumeke swa Mamoslem kutani a kuma xitifiketi xa ku va mudyondzisi. U vule leswaku doroba ra Umayyad Mosque hi “rona lerikulu” emisaveni hinkwayo. Vanhu va kwalaho a va xavisa swin’wetsin’wetsi, swiambalo, swilo swo tsala ni swo tsalela, tibuku ni swibya swo fayeka. Hi hala tlhelo, tindhawu ta mabindzu ta kwalaho a ti ri ni “timbhoni ta ntlhanu kumbe ta tsevu ni munhu loyi a vekiweke hi maqádí leswaku a ta catisa vanhu.” Loko a ri tikweni rero, u catile. Kambe nsati wakwe a ku vuriwi swo tala ha yena.

Loko Ibn Battuta a ri eDamaska u joyine vapfhumba lava a va ya edorobeni ra Mecca. Loko va ri endleleni, ntlawa wolowo wu fike wu wisa exihlobyeni lexi vanhu a va tirhisa madzovo ya tinyarhi leswaku va endla madiromu lamakulu kumbe mathangi. Kwalaho hi kona laha vahundzi va ndlela a va nwisa tikamela ta vona kona ni ku engetela mati lawa va nga na wona va nga si tsemakanya mananga. U hetelele a fikile eMecca. Eka mapfhumba ya nkombo lawa a ma tekeke, leri a ku ri ro sungula. Vapfhumba vo tala va tlhelele ekaya endzhaku ka loko va kume mali. Kambe Ibn Battuta a nga tlhelanga. Munhu la tsaleke matimu yakwe u vule leswaku ku suka kwalaho u kongome eBaghdad “leswaku a ya valanga tiko.”

A Ya eMahlweni Ni Maendzo Yakwe

Loko Ibn Battuta a ri edorobeni ra Baghdad, leri hi nkarhi wolowo a ri ri ntsindza wa vukhongeri bya Mamoslem u tsakisiwe hi tindhawu to hlambela ta mani na mani ta kwalaho. U te: “Tindhawu hinkwato leti hluvukeke ti ni makamara yo hlambela yo hlayanyana naswona rin’wana ni rin’wana ra wona ri ni ndhawu yo hlamba mavoko leyi nga ni tiphayiphi timbirhi leti humesaka mati yo hisa ni yo titimela.” Leswi a fikeke a tolovelana ni vatirhi va le vuhosini, mutirhi un’wana u n’wi pfunile leswaku a hlangana na Abu Sa’id loyi a a ri hosi. Loko Ibn Battuta a suka eka hosi, u nyikiwe tinyiko ta nkoka to tanihi hanci, nguvu ya le vuhosini ni papila leri a ri lerisa ndhuna-nkulu ya le Baghdad leswaku yi n’wi nyika tikamela ni swilo swin’wana.

Ku suka kwalaho Ibn Battuta u tlutele eVuxeni bya Afrika, laha a nga fikela emahlalukweni ya Mogadishu, Mombasa na Zanzibar a nga si ya eArabiya ni le Nsonga-nkulu wa Peresiya. Eku heteleleni, u hlamusele hi ta vanhu, mindhavuko ni swilo leswi a swi voneke loko a teka riendzo rakwe, malwandla lama kombiwaka van’wamabindzu le Somalia, ku cakunyiwa ka betel-nut ni ku byariwa ka khokhonati le Yemen ni hi tiperela ta le Nsonga-nkulu wa Peresiya. U tlhele a teka riendzo rin’wana ro leha swinene ro ya eIndiya naswona u hundze hi le Egipta, Siriya ni le Anatolia (Turkey); a tsemakanya Lwandle ra Ntima; a hundza hi le n’walungu wa Lwandle ra Khaspi; kutani a kongoma etindhawini leti namuntlha ti vuriwaka Kazakhstan, Uzbekistan, Afghanistan na Pakistan.

A Suka eIndiya A Ya eChayina

Loko Ibn Battuta a ri eIndiya, u hete malembe ya nhungu a tirha tanihi muavanyisi wa hosi ya le Delhi. Loko hosi yi twa leswaku Ibn Battuta u rhandza ku famba-famba, yi n’wi rhumele eTogon-temür le Chayina leswaku a ya va muyimeri wa yona eka mufumi wa Mamongolia. Loko a fika, a a ta nyika mufumi yoloye nyiko leyi katsaka “tihanci ta dzana ta muxaka lowu fanaka, mahlonga ya valungu, vanhwanyana va dzana lava nga Mahindu lava kotaka ku cina ni ku yimbelela, khume-mbirhi wa madzana ya tinguvu to hambana-hambana, swilo swo tlhoma makhandlhela swa nsuku ni swa silivhere, masabelo, tinguvu to durha, minkwama yo hoxa matlhari, masavula, maglilavhu lama nga ni tiperela ni vatsheniwa va 15.”

Loko a ri edzongeni wa Indiya le hlalukweni ra Calicut, Ibn Battuta u vone swikepe leswi vuriwaka junks leswi a swi ya eChayina laha a a ya kona. Swikepe swa kona a swi ri ni maseyila ya 12, hinkwaswo a swi endliwe hi musengele naswona a swi khandziyisa vanhu va kwalomu ka 1 000—vatlutisi va 600 ni masocha ya 400. Ibn Battuta u vule leswaku mindyangu ya vatlutisi lava a yi tshama etlhelo ka swikepe naswona a yi “byala matsavu ni ginger leyi a va yi byala endzeni ka mathangi lama endliweke hi mapulanga.”

Ku tshovekeriwa hi xikepe swi sivele Ibn Battuta ku ya eChayina a ya hetisisa ntirho lowu a a averiwe wona. Leswi swi endle leswaku a sungula ku tirha ni mufumi wa Mamoslem eswihlaleni swa Maldive naswona hi yena munhu wo sungula ku byela vanhu hi mindhavuko ya vanhu va kwalaho. U hetelele a nghenile etikweni ra Chayina. Hambileswi a ku ri ni swilo swo tala leswi a a swi rhandza etikweni rero, u tlhele a hlangavetana ni swilo leswi a swi lwisana ni vukhongeri byakwe. Leswi a nga vulangiki swo tala hi tiko ra Chayina, sweswo swi endle leswaku van’wana va ehleketa leswaku a nga kalanga a wu veka nkondzo wakwe etikweni rero. Va vula leswaku swi nga ha endleka a helele emahlalukweni lama nga edzongeni wa Chayina.

A Langutana Ni Maxangu Loko A Tlhelela eKaya

Loko Ibn Battuta a tlhelela eDamaska u kume leswaku n’wana wakwe wa jaha loyi a n’wi siyeke eka malembe ya 20 lama hundzeke se u ni malembe ya 12 a lovile naswona tata wakwe loyi a a tshama eTangier u ni malembe ya 15 a lovile. Hi nkarhi wolowo a ku ri lembe ra 1348, naswona vuvabyi bya Black Death a byi ri karhi byi heta vanhu le Vuxa Xikarhi. Ibn Battuta u vule leswaku le Cairo vanhu va 21 000 a va fa siku ni siku!

Endzhaku ka lembe, Ibn Battuta loyi se a a ri ni malembe ya 45 u tlhelele eMorocco naswona loko a fika kwalaho, u kume leswaku mana wakwe a ha ku dlayiwa hi vuvabyi bya Black Death eka tin’hweti ti nga ri tingani leta ha ku hundzaka. Loko a suka eMorocco a a ri ni malembe ya 21. U hete malembe ya 24 a ri karhi a famba-famba leswaku a enerisa ku navela kakwe. U tlhele a teka riendzo rin’wana a kongoma eSpaniya. Endzhaku ka malembe manharhu, u teke riendzo rakwe ro hetelela a ya eNambyeni wa Niger ni le Tombouctou (Timbuktu), ku nga tiko ra le Afrika leri sweswi ri vuriwaka Mali.

A Komberiwa Ku Tsala Hi Vutomi Byakwe

Endzhaku ko twa hi ta ku famba-famba ka Ibn Battuta, hosi ya le Fez le Morocco yi n’wi kombele leswaku a tsalela khoto hi ta vutomi byakwe naswona yi n’wi nyike matsalana, ku nga Ibn Juzayy. Mhaka ya vutomi byakwe a yi hundzuluxeriwanga hi Xiarabu naswona yi sungule ku hundzuluxeriwa hi tindzimi ta le Vupela-dyambu endzhaku ka loko yi tshuburiwe hi swidyondzi swa le Yuropa hi lembe-xidzana ra vu-19.

Ibn Juzayy u vule leswaku u tsale hinkwaswo leswi Ibn Battuta a n’wi byeleke swona hi ta ku famba-famba kakwe, kambe swi tikomba onge ku na leswi a nga swi hunguta kumbe ku swi engetela. Nilokoswiritano, rungula leri vulavulaka hi vutomi bya Ibn Battuta ri hi byela swo tala hi vutomi bya matiko lawa a ma endzeleke, mabindzu ya kona, mindhavuko, vukhongeri ni tipolitiki ta wona, ngopfu-ngopfu ematikweni lawa a ku tshama Mamoslem.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Xifaniso xa al-Wasiti xa lembe-xidzana ra vu-13 lexi kombisaka Mamoslem lama yaka eMecca hi timhaka ta vukhongeri

[Xihlovo Xa Kona]

Scala/White Images/Art Resource, NY

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Atlilasi ya Catalan ya hi lembe ra 1375, leyi kombisaka man’wana ya matiko lawa Ibn Battuta a ma endzeleke

[Xihlovo Xa Kona]

Snark/Art Resource, NY