Swilo Leswi Vangaka Madzolonga

SWILO leswi vangaka madzolonga swi tele ngopfu. Hakanyingi a swi vangiwi hi vanghana, vuhungasi kumbe vanhu va le mugangeni wa ka hina ntsena. Ku nga ha katseka swilo swo tala, ku hlanganisa ni leswi landzelaka.

Ku heleriwa hi ntshembo ni ku va ni gome. Minkarhi yin’wana vanhu va endla madzolonga loko va tshikileriwa, va khomiwa hi ndlela yo biha hikwalaho ka xihlawuhlawu, va papalatiwa hi vanhu van’wana, va ri swisiwana kumbe loko va vona onge ku hava lexi va nga xi endlaka hi vutomi bya vona.

Ntshungu lowu nga lawulekiki. Hilaha swi talaka ku humelela hakona etimbaleni ta mintlango, loko vanhu va ri ntlawa kumbe va ri ntshungu va vonaka va nga ri na tingana to endla swilo swo biha. Ha yini? Buku leyi nge Social Psychology yi vula leswaku vanhu volavo va “yi rivala milawu ya vona ya mahanyelo naswona va nga ha tala ku endla swilo leswi nga ha pfuxaka madzolonga kumbe vukarhi.” Buku yin’wana yi vula leswaku vanhu vo tano va nga ha tshika ku ehleketa hi leswi va swi endlaka, va “rivala hi ku helela leswaku va ni vutihlamuleri byo endlela van’wana swilo leswinene.”

Rivengo ni mavondzo. Mudlayi wo sungula loyi ku tsariweke ha yena ematin’wini ya vanhu i wanuna loyi a vuriwaka Kayini. (Genesa 4:1-8) Leswi a a susumetiwa hi mavondzo ni rivengo, u dlaye makwavo hambileswi Xikwembu xi n’wi lemukiseke leswaku a lawula ku hlundzuka kakwe naswona xi n’wi tshembiseke leswaku xi ta n’wi katekisa loko o endla tano. Hakunene Bibele yi tiyisile loko yi ku: “Laha ku nga ni mavondzo ni ku kanetana, hi laha ku nga ni mpfilumpfilu ni swilo hinkwaswo swo biha”!—Yakobo 3:16.

Ku tirhisa swidzidziharisi ni ku nwa byala ku tlula mpimo. Swidzidziharisi a swi hlakati miri ni ku dunga miehleketo ntsena kambe swi tlhela swi kavanyeta matirhelo ya byongo. Kutani loko swidzidziharisi swi dunge munhu miehleketo a nga ha tala ku endla madzolonga ni ku pfuxa timholovo loko a tlhontlhiwa.

Ku debyisiwa ka voko hi fambiselo ra vuavanyisi. Eklesiasta 8:11 yi ri: “Hikuva xigwevo ehenhla ka ntirho wo biha a xi humesiwanga hi ku hatlisa, hi yona mhaka leyi mbilu ya vana va vanhu yi tshameke yi va namarherile leswaku yi endla swo biha.” Kutani fambiselo ra vuavanyisi leri tsaneke, leri nga endliki ntirho wa rona hi ndlela leyinene kumbe leri nga ni vukanganyisi ri khutaza vanhu ku endla madzolonga hi ku kongoma kumbe hi ndlela leyi tumbeleke.

Vukhongeri bya mavunwa. Hakanyingi vukhongeri byi vanga madzolonga, ku katsa ni vutherorisi ni ku lwa ka mintlawa leyitsongo ya mimpambukwa leyi humaka eka vukhongeri byin’we. Kambe a hi fanelanga hi sola ntsena vanhu lava vengaka vanhu va vukhongeri byin’wana, lava lwelaka tidyondzo ta vukhongeri bya vona hi ku tirhisa tindlela ta madzolonga ni lava seketelaka vukhongeri bya vona hi ndlela leyi hundzeletiweke. Hi nkarhi wa tinyimpi timbirhi ta misava, swirho swa vukhongeri lebyikulu, ku nga vukhongeri lebyi tivulaka bya Vukreste ni lebyi nga riki bya Vukreste, swi dlayanile nas wona hakanyingi a swi rhanga hi ku khongeleriwa hi vafundhisi va swona swi nga si ya enyimpini. Swiendlo swo tano swi hlundzukisa Xikwembu.—Tito 1:16; Nhlavutelo 17:5, 6; 18:24.

Hikwalaho ka leswi ku nga ni swilo swo tala leswi ndhundhuzelaka madzolonga, xana swa koteka hakunene ku va munhu a va loyi a rhuleke emisaveni ya namuntlha? Ina swa koteka, hilaha hi nga ta swi vona hakona exihlokweni lexi landzelaka.

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

MADZOLANGA MA SUNGULA EMBILWINI

Hambileswi madzolonga ma vangiwaka hi swilo swo tala, ndzhombo wa wona wu le timbilwini ta hina. Hi ndlela yihi? Yesu Kreste loyi a a yi tiva kahle mbilu ya munhu, u te: “Etimbilwini ta vanhu, hi kona laha ku humaka ku anakanya ko biha: vumbhisa, vukhamba, ku dlaya hi vomu, vuoswi, ku navela, swiendlo swa vuhomboloki, vuxisi, ku tikhoma ko biha, tihlo ro xondzolota, xisandzu, ku titlakusa, ku pfumala ku anakanyela.” (Marka 7:21, 22) Hi hlakulela mikhuva yo tano leyi hoxeke loko hi tshamela ku languta, ku yingisela kumbe ku ehleketa hi swilo swo biha.—Yakobo 1:14, 15.

Hi hala tlhelo, loko hi nghenisa swilo leswinene emianakanyweni ya hina swo tanihi leswi boxiweke exihlokweni lexi nga eka tluka 8, hi ‘dlaya’ ku navela ko biha ivi hi hlakulela ku navela lokunene. (Vakolosa 3:5; Vafilipiya 4:8) Kutani Xikwembu xi ta hi pfuna leswaku hi “endliwa lava nga ni matimba eka munhu loyi [hi] nga yena endzeni.”—Vaefesa 3:16.

[Bokisi leri nga eka tluka 7]

VALAVISISI A VA SWI TWISISI LESWAKU HA YINI KU RI NI MADZOLONGA

Ha yini matiko man’wana ma vika nhlayo ya ku dlayiwa ka vanhu minkarhi leyi ringanaka 60 ku tlula matiko man’wanyana? Ha yini tinyimpi ni mixaka yin’wana ya madzolonga ku ri tshamelo-maxelo ematin’wini ya vanhu? Swivutiso leswi pfuvaka miehleketo swi tele kambe tinhlamulo leti khorwisaka i titsongo.

Vakambisisi van’wana va vula leswaku vusweti ni ku nga ringani ka vanhu hi tlhelo ra timali hi swona swi vangaka madzolonga. Hi ku ya hi minkambisiso yin’wana, tiphesente ta kwalomu ka 90 ta mafu hinkwawo lama vangiwaka hi madzolonga, ku katsa ni ku tidlaya, ma humelele ematikweni lama sweleke ngopfu naswona madoroba lama sweleke ngopfu hi wona lawa hakanyingi ma nga ni madzolonga yo tala. Kambe, xana hakunene vanhu lava nga swisiwana hi vona lava endlaka madzolonga yo tala? Kumbe, xana va humeleriwa hi madzolonga yo tala hileswi matiko ya vona ma nga riki na mali yo hakela maphorisa leswaku ma sirhelela miganga ya vona? Ku ni madoroba yo fana na Calcutta le India, laha vanhu va timiliyoni va hanyaka evuswetini lebyikulu. Kambe, doroba rero hi rona leri nga ni nhlayo ya le hansi swinene ya ku dlayiwa ka vanhu emisaveni.

Van’wana va vula leswaku vanhu va endla madzolonga yo tala hileswi swibamu swi kumekaka hi ku olova. I ntiyiso leswaku swibamu swi endla leswaku vanhu lava nga ni madzolonga va va ni khombo swinene. Kambe, ha yini miganga yin’wana yi ri ni nhlayo leyi tlakukeke ya vanhu lava endlaka madzolonga? Ni le mhakeni leyi, valavisisi va nyikela tinhlamulo leti hambaneke.